Τα socialmedia και η νέα ψηφιακή βαρβαρότητα
To κείμενο αποτελεί διασκευασμένο άρθρο από την ιστοσελίδα www.protagon.gr και δημοσιεύτηκε στις 23 Ιουνίου 2021.
Με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στήθηκε, κατά τον γάλλο διανοητή Μπερνάρ Ανρί- Λεβί, «ένα παγκόσμιο κουβεντολόι στο πλαίσιο του οποίου κανένας δεν έχει τη δικαιοδοσία να ιεραρχεί ή να διακρίνει ανάμεσα στην ευφυΐα και στο ντελίριο, στην πληροφόρηση και στις ψευδείς ειδήσεις, στην αναζήτηση της αλήθειας και το πάθος για άγνοια». Ο επιφανής γάλλος στοχαστής θεωρεί πως το εν λόγω άκρως ανησυχητικό φαινόμενο οφείλεται σε συγκεκριμένους λόγους.
Ο πρώτος σχετίζεται με «το στιγμιαίο των σκέψεων που εκφράζονται» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δηλαδή με το γεγονός πως πλέον δεν υπάρχει «καμία απόσταση, κανένα φίλτρο, καμία μεσολάβηση. Κατά συνέπεια οι απόψεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μοιάζουν πολύ με εκείνη την ακατέργαστη γλώσσα, ιδιαίτερα αυτοαναφορική, ιδιαίτερα έντονη, που ο Χέγκελ περιλάμβανε μεταξύ των αιτιών της βίας και της αγριότητας μεταξύ των ανθρώπων», σημειώνει ο Ανρί – Λεβί.
Ο δεύτερος είναι η εξαπάτηση των χρηστών από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα οποία, αντί να ευνοούν την κοινωνικοποίηση, όπως υποδηλώνει, άλλωστε, το όνομά τους, εντείνουν «την αποκοινωνικοποίηση, με την συνεπακόλουθη ψευδαίσθηση των υποτιθέμενων φίλων που μας αγαπούν με ένα κλικ και σταματούν να μας αγαπούν με ένα κλικ και η αύξηση των οποίων είναι σημάδι του ότι στην πραγματικότητα δεν έχουμε πια φίλους». Ο Ανρί – Λεβί κάνει λόγο για «βασιλεία του ναρκισσισμού που με την πρόφαση της διασύνδεσης, αναδεικνύει την αποξένωση από όλα όσα κάποτε διαμόρφωναν τις κοινότητες, την αλληλεγγύη, την αδελφοσύνη».
Όσον αφορά τον τρίτο λόγο, o 72χρονος φιλόσοφος επικαλείται τον Άγιο Διονύσιο, τον διάσημο πρώτο επίσκοπο του Παρισιού, τον οποίο αποκεφάλισαν οι βάρβαροι, αλλά εκείνος διέσχισε πεζός τον λόφο του Σεν-Ντενί, κρατώντας παραμάσχαλα το κομμένο του κεφάλι. «Με τους μηχανισμούς του Διαδικτύου παρατηρούμε ένα παρόμοιο φαινόμενο, αλλά σε παγκόσμια κλίμακα που αφορά όλους τους ανθρώπους. Σήμερα δεν πρόκειται πια για το κεφάλι μας, αλλά για τη μνήμη μας. Δεν την παίρνουμε παραμάσχαλα, αλλά στην παλάμη των χεριών μας, ή μέσα σε μία τσέπη», γράφει ο Ανρί – Λεβί, υπενθυμίζοντας ότι μέσω των έξυπνων κινητών «απαλλασσόμαστε από εκείνη την προσοχή που μας επιτρέπει να εντοπίζουμε συνειδητά πληροφορίες, καταστάσεις και θραύσματα αναμνήσεων που ξεχνάμε, τόσο όσο η τεχνολογία μάς επιτρέπει να τα επαναφέρουμε στη μνήμη μας κατά βούληση».
Καθιστώντας τις μηχανές υπεύθυνες για τη διαχείριση των αναμνήσεών μας, συμβάλλουμε στην αναπόφευκτη ατροφία της μνήμης, «η οποία γνωρίζουμε, από τον καιρό του Πλάτωνα, ότι είναι ένας από τους πιο ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων και ένας από τους καταλληλότερους για την αποφυγή των χειρότερων».
Όσον αφορά τη σχέση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με την αλήθεια, τα socialmedia αποτελούν τη «βάση μιας σταδιακής ολίσθησης» από την αλήθεια. «Αρχίζουμε με το «όλοι έχουν εξίσου το δικαίωμα να εκφράζουν ό,τι πιστεύουν». Μετά περνάμε στο «Όλα όσα εκφράζονται πρέπει να γίνονται σεβαστά με τον ίδιο τρόπο». Και στη συνέχεια λέμε «Εάν είναι όλα σεβαστά με τον ίδιο τρόπο, αυτό σημαίνει ότι όλα είναι έγκυρα, σημαντικά και αξιόλογα με τον ίδιο τρόπο». Χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γινόμαστε μάρτυρες «μίας επιστροφής εκείνων των διάσημων σοφιστών που υποστήριζαν πως εκείνη που κάποτε αποκαλούνταν «Η“Αλήθεια” είναι μία αδιάκριτη σκιά σε μία νύχτα στην οποία όλες οι ψευδαισθήσεις είναι γκρίζες». Πλέον στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η όποια αλήθεια του καθενός αξίζει όσο και η όποια αλήθεια του άλλου και όλοι έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα «απολύτως όλα, ακόμη και εάν είναι βίαια ή θηριώδη», ούτως ώστε να την επιβάλουν.
ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Σε 50-60 λέξεις να παραθέσεις τους τρεις λόγους για τους οποίους η επικράτηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη ζωή μας αποτελεί ένα άκρως ανησυχητικό φαινόμενο, σύμφωνα με τον Ανρί – Λεβί. Μονάδες 10
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Να περιγράψεις με συντομία τον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται η νοηματική σύνδεση και αλληλουχία ανάμεσα στις τέσσερις πρώτες παραγράφους του Κειμένου 1. Μονάδες 10
3ο υποερώτημα (μονάδες 15)
Να εντοπίσεις στο Κείμενο 1 πέντε (5) φράσεις στις οποίες η λειτουργία της γλώσσας είναι μεταφορική (μονάδες 10) και να δικαιολογήσεις τη συγκεκριμένη γλωσσική επιλογή στο κείμενο (μονάδες 5). Μονάδες 15
Για τη σχετική έκθεση μπορείτε, αν θέλετε, να αξιοποιήσετε το παρακάτω κείμενο
Η φιλία
Τι είναι η φιλία; «Εύνοια», φυσικά, όπως λέγει ο Αριστοτέλης• να έχεις, δηλαδή, καλές
διαθέσεις απέναντι σ’ έναν άνθρωπο, να αισθάνεσαι στοργή γι’ αυτόν, να επιζητείς την
συντροφιά του και να θέλεις την ευτυχία του• να είσαι εύνους προς κάποιον και αυτός εύνους
προς εσένα• να υπάρχει ανταπόκριση, αμοιβαιότητα στα αισθήματά σας, να τον αγαπάς και να
τον τιμάς κι εκείνος, επίσης, να σε αγαπά και να σε τιμά. Γι’ αυτό, όσο τρυφερές κι αν είναι οι
σχέσεις μας με τα άψυχα, δεν λέγονται φιλία. Όταν αγαπούμε ένα άψυχο πράγμα, αυτό που
αισθανόμαστε δεν είναι φιλία.
Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά το
χρήσιμον», «δι’ ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε μ’ έναν
άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις ανάγκες, τη
σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη, διατηρούμε στενές σχέσεις
μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής,
επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας
«αγαπά» όχι για την ανθρώπινη ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και
είναι εκείνος αυτός που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή
κάτι άλλο περιμένουμε απ’ αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν
απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής).
Του τρίτου είδους ο φιλικός δεσμός είναι η τέλεια, η ουσιαστική και ακατάλυτη φιλία. Τον
κάνω συντροφιά, τον τιμώ, τον αγαπώ, με κάνει συντροφιά, με τιμά, με αγαπά, όχι επειδή
περιμένω απ’ αυτόν ή εκείνος περιμένει από μένα ωφέλεια (με όλο που βέβαια και μπορώ και
θα τον ωφελήσω, όπως και εκείνος επίσης, και μπορεί και θα με ωφελήσει), ούτε επειδή μου
είναι ευχάριστος και του είμαι ευχάριστος (με όλο που πραγματικά αισθανόμαστε ευχαρίστηση
ο ένας κοντά στον άλλο), αλλά επειδή, όντας ο καθένας μας αυτό που είναι, μοιάζουμε ο ένας
στον άλλο –η ομοιότητά μας βρίσκεται στην ανθρώπινη αξία μας, στο υψηλό ποιόν της
ανθρωπιάς μας. Η τέλεια, λοιπόν, φιλία είναι συνάντηση και δεσμός δύο προσώπων απάνω
στον ίδιο ηθικό άξονα, στην ίδια αξιολογική κλίμακα. Θεμέλιο και εγγύηση της αγάπης τους
είναι η «αρετή», και επειδή η αρετή είναι «κτήμα ες αεί» του ανθρώπου, ούτε αλλοτριώνεται,
ούτε φθείρεται• οι φιλίες που δημιουργούνται απάνω σ’ αυτή τη βάση είναι σταθερές και
μόνιμες, αδιάλυτες.
Φίλος είναι ο παραστάτης και σύμμαχός μας στον τραχύ αγώνα να υπάρξουμε, να
σηκώσουμε το βάρος της ανθρωποσύνης μας, χωρίς να συντριβούμε ή να ευτελιστούμε. Όταν
σε μια βαρυσήμαντη καμπή του βίου μελετούμε ή επιχειρούμε κάτι πολύ σοβαρό και
επικίνδυνο, έχουμε ανάγκη από ένα καλόγνωμο σύμβουλο και αυστηρό κριτή, για να
συζητήσουμε μαζί του ελεύθερα και χωρίς περιστροφές το πρόβλημά μας. Ποιος μπορεί να
είναι αυτός ο σύμβουλος και κριτής; Μπορεί το πρόσωπο τούτο να είναι άλλος εκτός από τον
φίλο;
Ε.Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, σσ. 111-121,
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
(Επισημαίνεται ότι οι απαντήσεις που προτείνονται για τα θέματα είναι ενδεικτικές. Κάθε άλλη
απάντηση, κατάλληλα τεκμηριωμένη, είναι αποδεκτή.)
ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Η κυριαρχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ανησυχεί ιδιαιτέρως γιατί: Πρώτον, οι απόψεις που
εκφράζονται είναι απλοϊκές, ακατέργαστες, άρα και εν δυνάμει επικίνδυνες. Δεύτερον, οι χρήστες
νομίζουν ότι αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες, στην πραγματικότητα όμως, απομακρύνονται
οριστικά ο ένας από τον άλλον, με ολέθρια αποτελέσματα σε κοινωνικό επίπεδο. Τρίτον,
αποδυναμώνονται τελείως οι νοητικές δεξιότητες του ανθρώπου που σχετίζονται με τη διαχείριση της πληροφορίας και την λειτουργία της μνήμης.
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Η νοηματική σύνδεση ανάμεσα στις τέσσερις πρώτες παραγράφους του Κειμένου 1 επιτυγχάνεται με την απαρίθμηση των λόγων (2η, 3η και 4η παράγραφος) στους οποίους οφείλεται το εν λόγω άκρως ανησυχητικό φαινόμενο, σύμφωνα με τον επιφανή γάλλο στοχαστή (1η παράγραφος). Η σύνδεση γίνεται με τη χρήση των διαρθρωτικών λέξεων – φράσεων «ο πρώτος», «ο δεύτερος» και «όσον αφορά τον τρίτο λόγο» οι οποίες πραγματώνουν λεξικά τη νοηματική σχέση της απαρίθμησης. Ο αρθρογράφος απαριθμεί τους λόγους για τους οποίους ο Γάλλος διανοητής Ανρί – Λεβί θεωρεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επικίνδυνα.
3ο υποερώτημα (μονάδες 15)
Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής περιπτώσεις:
με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στήθηκε…ένα παγκόσμιο κουβεντολόι»
δεν υπάρχει «καμία απόσταση, κανένα φίλτρο…
ψευδαίσθηση των υποτιθέμενων φίλων που μας αγαπούν με ένα κλικ
Δεν την παίρνουμε παραμάσχαλα, αλλά στην παλάμη των χεριών μας, ή μέσα σε μία τσέπη»
μέσω την έξυπνων κινητών «απαλλασσόμαστε από εκείνη την προσοχή που μας επιτρέπει να
εντοπίζουμε….θραύσματα αναμνήσεων που ξεχνάμε,ατροφία της μνήμης αποτελούν τη «βάση μιας σταδιακής ολίσθησης» από την αλήθεια
«Η «Αλήθεια είναι μία αδιάκριτη σκιά σε μία νύχτα στην οποία όλες οι ψευδαισθήσεις είναι
γκρίζες».
«απολύτως όλα, ακόμη και εάν είναι βίαια ή θηριώδη»
Αξιοποιείται η ποιητική λειτουργία της γλώσσας που απευθύνεται στο συναίσθημα του δέκτη και όχι στη λογική του. Ενεργοποιείται η φαντασία του και το κείμενο αποκτά ζωντάνια και μεγαλύτερη παραστατικότητα. Τέλος, με τη συγκεκριμένη λειτουργία της γλώσσας το μήνυμα δίνεται με έμμεσο τρόπο, ώστε να κινητοποιηθεί ο προβληματισμός του/της αναγνώστη/αναγνώστριας.