Οι ψυχολογικές ρίζες του ρατσισμού.
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί επιφυλλίδα της Λ. Βαρβόγλη στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ (διασκευή).
Από τον Ξένιο Δία, που προστάτευε τους ξένους, και τον αρχαίο θεσμό της
φιλοξενίας, που θεωρούσε το πρόσωπο του ξένου ιερό, έγινε ένα τεράστιο ψυχολογικό
άλμα και το κοινωνικό – πολιτισμικό μας εκκρεμές σήμανε την ώρα της ξενοφοβίας, όπως
δείχνουν τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας που πραγματοποιήθηκε από γνωστή
εταιρεία δημοσκοπήσεων. Η Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Ρατσισμού έρχεται κατ’ αρχάς να
μας θυμίσει τα ίσα δικαιώματα των ανθρώπων στη ζωή και κατά δεύτερο λόγο να μας
φέρει αντιμέτωπους με τα στερεότυπα και τη στάση απέναντι στους «διαφορετικούς».
Οι σπόροι του ρατσισμού εμφυτεύονται από πολύ νωρίς στην κοινωνική συνείδηση
του ατόμου και γίνονται μέρος της ψυχοσύνθεσής του και της στάσης του απέναντι στους
άλλους. Γενιές ολόκληρες Ελλήνων μεγάλωσαν με τις στερεότυπες απειλές του τύπου «φάε
τη σούπα σου, γιατί θα έρθει να σε πάρει ο αράπης» - δηλαδή με παραδείγματα προς
γνώση και συμμόρφωση από πολιτισμικές, κοινωνικές, θρησκευτικές μειονότητες. Στις
μέρες μας αυτές οι απειλές ξεθώριασαν, έχασαν την πειθώ που κάποτε είχαν και
αντικαταστάθηκαν από άλλες που αντλούνται από διαφορετικές ανθρώπινες ομάδες.
Γιατί όμως οι άνθρωποι γίνονται ρατσιστές; Γιατί κάποιοι κατά τα άλλα καλοί,
ανοιχτόκαρδοι, κοινωνικοί και εξυπηρετικοί άνθρωποι υιοθετούν ξαφνικά τέτοια
στερεότυπα απειλών; Γιατί γίνονται δύσπιστοι και εχθρικοί απέναντι στους ξένους; Ο φόβος
του διαφορετικού και του αγνώστου αποτελεί τον καταλύτη μιας ψυχολογικής διαδικασίας
που στηρίζεται στην αρχή της ομοιότητας. Οι όμοιοι με εμάς ανήκουν στην ίδια ομάδα και
επομένως είναι ακίνδυνοι. Ο αλλιώτικος, ο ξένος εμπεριέχει εξ ορισμού το διαφορετικό και
κατ’ επέκταση το επικίνδυνο. Ακόμη και αν ο φόβος για το επικίνδυνο απορροφηθεί, ο
διαφορετικός τρόπος ζωής και η εμφάνιση είναι αρκετά για να κριθούν κατώτερα από τα
δικά μας και επομένως να απορριφθούν. Έτσι δημιουργούνται προκαταλήψεις που
υψώνονται σαν φράγμα ανάμεσα στους διαφορετικούς ανθρώπους.
Επιπλέον, ενώ ζούμε σε μια κοινωνία με πολιτισμικό πλουραλισμό που ολοένα
αυξάνεται, οι γονείς και οι δάσκαλοι μιλάνε ελάχιστα στα παιδιά για τον ρατσισμό. Η στάση
των ενηλίκων είναι ότι «δεν μιλώ για την προκατάληψη, άρα δεν υπάρχει» και αυτό
ακριβώς ενθαρρύνει τις ρατσιστικές απόψεις. Ωστόσο, όταν οι γονείς και οι δάσκαλοι
παραμένουν σιωπηλοί, κάποιοι άλλοι θα βρεθούν να επηρεάσουν τα παιδιά. Η παραπάνω
έρευνα, πάντως, έδειξε ότι τα παιδιά νιώθουν άνετα με τα άλλα όμοια παιδιά και η
παραμονή στην κοινή ομάδα τους δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας. Προσοχή όμως: κοινή
ομάδα δεν σημαίνει απαραίτητα ομοιογενής ομάδα! Η έρευνα έδειξε ότι ακόμη και
ετερογενείς ομάδες παιδιών, στις οποίες η έμφαση δίνεται στη φιλία και όχι στην
εθνικότητα, εμπνέουν εξίσου το αίσθημα της ασφάλειας
ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Πώς απαντά το κείμενο στο ερώτημα «γιατί οι άνθρωποι γίνονται ρατσιστές»; Να
αποδώσεις συνοπτικά τις αιτίες σε ένα κείμενο 60-70 λέξεων.
Μονάδες 10
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Να διαβάσεις τις δύο πρώτες παραγράφους του κειμένου 1 και να καταγράψεις δύο ειδικές
αναφορές, που υπάρχουν σε αυτές (μονάδες 6), αιτιολογώντας τον ρόλο της καθεμίας μέσα
στο κείμενο (μονάδες 4).
Μονάδες 10
3ο υποερώτημα (μονάδες 15)
Να γράψεις στο απαντητικό σου φύλλο τρία (3) παράγωγα, ένα ουσιαστικό, ένα επίθετο
και μια μετοχή, για το καθένα από τα παρακάτω ρήματα του κειμένου. Συμβουλεύσου και
το παράδειγμα:
Παράδειγμα: προστάτευε → προστασία → προστατευτικός → προστατευμένος
1. σήμανε →
2. (αν) απορροφηθεί →
3. αυξάνεται →
4. δημιουργεί →
5. δίνεται →
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Η απάντηση στο ερώτημα «γιατί οι άνθρωποι γίνονται ρατσιστές;» βρίσκεται στην 3η και
στην αρχή της 4ης παραγράφου του κειμένου(απόσπασμα: «Γιατί όμως … τις ρατσιστικές
απόψεις»). Τα αίτια έχουν ως ακολούθως:
• Η βαθιά ριζωμένη ψυχολογική διαδικασία που υπαγορεύει ότι, όσοι ανήκουν στην
ίδια ή σε παρόμοια ομάδα με μας, θεωρούνται ακίνδυνοι, ενώ οι διαφορετικοί
είναι εξ ορισμού επικίνδυνοι (αρχή της ομοιότητας) ∙ επομένως, οι άνθρωποι
φοβούνται το διαφορετικό διότι φοβούνται το επικίνδυνο.
• Αυτή καθαυτή η διαφορετικότητα, ακόμη και όταν έχει εξουδετερωθεί ο φόβος,
εφόσον οι άνθρωποι κρίνουν τα διαφορετικά χαρακτηριστικά (π.χ. την εμφάνιση)
ως κατώτερα και έτσι τα απορρίπτουν.
• Η αποσιώπηση του φαινομένου του ρατσισμού από την οικογένεια και το
εκπαιδευτικό σύστημα, εφόσον, ό,τι δεν συζητείται, διασπείρεται περισσότερο
στην κοινωνία, αντί να εξαλειφθεί.
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Οι ειδικές αναφορές που υπάρχουν στις δύο πρώτες παραγράφους του κειμένου είναι:
• Ο Ξένιος Δίας, που προστάτευε τους ξένους και ο αρχαίος θεσμός της φιλοξενίας,
που θεωρούσε το πρόσωπο του ξένου ιερό ∙
• η Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Ρατσισμού ∙
• οι στερεότυπες απειλές του τύπου «φάε τη σούπα σου, γιατί θα έρθει να σε πάρει ο
αράπης».
Οι ειδικές αυτές αναφορές χρησιμοποιούνται από τη συγγραφέα για να διασαφηνίσουν τα
νοήματα, να ενισχύσουν την αξιοπιστία των επιχειρημάτων και να εστιάσουν στις
προβαλλόμενες θέσεις. Συγκεκριμένα:
• Η αναφορά στον Ξένιο Δία και στον αρχαίο θεσμό της φιλοξενίας λειτουργεί ως
πρώτο μέλος της αντίθεσης ανάμεσα στο τότε και στο τώρα και επισημαίνει
εμφατικά τη διαφορά ανάμεσα στην αρχαία και τη σύγχρονη στάση απέναντι στους
ξένους .
• Η Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Ρατσισμού αποτελεί την αφορμή για να διατυπωθεί
η βασική θέση του κειμένου, ότι δηλ. υπάρχουν στερεότυπα και ρατσιστικές
συμπεριφορές, παρά το ότι ουδείς αμφισβητεί τη θέση περί ίσων δικαιωμάτων των
ανθρώπων στη ζωή.
• Η απειλή του τύπου «φάε τη σούπα σου, γιατί θα έρθει να σε πάρει ο αράπης»
επιστρατεύεται ως παράδειγμα στερεοτύπου που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά,
καταλήγοντας μέρος της ψυχοσύνθεσης των Νεοελλήνων.
Σημείωση: Στην απάντηση καταγράφονται και επεξηγούνται και οι τρεις (3) ειδικές
αναφορές των δύο πρώτων παραγράφων του κειμένου, για λόγους πληρότητας. Οι μαθητές
και οι μαθήτριες, ωστόσο, καλούνται να επισημάνουν και να αιτιολογήσουν μόνο 2, όποιες
επιλέξουν.
3ο υποερώτημα (μονάδες 15)
Τα παράγωγα έχουν ως ακολούθως:
1. σήμανε → σήμανση → σημαντικός → σεσημασμένος
2. (αν) απορροφηθεί → απορρόφηση → απορροφητικός → απορροφημένος
3. αυξάνεται → αύξηση → αυξητικός → αυξημένος
4. δημιουργεί → δημιουργία → δημιουργικός → δημιουργημένος
5. δίνεται → δόση → δοτικός → δεδομένος