ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ

Α. Λατινικά Β' Λυκείου - Σχεδιάγραμμα στην εισαγωγή

ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Σημασία (αξία) Λατινικής γλώσσας

• Μαζί με την ελληνική: κυρίαρχες γλώσσες απέραντης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ΚΑΙ επίσημη γλώσσα (= γλώσσα διοίκησης και νόμων) όχι μόνο της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά και της Ελληνικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (ως και τον 6^ο αι.)- πρβλ Ρωμαίοι- Ρωμιοί
• Στο δυτικό τμήμα της ρωμαϊκού κράτους η Λατινική υπήρξε γλωσσικό όργανο μεγάλων λαϊκών μαζών (sermo vulgaris) ως τον 10^ο αι περίπου KAI γλώσσα παιδείας, γραμμάτων, τεχνών επιστημών και πρώτων Πανεπιστημίων.
• Οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες συνδέονται με αυτήν α) ως απευθείας απόγονοι της δημώδους Λατινικής « ρωμανικές» γλώσσες» , π.χ. ιταλική, γαλλική, ισπανική, κουτσοβλαχική, ρουμανική κ.α. β) εμπεριέχοντας σε μεγάλο βαθμό λέξεις λατινικής προέλευσης → (με την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία : ρωμανικές γλώσσες :περίπου το 1/8 παγκόσμιου πληθυσμού)
• Επίσημη γλώσσα του καθολικισμού ως πολύ πρόσφατα (1965)
• Στην καθημερινότητά μας: λατινικοί ή λατινοπρεπείς όροι σε κάθε πεδίο ανθρώπινης δραστηριότητας
• Στη Λατινική : ένα σημαντικό σε όγκο και αξία τμήμα της παγκόσμιας λογοτεχνικής παραγωγής (αρχαιότητα, Μεσαίωνας, Νεότεροι χρόνοι)
• ΕΛΛΗΝΙΚΗ και ΛΑΤΙΝΙΚΗ γλώσσα με το συνακόλουθο ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΤΟΥΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ= ΚΛΑΣΣΙΚΕΣ, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ

Η λατινική γλώσσα

-Λατινική=διάλεκτος Λατίου, ινδοευρωπαϊκή

-Υπερίσχυσε των άλλων διαλέκτων

-Οι ομοιότητες οφείλονται: 1)κοινή καταγωγή, 2)δάνεια του ελληνικού αποικισμού, 3)κατάκτηση Ελλάδας από Ρωμαίους. Πρώτο δάνειο: αλφάβητο…

-Λιτή & αγροτική, ελάχιστα γραπτά μνημεία ως τον 3^ο αι. π.Χ. Καλλιεργήθηκε από το 240 π.Χ., μετά τη «συνάντηση» με τους Έλληνες…

Η γένεση της ρωμαϊκής λογοτεχνίας

-αυτοφυής, παράγωγη ελληνικής

-240 π.Χ.: γενέθλιος χρονολογία, Λίβιος Ανδρόνικος διασκευάζει και παρουσιάζει θεατρικές παραστάσεις με ελληνικά έργα στα λατινικά – απόδοση Οδύσσειας = στις ρίζες ελληνικό δράμα και ο Ομηρος

Εποχές της ρωμαϊκής λογοτεχνίας (-6^ος αι. μ.Χ.)

-Περιγραφική διαίρεση:

α)προκλασική ή αρχαϊκή (-100 π.Χ.),

β)κλασική (-14 μ.Χ.),

γ)μετακλασική (250 μ.Χ.),

δ)Ύστερη αρχαιότητα (-6^ος αι. μ.Χ.

Γενικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας

-Στενή συνάφεια με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία

-Οι Ρωμαίοι λογοτέχνες γνωρίζουν ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία

-Ελληνικές λέξεις μεταφέρονται στο λατινικό λεξιλόγιο και επιβιώνουν αι σήμερα στις λατινογενείς λέξεις

-Οι Ρωμαίοι λογοτέχνες έχουν ελληνικά πρότυπα

-Πρόσληψη και ανταγωνισμός: δημιουργικός διάλογος με ελληνικά πρότυπα

-Αρχική μίμηση ελληνικών προτύπων, στους μετακλασικούς χρόνους και Ρωμαίους της κλασσικής εποχής.

-Ανάμειξη χρονικά διαφορετικών προτύπων, επιλογή από σύνολο ελληνικών έργων

-Ιδιόρρυθμη εξέλιξη λογοτεχνικών ειδών: κωμωδία (τελευταίο Ελλήνων) ωριμάζει πρώτο, έπος (πρώτο Ελλήνων) ωριμάζει τελευταίο

-Αλλοιώνουν ή μεταμορφώνουν τα ελληνικά είδη και παράγουν νέα, π.χ. ελεγεία, σάτιρα

-Κάθε Ρωμαίος λογοτέχνης συνήθως εστιάζει σε ένα είδος ή σε μικρό αριθμό λογοτεχνικών ειδών με ενδιαφέρον για αισθητική ποιότητα και τελειοποιημένη τεχνική

-Η ρωμαϊκή λογοτεχνία εκφράζει‑προβάλλει τον ιδιάζοντα ιδεολογικό πλούτο της ρωμαϊκής κοινωνίας: πάτρια ήθη, υποδείγματα, πολιτεία, θρησκεία, οικογένεια...

-Στιβαρότητα, λογική συντακτική οργάνωση, λιτότητα (φυσικά στοιχεία της λατινικής)+επίκτητα καλολογικά στοιχεία

-κατάλληλη η λατινική για την παγκόσμια πολιτισμική επικοινωνία, μεγάλος ο βαθμός ωριμότητάς της

Η εξέλιξη της ρωμαϊκής λογοτεχνίας

Προκλασική εποχή (απαρχές – περίπου 100π.Χ.)

Γενικά χαρακτηριστικά

Στην κοινωνική ζωή:

• Πολύπλευρη επίδραση του ελληνικού πολιτισμού:
  • Ένταξη ελληνικών θεών στο ρωμαϊκό πάνθεο
  • Μύηση στην ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία μέσω μορφωμένων Ελλήνων που εγκαθίστανται στην ρώμη
  • Μεταφορά ελληνικών έργων τέχνης στη Ρώμη
  • Τα ελληνικά ήθη γίνονται «μόδα»
• Αντίδραση σε αυτή την επίδραση από συντηρητικούς Ρωμαίους, π.χ. ο Κάτων.

 Στο κράτος και την πολιτική ζωή:

• Κατακτάται η Ελλάδα στην Ανατολή
• Εξοντώνεται η Καλχηδόνα στην Δύση
• Η Ρώμη μόνη κυρίαρχη στην Μεσόγειο
• Το πολίτευμα (res publica) εξελίχθηκε σε αριστοκρατική δημοκρατία
• Οι ανισότητες προκαλούν κοινωνικές ταραχές και εμφύλιες συρράξεις
• Μεταρρυθμίσεις των αδελφών Γράκχων.

Στα γράμματα:

Θαυμασμός για την ελληνική λογοτεχνία ⇒ μίμηση ⇒ δημιουργικός μετασχηματισμός.

Κωμωδία

• Το πρώτο είδος που ωριμάζει
• Δέχεται επίδραση από τη Νέα κωμωδία (Ελληνιστική εποχή)
• Τα έργα έχουν ελληνικές κυρίως υποθέσεις
• Οι κυριότεροι εκπρόσωποι είναι ο Πλαύτος και ο Τερέντιος που άσκησαν επίδραση στον Μολιέρο και σε άλλους λογοτέχνες της Δύσης, όπως στον Σαίξπηρ, τον Θερβαντες κ. ά.

 Τραγωδία

• Επίδραση από την Μεγάλη Ελλάδα
• Τρωική θεματολογία
• Ο εθνικός ρωμαϊκός μύθος έχει ως γενάρχη τον Τρωικό ήρωα Αινεία
• Υπάρχουν και έργα με ρωμαικό ιστορικό περιεχόμενο.

 Έπος

• Ο Λίβιος Ανδρόνικος μετέφρασε στην Οδύσσεια στα Λατινικά (σε Σατούρνιο στίχο).
• Ο Έννιος συνθέτει ένα ιστορικό έπος (Χρονικά- Annales) σε δακτυλικό εξάμετρο (ομηρικό μέτρο). Θεωρείται το εθνικό τους έπος (μέχρι τη σύνθεση της Αινειάδας)

Σάτιρα

Νέο λογοτεχνικό είδος με το οποίο διακωμωδούνται επιφανείς αλλά και άσημοι Ρωμαίοι.

Πεζογραφία

Το αρχαιότερο πεζό είναι του Κάτωνα (φανατικού εχθρού της ελληνικής επίδρασης) με τίτλο Για τη γεωργία (De agricultura). Θέμα του η ζωή του γεωργού και οδηγίες για τη οργάνωση του οίκου.

Κλασική εποχή (100 π.Χ.‑14 μ.Χ.)

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ

Ένταση ανάμεσα στους δημοκρατικούς και τους αριστοκρατικούς στους κόλπους της συγκλήτου →εμφύλιοι πόλεμοι (παράδειγμα: η δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα το 44 π.Χ.) →ναυμαχία στο Άκτιο 31 π. Χ.→επικράτηση του Οκταβιανού απέναντι στον Μάρκο Αντώνιο και την Κλεοπάτρα, βασίλισσα της Αιγύπτου →κυριαρχία του Οκταβιανού στην πολιτική ζωή της Ρώμης.

Η res puplica μεταβάλλεται σε απολυταρχικό πολίτευμα με τον πρώτο άνδρα, τον Οκταβιανό, να ελέγχει το κράτος χωρίς να καταργήσει την σύγκλητο και να λαμβάνει τον τίτλο του Αυγούστου.

Η νέα αυτή περίοδος χαρακτηρίζεται από ειρήνη «pax romana» και ευημερία. Η Ρώμη βλέπει τον εαυτό της ως αιώνια παγκόσμια δύναμη, αντίληψη που επηρεάζει και την λογοτεχνία.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

Επίδραση του ελληνικού τρόπου ζωής και γενικά της Ανατολής στην θρησκεία, και  στα ήθη. Απομάκρυνση από τον πατροπαράδοτο λιτό βίο, παρά την προσπάθεια του Οκταβιανού να ενισχύσει την οικογένεια και την θρησκεία.

Νέοι ναοί κτίζονται και η Ρώμη γίνεται «η πόλη του μαρμάρου».

ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Οι ρωμαίοι λογοτέχνες επηρεασμένοι καταλυτικά από τους Έλληνες, ξεφεύγουν όμως από την απλή μίμηση και δίνουν νέα ζωή στα ελληνικά είδη.

Από το στάδιο της επίδρασης, στον δημιουργικό ανταγωνισμό με τα ελληνικά πρότυπα:

• ο Κικέρων με τους αττικούς ρήτορες και φιλοσόφους,
• ο Βεργίλιος με το Θεόκριτο και τον Όμηρο,
• ο Οράτιος με την αιολική ποίηση.

Διαμορφώνεται η έννοια του «κλασικού»:

• Στη μορφή, αισθητική τελειότητα
• Στο περιεχόμενο, ιδεολογική ωριμότητα.

Κείμενα με διαχρονική επίδραση : του Κικέρωνα, του Βιργιλίου, του Ορατίου, του Οβιδίου.

Δύο περίοδοι:

• Ρεπουμπλικανική περίοδος: από το 100π.Χ – 31π.Χ. κυριαρχεί ο Κικέρωνας και η πεζογραφία,
• Εποχή του Αυγούστου: από το 31π.Χ. – 14μ.Χ «αυγούστειοι χρόνοι», ακμάζει η ποίηση.

α. Ρεπουμπλικανική περίοδος ή Οι χρόνοι τον Κικέρωνα (από το 100π.Χ – 31π.Χ.)

Πεζογραφία

Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (106-44 π.Χ.),

• ένας από τους μεγαλύτερους ρήτορες της αρχαιότητας.
• έγραψε πάνω από εκατό λόγους και έχουν περιεχόμενο πολιτικό ή δικανικό.
• Είναι θερμός θαυμαστής του Πλάτωνα και ταυτόχρονα εκλεκτικός οπαδός και άλλων φιλοσοφικών ρευμάτων και δημιουργεί μια σειρά από υπέροχους φιλοσοφικούς διάλογους.
• Χαρακτηριστικά: ποιότητα λόγου, πλούτος ιδεών

Ο Ιούλιος Καίσαρ, στρατηγός και πολιτικός ξεχωρίζει για τα απομνημονεύματα: στρατιωτικές αναμνήσεις διατυπωμένες σε καθαρά και λιτά Λατινικά.

Ο Σαλλούστιος Κρίσπος, πρώτος σπουδαίος ρωμαίος ιστορικός, θαυμαστής του Θουκυδίδη. Διέπρεψε στην ιστορική μονογραφία.

Ποίηση

Πρώτο μοντερνιστικό λογοτεχνικό κίνημα: οι νεωτερικοί:

• Επηρεασμένοι από τον Καλλίμαχο και την Ελληνιστική ποίηση
• Δημιουργούν σύντομα και καλά προσεγμένα ποιήματα
• Αποφεύγουν τα παραδοσιακά θέματα του έπους
• Στρέφονται σε πιο προσωπικά θέματα, όπως ο έρωτας

Βαλέριος Κάτουλλος (84-54 π.Χ.).

Λυρική και επιγραμματική ποίηση

Πηγή της έμπνευσης του Κατούλλου, αλλά και του πόθου, είναι η άγνωστη κοπέλα που ονομάζει Λεσβία. Η Λεσβία έγινε αιώνιο σύμβολο ερωτικής ποιητικής έμπνευσης και ο Κάτουλλος ο πρώτος ρομαντικός ποιητής.

Λουκρήτιος (96-53 π.Χ.):

Για τη φύση των πραγμάτων( De rerum natura ): το εκτενές αυτό ποίημα που έχει φιλοσοφικό περιεχόμενο (επηρεασμένο από τον Επίκουρο), είναι ένα κήρυγμα κατά της δεισιδαιμονίας, του φόβου του θανάτου.

β. Αυγούστειοι χρόνοι  (31π.Χ. – 14μ.Χ)

Ποίηση

Ο Πόπλιος Βεργίλιος Μάρων (70-19 π.Χ.)είναι αναμφίβολα ο «εθνικός ποιητής» των Ρωμαίων

Η Αινειάδα του ( Aeneis ), ένας συνδυασμός της Οδύσσειας και της Ιλιάδας έχει ως θέμα την αναχώρηση του Αινεία – του μυθικού γενάρχη των Ρωμαίων – από την Τροία, τις περιπλανήσεις του και την εγκατάστασή του στο Λάτιο. *ιδρυτικός μύθος της Ρώμης, αφού ο Ρωμύλος είναι απόγονος του Αινεία.

• Αιτιολογεί το ρωμαικό imperium (παγκόσμια κυριαρχία).
• Αναγνωρίστηκε εξαρχής ως το εθνικό έπος των Ρωμαίων.
• Επηρέασε καταλυτικά την Ευρωπαϊκή λογοτεχνία: πρότυπο για τον Αυγουστίνο, τον Πετράρχη, τον Δάντη, τον Σίλλερ κ. ά.

Ο Κόιντος Οράτιος Φλάκκος (65 π.Χ. – 8 μ.Χ.), λυρικός ποιητής,

πρώτος αυτός μετέφερε το αιολικό μέλος στη Ρώμη.

Συνθέτει  τις Ωδές (Carmina) με πρότυπα τους έλληνες λυρικούς.  Οδηγεί τη ρωμαϊκή σάτιρα στην πλήρη της ωρίμανση (Sermones ), και καθιερώνει το είδος της ποιητικής επιστολής.

Ελεγειακοί ποιητές:

Τίβουλλος (περ. 50-19 π.Χ.) – Προπέρτιος (περ. 50-γέννηση  Χριστού) – Οβίδιος (43 π.Χ. – 17 μ.Χ.)

• Επηρεάζονται από το κίνημα των νεωτερικών
• Μορφική τελειότητα
• Σε αντίθεση με την ελληνική ελεγεία με την θεματική της ποικιλία, η ρωμαϊκή έχει ως θεματικό κέντρο τον έρωτα.

Ειδικά ο Οβίδιος  γράφει τις Μεταμορφώσεις( Metamorphoseς ) : πρόκειται για ένα έπος  με 250 μύθους με κοινό χαρακτηριστικό τη μεταμόρφωση των ηρώων.

Πεζογραφία

Ο Τίτος Λίβιος (59 π.Χ. – 17 μ.Χ.): κατέγραψε  την ιστορική διαδρομή της «αιώνιας Πόλης» από την ίδρυσή της  ως το τέλος του 1^ου αι. π.Χ.  Έννοιες όπως το «mos maiorum», η «pietas», η «virtus» είναι κεντρικά νήματα που διατρέχουν τη ιστοριογραφία του.

Ο επιστήμονας λογοτέχνης Βιτρούβιος με το εξειδικευμένο σύγγραμμά του Για την αρχιτεκτονική (De architectura) που αποδεικνύει τις προχωρημένες αρχιτεκτονικές γνώσεις και ευαισθησίες της εποχής.