Εικονομαχία

Ορισμός:  Η (θρησκευτική-πολιτική) διαμάχη για το περιεχόμενο της λατρείας των εικόνων που συντάραξε την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από το 726-843 μ.Χ.

Αιτίες:

1. Πνευματική-θεολογική διάσταση: Ανεικονικές αντιλήψεις* των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών της αυτοκρατορίας # εικόνες με θεϊκή δύναμη (ελληνορωμαϊκή παράδοση)- υπερβολές στη λατρεία, δεισιδαιμονία, όρια ειδωλολατρείας
2. Πολιτική διάσταση: Η Αυτοκρατορία βρισκόταν σε κρίσιμη για την επιβίωσή της στιγμή (συνεχείς επιδρομές Αράβων, λεηλασίες σε θάλασσες και ανατολικές επαρχίες, στα Βαλκάνια Σλάβοι και Βούλγαροι)-ανάγκη να στηριχτεί σε αγροτικούς πληθυσμούς Μ. Ασίας (με ανεικονικές αντιλήψεις) / κατά μοναχών που δεν στρατεύονταν / αγώνας κατά όσων έστεκαν εμπόδιο στις επιλογές της πολιτικής εξουσίας
3. Κοινωνικό-οικονομική διάσταση: Προσπάθεια ελέγχου μοναστηριών (μεγάλες περιουσίες, απαλλαγμένα από φόρους, μεγάλος αριθμός των μοναχών, επιρροή σε λαϊκές τάξεις εμπόδιο σε κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια.

*Ανεικονικές αντιλήψεις:  η απεικόνιση του θείου με ανθρώπινη μορφή δεν συμβιβάζεται με τον χαρακτήρα του Χριστιανισμού ως καθαρά πνευματικής θρησκείας- πρβλ. 2^η εντολή

Έναρξη εικονομαχίας

• Αφορμή:  Ένας μεγάλος σεισμός στη Σαντορίνη ερμηνεύεται ως θεϊκή οργή για την ειδωλολατρική προσκύνηση των εικόνων
• Πρώτη εκδήλωση της εικονομαχίας η διαταγή του Λέοντα Γ’ να απομακρυνθεί μια εικόνα του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη του Παλατιού
• Ξεσπούν αντιδράσεις που απλώνονται ως τη Στερεά Ελλάδα – ο θεματικός στόλος κινείται εναντίον του αυτοκράτορα, αλλά νικιέται στον Ελλήσποντο

• Το 730 το πρώτο επίσημο εικονομαχικό διάταγμα : κατά την εφαρμογή του έχουμε βασανισμούς, διώξεις, δημεύσεις περιουσιών των εικονολατρών
• Ο Πάπας αντιδρά στο διάταγμα και στρέφεται πλέον προς τους Φράγκους – αρχίζει να γίνεται φανερή η ρήξη Ανατολικής – Δυτικής Εκκλησίας

 Κορύφωση

• Στα χρόνια του Κωνσταντίνου Ε’ ανελέητη εκστρατεία εναντίον μοναχών και μοναστηριών που αποτελούσαν προπύργια εικονολατρίας . Οι διώξεις νομιμοποιούνται με τη Σύνοδο της  Ιέρειας (754)
• Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος : η Ειρήνη η Αθηναία καταδικάζει την εικονομαχία (787)

 Αναζωπύρωση και τέλος Εικονομαχίας

Η τελική φάση πιο ήπια

• Το θέμα επαναφέρουν οι αυτοκράτορες Λέοντας Ε’ και Θεόφιλος
• Οριστική λύση από τη Θεοδώρα ( γυναίκα Θεόφιλου, κρυφή εικονολάτρισσα ), Θεόκτιστο, Βάρδα – επικυρώνει τα πρακτικά της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου- Μάρτιος 843, Αναστήλωση των Εικόνων (Κυριακή της Ορθοδοξίας)

Αποτελέσματα

1. Καταστροφή έργων τέχνης, διώξεις και θάνατοι εικονολατρών
2. Επιβίωση Βυζαντίου, επιτυχής απόκρουση Αραβων και μεταρρυθμιστικό έργο Ισαύρων σε διάφορους τομείς
3. Ο Πάπας στρέφεται προς τους Φράγκους: αρχίζει η ρήξη Ανατολικής-Δυτικής Εκκλησίας.
4. Μέσα από την θεολογική διαμάχη: αναπροσαρμόστηκε το περιεχόμενο της λατρείας των εικόνων: μόνο ασπασμός και τιμητική προσκύνηση, η αληθινή λατρεία στο Θεό. Νικητής η Ορθοδοξία, όχι η εικονολατρεία. Η μεταγενέστερη βυζαντινή τέχνη έχει τις ρίζες της σε αρχές που αναπτύχθηκαν εκείνη την εποχή.
   
5. Οριστική αποτυχία του κράτους να υποτάξει ολοκληρωτικά στη βούλησή του την Εκκλησία.