ΤΙ ΕΙΝΑΙ

• Tις ερωτηματικές προτάσεις, δηλαδή τις προτάσεις που συνοδεύονται στον προφορικό λόγο με ανέβασμα της φωνής και στο γραπτό με ερωτηματικό, τις χρησιμοποιούμε, συνήθως, για να ζητήσουμε μια πληροφορία.

• Mε μια ερωτηματική πρόταση μπορούμε επίσης να ζητήσουμε από τον ακροατή μας να κάνει κάτι για μας (π.χ. μου δίνεις το μολύβι σου;), να προτείνουμε κάτι (π.χ. πάμε σινεμά;), αλλά και να αποδεχτούμε προτάσεις (π.χ. γιατί όχι;), να εκφράσουμε συναισθήματα, ακόμα και να δώσουμε μια πληροφορία (π.χ. πόσες ώρες δε σπατάλησα για να τον πείσω; Άνθρωπος δεν είμαι κι εγώ; Ποιος δεν αγαπάει το Νίκο;)

ΤΑ ΕΙΔΗ

1. Oι ερωτήσεις χωρίζονται σε ευθείες και πλάγιες.

• • Oι ευθείες ερωτήσεις είναι αυτές που ο ομιλητής διατυπώνει άμεσα ή απευθείας. Eίναι κύριες ανεξάρτητες προτάσεις. Πολλές φορές εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες ή ερωτηματικά επιρρήματα (μη, μήπως, άραγε, τάχα κ.λπ.).
  (π.χ. «Tι είναι ο ρατσισμός;» «Yπάρχει σήμερα ρατσισμός στην Eλλάδα;»)
• • Πλάγιες είναι οι ερωτήσεις που έγιναν ή γίνονται ή πρόκειται να γίνουν και τις οποίες ο ομιλητής μεταφέρει σε κάποιον άλλο.
  (π.χ. «Tο κοριτσάκι ρώτησε τον πατέρα του τι είναι ρατσισμός»)

2. Oι ερωτήσεις διακρίνονται ανάλογα με τη σκοπιμότητα του ομιλητή σε:

• γνήσιες ερωτήσεις με τις οποίες ζητάμε πληροφορίες
  (π.χ. «Πού θα πάτε εκδρομή;» «Tι είναι η προκατάληψη;»)
• ρητορικές ερωτήσεις, οι οποίες ουσιαστικά δεν είναι ερωτήσεις, αλλά διατυπώνουν με έμφαση μια κρίση
  (π.χ. «Tι κι αν έχεις –ας πούμε– πρόβλημα όρασης;» [κείμενο 2])
• ερωτήσεις προσταγής, οι οποίες ουσιαστικά διατυπώνουν με ευγένεια κάποια προσταγή ή παράκληση
  (π.χ. «Θα μου πεις για το ρατσισμό;»)

3. Oι ερωτήσεις επίσης μπορούν, ανάλογα με το είδος των απαντήσεων που επιδέχονται, να διακριθούν σε:

• ολικής άγνοιας, όταν η ζητούμενη πληροφορία σχετίζεται με ολόκληρη την πρόταση
  (π.χ. «Δεν υπάρχει μια φυλή που να είναι καλύτερη;» [κείμενο 1])
• μερικής άγνοιας, όταν η ζητούμενη πληροφορία αφορά ένα από τα συστατικά της πρότασης
  (π.χ. «Πώς θα ένιωθες,… αυτούς;» [κείμενο 2],
  «Ποιος έφυγε;», «Tι πίστευαν εκείνη την εποχή;»)
  Οι ερωτηματικές προτάσεις μερικής άγνοιας εισάγονται με τις ερωτηματικές αντωνυμίες ποιος, τι, πόσος κ.λπ. και τα ερωτηματικά επιρρήματα πότε, πού, γιατί, πώς…

4. Oι ερωτήσεις, ανάλογα με το είδος των απαντήσεων που επιδέχονται, μπορούν να διακριθούν σε:

      • ανοιχτές, δηλαδή ερωτήσεις που ζητούν μια γνώμη, επιχειρήματα ή και συναισθήματα σχετικά με ένα θέμα και η απάντησή τους είναι σε συνεχή λόγο
(π.χ. «Γιατί πιστεύεις ότι φοβόμαστε τους ξένους;»)
      • κλειστές, δηλαδή ερωτήσεις οι οποίες επιδέχονται απάντηση μονολεκτική ή πολύ σύντομη
(π.χ. «Είναι οι Έλληνες ρατσιστές;»).

• Χρησιμοποιούμε τον πλάγιο λόγο, όταν παραθέτουμε σε κείμενά μας προφορικά ή γραπτά απόψεις άλλων όχι αυτούσιες αλλά μετασχηματισμένες από εμάς.
  Για να μετασχηματίσουμε δηλαδή τον ευθύ λόγο σε πλάγιο, χρησιμοποιούμε ένα ρήμα και στη συνέχεια την άποψη του ομιλητή, η οποία μπορεί να διατυπώνεται είτε με μια ολόκληρη πρόταση είτε με ένα όνομα που ισοδυναμεί με πρόταση.
  → Για παράδειγμα: Με ρώτησε αν ήμουν σύμφωνος… Μου είπε ότι επικροτούσε την άποψή μου… Μου εξέφρασε τη συμπαράστασή του.

• Το ρήμα που χρησιμοποιούμε, για να μεταφέρουμε τα λόγια άλλου, μπορεί να είναι ουδέτερο, π.χ. είπε, δήλωσε…, αλλά μπορεί και να δηλώνει, άμεσα ή έμμεσα, την οπτική αυτού που μεταφέρει τα λόγια του άλλου, π.χ. έκρινε, φαντάστηκε, υπέθεσε, απαίτησε… Tα τελευταία αυτά ρήματα χρωματίζουν τα λόγια με πρόσθετα σχόλια.

• Oι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις.

• Xρησιμοποιούνται ως αντικείμενα ρημάτων, τα οποία δηλώνουν έκφραση ή σημαίνουν γνώση, όπως τα παρακάτω ή άλλα που έχουν παρόμοια σημασία:

  • • ερωτώ, απορώ (π.χ. «Mε ρώτησε πώς τα πέρασα», «Aπόρησε πώς τα κατάφερα»)
  • • λέω, εξηγώ, γράφω, δείχνω, θυμάμαι (π.χ. «Δε θυμάμαι αν ήταν κι αυτός εκεί»)
  • • σκέφτομαι, λογαριάζω (π.χ. «Σκέψου τι θα κάνεις αύριο», «Λογάριασε πόσο του στοίχισε αυτή η δουλειά»)
  • • βλέπω, καταλαβαίνω, βρίσκω, μαθαίνω, ξέρω, γνωρίζω, αγνοώ (π.χ. «Kοίτα ποιος ήρθε», «Bρήκα πού έκρυψες το βιβλίο»)

• Oι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις εισάγονται:

  • • Όταν είναι ολικής άγνοιας: με το ερωτηματικό μόριο αν ή το μη, μήπως, μην τυχόν
    → (π.χ. «Με ρώτησε αν τον γνωρίζω»).
  • • Όταν είναι μερικής άγνοιας: όπως και οι αντίστοιχες ευθείες ερωτήσεις, δηλαδή με κάποια ερωτηματική αντωνυμία ή επίρρημα.
    → (π.χ. «Σκέφτεται τι να κάνει», «Εξήγησέ μου πώς να πάω»).