Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β' Παγκόσμιου πολέμου

Τα προμηνύματα του πολέμου

ü Τα προμηνύματα του Β' Παγκόσμιου πολέμου έγιναν αντιληπτά στη δεκαετία του 1930.

ü Το 1931 η Ιαπωνία καταλαμβάνει την κινεζική επαρχία της Μαντζουρίας.

ü Το 1934 η Γερμανία εγκαταλείπει την Κοινωνία των Εθνών.

ü Το 1936 η Γερμανία καταλαμβάνει την αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη της Ρη­νανίας.

ü Το 1936, επίσης, συγκροτείται η συμμαχία Γερμανίας και Ιταλίας (Άξονας Βερολίνου-Ρώμης). Ακολουθεί σύμφωνο των δύο με την Ιαπωνία, που αποσκο­πούσε στην καταπολέμηση του κομμουνισμού και την υποστήριξη του φασι­σμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Γερμανία και Ιταλία παρέχουν στήριξη στο φασί­στα στρατηγό Φράνκο κατά τον ισπανικό εμφύλιο.

ü Το 1938 η Γερμανία καταλαμβάνει την Αυστρία. Την ίδια χρονιά υπογράφεται η συμφωνία του Μονάχου ανάμεσα στη Γερμανία, την Ιταλία, τη Βρετανία και τη Γαλλία, που ανοίγει το δρόμο για την κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας από τους Γερμανούς.

Κατά το 1939

ü Η Ιταλία καταλαμβάνει την Αλβανία.

ü Η απειλή της Γερμανίας να καταλάβει πολωνικά εδάφη προκαλεί τη Βρετανία και τη Γαλλία, που θεωρούν την ενέργεια αυτή αιτία πολέμου.

ü Τον Αύγουστο του 1939 η Σοβιετική Ένωση και η Γερμανία υπογράφουν σύμ­φωνο μη επίθεσης (σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ). Επίσης συμφωνούν ότι σε περίπτωση πολέμου εναντίον της Πολωνίας θα μοιραστούν τα εδάφη της.

Τα αίτια του Β' Παγκόσμιου πολέμου

ü Οι ταπεινωτικοί όροι που επιβλήθηκαν στους ηττημένους του Α' Παγκόσμιου πολέμου και ιδιαίτερα στη Γερμανία.

ü Οι συνθήκες που υπογράφτηκαν μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο δεν ικανοποίη­σαν αιτήματα διάφορων χωρών και εθνοτήτων στην Ευρώπη.

ü Η οξύτατη οικονομική κρίση που μάστιζε την Ευρώπη μετά το 1929 και η οποία διευκόλυνε το έργο του Χίτλερ και του Μουσολίνι.

ü Η αδράνεια που επέδειξαν οι δυτικές Δυνάμεις έναντι της Γερμανίας.

ü Η αδυναμία της Κοινωνίας των Εθνών να λάβει αποτελεσματικά μέτρα εναντίον του επερχόμενου πολέμου.

Ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος

Η αφορμή και η έκρηξη του πολέμου

ü Ο πόλεμος ξεκίνησε την 1η Σεπτεμβρίου 1939 με την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία.

ü Η εισβολή προκάλεσε την κήρυξη του πολέμου από τη Μ. Βρετανία και τη Γαλλία στη Γερμανία.

Οι επιχειρήσεις στην Ευρώπη,  

1939-1941

ü Σε σύντομο χρονικό διάστημα (ένα μήνα) οι Γερμανοί κατέλαβαν την Πολωνία.

ü Μέχρι την άνοιξη του 1940, οι Γερμανοί είχαν καταλάβει τη Δανία, την Ολλαν­δία, το Λουξεμβούργο, τη Νορβηγία και το Βέλγιο.

ü Σε διάστημα δέκα ημερών (5-14 Ιουν.1940), οι Γερμανοί κατέλαβαν τη Γαλλία.

ü Οι Γερμανοί απέτυχαν να κάμψουν τη Μ. Βρετανία με τους συνεχείς βομβαρδισμούς (Αύγουστος-Οκτώβριος 1940).

ü Στρέφονται, έπειτα, προς τα Βαλκάνια και καταλαμβάνουν τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα.

Η οργάνωση της κατεχόμενης Ευρώπης

ü Οι οικονομικοί πόροι των χωρών που κατέλαβαν οι Γερμανοί χρησιμοποιήθηκαν για τη συνέχιση του πολέμου.

ü Υπήρξαν μαζικές διώξεις σε βάρος όσων δεν ήταν πρόθυμοι να υποταχτούν.

ü Συστηματικές διώξεις εκδηλώθηκαν σε βάρος των Εβραίων και των Ρομά (τσιγγάνων)

Η γερμανική επίθεση στη Σοβιετική Ένωση

ü Τον Ιούνιο του 1941 οι Γερμανοί επιτέθηκαν εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης.

ü Σε διάστημα λίγων εβδομάδων έφτασαν μπροστά στη Μόσχα και το Λένινγκραντ (Πετρούπολη), χωρίς όμως να καταφέρουν να τις καταλάβουν.

ü Οι Σοβιετικοί κατόρθωσαν να σταματήσουν την προέλαση των Γερμανών αξιοποιώντας και τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

ü  Στη μάχη του Στάλινγκραντ (Φεβρουάριος 1943), οι Γερμανοί είχαν πάνω από 300.000 νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους. Μετά τη μάχη αυτή άρχισαν να υποχωρούν.

Οι επιχειρήσεις στην Αφρική

ü Στην Αφρική διαμορφώθηκε ένα μέτωπο Γερμανών και Ιταλών εναντίον των
συμμαχικών δυνάμεων, οι οποίες περιλάμβαναν και ελληνικές μονάδες.

ü Την άνοιξη του 1943 οι σύμμαχοι επικράτησαν.

Οι επιχειρήσει στην Άπω Ανατολή

ü  Στις 7 Δεκεμβρίου 1941 οι ΗΠΑ μπαίνουν στον πόλεμο στο πλευρό των       συμ­μάχων, μετά την επίθεση που δέχτηκαν από τους Ιάπωνες στο Πέρλ Χάρμπορ.

Το τέλος του πολέμου

ü Το 1943 η φασιστική Ιταλία καταρρέει και συνθηκολογεί.

ü Στις 6 Ιουνίου 1944 ξεκινά η απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στη Νορμανδία.

ü Μέχρι το Σεπτέμβριο του 1944 έχουν απελευθερωθεί η Γαλλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Ολλανδία.

ü Ταυτόχρονα, από τον Ιούνιο του 1944, εκδηλώνεται η σοβιετική αντεπίθεση.

ü Τα γερμανικά στρατεύματα εγκαταλείπουν τα Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη.

ü Το Μάιο του 1945 η Γερμανία συνθηκολογεί.

ü Τον Αύγουστο του 1945 οι ΗΠΑ βομβαρδίζουν με πυρηνικά όπλα δύο ιαπωνι­κές πόλεις, τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, εξαναγκάζοντας την Ιαπωνία σε συνθηκολόγηση και φέρνοντας και τυπικά το τέλος του πολέμου

 Η συμμετοχή της  Ελλάδας στο Β' Παγκόσμιο πόλεμο

Επιθετικότητα της Ιταλίας

·         Το 1939 η Ιταλία καταλαμβάνει την Αλβανία.

·         Στις 15 Αυγούστου του 1940, ένα ιταλικό υποβρύχιο βύθισε το ελληνικό πο­λεμικό πλοίο «Έλλη», στην Τήνο.

Ο Ελληνοϊταλικός  πόλεμος

·         Στις 28 Οκτωβρίου 1940, η Ιταλία ζήτησε να γίνει δεκτή η είσοδος ιταλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα. Ο Έλληνας πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς αρ­νήθηκε.

·         Οι Ιταλοί εισέβαλαν στην Ελλάδα αναγκάζοντας, αρχικά, τις ελληνικές δυνά­μεις σε υποχώρηση.

·         Ο ελληνικός στρατός, στη συνέχεια, ενήργησε αντεπίθεση και ανακατέλαβε όλα τα εδάφη, εισδύοντας, μάλιστα, βαθιά στη νότια Αλβανία.

·         Τον Ιανουάριο του 1941 πέθανε ο Μεταξάς και νέος πρωθυπουργός διορίστη­κε ο Αλέξανδρος Κορυζής.

·         Το Μάρτιο του 1941 εκδηλώθηκε ιταλική αντεπίθεση στην Αλβανία, την οποία απέκρουσε ο ελληνικός στρατός.

·         Ανάλογες επιτυχίες σημείωσε το πολεμικό ναυτικό και η αεροπορία.

Ο Ελληνογερμανικός πόλεμος

·         Ενώ ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος συνεχιζόταν, η Ελλάδα δέχτηκε, τον Απρίλιο του 1941, γερμανική επίθεση από γιουγκοσλαβικό και βουλγαρικό έδαφος.

·         Οι Γερμανοί έκαμψαν την ελληνική αντίσταση και ο στρατηγός Τσολάκογλου, με δική του πρωτοβουλία, συνθηκολόγησε στο μέτωπο.

·         Στις 27 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί κατέλαβαν την Αθήνα.

·         Η Κρήτη υπήρξε η τελευταία περιοχή που κατέλαβαν τα γερμανικά στρατεύμα­τα, ύστερα από σθεναρή αντίσταση (Μάιος 1941).

·         Ο βασιλιάς Γεώργιος Β' και η κυβέρνηση του κατέφυγαν στο Κάιρο.

Η κατοχή

Τρεις ζώνες κατοχής (γερμανική, βουλγαρική, ιταλική)

Σχηματίστηκε ελληνική κυβέρνηση δωσίλογων με πρωθυπουργό τον Τσολάκογλου που αποτελούνταν κυρίως από πρόσωπα που συμμετείχαν στο καθεστώς Μεταξά. Συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς και επέβαλαν μέτρα καταστολής.

Χρησιμοποιήθηκαν λογοκρισία, συλλήψεις, βασανιστήρια, εκτελέσεις.

Στην Ανατολική Μακεδονία επιχειρήθηκε η πολιτική του εκβουλγαρισμού από τους Βούλγαρους φασίστες με μαζικές εκτελέσεις Ελλήνων που εξεγέρθηκαν.

Οι εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας αφανίστηκαν από τους ναζί.

Όλοι οι οικονομικοί πόροι της Ελλάδας δεσμεύτηκαν από τους κατακτητές (έλλειψη από την αγορά ειδών πρώτης ανάγκης) >>

Μαύρη αγορά: πώληση αγαθών σε πολύ υψηλές τιμές

Τον χειμώνα 1941-1942, εξαπλώθηκε η πείνα. Στην Αθήνα πέθαιναν κάθε μέρα 300 άνθρωποι από την πείνα...

Η Αντίσταση

Αρχικά μεμονωμένες ενέργειες πολιτών (υποστολή της ναζιστικής σημαίας από την Ακρόπολη από τον Μανόλη Γλέζο και τον Απόστολο Σάντα).

Το 1941 δημιουργήθηκαν οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις:

1) Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ):

 Ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ) και τη συνεργασία μικρότερων αριστερών κομμάτων.

Σκοποί: η οργάνωση του αγώνα εναντίον των κατακτητών και η διασφάλιση της δυνατότητας των Ελλήνων να επιλέξουν μόνοι τους μετά την απελευθέρωση τη μορφή διακυβέρνησης της χώρας.

2) Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ): Ιδρύθηκε από τον συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα.

Σκοποί: απελευθέρωση της Ελλάδας και εγκαθίδρυση μετά τον πόλεμο αβασίλευτης δημοκρατίας.

3) Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση (ΕΚΚΑ): Η σημαντικότερη από τις μικρότερες αντιστασιακές οργανώσεις, που ήταν και η μόνη από αυτές η οποία διέθετε ένοπλο τμήμα με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Ψαρρό.

 4) Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ):

Ιδρύθηκε με απόφαση του ΕΑΜ το Φεβρουάριο του 1942, με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, αντιστασιακό ψευδώνυμο του Θ. Κλάρα, κομμουνιστή γεωπόνου από τη Λαμία. Ήταν ένοπλη ομάδα.

5) Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ): Ιδρύθηκε με απόφαση του ΕΑΜ.

Ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου (1942): Η κορυφαία πράξη της αντίστασης και η μόνη στην οποία συνεργάστηκαν οι δύο μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις, το ΕΑΜ και ο ΕΔΕΣ, μαζί με βρετανούς καταδρομείς, επιτυγχάνοντας τη διακοπή του εφοδιασμού του γερμανικού στρατού της Αφρικής για σημαντικό χρονικό διάστημα.

Αντίσταση στις πόλεις:

§  Η απεργία των υπαλλήλων στις τηλεπικοινωνίες τον Απρίλιο του 1942 υποχρέωσε τις αρχές να προβούν σε παροχές.

§  Η μεγάλη γενική απεργία τον Ιαν. του 1943 εμπόδισε τις αρχές κατοχής να στείλουν Έλληνες στη Γερμανία για εργασία.

§  Η κηδεία του Παλαμά έγινε αφορμή για ένα ακόμη συλλαλητήριο.

§  Η νεολαία συμμετείχε στις κινητοποιήσεις, κυρίως μετά την ίδρυση από το Ε.Α.Μ. της Ένωσης Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ)

§  Πολλές γυναίκες συμμετείχαν στην Αντίσταση και άλλες συμμετείχαν στα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ

Μαζικά αντίποινα: Μαζικές εκτελέσεις αμάχων (Το 1943 οι ναζί έκαψαν τα Καλάβρυτα και εκτέλεσαν 1100 κατοίκους)

Τάγματα ασφαλείας: Ένοπλα σώματα Ελλήνων, οργανωμένα από τους Ναζί, που χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και αμάχων.

Η «ελεύθερη Ελλάδα»: Ήταν περιοχές που δεν ελέγχονταν από τους κατακτητές, εξαιτίας της Αντίστασης.

Η τοπική αυτοδιοίκηση -με πρωτοβουλία του ΕΑΜ- ελεγχόταν από τους κατοίκους που φρόντισαν για την εκπαίδευση, την κοινωνική πρόνοια, την ασφάλεια, οργάνωσαν πολιτιστικές δράσεις και λαϊκά δικαστήρια

Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ)-Κυβέρνηση του βουνού: Ιδρύθηκε από το Ε.Α.Μ. το Μάρτ. του 1944 για να αναλάβει τη διοίκηση των απελευθερωμένων περιοχών και να οργανώσει εκλογές για την ανάδειξη Εθνικού Συμβουλίου. Ψήφισαν οι γυναίκες και οι νέοι πάνω από 18 ετών

Κυβέρνηση εθνικής ενότητας: Ο σχηματισμός της αποφασίστηκε στις 20 Μαΐου 1944, με τη Συμφωνία του Λιβάνου, η οποία υπογράφηκε από τις ελληνικές πολιτικές και αντιστασιακές δυνάμεις και την κυβέρνηση του Καΐρου.

Απελευθέρωση: 12 Οκτ. 1944. Αμέσως μετά ανέλαβε την εξουσία η κυβέρνηση εθνικής ενότητας με πρωθυπουργό τον Γ. Παπανδρέου. 

Τα αποτελέσματα του Β' Παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση του Ο.Η.Ε.

Οι επιπτώσεις του Β' Παγκόσμιου πολέμου έγιναν πιο αισθητές στην Ευρώπη

Οι ανθρώπινες απώλειες

§ Από τα 50 εκατομμύρια νεκρών και αγνοουμένων, τα 35 εκατομμύρια ήταν Ευρωπαίοι.

§ Η Σοβιετική Ένωση είχε πάνω από 20 εκατομμύρια νεκρούς.     

Οι αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών

§ Ο πόλεμος είχε ως αποτέλεσμα πάνω από 30 εκατομμύρια άνθρωποι να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Οι υλικές καταστροφές

§ Στην Ευρώπη υπήρξαν μεγάλες υλικές καταστροφές.

§ Τεράστιες καταστροφές υπέστησαν η Σοβιετική Ένωση, η Πολωνία και η Γαλλία.

§ Πόλεις, όπως το Βερολίνο, η Δρέσδη, το Λένινγκραντ (Αγία Πετρούπολη) είχαν ισοπεδωθεί.

§ Η βιομηχανική παραγωγή της Ευρώπης, στο τέλος του Β' Παγκόσμιου πολέμου, έφτανε στο 50% της προπολεμικής.

§ Τα περισσότερα κράτη είχαν δανειστεί τεράστια ποσά.

Η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου

§ Το βιοτικό επίπεδο είχε καταρρεύσει.

§ Στη Μ. Βρετανία, παρά τις απώλειες, διασώθηκε μεγάλο τμήμα της βιομηχανικής παραγωγής.

§  Στην Αυστρία και τη Γερμανία ο πληθυσμός μαστιζόταν από την πείνα.

Η ηθική καταρράκωση

§ Ο πόλεμος συνοδεύτηκε από πράξεις βίας σε βάρος των αμάχων (μαζικές εκτελέσεις, βιασμούς και λεηλασίες).

§ Η ναζιστική Γερμανία δημιούργησε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου συντελέ­στηκαν μαζικές εκτελέσεις αμάχων.

§ Η γενοκτονία των Εβραίων αποτελεί το μεγαλύτερο έγκλημα που διαπράχτηκε στο Β' Παγκόσμιο πόλεμο.

Η εξασθένηση του διεθνούς ρόλου της Ευρώπης

§ Η Ευρώπη έχει αποδυναμωθεί διεθνώς.

§ Στην κατεστραμμένη πλέον Ευρώπη, εκδηλώνεται ο ανταγωνισμός των δύο υπερδυνάμεων (ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης).

§ Οι αποικίες διεκδικούν την ανεξαρτητοποίησή τους.

Ο Οργανισμόs Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ)

Ο πόλεμος δημιούργησε την ανάγκη σύστασης ενός διεθνούς οργανισμού που θα ρύθμιζε τις διαφορές των κρατών.

Το 1945 ιδρύθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) με έδρα τη Νέα Υόρκη.

10 Δεκεμβρίου 1948: Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Όργανα του ΟΗΕ

§ Το Συμβούλιο Ασφαλείας είναι το κυριότερο όργανο αποφάσεων του ΟΗΕ.

§ Αποτελείται από μόνιμα μέλη με δικαίωμα βέτο και από μη μόνιμα μέλη που εκλέγονται από τη Γενική Συνέλευση.

§ Η Γενική Συνέλευση είναι η ετήσια συνέλευση όλων των κρατών-μελών του ΟΗΕ.

§ Η Γενική Γραμματεία. .

Σκοποί του ΟΗΕ

§ Η διαφύλαξη της ειρήνης.

§ Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

§ Η εξασφάλιση ίσων δικαιωμάτων για όλους τους λαούς.

Λειτουργία και επίτευξη στόχων

§ Ο ΟΗΕ υπήρξε πεδίο οξύτατου ανταγωνισμού ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση.

§ Υπήρχαν περιπτώσεις που ήταν αποτελεσματικός στο ρόλο του (1947: ιταλο-γιουγκοσλαβική διένεξη για την Τεργέστη).

§ Πολλές φορές όμως στάθηκε αδύναμος να επιβάλλει το διεθνές δίκαιο (για παρά­δειγμα, το 1974, κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο).

§ Δραστηριοποιήθηκε επιτυχώς –και συνεχίζει- στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς.