Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν κοινωνικοί που ρυθμίζουν τις ατομικές και συμπεριφορές. Οι κοινωνικοί κανόνες ρυθμίζουν και αξιολογούν τις των ατόμων, ακόμα και τις πιο προσωπικές, όπως π.χ. ο τρόπος ομιλίας, ντυσίματος, διασκέδασης κτλ. Ορισμένοι κανόνες αφορούν τα μέλη της κοινωνίας, όπως π.χ. ο σεβασμός στην πολιτισμική κληρονομιά, στα σύμβολα, κτλ. Κάποιοι κανόνες αφορούν ορισμένα μόνο άτομα ή ομάδες. Μάλιστα, τα άτομα ζώντας σε μια κοινωνία μαθαίνουν ποια συμπεριφορά θεωρείται και επιθυμητή και, συνήθως, την ακολουθούν. Με την τα άτομα «μαθαίνουν» τι επιτρέπεται και τι όχι.
Ο έλεγχος λειτουργεί συμπληρωματικά με την κοινωνικοποίηση. Στόχος του κοινωνικού ελέγχου είναι η του ατόμου σε αυτά που ορίζουν οι κοινωνικοποίησης. Οι διάφοροι φορείς κοινωνικοποίησης (οικογένεια, φίλοι, Μ.Μ.Ε., κράτος κτλ.) είναι συνήθως και φορείς κοινωνικού . Όμως, δεν έχουν όλοι την ίδια . Ο κοινωνικός έλεγχος ασκείται με δύο τρόπους:
α) Με . Η επιβράβευση, ο έπαινος, η επιδοκιμασία, σημαίνουν αξιολόγηση της συμπεριφοράς. Στόχος των επιβραβεύσεων είναι η της συμπεριφοράς που επιθυμούν αυτοί που ασκούν τον έλεγχο
β) Με . Η κύρωση, ο ψόγος, η αποδοκιμασία, σημαίνουν αξιολόγηση της συμπεριφοράς. Στόχος των κυρώσεων είναι η της μη ορθής συμπεριφοράς, δηλαδή της συμπεριφοράς που έχει ξεφύγει από τα ορισμένα . Η υπέρβαση των ορίων απειλεί την κοινωνική και αυτό δεν το θέλει καμιά ομάδα και καμιά κοινωνία.
Γενικά οι άνθρωποι μαθαίνουν από ηλικία να εφαρμόζουν τους κοινωνικούς κανόνες, καθώς τους εσωτερικεύουν σε μεγάλο βαθμό. Δεν αναρωτιούνται, κάθε στιγμή, αν πρέπει ή δεν πρέπει να τους εφαρμόζουν. Έτσι, δεν χρειάζονται συνεχείς επιβραβεύσεις ούτε συνεχείς κυρώσεις για την τήρησή τους.
Ο κοινωνικός έλεγχος διακρίνεται σε τρία είδη:
α) κοινωνικός έλεγχος. Γίνεται με βάση τα ήθη, τις παραδόσεις, τους άγραφους νόμους της ομάδας ή της κοινωνίας. Ασκείται με πολλούς τρόπους, όπως με ή έμμεσες υποδείξεις, με , με μορφασμούς, με περιφρόνηση, με , με επιβράβευση κτλ. Ασκείται κυρίως όπου υπάρχουν μικρές ομάδες και σε κοινωνίες, όπου οι σχέσεις είναι άτυπες και . Ορισμένες φορές ο άτυπος έλεγχος είναι πιο
αποτελεσματικός από τον τυπικό έλεγχο (σκεφτόμαστε τι θα πεί ο κόσμος, η γειτονιά, οι συνάδελφοι, οι φίλοι κτλ.).
β) κοινωνικός έλεγχος. Γίνεται με βάση κανόνες (νόμοι, κανονισμοί, αποφάσεις κτλ.). Η οικογένεια, το , η θρησκεία, το κράτος κτλ., ασκούν τυπικό έλεγχο. Κάθε φορέας αξιολογεί τη συμπεριφορά του ατόμου με τους υπάρχοντες κανόνες και επιβάλλει τις προβλεπόμενες . Αυτό ισχύει κυρίως για το κράτος, αλλά και για τους φορείς που η λειτουργία τους στηρίζεται σε γραπτούς κανόνες. Αυτό το είδος ελέγχου ασκείται, κυρίως, όπου υπάρχουν ομάδες και σε σύγχρονες κοινωνίες, όπου οι σχέσεις είναι τυπικές και .
γ) . Ο έλεγχος που ασκεί το ίδιο το άτομο στην συμπεριφορά του για διάφορους λόγους είτε γιατί έχει αποδεχθεί τους κοινωνικούς κανόνες ως λογικούς και αναγκαίους, είτε γιατί τις κυρώσεις που θα υποστεί, αν τους παραβιάσει ονομάζεται αυτοέλεγχος. Παράδειγμα: υπάρχει ο κανόνας «απαγορεύεται η κλοπή». Το άτομο είτε γιατί θεωρεί τον κανόνα σωστό, είτε γιατί φοβάται την τιμωρία, είτε και για τους δύο λόγους, κρίνει και αξιολογεί τη συμπεριφορά του και δεν κλέβει. Βέβαια, ο βαθμός αυτοελέγχου εξαρτάται από τον βαθμό , δηλαδή
αφομοίωσης και αποδοχής των κοινωνικών κανόνων και αξιών της κοινωνίας.