Βιβλίο μαθητή Οικιακής Οικονομίας

Βιβλίο μαθητή Οικιακής Οικονομίας Α΄ Γυμνασίου

Eικ. 3.33 Η Ελληνική Μεσογειακή Δίαιτα

Εικ. 3.34 Τρώγε ψωμί
και στα μικρά γεύματα

Εικ. 3.35 Χαρακτηριστικά πιάτα
μιας ελληνικής ταβέρνας

Ββλίο μαθητή Αρχαίων Β΄Γυμνασίου

Βιβλίο μαθητή Αρχαίων Β΄Γυμνασίου

Μετάφραση του κειμένου στη νέα ελληνική

Ενότητα 13^η  Η σωστή στάση στο θέμα της τροφής

Γάιος Μουσώνιος Ροῦφος (Στοβαῖος, Ἀνθολόγιον, 3.28.37), διασκευή

© Ελληνικός Πολιτισμός -  Γιάννης Παπαθανασίου

Παράλληλα κείμενα

Στο παρακάτω απόσπασμα ο Δημόκριτος εκθέτει τις απόψεις του περί σωστού και ισορροπημένου τρόπου ζωής.

Περιεχόμενο μαθήματος

Η διατροφή του αθλητή

Η διατροφή του αθλητή σε οχτώ βασικά σημεία

1. Ποιες είναι οι ενεργειακές ανάγκες ενός μέσου αθλούμενου και πως αυτές  επηρεάζονται από την ένταση και τη διάρκεια της άσκησης;

Η φυσική δραστηριότητα, η αθλητική απόδοση – επίδοση, καθώς και η ανάνηψη μετά από την άσκηση βελτιώνονται με τη βέλτιστη δυνατή διατροφική υποστήριξη. Επιπλέον η κατάλληλη επιλογή τροφίμων και υγρών και η χρονική στιγμή της κατανάλωσής τους εξασφαλίζουν στο βαθμό που τους αναλογεί υψηλά επίπεδα υγείας, αντοχής και απόδοσης.

H σωστή διατροφή παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των αναγκών ενός αθλητή κατά τη διάρκεια της προπόνησης και του αγώνα σε επαγγελματικό ή ερασιτεχνικό επίπεδο, σε οποιοδήποτε άθλημα. Οι κατάλληλες διατροφικές επιλογές, στη σωστή ποσότητα πρόσληψης, εξασφαλίζουν την απαιτούμενη ενεργειακή επάρκεια τόσο στη φάση της άσκησης όσο και κατά τη διάρκεια της ανάνηψης. 

Το πρώτο συστατικό διασφάλισης της διατροφικής συμβολής στην αθλητική απόδοση και αντοχή είναι η πλήρης κάλυψη των ενεργειακών του αναγκών, ώστε να μπορεί με τη σειρά του να ανταποκρίνεται με επάρκεια στις ανάγκες της προπόνησης ή του αγωνίσματος.

Ενεργειακές Συστάσεις αθλητών vs. γενικού πληθυσμού

2. Ποιος ο ρόλος του νερού στην άσκηση?

Ένας από σημαντικότερους παράγοντες που συμβάλλουν καθοριστικά στην αθλητική απόδοση και συνήθως υποτιμάται από τους αθλητές είναι τα επαρκή επίπεδα υδάτωσης του οργανισμού τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της άσκησης. Συνεπώς, η αθλητική απόδοση είναι βέλτιστη όταν οι αθλητές διατηρούν το ισοζύγιο υγρών κατά την άσκηση, ενώ αντίθετα, διαταράσσεται με τη βαθμιαία αφυδάτωση. Οι επιπτώσεις της αφυδάτωσης δεν περιορίζονται μόνο στην αναστολή της απόδοσης, αλλά είναι ικανές να προκαλέσουν επικίνδυνες για τη ζωή θερμικές βλάβες, όπως η θερμοπληξία.

Η άσκηση αυξάνει τη μεταβολική παραγωγή θερμότητας, μέσω της οξείδωσης των ενεργειακών υποστρωμάτων(υδατάνθρακες, λίπη και πρωτεϊνες), προκαλώντας  την αύξηση της σωματικής θερμοκρασίας. Αν λοιπόν φανταστούμε έναν αθλούμενο ο οποίος ασκείται σε υψηλά επίπεδα έντασης για παρατεταμένο χρονικό διάστημα και σε θερμό περιβάλλον, τότε αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος ραγδαίας αύξησης της εσωτερικής θερμοκρασίας σε τέτοιο επίπεδο που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά όχι μόνο την απόδοση αλλά και την υγεία του.

Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει μια σειρά θερμορυθμιστικών μηχανισμών μέσω των οποίων επιτυγχάνει τη διατήρηση της εσωτερικής θερμοκρασίας σε βιώσιμα και λειτουργικά επίπεδα. Οι μηχανισμοί αυτοί περιλαμβάνουν την αγωγή (μεταφορά θερμότητας με άμεση επαφή), την περιαγωγή (μεταφορά θερμότητας μέσω του αέρα και του νερού), την ακτινοβολία και την εξάτμιση του ιδρώτα. Ο τελευταίος αυτός μηχανισμός αποτελεί και το σημαντικότερο μέσο αποβολής θερμικού φορτίου κατά τη διάρκεια της άσκησης. Η διαδικασία της εφίδρωσης αυξάνεται όσο υψηλότερη είναι η θερμοκρασία του περιβάλλοντος, ενώ η εξάτμιση του ιδρώτα μειώνεται όταν η υγρασία στην ατμόσφαιρα βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα.

Η διαδικασία της εφίδρωσης και κατά συνέπεια η ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος εξαρτώνται από τα επαρκή επίπεδα υδάτωσης πριν και κατά τη διάρκεια της άσκησης. Τα φυσιολογικά επίπεδα υγρών στο σώμα εξασφαλίζουν σταθερό όγκο αίματος, γεγονός που επιφέρει διπλό όφελος για τον οργανισμό. Αφενός εξασφαλίζεται η σταθερή αιμάτωση του δέρματος άρα και ο απαιτούμενος ρυθμός εφίδρωσης και αφετέρου η σταθερή αιμάτωση των μυών (μεταφορά οξυγόνου) για την παραγωγή έργου. Δηλαδή, η υδάτωση έχει διττό ρόλο, θερμορυθμιστικό και μεταβολικό και στόχο την προάσπιση της υγείας και τη βέλτιστη δυνατή απόδοση, καθυστερώντας την κόπωση και τις διάφορες θερμικές επιπλοκές

•  Άσκηση <60 λεπτά

• Άσκηση >60 λεπτά

150-350 ml ανά 15-20 λεπτά από την έναρξη της άσκησηςλήψη πόσιμου νερού

λήψη ενεργειακών ποτών με περιεκτικότητα υδατανθράκων 4-8%

Μετά την άσκηση 450ml – 675ml για κάθε 0.5kg απώλειας βάρους

 3. Ποιος ο ρόλος των υδατανθράκων στην άσκηση?

Το δεύτερο συστατικό διασφάλισης της διατροφικής συμβολής στην αθλητική απόδοση και αντοχή είναι η πλήρης κάλυψη των υδατανθρακικών αναγκών του αθλητή. Οι υδατάνθρακες βρίσκονται στο αίμα με τη μορφή μορίων γλυκόζης (3g), στο ήπαρ με τη μορφή ηπατικού γλυκογόνου (100 g) και στους μύες με τη μορφή μυϊκού γλυκογόνου (400 g). Αποτελούν το βασικότερο ενεργειακό υπόστρωμα που αξιοποιείται για την παραγωγή έργου, με ή χωρίς την παρουσία οξυγόνου, βρίσκοντας εφαρμογή σε ένα τεράστιο φάσμα αθλητικών δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα σε αυξημένα επίπεδα έντασης.

Υδατανθρακικές Συστάσεις αθλητών vs. γενικού πληθυσμού 

Ιδιαίτερα οι αθλητές με μεγάλο και έντονο προπονητικό φορτίο, χρειάζεται να προσλαμβάνουν υψηλότατα ποσά υδατανθράκων (8-10 g/kg/day), ώστε να διατηρούνται γεμάτες οι αποθήκες μυϊκού και ηπατικού γλυκογόνου. H ακριβής ποσότητα εξαρτάται από τη συνολική ημερήσια ενεργειακή δαπάνη του αθλητή, το είδος της άσκησης, το φύλο και τις περιβαλλοντικές συνθήκες.  Όπως προαναφέραμε η αύξηση της έντασης της άσκησης είναι βασικός παράγοντας που κινητοποιεί την αυξημένη χρήση γλυκόζης, για την παραγωγή ενέργειας. Η κινητοποίηση των υδατανθράκων για παραγωγή ενέργειας ξεκινά μετά τα πρώτα 10 sec έντονης άσκησης, ενώ μπορεί να διαρκέσει για ώρες, σε υπομέγιστες εντάσεις. Μεταβολίζονται σε αεροβικές και αναεροβικές συνθήκες, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του αθλήματος.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των προσλαμβανόμενων διαιτητικών υδατανθράκων πρέπει να είναι σύνθετοι υδατάνθρακες με χαμηλό έως μέσο γλυκαιμικό δείκτη. Φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, ψωμί ολικής άλεσης, ζυμαρικά ολικής άλεσης, κράκερ ολικής άλεσης, χυλός βρώμης, μαύρο ρύζι είναι καλές και θρεπτικές λύσεις. Η αργή απορρόφησή τους εν τέλει καταλήγει την εξοικονόμηση των ενδογενών αποθεμάτων τους, κατά τη διάρκεια της άσκησης.

 4. Πόση πρωτεΐνη στα αλήθεια χρειάζεται ένας αθλούμενος και πόση ένας αθλητής?

Ο πρωτεϊνικός μεταβολισμός κατά τη διάρκεια της άσκησης και μετά το τέλος αυτής, επηρεάζεται από το φύλο, την ηλικία, την ένταση, τη διάρκεια, το είδος της άσκησης, την ενεργειακή πρόσληψη και τη διαθεσιμότητα υδατανθράκων. Αυτή ακριβώς η διαθεσιμότητα υδατανθράκων άρα και ενέργειας, διασφαλίζει την αξιοποίηση της διαιτητικής πρωτεΐνης στη φάση της ανάνηψης τόσο μετά από άσκηση δύναμης όσο και μετά από άσκηση αντοχής, σε αναβολικές μεταβολικές οδούς μυϊκής ανάπλασης. Σε κάθε άλλη περίπτωση ενεργειακού ελλείμματος, η πρωτεΐνη θα ακολουθούσε καταβολικές οξειδωτικές πορείες για παραγωγή ενέργειας.

Πρωτεϊνικές Συστάσεις γενικού πληθυσμού vs. αθλητών αντοχής vs.  αθλητών δύναμης

Αθλητές αντοχής

H αυξημένη κινητοποίηση και χρήση πρωτεΐνης κατά τη διάρκεια της άσκησης ιδιαίτερα σε υψηλά επίπεδα έντασης και διάρκειας, επιβάλλει και την αυξημένη πρόσληψή της στη φάση της ανάνηψης για επιδιόρθωση και ανακατασκευή μυϊκών ινών. Μάλιστα σε ορισμένες ακραίες περιπτώσεις εξαιρετικά παρατεταμένων σε χρονική διάρκεια αθλημάτων με δεδομένα υψηλά επίπεδα έντασης, η πρόσληψη πρωτεινών μπορεί και να ξεπερνά τα 1.4 g/kg/day.

Αθλητές Δύναμης

Τα αγωνίσματα δύναμης και αντιστάσεων επιβάλλουν την ανάγκη παρουσίας πλεονάζουσας διαιτητικής πρωτεΐνης στη φάση της ανάνηψης και μάλιστα σε ένα μεγάλο ποσοστό απαραίτητων αμινοξέων (6g – 20g) , ώστε να διασφαλιστεί η μυϊκή ανάπτυξη, δεδομένης της διαθεσιμότητας υδατανθράκων και ενέργειας. Φαίνεται πως τα απαραίτητα και τα διακλαδισμένα αμινοξέα έχουν θετική δράση στους αθλητές, αφού αυξάνουν το ρυθμό πρωτεϊνικής σύνθεσης, και μειώνουν το ρυθμό μυϊκής φθοράς, συνεισφέροντας έτσι σημαντικά και στη φάση της ανάνηψης.

Πέρα από την ποσότητα της προσλαμβανόμενης διαιτητικής πρωτεΐνης, ιδιαίτερη σημασία έχει και η υψηλή της ποιότητα και βιολογική αξία. Καλές διαιτητικές πηγές πρωτεϊνών υψηλής ποιότητας και ταυτόχρονα χαμηλού λίπους είναι τα άπαχα πουλερικά, τα ψάρια, το αυγό και τα άπαχα γαλακτοκομικά (καζείνη, ορός γάλακτος).

5.  Τα λιπαρά τι θέση έχουν στο πιάτο ενός αθλητή? 

Οι διαιτητικές συστάσεις για πρόσληψη λίπους από τους αθλητές είναι σχεδόν ίδιες με αυτές που απευθύνονται στο γενικό πληθυσμό στα πλαίσια της προαγωγής της υγείας. Η συντήρηση του ενεργειακού ισοζυγίου, η ανατροφοδότηση των αποθηκών ενδομυϊκών τριγλυκεριδίων, καθώς και η επαρκής πρόσληψη απαραίτητων λιπαρών οξέων θα πρέπει να είναι βασικά ζητήματα της διατροφικής αθλητικής φροντίδας.

Το λίπος είναι ένα απαραίτητο μακρό θρεπτικό συστατικό που προμηθεύει τον αθλητή με ενέργεια και βασικά συστατικά των κυτταρικών μεμβρανών, ενώ σχετίζεται άμεσα με τις λιποδιαλυτές βιταμίνες. Υπάρχει ένα αποδεκτό εύρος κατανομής της ποσοστιαίας πρόσληψης λίπους στην καθημερινή διατροφή του αθλητή που ξεκινά από το 20% και φτάνει έως το 35% της συνολικής ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης. Πρόσληψη λίπους έξω από αυτά τα όρια, δε φαίνεται να έχει εργογόνο δράση, ενώ παράλληλα μπορεί να θέτει σε κίνδυνο την υγεία του αθλητή, ιδίως αν υιοθετείται ως διατροφική πρακτική για μεγάλο χρονικό διάστημα.

6. Έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά το προ – αγωνιστικό γεύμα? 

Βασικά χαρακτηριστικά  προ αγωνιστικού γεύματος

• 3-4 ώρες πριν από την άσκηση
• 5-7 ml νερού ή υγρών ανά kg  σωματικού βάρους του αθλητή. Η διασφάλιση των φυσιολογικών επιπέδων υδάτωσης του αθλητή πριν από την άσκηση έχει διπλό ρόλο. Καταρχήν θερμορυθμιστικό μέσω της εξάτμισης του ιδρώτα, ώστε να αποφεύγονται οι όποιες θερμικές διαταραχές και να καθυστερείται η κόπωση που επιφέρει η απότομη και ραγδαία αύξηση της θερμοκρασίας σώματος. Κατά δεύτερον, μεταβολικό ρόλο, αφού εξασφαλίζει εκτός από το σταθερό ρυθμό εφίδρωσης και σταθερό ρυθμό αιμάτωσης των μυών, άρα και μεταφοράς οξυγόνου για την παραγωγή ενέργειας κατά τη διάρκεια της άσκησης
• 200 – 300 gr υδατανθράκων, ώστε να εξασφαλίζεται η πληρότητα των αποθηκών μυϊκού και ηπατικού γλυκογόνου, καθώς και των επιπέδων γλυκόζης πλάσματος. Μάλιστα για λόγους εξοικονόμησης ενέργειας το προ αγωνιστικό γεύμα πρέπει να στηρίζεται ως επί το πλείστον σε σύνθετους υδατάνθρακες χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη (LGI), διότι λόγω της αργής απορρόφησής τους συμβάλλουν στη διατήρηση της σταθερότητας των επιπέδων της γλυκόζης και στη μειωμένη κινητοποίηση του μυϊκού γλυκογόνου
• Χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και φυτικές ίνες, ώστε να αποφεύγονται οι γαστρεντερικές διαταραχές και να διευκολύνεται ο ρυθμός γαστρικής κένωσης
• Μέτρια περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη

7. Κατά τη διάρκεια της άσκησης ο αθλητής – αθλούμενος τι πρέπει να κάνει?

Βασικά χαρακτηριστικά του αγωνιστικού γεύματος

•    Εάν ο αθλητής είναι επαρκώς ενυδατωμένος και με γεμάτες αποθήκες ενέργειας σε αθλήματα που διαρκούν <60min ή και = 60min, δε χρειάζεται τίποτα
•    Εάν ο αθλητής είναι μετά από ολονύκτια νηστεία (μείωση αποθεμάτων ηπατικού γλυκογόνου) σε αθλήματα που διαρκούν <60min ή και = 60min, συστήνεται η πρόσληψη 150 ml- 350ml υδατανθράκων με τη μορφή αθλητικών ποτών (6%-8%) κάθε 15min-20min
•    Για μεγαλύτερα διαστήματα άσκησης >60min , συστήνεται η πρόσληψη υδατανθράκων με ρυθμό 0.7gr/kg/h ή 30-60 gr /h με τη μορφή αθλητικών ποτών (6%-8%)

Τα αθλητικά ποτά πρέπει να έχουν συγκέντρωση  6%-8%, ευχάριστη γεύση και ουδέτερη-δροσερή θερμοκρασία, έτσι ώστε να καταναλώνονται ευχάριστα, διευκολύνοντας τη γαστρική κένωση και την εντερική απορρόφηση, χωρίς επιπλοκές. Συχνά τα ποτά αυτά περιέχουν συνδυασμούς γλυκόζης και σουκρόζης ή  μαλτοδεξτρίνης και φρουκτόζης σε αναλογίες 1-1.2/ 0.8-1, ώστε να μεγιστοποιείται ο ρυθμός οξείδωσης των εξωγενώς χορηγούμενων υδατανθράκων. Το βασικό πλεονέκτημα των αθλητικών ποτών, πέρα από τη χρηστικότητα της κατανάλωσής τους είναι ότι παράλληλα με την παροχή υδατανθράκων, ενυδατώνουν τον οργανισμό εξασφαλίζοντας επαρκή όγκο πλάσματος για εφίδρωση και θερμορύθμιση, καθώς και διαρκή μεταφορά οξυγόνου στους μύες, μέσω της αιμάτωσης τους. Διπλό το όφελος, λοιπόν. Μεταβολικό και θερμορυθμιστικό.

8.  Έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά το μετά – αγωνιστικό γεύμα? 

Μετά αγωνιστικό γεύμα αποκατάστασης

Oι τρεις βασικοί στόχοι του συγκεκριμένου γεύματος είναι:

•  η μέγιστη και η τάχιστη αποκατάσταση των επιπέδων μυϊκού γλυκογόνου, ιδιαίτερα μετά από εξαντλητική άσκηση, καθώς και των επιπέδων γλυκόζης πλάσματος
• η αποκατάσταση των φθαρμένων – τραυματισμένων μυικών κυττάρων, καθώς και η μυϊκή αναδόμηση και ανάπτυξη
• η αποκατάσταση των επιπέδων υγρών του σώματος, που χάθηκαν μέσω της εφίδρωσης, κατά τη διάρκεια της άσκησης

Χρονικά το γεύμα αποκατάστασης ξεκινά 30min μετά το τέλος της άσκησης και επαναλαμβάνεται ανά 2 ώρες, για τις επόμενες 6 ώρες.

Ποιοτικά συνίσταται από υδατάνθρακες υψηλού γλυκαιμικού δείκτη (HGI) σε ποσότητα 1-1.5 g ανά kg σωματικού βάρους. Επίσης πρέπει να περιλαμβάνει απαραίτητα αμινοξέα (EAA) σε ποσότητα 6-20 g. H προτεινόμενη αναλογία υδατανθράκων / πρωτεϊνών (CHO / Pr) στο μετά αγωνιστικό γεύμα είναι 3: 1.

Τέλος για κάθε 0.5 kg απώλειας κατά τη διάρκεια της άσκησης, συνίσταται η πρόσληψη 450ml – 675ml υγρών.

Μακρυλλός Μιχάλης

Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Msc

Sportsnutrition &Human Metabolism

Τακτικό Μέλος Πανελληνίου Συλλόγου Διαιτολόγων – Διατροφολόγων

Πρόεδρος της Oμάδας Eιδικών ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ του Πανελλήνιου Συλλόγου Διαιτολόγων – Διατροφολόγων

Γράφει ο/η Μιχάλης Μακρυλλός
Διαιτολόγος – Διατροφολόγος MSc
Μέλος της Ομάδας Εργασίας – Ομάδας Ειδικών στην Αθλητική Διατροφή,
Πανελλήνιος Σύλλογος Διαιτολόγων – Διατροφολόγων