Μάθημα : XHMEIA A

1.1 Με τι ασχολείται η Χημεία - Ποια η σημασία της Χημείας στη ζωή μας

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να συνδέει τη Χημεία με τις άλλες Επιστήμες, την Τεχνολογία, την Κοινωνία και το Περιβάλλον.
• Να αναγνωρίζει τη Χημεία ως την επιστήμη που μελετά τα φυσικά υλικά με σκοπό, είτε να αναπτύξει τεχνητά/συνθετικά, είτε να τα αξιοποιήσει για την παραγωγή ενέργειας μέσω χημικών αντιδράσεων.

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 1

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου : σελ. 3 - 4

Ασκήσεις :

(1η άσκηση) 1, 2, 3, 4, 5

1.2 Γνωρίσματα της ύλης (μάζα, όγκος, πυκνότητα) - Μετρήσεις και μονάδες

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να ορίζει τα γνωρίσματα της ύλης μάζα- όγκος- πυκνότητα και να επιλέγει τις σωστές μονάδες μέτρησης για να εκφράζουν το μέγεθός τους
• Να ονομάζει και να χρησιμοποιεί τα όργανα με τα οποία γίνονται μετρήσεις στο χημικό εργαστήριο, επιλέγοντας κάθε φορά το κατάλληλο όργανο με κριτήριο την επιθυμητή ακρίβεια της μέτρησης

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 1

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου : σελ. 7 - 9 | Παρ. 1.5

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) 19, 20, 21, 24

1.3 (μέρος Ι) Δομικά σωματίδια της ύλης - Δομή ατόμου

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να ορίζει τις καθαρές (ή καθορισμένες) ουσίες και να τις διακρίνει σε χημικά στοιχεία και σε χημικές ενώσεις
• Να ορίζει τα δομικά σωματίδια (ή δομικές μονάδες) της ύλης (άτομα - μόρια - ιόντα)
• Να περιγράφει τα στοιχειώδη σωματίδια που συγκροτούν το άτομο (πρωτόνια, νετρόνια, ηλεκτρόνια)
• Να εξηγεί τη διαδικασία σχηματισμού ιόντων από άτομα
• Να διακρίνει τα μονοατομικά από τα διατομικά και τα πολυατομικά στοιχεία

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 1

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου : σελ. 10 - 14 & 18 - 20

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 4, 5, 7  Ασκ. : 38, 39(α,β,γ), 40, 41, 42

1.3 (μέρος ΙΙ) Ατομικός & Μαζικός αριθμός - Ισότοπα

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να διατυπώνει τους ορισμούς του ατομικού και του μαζικού αριθμού, καθώς και των ισοτόπων
• Να προσδιορίζει τον ατομικό και τον μαζικό αριθμό ενός στοιχείου καθώς και τον αριθμό των υποατομικών σωματιδίων σε ένα άτομο ή σε ένα μονοατομικό ιόν με συνδιασμό δεδομένων όπως ο ατομικός & ο μαζικός αριθμός, ο αριθμός πρωτονίων - ηλεκτρονίων - νετρονίων, το φορτίο του ιόντος
• Να διακρίνει αν δύο σωματίδια είναι ή όχι ισότοτοπα

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 2

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου : σελ. 14 - 15

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 6  Ασκ. : 39(δ,ε,στ), 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52

(2η άσκηση)

2.1 Ηλεκτρονιακή δομή των ατόμων

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να περιγράφει το ατομικό πρότυπο του Bohr
• Να αναφέρει τους κανόνες ηλεκτρονιακής δόμησης
• Να εφαρμόζει τους κανόνες ηλεκτρονιακής δόμησης για τον προσδιορισμό της ηλεκτρονιακής δομής i) των ατόμων στη θεμελιώδη κατάσταση όταν είναι γνωστός ο ατομικός αριθμός και το αντίστροφο (για στοιχεία με Ζ = 1 - 20 και Ζ = 31 - 38) ii) μονοατομικών ιόντων όταν είναι γνωστός ο ατομικός αριθμός του αντίσοιχου ατόμου και το φορτίο του ιόντος

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 1

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου : σελ. 13 - 14 & 44 - 45

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 1, 2, 3, 4  Ασκ. : 14, 15, 16, 17, 18

(3η άσκηση)

2.2 (μέρος Ι) Κατάταξη των στοιχείων (Περιοδικός Πίνακας) -  Χρησιμότητα του Περιοδικού Πίνακα

4.1 Σχετική ατομική μάζα (Ar) - Σχετική μοριακή μάζα (Mr)

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να ορίζει τι είναι η σχετική ατομική μάζα Ar ενός στοιχείου και τι η σχετική μοριακή μάζα Mr μίας χημικής ουσίας (στοιχείου ή ένωσης)
  
• Να υπολογίζει τη σχετική μοριακή μάζα μίας ουσίας όταν είναι γνωστές οι σχετικές ατομικές μάζες των στοιχείων που συνθέτουν την ουσία

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 2

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου :  σελ. 128 - 129 & σελ. 47 - 48

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) 4ο Κεφ. Ερ. : 1  Ασκ. : 6, 7, 12, 14, 15

                2ο Κεφ. Ερ. : 5

(4η άσκηση)

2.2 (μέρος ΙΙ) Κατάταξη των στοιχείων (Περιοδικός Πίνακας) -  Χρησιμότητα του Περιοδικού Πίνακα

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να εξιστορεί την εξέλιξη καθώς και την ανάγκη ταξινόμησης των στοιχείων στον περιοδικό πίνακα
• Να διατυπώνει τον σύγχρονο περιοδικό νόμο
• Να περιγράφει τον σύγχρονο περιοδικό πίνακα
• Να ορίζει τι είναι ομάδα και τι περίοδος, καθώς και τα κοινά χαρακτηριστικά των στοιχείων μιας ομάδας ή και μιας περιόδου
• Να προσδιορίζει την ομάδα και την περίοδο στην οποία ανήκει ένα στοιχείο, από τον ατομικό του αριθμό
• Να αναφέρει ποια στοιχεία χαρακτηρίζονται ως μέταλλα και ποια ως αμέταλλα και να προσδιορίζει τη θέση τους στον Περιοδικό Πίνακα
  
• Να αναγνωρίζει την αρχή που δομείται το σύγχρονο περιοδικό πίνακα και να τη συνδέει με την ηλεκτρονιακή δόμηση των ατόμων. Κατ’ επέκταση να συνδέει τη χημική συμπεριφορά ενός στοιχείου με τη θέση του στον περιοδικό πίνακα
  
  

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 3

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου :  σελ. 48 - 50  | Παρ.2.2 & 2.3

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 6, 7, 8  Ασκ. : 20, 22, 23, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 35, 36, 37

(5η άσκηση)

2.3 (μέρος Ι) Γενικά για τον χημικό δεσμό - Παράγοντες που καθορίζουν τη χημική συμπεριφορά του ατόμου

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να αναλύει την έννοια του χημικού δεσμού
• Να αναγνωρίζει ότι η χημική συμπεριφορά των στοιχείων και κατ’ επέκταση το είδος του χημικού δεσμού καθορίζεται κατά κύριο λόγο : από τον αριθμό των ηλεκτρόνιων σθένους και το μέγεθος του ατόμου (ατομική ακτίνα)
• Να εξηγεί γιατί τα ευγενή αέρια δεν έχουν την τάση να σχηματίζουν χημικές ενώσεις και να ερμηνεύει την συμπεριφορά των υπόλοιπων χημικών στοιχείων με βάση τον κανόνα των οκτώ
• Να διακρίνει τα ηλεκτρόνια σε μονήρη και συζευγμένα, να σχεδιάζει τον ηλεκτρονιακό τύπο κατά Lewis των ατόμων των στοιχείων με ατομικό αριθμό 1 - 20 και να προσδιορίζει πόσα μονήρη και πόσα συζευγμένα ηλεκτρόνια διαθέτει το καθένα
• Να προβλέπει την τάση κάθε στοιχείου να προσλάβει, να αποβάλλει ή να συνεισφέρει ηλεκτρόνια ανάλογα με τη θέση του στον περιοδικό πίνακα
• Να συνδέει την ευκολία / δυσκολία αποβολής ηλεκτρονίων με το μέγεθος ενός ατόμου (την ατομική του ακτίνα)
• Να αναφέρει πως μεταβάλλεται το μέγεθος ενός ατόμου σε μία περίοδο και σε μία ομάδα και να ερμηνεύει αυτή τη μεταβολή
• Να συγκρίνει δύο σωματίδια (άτομα, μονοατομικά ιόντα) ως προς το μέγεθός τους

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 2

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου :  σελ. 52 - 53

Συμπληρωματικό υλικό : Σύγκριση μεγέθους σωματιδίων

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 9  Ασκ. : 38, 48

(6η άσκηση)

2.3 (μέρος ΙΙ) Ιοντικός ή ετεροπολικός δεσμός

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να περιγράφει τον τρόπο σύνδεσης των ιόντων στα στερεά και να αναγνωρίζει ότι ο ιοντικός δεσμός απορρέει από την έλξη αντίθετα φορτισμένων ιόντων
• Να περιγράφει τον τρόπο δημιουργίας του ιοντικού δεσμού σε ενώσεις αποτελούμενες από μονοατομικά ιόντα
• Να γράφει τους ηλεκτρονιακούς τύπους ορισμένων ιοντικών ενώσεων (LiF, NaCl, MgBr₂, K₂S)
• Να γράφει τους "μοριακούς" τύπους ορισμένων ιοντικών ενώσεων (LiF, NaCl, MgBr₂, K₂S) και να αναφέρει τι δείχνει ο τύπος αυτός
• Να απαριθμεί ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά των ιοντικών ενώσεων (φυσική κατάσταση, σημείο τήξης, διαλυτότητα στο νερό, αγωγιμότητα διαλυμάτων και τηγμάτων)

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 2

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου :  σελ. 54 - 58

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 10  Ασκ. : 39, 41, 43, 45, 50

(7η άσκηση)

2.3 (μέρος ΙΙΙ) Ομοιοπολικός δεσμός

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να αναφέρει πότε δύο στοιχεία συνδέονται με ομοιοπολικό δεσμό
• Να αναγνωρίζει πως όταν δύο γειτονικά άτομα κατέχουν από κοινού ένα ζευγάρι ηλεκτρονίων, τότε συνδέονται με ομοιοπολικό δεσμό
  
• Να αναφέρει την έννοια της ηλεκτραρνητικότητας και να εξηγεί πως μεταβάλλεται σε μία ομάδα και σε μία περίοδο του περιοδικού πίνακα
• Να διακρίνει τον ομοιοπολικό δεσμό σε πολικό και μη πολικά σε διατομικά μόρια, με κριτήριο τη διαφορά ηλεκτραρνητικότητας
  
• Να προσδιορίζει τον ηλεκτρονιακό τύπο μίας ομοιοπολικής ένωσης
• Να γράφει τους ηλεκτρονιακούς τύπους ορισμένων χημικών στοιχείων (Η₂, Ο₂, Ν₂, F₂) και ορισμένων ομοιοπολικών ενώσεων (Η₂Ο, HCl, ΝΗ₃, CO₂)
  
• Να γράφει τους μοριακούς τύπους ορισμένων χημικών στοιχείων (Η₂, Ο₂, Ν₂, F₂) και ορισμένων ομοιοπολικών ενώσεων (Η₂Ο, HCl, ΝΗ₃, CO₂) και να αναφέρει τι δείχνει ο τύπος αυτός
• Να απαριθμεί ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά των ομοιοπολικών ενώσεων (φυσική κατάσταση, σημείο τήξης και βρασμού, αγωγιμότητα διαλυμάτων)
• Να συγκρίνει τις σημαντικές διαφορές μεταξύ του ομοιοπολικού και ιοντικού δεσμού και μεταξύ των ομοιοπολικών και ιοντικών ενώσεων

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 2

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου :  σελ. 58- 61

Παρουσίαση

Ομοιοπολικός δεσμός

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 11  Ασκ. : 40, 42, 46, 47, 49, 51, 52

2.4 (μέρος Ι) Αριθμός οξείδωσης

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να ορίζει τι είναι ο αριθμός οξείδωσης
• Να αναγνωρίζει τις συνήθεις τιμές του αριθμού οξείδωσης στοιχείων και συγκεκριμένα των αλκαλίων, των αλκαλικών γαιών, των στοιχείων Al, Cu και Fe, των αλογόνων, του S
• Να προσδιορίζει τον αριθμό οξείδωσης ενός στοιχείου σε μία ένωση και σε ένα πολυατομικό ιόν

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 2

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου : σελ. 63 - 64 | Παρ.2.4

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ασκ.: 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59

(8η άσκηση)

2.4 (μέρος ΙΙ) Γραφή χημικών τύπων και εισαγωγή στην ονοματολογία των ενώσεων

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να αναφέρει τι δείχνει ο μοριακός τύπος μίας ανόργανης ένωσης
• Να αναφέρει τον τύπο και το όνομα των μονοατομικών ιόντων : H^-, F^-, Cl^-, Br^-, I^-, O^2-, S^2-
• Να αναφέρει τον τύπο και το όνομα των πολυατομικών ιόντων : NO₃^-, CO₃^2-, SO₄^2-, PO₄^3-, OH^-, NH₄⁺, CN^-, MnO₄^-, Cr₂O₇^2-
• Να ονοματίζει μία χημική ένωση αν είναι γνωστός ο μοριακός της τύπος και το αντίστροφο

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 2

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου : σελ. 62, 63, 65, 66 | Παρ.2.5

Συμπληρωματικό υλικό : Εισαγωγή στην ονοματολογία ανόργανων ενώσεων

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Κεφ.2 : Ασκ.: 60, 61(εκτός των 5, 12, 15, 16, 19), 62 (εκτός των 5, 7), 63, 64

               Κεφ.3 : Ασκ.: 23 (εκτός των 8, 9), 38 (εκτός της 8), 44 (εκτός των 2, 3, 9, 10), 45 (εκτός της 18)

(9η άσκηση)

3.3 (μέρος Ι) Οξείδια

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να ορίζει και να συμβολίζει τα οξείδια
• Να ονοματίζει ένα οξείδιο αν είναι γνωστός ο μοριακός του τύπος και το αντίστροφο
• Να ταξινομεί τα οξείδια σε όξινα, βασικά και επαμφοτερίζοντα
• Να συνδέει τα οξείδια με φυσικές διαδικασίες (π.χ. αναπνοή και φωτοσύνθεση), με την οικονομία (μεταλλουργία, οικοδομικά υλικά) και την αέρια ρύπανση

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 2

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου :  σελ. 92 - 93

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 4  Ασκ. : 35, 38, 39, 45(10, 15, 19)

3.5 Χημικές αντιδράσεις

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να αναφέρει για μία χημική αντίδραση α) πως ορίζεται και β) πως συμβολίζεται
• Να διακρίνει τα αντιδρώντα και τα προϊόντα στις χημικές αντιδράσεις ως σώματα με διαφορετικές ιδιότητες και διαφορετική σωματιδιακή δομή
• Να μπορεί να ισοσταθμίζει χημικές εξισώσεις με κριτήριο την αρχή διατήρησης του είδους και του αριθμού των ατόμων
• Να αναφέρει πότε πραγματοποιείται μία αντίδραση σύμφωνα με τη θεωρία των αποτελεσματικών συγκρούσεων
• Να ταξινομεί τις αντιδράσεις με κριτήριο τη  μεταβολή του αριθμού οξείδωσης σε μεταθετικές και οξειδοαναγωγικές
• Να διακρίνει - ταξινομεί διάφορες αντιδράσεις σε αντιδράσεις σύνθεσης, αποσύνθεσης, διάσπασης, απλής αντικατάστασης, εξουδετέρωσης και διπλής αντικατάστασης, εφόσον δίνονται οι χημικές εξισώσεις
• Να προβλέπει αν γίνεται ή όχι μία αντίδραση απλής αντικατάστασης, εφόσον δίνεται η σειρά δραστικότητας των στοιχείων
• Να προβλέπει αν γίνεται ή όχι μία αντίδραση διπλής αντικατάστασης, εφόσον δίνεται πίνακας με ιζήματα και αέρια
• Να μπορεί να εκτελεί στο εργαστήριο απλές χημικές αντιδράσεις προκειμένου α) να επαληθεύσει τη σειρά δραστικότητας για κάποια στοιχεία και β) να ανιχνεύει κάποιο ιόν σε μία χημική ουσία

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 9

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου : σελ. 95 - 97 & 99 - 105 | Εφαρμογές

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 11, 13, 17 Ασκ.: 49, 50, 51, 54, 56, 57, 58, 59, 64, 67, 68, 69, 72, 73, 74, 75, 76α, 79, 80, 81, 82

(10η Άσκηση)

4.1 Βασικές έννοιες για τους χημικούς υπολογισμούς : mol, αριθμός Avogadro, γραμμομοριακός όγκος

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να αναλύει την έννοια του mol και του γραμμομοριακού όγκου, παίρνωοντας ως βάση την υπόθεση Avogadro
• Να ορίζει τις πρότυπες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας (STP)
• Να υπολογίζει τη μάζα ή και τον όγκο αερίου (σε STP συνθήκες) ή και των αριθμό μορίων, αν είναι γνωστός ο αριθμός των mol μίας καθαρής ουσίας και το αντίστροφο

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 3

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου : σελ. 130 - 135 | Παρ. 4.3, 4.4, 4.5, 4.6

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 2, 3, 4  Ασκ. : 8, 11(2,3), 16, 17, 18, 19, 21, 22, 26, 27, 28, 31, 32, 33, 34, 36, 37

(11η Άσκηση)

1.5 Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων - Διαλυτότητα

Στόχοι του μαθήματος

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας, ο μαθητής θα πρέπει να είναι ικανός :

• Να ορίζει τι είναι διάλυμα και να αναγνωρίζει τι είναι ο διαλύτης και τι η διαλυμένη ουσία.
• Να ταξινομεί τα διαλύματα σε διάφορες κατηγορίες (αέρια - υγρά - στερεά, πυκνά - αραιά, κορεσμένα - ακόρεστα, μοριακά - ιοντικά, υδατικά - μη υδατικά).
• Να υπολογίζει την περιεκτικότητα ενός διαλύματος από την ποσότητα του διαλύτη και της διαλυμένης ουσίας.
• Να υπολογίζει την ποσότητα της διαλυμένης ουσίας από την ποσότητα του διαλύματος και την περιεκτικότητα του διαλύματος.
• Να ορίζει τι είναι η διαλυτότητα και να εξηγεί τους παράγοντες που επηρεάζουν τη διαλυτότητα μίας καθαρής ουσίας.

Προβλεπόμενες διδακτικές ώρες : 3

Ύλη προς μελέτη :

Χημεία Α' Λυκείου : σελ. 20 - 22

Ασκήσεις :

(Βιβλίο) Ερ. : 15, 16, 17, 18  Ασκ. : 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86

(12η άσκηση)