Μάθημα : Ιστορία του αρχαίου κόσμου (Α' Λυκείου)

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η λέξη παράγεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα οἶδα (=γνωρίζω). Μ' αυτή την έννοια, η ιστορία σχετίζεται με τη γνώση. 

Πρόκειται για την επιστήμη που μελετά τα γεγονότα του παρελθόντος και, βασισμένη σε συγκεκριμένες μεθόδους, επιχειρεί την ανάλυση και ερμηνεία τους. 

Τι είναι τα γεγονότα; 

Τι ερωτήματα μπορούμε να θέσουμε γι΄ αυτά; 

Ένα ιστορικό γεγονός είναι ανεξάρτητο από προγενέστερα ή μεταγενέστερά του γεγονότα;

ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

• Γραπτές: επιγραφές, νόμοι, αρχεία, επιστολές, ψηφίσματα, καταγραφή ιστορικών γεγονότων από ιστορικούς.
• Άγραφες: μνημεία, οχυρώσεις, έργα τέχνης, ερείπια πόλεων, αρχαιολογικά ευρήματα. 

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 

• Ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με το παρελθόν και κατανοεί καλύτερα το παρόν του. 
• Κατανοεί τη συμβολή των λαών στη δημιουργία του σύγχρονου πολιτισμού, εκτιμά και σέβεται τη διαφορετικότητα, προσεγγίζει την αλήθεια και καταπολεμά τις στερεοτυπικές αντιλήψεις. 
• Ο λαός που γνωρίζει την ιστορία του διατηρεί την εθνική του ταυτότητα και συνείδηση. 

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ

Η εποχή του λίθου θεωρητικά ανήκει στα προϊστορικά χρόνια και χωρίζεται σε δύο περιόδους: την παλιολιθική και τη νεολιθική.

O παλαιολιθικός άνθρωπος ζούσε σε σπηλιές που βρίσκονταν πλάι σε λίμνες και ποταμούς. Ήταν κυνηγός και τροφοσυλλέκτης και χρησιμοποιούσε την πέτρα για την κατασκευή των εργαλείων του. Ωστόσο, σπηλαιογραφίες, αγαλματίδια και κοσμήματα της εποχής αποδεικνύουν που δεν αφιέρωνε την ημέρα του αποκλειστικά στην εύρεση της τροφής του. 

Στη νεολιθική εποχή, ο άνθρωπος ασχολήθηκε πρώτη φορά με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

• Μπορείτε να σκεφτείτε με ποιον τρόπο αυτό επηρέασε τη σκέψη και την καθημερινότητά του;

Δείτε εδώ την ακρόπολη των Μυκηνών σε τρισδιάστατη αναπαράσταση 

Το κράτος των Χετταίων

Μέση Ανατολή, Εποχή του Χαλκού 

Παρακολουθήστε εδώ ένα βίντεο του μουσείου Μπενάκη  για την τέχνη των ομηρικών χρόνων. 

1. Παρατηρήστε τον χάρτη με τις ελληνικές πόλεις-κράτη και διαβάστε στο φωτόδεντρο πηγές για τα χαρακτηριστικά στοιχεία του θεσμού. 

2. Παρατηρήστε των χάρτη εξάπλωσης των Ελλήνων μετά τον β' ελληνικό αποικισμό και διαβάστε στο φωτόδεντρο πηγές για την γεωργία και την οικονομία στα αρχαϊκά χρόνια. 

3. Δείτε εδώ ένα βίνετο για τη Μάχη του Μαραθώνα. 

4. Και εδώ επιπλέον πληροφορίες για την αρχιτεκτονική των αρχαίων ελληνικών ναών. 

Ι. Τρεις διαφορετικές ιστορικές πηγές για τη Συμμαχία της Δήλου 

1. Η Συμμαχία της Δήλου

Στη συνέχεια, όταν η πόλη αναθάρρησε και είχαν συγκεντωθεί πολλά χρήματα, ο Αριστείδης συμβούλευε τους Αθηναίους να επιβάλουν την ηγεμονία τους και να φύγουν από τα χωράφια για να ζήσουν στην πόλη γιατί θα υπήρχε τροφή για όλους και για τους στρατιώτες, και για τους φρουρούς, και για όσους ασχολούνταν με τα κοινά – έτσι θα διατηρούσαν την ηγεμονία τους. Πείστηκαν, και ανέλαβαν την ερχηγία των συμμάχων, στους οποίους φέρονταν δεσποτικά, εκτός από τους κατοίκους της Χίου, της Λέσβου και της Σάμου (αυτούς τους είχαν για φύλακες της ηγεμονίας τους, αφήνοντάς τουςε να διατηρήσουν τα πολιτεύματά τους και την εξουσία τους σε όσους ήδη εξουσίαζαν). Ύπηρχε αφθονία τροφής για το λαό, όπως είχε προβλέψει ο Αριστείδης. Διότι περισσότεροι από είκοσι χιλιάδες άντρες τρέφονταν από τους φόρους και τα τέλη των συμμάχων. Έξι χιλιάδες ήταν οι δικαστές, χίλιοιεξακόσιοι οι τοξότες, χίλιοι διακόσιοι οι ιππείς, πεντακόσιοι οι βουλευτές, πεντακόσιοι οι φρουροί των νεωρίων, πενήντα οι φρουροί της πόλης, περίπου επτακόσιοι οι διάφοροι άρχοντες της πόλης, περίπου επτακόσιοι οι άρχοντες εκτός πόλης επιπλέον, όταν αργότερα άρχισε ξανά ο πόλεμος, υπήρχαν δυόμιση χιλιάδες οπλίτες, είκοσι πλοία για τη φύλαξη των ακτών, και άλλα πλοία που έφερναν τους φόρους, με δύο χιλιάδες άντρες οι οποίοι κληρώνονταν. Επίσης υπήρχε το πρυτανείο, τα ορφανά και οι δεσμοφύλακες. Όλοι αυτοί συντηρούνταν από το κοινό ταμείο.

Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, 24

2. Δείτε εδώ δύο απόσπασμα από τους Βίους του Πλουτάρχου και από την Ιστορία του Θουκυδίδη και συζητήστε α) τα οφέλη που αποκόμισαν οι Αθηναίοι από την ίδρυση της Συμμαχίας της Δήλου β) τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν τους συμμάχους τους. 

* Δείτε εδώ τον χάρτη των πόλεων-κρατών που συμμετείχαν στη Συμμαχία της Δήλου. 

* Και εδώ ένα βίντεο για την αξιοποίηση των χρημάτων του συμμαχικού ταμείου από τον Περικλή. 

Η εποχή του Περικλή και ο Πελοποννησιακός πόλεμος 

1. Στο παρακάτω σχέδιο παρακολουθήστε και συζητήστε τους θεσμούς της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Σε ποιους συμμετείχαν οι Αθηναίοι πολίτες και με ποιον τρόπο;

2. Παρακολουθήστε στο τέλος της ενότητας την παρουσίαση για την τέχνη την κλασική Αθήνα. Εδώ μπορείτε να πάρετε περισσότερες πληροφορίες για τα γλυπτά του Παρθενώνα και εδώ να γνωρίσετε τη θαυμαστή ζωφόρο του ναού. 

3. Μια πηγή του Θπυκυδίδη για την ανάπτυξη της τέχνης στην αρχαία Αθήνα 

Θουκυδίδης, Ιστοριών 2 13:
[...] Τους έλεγε επίσης να 'χουν θάρρος, αφού η πόλη, εκτός από τα άλλα έσοδα, είχε κάθε χρόνο εισόδημα εξακόσια τάλαντα κατά μέσον όρο φόρο από τους συμμάχους κι υπήρχαν ακόμη τότε στην Ακρόπολη έξι χιλιάδες τάλαντα σε ασημένια νομίσματα (το ανώτατο ποσό στο οποίο είχε φτάσει το απόθεμα τούτο ήταν εννιά χιλιάδες εφτακόσια τάλαντα, απ' αυτά όμως ξοδεύτηκαν για τα Προπύλαια της Ακρόπολης και τα άλλα οικοδομήματα και για την εκστρατεία στην Ποτίδαια). Εκτός απ' αυτά, υπήρχαν άκοπο χρυσάφι κι ασήμι σε αφιερώματα δημόσια και ιδιωτικά, τα ιερά σκεύη τα οποία χρησιμοποιούνταν στις πομπές και τους αγώνες, τα λάφυρα από τους περσικούς πολέμους κι άλλα παρόμοια αντικείμενα, που η αξία τους δεν ήταν μικρότερη από πεντακόσια τάλαντα. Πρόσθεσε ακόμη και τους θησαυρούς των άλλων ναών, που δεν ήταν λίγοι, τους οποίους μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν, κι αν έφταναν να μην έχουν κανέναν απολύτως πόρο, θα είχαν ακόμη τα χρυσά στολίδια που περιέβαλαν το άγαλμα της Αθηνάς· υπολόγιζε ότι το άγαλμα είχε στολίδια από καθαρό χρυσάφι, τα οποία μπορούσαν να αφαιρεθούν, και που ζύγιζαν σαράντα τάλαντα [...]
Μετάφραση: Α. Γεωργοπαπαδάκος, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 1994.

4. Εδώ μπορείτε να διαβάσετε πηγές για την πολιτική στην αρχαία Αθήνα και εδώ μερικές επιπλέον πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των Αθηναίων 

Ι. Χάρτης 

Παρακολουθήστε εδώ τον χάρτη που απεικονίζει την εξάπλωση του βασιλείου της Μακεδονίας στα χρόνια βασιλείας του Φιλίππου Β'. 

ΙΙ. Πηγές 

Η στάση δύο σημαντικών αττικών ρητόρων απέναντι στον Φίλιππο Β'.

α) Λοιπόν, η γνώμη μου είναι πως πρέπει, χωρίς να παραμελήσης κανένα από τα δικά σου τα συμφέροντα, να προσπαθήσης να συμβιβάσης μεταξύ τους την πόλη των Αργείων, την πόλη των Σπαρτιατών, την πόλη των Θηβαίων και την πόλη τη δική μας. Γιατί, αν αυτές μπορέσης και συμφιλιώσης, εύκολα ύστερα θα κάνης και τις άλλες να ομονοήσουν· γιατί όλες είναι κάτω από την εξουσία αυτών των πόλεων και σε κάθε τους κίνδυνο σε μια από τις τέσσερες τους καταφεύγουν ―σ' όποια τους έρθη βολικά― και από αυτήν παίρνουν βοήθεια. Ώστε, αν τέσσερες μονάχα πόλεις πείσης να λογικευτούν, όλες τις άλλες θα τις απαλλάξης από ένα πλήθος συμφορές. [...] Αφού λοιπόν τόσο ευεργετική στάθηκε η παρουσία όλων αυτών των πόλεων, δεν έπρεπε ποτέ ούτε με μια από αυτές να 'ρθης σε προστριβή. [...] Στο μέλλον όμως να προσέξης τίποτα τέτοιο να μη ξανασυμβή και να σκεφτής στα σοβαρά τι καλό θα μπορούσες να τους προσφέρης, που θα είναι αντάξιο και στη δικιά σου φήμη και στα ευεργετήματα που έκαμαν εκείνες. Και είναι για σένα πραγματική ευκαιρία: Τη στιγμή που εσύ θα ανταποδίδης χάρη που χρωστούσες στις πόλεις, ακριβώς επειδή πολύς καιρός μεσολάβησε από τότε που αυτές σε ευεργέτησαν, θα σχηματίσουνε τη γνώμη ότι πρώτος εσύ αρχίζεις τις ευεργεσίες. Και είναι θαυμάσιο να δίνης την εντύπωση πως ευεργέτησες τις πιο μεγάλες πόλεις την ώρα που τον εαυτό σου περισσότερο παρά εκείνες ωφελείς. Πέρα όμως από αυτά, εάν με κάποια από αυτές έχης έρθει στο παρελθόν σε δυσάρεστες σχέσεις, τώρα θα διαλύσης κάθε συννεφιά: Οι ευεργεσίες του παρόντος φέρνουν τη λησμονιά στις αμοιβαίες αδικίες που ανήκουν πια στο παρελθόν. Άλλωστε είναι ολοφάνερο ότι όλοι οι άνθρωποι θυμούνται περισσότερο τα ευεργετήματα που δέχονται πάνω στις συμφορές τους. Βλέπεις δα και πόσο έχουν ταλαιπωρηθή από τον πόλεμο και πόσο μοιάζουν με τους ανθρώπους που πολεμούν μεταξύ τους: Και εκείνους, όσο φουντώνει ο θυμός και η οργή, κανείς δε θα μπορούσε να τους συμφιλιώση· όταν όμως θα έχουν κάμει το κακό ο ένας στον άλλο, τότε πια και θα χωριστούν οριστικά χωρίς κανένας να μεσολαβήση. Είμαι λοιπόν βέβαιος ότι το ίδιο θα συμβή και με τις πόλεις, αν δε βιαστής εσύ να τις φροντίσης.

[Ισοκράτης, Φίλιππος, 30-38]

β) Κάποιοι από μας περιδιαβάζοντας στην πόλη διαδίδουν ότι ο Φίλιππος μαζί με τους Λακεδαιμονίους μαγειρεύει την κατάλυση του κράτους των Θηβών και τη διάσπαση των συνασπισμών· άλλοι ότι έχει στείλει πρέσβεις στον Μεγάλο Βασιλιά· άλλοι πάλι ότι οχυρώνει με τείχη πόλεις στην Ιλλυρία· άλλοι τέλος περιφερόμαστε πλάθοντας ο καθένας τα δικά του παραμύθια. Εγώ, Αθηναίοι, μα τους θεούς, πιστεύω ότι εκείνος έχει μεθύσει από το μέγεθος των κατορθωμάτων του και καθώς βλέπει ότι δεν υπάρχει κανένας που θα τον εμποδίσει, παρασύρεται από τις επιτυχίες του και ονειρεύεται πολλές νέες επιτυχίες. Αλλά, μα τον Δία, δεν πιστεύω ότι σκοπεύει να ενεργήσει έτσι, ώστε να γνωρίζουν οι πιο ανόητοι από τους εδώ δικούς μας τι έχει στον νου του να κάνει στο μέλλον. Είναι λοιπόν πέρα για πέρα ανόητοι αυτοί που διαδίδουν αυτές τις φήμες.Αν όμως δεν δώσουμε σημασία σ᾽ αυτές τις φήμες και συνειδητοποιήσουμε ότι ο άνθρωπος αυτός είναι εχθρός μας, ότι μας στερεί δικά μας πράγματα, ότι μας έχει εξευτελίσει εδώ και πολύν καιρό, ότι, σε όλα όσα ελπίσαμε ως τώρα πως θα πετύχει κάποιος για λογαριασμό μας, έχει διαπιστωθεί πως αυτός ενήργησε εις βάρος μας, ότι το μέλλον εξαρτάται από εμάς τους ίδιους, και ότι, αν δεν θέλουμε να τον πολεμήσουμε εκεί στη Θράκη, θα αναγκαστούμε ίσως να το κάνουμε εδώ· αν λοιπόν συνειδητοποιήσουμε αυτά, τότε θα έχουμε απαλλαγεί από λόγια του αέρα. Γιατί δεν χρειάζεται να εξετάζετε πώς θα είναι τα πράγματα στο μέλλον, αλλά πρέπει να είστε βέβαιοι ότι θα είναι πολύ άσχημα, εκτός και αν στρέψετε το ενδιαφέρον σας σ᾽ αυτά και θελήσετε να κάνετε το καθήκον σας.

[Δημοσθένης, Κατά Φιλίππου, 49-50]

ΙΙΙ. Τελικά την εκστρατεία που σχεδίαζε ο Φίλιππος Β' εναντίον των Περσών πραγματοποίησε ο γιος του, Αλέξανδρος. Παρακολουθήστε εδώ τον χάρτη της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου και εδώ ένα βίντεο για την επέκτασή του στην Ινδία. 

Ι. Τα ελληνιστικά βασίλεια μετά τη μάχη της Ιψού (301 π.Χ.):

ΙΙ. Τα βασίλεια στον ελλαδικό χώρο:

ΙΙΙ. Εδώ μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα χρονολόγιο για τη ζωή και τη δράση του βασιλειά της Ηπείρου Πύρρο και εδώ τον χάρτη της επέκτασής του προς τη Δύση. 

ΙV. Τα πνευματικά κέντρα της Ανατολής: 

Αλεξάνδρεια

Πέργαμος

Ι. Παρατηρήστε στους χάρτες που ακολουθούν τη διαμόρφωση και εξέλιξη των βασιλείων στους ελληνιστικούς χρόνους:

1. 

2. 

3. 

ΙΙ. Γνωρίζουμε πως από τα αρχαϊκά χρόνια οι Έλληνες έχουν δημιουργήσει αποικίες στην περιοχή της δυτικής Μεσογείου και ειδικά στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία:

ΙΙΙ. Στα επόμενα μαθήματα θα παρακολουθήσουμε την ανάπτυξη και εδαφική επέκταση του ρωμαϊκού κράτους, ενός μικρού αρχικά συνοικισμού γύρω από την περιοχή του Τίβερη:

Το ρωμαϊκό κράτος είχα αρχικά βασιλικό πολίτευμα (έως τον 6ο αιώνα π.Χ.) και σταδιακά μετατράπηκε σε δημοκρατία (Res Publica), πολύ διαφορετική από την αθηναϊκή. Εκτόπισε από την περιοχή του Λάτιο τους Ετρούσκους, πολέμησε με τους Γαλάτες, του Καρχηδονίους και του Μακεδόνες και επέβαλε την κυριαρχία του σε όλη τη Μεσόγειο, διαμορφώνοντας μια ισχυρή αυτοκρατορία. 

1. 

Παρακολουθήστε εδώ έναν διαδραστικό χάρτη με τα μνημεία της αρχαίας Ρώμης. 

Ι. Δείτε εδώ μια παρουσίαση για τον Οκταβιανό Αύγουστο και το νέο πολίτευμα της Ρώμης. 

Ι. Παρατηρήστε τον χάρτη και συζητήστε για το σύστημα της Τετραρχίας. Μπορείτε να διακρίνετε την επικράτεια του καθενός από τους τέσσερις διοικητές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας;

ΙΙ. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον Διοκλητιανό και το νέο σύστημα διοίκησης ρίξτε μια ματιά εδώ. 

Ι. Παρατηρήστε στον παρακάτω χάρτη τις εκχριστιανισμένες περιοχές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (4ος-9ος αιώνας): 

ΙΙ. Παρακολουθήστε στον χάρτη που ακολουθεί τις περιοχές που ενέταξε σταδιακά στην εξουσία του ο Μ. Κωνσταντίνος:

* Εδώ, μπορείτε να αποκτήσετε μια εποπτεία της εξέλιξης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας μέσα από 40 διαφορετικές εικόνες και χάρτες.