Μάθημα : Νεοελληνική Γλώσσα (Α' Λυκείου)

ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ 

Στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσα θα μελετήσουμε λογοτεχνικά και μη λογοτεχνικά κείμενα που αφορούν διαφορετικές θεματικές. 

Θέματα που θα επιχειρήσουμε να συζητήσουμε κατά τη διάρκεια της χρονιάς είναι τα εξής:

1. Η Γλώσσα

• Σημασία της γλώσσας
• Γεωγραφικές και κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες
• Η γλώσσα των νέων
• Προφορικός και γραπτός λόγος, το ψηφιακό βιβλίο
• Αναλφαβητισμός και ψηφιακός αναλφαβητισμός
• Γλωσσομάθεια

2. Διάλογος: Ο διαλογος στο σχολείο και τη σχολική τάξη

3. Εφηβεία

• Χαρακτηριστικά της εφηβείας
• Πρότυπα και είδωλα
• Κινητό τηλέφωνο και κοινωνικά δίκτυα
• Εφηβεία και βία
• Χάσμα γενεών 

4. Φιλία, αγάπη, έρωτας

5. Ενδυμασία, μόδα

6. Γηρατειά, τρίτη ηλικία

7. Γέλιο, χιούμορ 

ΘΕΩΡΙΑ

Παράλληλα, μέσα από τη μελέτη μη λογοτεχνκών κειμένων θα εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας για την παράγραφο, τις λειτουργίες της γλώσσας, τη στίξη, το ύφος και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε σε κάθε επικοινωνιακή περίσταση, τις γραμματικές και συντακτικές επιλογές μας. 

Τέλος θα ασκηθούμε στην παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου, θα μάθουμε να δομούμε σωστά ένα κείμενο και να το χωρίζουμε σε παραγράφους, να επιχειρηματολογούμε υποστηρίζοντας μια άποψη, να αφηγούμαστε γεγονότα, να περιγράφουμε τόπους, πρόσωπα και αντικείμενα. 

Ελληνική Γλώσσα (Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία)

Α΄ Λυκείου Ημερήσιου και Εσπερινού ΓΕΛ

Κείμενο 1

Η γλώσσα σε καραντίνα

Το παρακάτω κείμενο υπογράφεται από τον Σάκη Ιωαννίδη. Έχει δημοσιευθεί στη στήλη «Κοινωνία» της ηλεκτρονικής εφημερίδας Η Καθημερινή στις 02.04.2020.

«Είμαστε ακόμη στην αρχή», «οι επόμενες μέρες είναι κρίσιμες», «ο αόρατος εχθρός», «κοινωνική απόσταση», «περιορισμός», «απομόνωση», «κρούσμα», «μέτρα», «καμπύλη», «καραντίνα», «θετικός», «αρνητικός» και, βέβαια, «μένουμε σπίτι».

Είναι μια σειρά λέξεων και φράσεων που επαναλαμβάνονται με ακρίβεια ρολογιού. Έχουν μπει στο καθημερινό μας λεξιλόγιο και ανακυκλώνονται στις επίσημες ανακοινώσεις, στις ενημερώσεις και στις – διαδικτυακές – συζητήσεις που έχουν, εκ των πραγμάτων, καταντήσει μονοθεματικές. Μοιάζει λες και η γλώσσα έχει μπει και η ίδια σε καραντίνα και δεν επιτρέπει τη χρήση διαφορετικού λεξιλογίου στον δημόσιο λόγο.

Συμβαίνει στη διάρκεια μεγάλων κρίσεων να φτωχαίνει το λεξιλόγιό μας και η συζήτηση να γίνεται μονοθεματική. Είναι μια παράπλευρη απώλεια, ένα αποτέλεσμα που υποδηλώνει την αμηχανία, την έκπληξη, την ανησυχία και τον φόβο απέναντι σε ένα άλλο, μεγάλο, κεντρικό θα λέγαμε γεγονός. Πριν από λίγο καιρό ήταν η οικονομική κρίση που μας έκανε να μιλάμε μόνο για «κρίση», «μέτρα», «κρίσιμες αποφάσεις», «κρίσιμες αξιολογήσεις» και όλα ήταν κρίσιμα. Τώρα ο κορωνοϊός, δικαιωματικά, προσβάλλει σφόδρα τα επίθετα, τα ρήματα και τα ουσιαστικά της γλώσσας και το θέμα της κάθε συζήτησης.

Οι Άγγλοι χρησιμοποιούν τη φράση «at a loss of words», για να υποδηλώσουν την αδυναμία της γλώσσας να εξηγήσει ή να περιγράψει μια κατάσταση. Εμείς θα λέγαμε «μου κόπηκε η μιλιά».

Η επανάληψη μπορεί να λειτουργήσει αμυντικά, με το σκεπτικό ότι είναι καλύτερο να χρησιμοποιείς «δοκιμασμένες» λέξεις που δεν αφήνουν περιθώρια για παρερμηνείες. Μπορεί, ωστόσο, να επιτείνει τη σύγχυση και δη την ψυχολογική. Όταν δεν υπάρχουν διαβαθμίσεις σε αυτά που λέμε και περιγράφουμε, όταν όλα είναι μονίμως «κρίσιμα», όταν «είμαστε ακόμη στην αρχή» παρά το πόσο βαθιά έχουν αλλάξει η ζωή μας και ο τρόπος που σκεφτόμαστε, όταν προσπαθούμε να σώσουμε τις λέξεις «ηλικιωμένοι», «παππούδες και γιαγιάδες» από το να αποκτήσουν μια μόνιμη αρνητική χροιά, τότε πρέπει να προσέχουμε τι λέμε και πώς το λέμε. Η γλώσσα του πομπού φορτίζει τον δέκτη. Μπορεί, όμως, να γίνει φάρμακο πριν στάξει φαρμάκι.

ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)

1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Ποιες επιπτώσεις έχουν για τη γλώσσα διάφορες κρίσεις που αντιμετωπίζει η κοινωνία και πού οφείλονται, σύμφωνα με τον συγγραφέα του Κειμένου 1; (50-60 λέξεις)
Μονάδες 10

2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1 («Η επανάληψη… πριν στάξει φαρμάκι») επαναλαμβάνεται ένα ρήμα και μια δευτερεύουσα πρόταση. Να τα εντοπίσεις (μονάδες 4) και να γράψεις τη νοηματική σχέση που εκφράζουν (μονάδες 6).
Μονάδες 10

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ)

Α΄ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΛ 

Α. Κείμενο 1

Διάλεκτοι και Εκπαίδευση
Το κείμενο είναι διασκευασμένο απόσπασμα από άρθρο των Τ. Μακρογιάννη, Αθ. Μιχάλη, Β. Καζούλη, από το διαδίκτυο. (2009) Διάλεκτοι και Εκπαίδευση. Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Συνέδριου Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ.

Η εκπαίδευση σήμερα αντιμετωπίζει τις διάφορες γεωγραφικές και κοινωνικές ποικιλίες μιας γλώσσας σε άμεση σχέση και εξάρτηση με την πρότυπη γλωσσική μορφή, που θεωρείται σωστό να χρησιμοποιούν οι ομιλητές της, τουλάχιστον στις δημόσιες και επίσημες περιστάσεις. Όσο μεγαλύτερο κύρος και διάδοση έχει η πρότυπη αυτή γλώσσα, τόσο περισσότερο περιορίζει τη χρήση των άλλων γλωσσικών ποικιλιών.

Όπως, όμως, έχει επισημάνει ο Μ. Τριανταφυλλίδης «οι διάλεκτοι ενός λαού είναι κι αυτές μια από τις πολυτιμότερες πηγές για τον πλουτισμό της γραφόμενης γλώσσας του και θα ήταν λάθος και ασυχώρετη στενοκεφαλιά, αν ήθελε κανείς να αποκλείσει από την κοινή γλώσσα καθεμιά όμορφη λέξη, έναν τύπο που εκφράζει κάτι ξεχωριστό, έναν ιδιωματισμό, μόνο και μόνο γιατί έτυχε να είναι διαλεκτικός. Όλες οι ξένες γλώσσες έχουν πλουτιστεί από τα ιδιώματα και πολλές φορές μάλιστα μεγάλοι λογοτέχνες συνειδητά εργάστηκαν γι’ αυτόν τον σκοπό».

Η πρότυπη γλώσσα που περιέχει και διαλεκτικά στοιχεία έχει το πλεονέκτημα να εκφράζει με απόλυτη ακρίβεια οποιαδήποτε σκέψη σε οποιοδήποτε τόπο, χρόνο και γλωσσικό περιβάλλον. Αν και δεν είναι δυνατή η συστηματική και γενικευμένη διδασκαλία των νεοελληνικών γλωσσικών διαλέκτων, όπως η ποντιακή ή η διδασκαλία των «ειδικών γλωσσών», όπως είναι λόγου χάριν η γλώσσα του ποδοσφαίρου, παρ’ όλα αυτά, επειδή η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός, δεν θα έπρεπε να αποκλειστούν από τη γλωσσική διδασκαλία ορισμένες ιδιωματικές ή διαλεκτικές φράσεις των οποίων η χρήση έχει γενικευθεί. Επίσης, καλό θα ήταν να γίνεται αναφορά στις διάφορες διαλέκτους της επίσημης γλώσσας, έτσι ώστε οι μαθητές να την κατανοούν καλύτερα και να είναι έτοιμοι να σταθούν σε οποιοδήποτε περιβάλλον βρεθούν και να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά.

Οι διαπιστώσεις αυτές φανερώνουν τη σημασία των ποικίλων διαλέκτων για τη γλωσσική εκπαίδευση. Με τη γνώση των διαλεκτικών στοιχείων θα απαλλαγούμε από κάποια στερεότυπα σε σχέση με αυτές, όπως για παράδειγμα: «αυτοί μιλούν χωριάτικα». Είναι, επίσης, χρήσιμο οι εκπαιδευτικοί να μη σταματούν στη μνεία 1 κάποιων διαλεκτικών, αλλά να εμβαθύνουν κάπως σε αυτές, ώστε τα παιδιά πραγματικά να κατανοούν την αξία τους και τη συμβολή τους στη δόμηση της επίσημης γλώσσας.

ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Ποιες θέσεις εκφράζονται στο Κείμενο 1 αναφορικά με τη σημασία των ποικίλων διαλέκτων στον εμπλουτισμό της πρότυπης γλώσσας και της γλωσσικής εκπαίδευσης (50-60 λέξεις);
Μονάδες 10

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

Α. ΓΕΝΙΚΑ

1. Παράγραφος είναι το αυτοτελές τμήμα του λόγου που αναπτύσσει σε βάθος και με πληρότητα μια ιδέα. Με τη χρήση της παραγράφου επιδιώκεται η επαρκής πληροφόρηση πάνω σε μια ιδέα, η οποία αποτελεί μέρος του ευρύτερου προβληματισμού ενός θέματος. Η προώθηση των ιδεών μιας έκθεσης γίνεται με παραγράφους.

2. Κάθε παράγραφος πραγματεύεται μία βασική ιδέα. Με την παράγραφο προωθείται η σε βάθος διερεύνηση και ανάπτυξη αυτής της ιδέας.

3. Η παράγραφος αποτελεί - δομικά και λειτουργικά - μια μικρογραφία της έκθεσης:

α. Από την άποψη της δομής, γιατί διαθέτει πρόλογο, κυρίως θέμα και επίλογο.

β. Από την άποψη της λειτουργίας, γιατί αποτελεί την αναλυτική αντιμετώπιση, διερεύνηση και πληροφόρηση πάνω σε ένα - επιμέρους – θέμα.

Β. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Μια παράγραφος αναπτύσσεται πάντα με την ακόλουθη δομή:

α. Θεματική περίοδος (Θ.Π.) - πρόλογος της παραγράφου.

β. Λεπτομέρειες - ανάπτυξη της παραγράφου.

γ. Κατακλείδα πρόταση - επίλογος της παραγράφου.

1. Θεματική περίοδος

Με τη θεματική πρόταση πληροφορείται ο αναγνώστης το σκοπό της παραγράφου ή αλλιώς: τη σχέση της παραγράφου με το θέμα της έκθεσης, τη σχέση της με την κυρίαρχη έννοια ή προβληματική. Η Θ.Π. λοιπόν:

α. πληροφορεί για το θέμα, παρουσιάζει δηλαδή τη βασική ιδέα της π.

β. διευκρινίζει τη σχέση της π. με τη συνολική προβληματική του θέματος

γ. συμπυκνώνει το νοηματικό βάρος της παραγράφου

Θέση: η Θ.Π. βρίσκεται συνήθως στην αρχή της παραγράφου, γιατί συνηθίζουμε την παραγωγική πορεία στην ανάπτυξή της. Θεωρητικά ωστόσο η Θ.Π. μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε στην παράγραφο.

Ρόλος: Η Θ.Π. αποτελεί τον πρόλογο της παραγράφου. Με ακρίβεια, σαφήνεια, απλότητα και περιεκτικότητα καταγράφει την ιδέα που θα αναπτυχθεί στην παράγραφο. 

2. Λεπτομέρειες - Ανάπτυξη της παραγράφου

Γενικά: Οι λεπτομέρειες (λ) αποτελούν τις επιμέρους ιδέες με τις οποίες διερευνάται και αναπτύσσεται η θεματική περίοδος. Πρόκειται για αναλυτικές προτάσεις που προσπαθούν να πληροφορήσουν για την κύρια ιδέα (Θ.Π.) της παραγράφου.

Ρόλος: α. Οι λ. είναι αυτές που θα αναπτύξουν με πληρότητα και θα πληροφορήσουν με επάρκεια τον αναγνώστη, σχετικά με τη Θ.Π. και το λόγο ύπαρξης της παραγράφου.

β. Η δόμηση και η οργάνωση τους είναι που θα προσδώσουν στην ανάπτυξη της Θ.Π. εγκυρότητα, λογική συγκρότηση, αρτιότητα, ενδιαφέρον και διεισδυτικότητα.

γ. Είναι ακόμη αυτές που θα τεκμηριώσουν συνολικά τη σχέση της παραγράφου με τον ευρύτερο προβληματισμό. Από την άποψη αυτή αποτελούν τα επιχειρήματα τα οποία στηρίζουν, δικαιολογούν και αποδεικνύουν έναν ισχυρισμό, αυτόν της θεματικής πρότασης. Συντελούν σ’ αυτό που λέγεται απόδειξη της θεματικής πρότασης.

3. Κατακλείδα πρόταση

Γενικά: Η κατακλείδα πρόταση είναι αυτή που επισφραγίζει την παράγραφο, είτε συμπεραίνοντας είτε αποτελώντας ένα “μνημόνιο” για το περιεχόμενο της.

Ρόλος: α. Η κ.π. μπορεί να συνοψίζει τον προβληματισμό της παραγράφου. Στην περίπτωση αυτή αποτελεί το συμπέρασμα.

β. Η κ.π. μπορεί να είναι μια προέκταση του αρχικού νοήματος, όπως αυτό καταγράφεται με τη θεματική περίοδο. 

γ. Η κατακλείδα συμπεραίνει, αλλά δεν είναι κάτι αποκομμένο από την υπόλοιπη λογική της παραγράφου. 

Γ. ΑΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

1. ΣΑΦΗΣ ΣΚΟΠΟΣ: Η παράγραφος θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη στο σκοπό της. Ο σκοπός της καταγράφεται από τη θεματική περίοδο και δηλώνει άμεσα αυτό που θα απασχολήσει την παράγραφο και έμμεσα τη σχέση της παραγράφου με την κυρίαρχη έννοια ή προβληματική. Ασαφείς και συγκεχυμένες παράγραφοι δημιουργούνται, όταν ο συγγραφέας της παραγράφου δεν έχει ξεκαθαρίζει στο μυαλό του αυτό το οποίο θέλει να αναπτύξει.

2. ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ: Κάθε παράγραφος θα πρέπει να πληροφορεί επαρκώς τον αναγνώστη για τη βασική ιδέα που πραγματεύεται. Η πληρότητα έχει να κάνει με την επαρκή ανάπτυξη της θεματικής πρότασης, με την ικανοποιητική διείσδυση στην προβληματική που αυτή εισάγει. Η πληρότητα μιας παραγράφου αφορά στη συγκέντρωση αξιόλογου υλικού, έτσι ώστε να μην υπάρχουν ελλείψεις και απορίες στον αναγνώστη. Η πληρότητα της παραγράφου λοιπόν κρίνεται από τη σφαιρική πληροφόρηση, από τη διεισδυτική ανάλυση και από την τεκμηρίωση της θεματικής περιόδου.

3. ΕΝΟΤΗΤΑ: πρόκειται για την ύπαρξη λογικής συνάφειας ανάμεσα στις λεπτομέρειες και τη θεματική πρόταση. Οι λεπτομέρειες θα πρέπει να σχετίζονται με τη Θ.Π., να απορρέουν από αυτή ή να οδηγούν σ’ αυτή. Η ιδιοτυπία του ανθρώπινου συνειρμού είναι ότι οδηγεί σε διαδρομές ή ιδέες, άσχετες πολλές φορές με την αφετηρία απ’ όπου ξεκίνησαν. Η θεματική περίοδος είναι που καθοδηγεί την εκτύλιξη αυτών των ιδεών και αποτελεί θεματικό κέντρο γύρω από το οποίο περιστρέφονται, γι’ αυτό και πρέπει κατά τη συγγραφή μιας παραγράφου να ελέγχεται συχνά η λογική σχέση των λεπτομερειών με τη Θ.Π. 

4. ΣΥΝΟΧΗ: Το να μην υπάρχουν λογικά χάσματα ή άλματα κατά τη μετάβαση από τη μία ιδέα στην άλλη. Η μία ιδέα (βασική λεπτομέρεια) “χτίζεται” πάνω ή δίπλα στην άλλη, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό ένα “όλο”. Η συνοχή των επιμέρους ιδεών επιτυγχάνεται μέσα από τη χρήση συγκεκριμένων λέξεων ή εκφράσεων (π.χ. επιπλέον, επίσης, αντίθετα, ωστόσο, επομένως κ.λπ.). Οι διαρθρωτικές αυτές λέξεις εκφράζουν προεκτάσεις των νοημάτων, επεξηγήσεις, διασαφήσεις, αιτιολογήσεις, προσθήκες, αντιθέσεις και αποτελούν αναγκαία, αλλά όχι επαρκή συνθήκη για την αλληλουχία. 

5. ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ: Είναι η σύνδεση των ιδεών κατά τέτοιο τρόπο, ώστε η μία να απορρέει από την άλλη ή να οδηγεί στην άλλη. Οι βασικές λεπτομέρειες συνδέονται μεταξύ τους με σχέσεις αιτίου – αποτελέσματος, προηγουμένου - επομένου και κατατάσσονται με μία λογική σειρά. Αποτελεί το λογικό επακόλουθο της συνοχής

Αναλφαβητισμός: Πρόβλημα με κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό και οικονομικό χαρακτήρα. Αναστέλλει τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για την ανάπτυξη προσωπική πρόοδο του ανθρώπου. 

Είδη:  Διακρίνουμε το δομικό αναλφαβητισμό (κάποιος δεν έμαθε ποτέ να διαβάζει και να γράφει) και το λειτουργικό (ορισμένοι άνθρωποι δεν μπορούν να διαβάζουν και να γράφουν είτε επειδή δεν έμαθαν ποτέ είτε γιατί λόγω του τρόπου ζωής και της φύσης της εργασίας τους έμαθαν κάποτε και αργότερα ξέχασαν). Σήμερα, ωστόσο, στις ανεπτυγμένες κοινωνίες γίνεται κυρίως λόγος για το λειτουργικό αναλφαβητισμό, όπου τα άτομα έχουν κάποιες γνώσεις, αλλά όχι ικανές ώστε να τους επιτρέπουν να έχουν κριτική σκέψη. Μια σύγχρονη μορφή "αναλφαβητισμού" είναι επίσης ο "ψηφιακός αναλφαβητισμός". 

Αίτια του προβλήματος

• Οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες: Πολλά παιδιά εγκαταλείπουν νωρίς το σχολείο λόγω της ανάγκης τους να εργαστούν
• Συνήθως τα φτωχότερα στρώματα έχουν και χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις στο σχολείο και αδυνατούν να ολοκληρώσουν την υποχρεωτική εκπαίδευση (φαινόμενο σχολικής διαρροής)
• Συχνά στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα επικρατεί η αντίληψη πως η μόρφωση δεν αποτελεί αναγκαίο αγαθό
• Στεροτυπικές αντιλήψεις που αφορούν τα δύο φύλα, απομακρύνουν τη γυναίκα από το αγαθό της μόρφωσης 

Συνέπειες του φαινομένου

• Απομόνωση των ανθρώπων που είναι αγράμματοι - αδυναμία τους να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες της καθημερινότητας
• Άνθρωποι-θύματα χειραγώγησης, λαϊκισμού και προπαγάνδας 
• Αδυναμία ανάπτυξης κριτικής ικανότητας
• Φανατισμός, άγνοια, μισαλλοδοξία, αποχή από τα κοινά
• Καμία επαφή με τον πολιτισμό, την τέχνη και τα επιτεύγματα του σύγχρονου ανθρώπου

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Οι Τρόποι Ανάπτυξης Παραγράφου στο κύριο μέρος της έκθεσής μας είναι οι ακόλουθοι:

1. Με ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ και μαρτυρίες

Με τη μέθοδο αυτή αναπτύσσεται η θεματική περίοδος αν το περιεχόμενό της χρειάζεται διευκρίνηση. Τα παραδείγματα λαμβάνονται από την καθημερινή ζωή, την προσωπική εμπειρία και την ιστορία.

Η μαρτυρία (επίκληση στην αυθεντία) χρησιμοποιείται, όταν, προκειμένου να ενισχυθεί ή να τεκμηριωθεί η άποψη της θεματικής περιόδου, γίνεται χρήση της άποψης ή της θεωρίας κάποιου αναγνωρισμένου και καταξιωμένου ανθρώπου, κάποιου ειδικού.

Δεν πρέπει όμως να γίνεται κατάχρηση μαρτυριών και παραδειγμάτων, γιατί κουράζουν τον αναγνώστη και δημιουργούν την αίσθηση επιφανειακής προσέγγισης του θέματος ή έλλειψης προσωπικών επιχειρημάτων.

Ενδεικτικές λέξεις: Για παράδειγμα, παράδειγμα, παραδείγματος χάρη, λόχου χάρη, κ.λπ.

Παράδειγμα

2. Με ΣΥΓΚΡΙΣΗ Και ΑΝΤΙΘΕΣΗ

Όταν η θεματική περίοδος περιέχει δύο αντιθετικά μεταξύ τους δεδομένα, αναπτύσσεται με σύγκριση-αντίθεση. Ανάλογα με τη μορφή της σύγκρισης έχουμε:

α. Αντίθεση: Αντιπαραβολή των συγκρινόμενων και παρουσίαση των διαφορών τους.

β. Σύγκριση: Παρουσίαση των συγκρινόμενων και επισήμανση όχι μόνο των ομοιοτήτων αλλά και των διαφορών τους.

Ως τρόπος ανάπτυξης παραγράφου ενδέχεται να έχει τους εξής τρόπους:

Με παρουσίαση όλων των ιδιοτήτων / γνωρισμάτων του ενός μέλους και στη συνέχεια του άλλου.

Με παρουσίαση σημείο προς σημείο των ομοιοτήτων και των διαφορών των συγκρινόμενων μελών.

Ενδεικτικές λέξεις: συγκριτικά, εντούτοις, αλλά, όμως, μολονότι, ωστόσο, εξάλλου, παρόμοια.

Παράδειγμα 1ο:

Παράδειγμα 2ο:

3. Με ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ

Πολλές φορές οι θεματικές περίοδοι είναι κρίσεως και χρειάζεται να αποδειχτεί η ισχύς τους με αιτιολόγηση στηριζόμενη σε επιχειρήματα αξιόπιστα και λογικά. Στην περίπτωση αυτή η θεματική περίοδος μας παρακινεί να ρωτήσουμε: «ΓΙΑΤΙ;» Τότε είναι απαραίτητη η αιτιολόγηση της θέσης αυτής. Αυτή οργανώνεται με διάφορους τρόπους, όπως με αιτιολογικές προτάσεις και μετοχές, καθώς και με ανάλογα εκφραστικά μέσα.

Ενδεικτικές λέξεις: επειδή, γιατί, διότι.

Παράδειγμα

4. Με ΟΡΙΣΜΟ

Όταν στη θεματική περίοδο μιας παραγράφου καθορίζονται τα κύρια γνωρίσματα και οι ιδιότητες μιας έννοιας, που την κάνουν διακριτή και ξεχωριστή, σε σχέση με τις άλλες, τότε η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο του ορισμού. Σε αυτήν την περίπτωση οφείλουμε να αναζητούμε και να παρουσιάζουμε και τα εξής στοιχεία:

την οριστέα έννοια: πρόκειται για την έννοια που οφείλουμε να ορίσουμε.

το προσεχές γένος: την ευρύτερη κατηγορία στην οποία εντάσσεται αυτή

την ειδοποιό διαφορά: τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την κάνουν να διαφοροποιείται από τις υπόλοιπες έννοιες που ανήκουν στο ίδιο γένος.

Ο ορισμός ανάλογα με την έκτασή του διακρίνεται σε:

Α) σύντομο, όταν η παρουσίαση της έννοιας γίνεται με συνοπτικό-λεξικογραφικό τρόπο και

Β) εκτεταμένο, όταν η παρουσίαση της έννοιας εκτείνεται σε μία ή περισσότερες παραγράφους.

Ο ορισμός ανάλογα με την προσέγγισή του διακρίνεται σε:

α) αναλυτικός, όταν εκθέτει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιας έννοιας και

β) συνθετικός ή γενετικός, όταν περιγράφει τη διαδικασία γένεσης-δημιουργίας μιας έννοιας από τα συστατικά της.

Ενδεικτικές λέξεις: ορίζεται, λέγεται, είναι, αποτελεί, ονομάζεται.

Παράδειγμα

5. Με ΔΙΑΙΡΕΣΗ

Στην περίπτωση αυτή η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη έτσι ώστε να αποκαλύπτει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μία ιδέα η οποία αποκαλείται διαιρετέα έννοια. Στη διαίρεση αναλύουμε ένα όλο (γένος) στα μέρη του (είδη) με κάποιο βασικό, ουσιώδες γνώρισμα (διαιρετική βάση). Στις λεπτομέρειες σχολιάζονται όλα τα είδη που δηλώνονται στη θεματική πρόταση.

Ωστόσο, μια έννοια ενδέχεται να διαιρείται σε περισσότερες από μία διαιρετικές βάσεις, για αυτό και η διαιρετική βάση επιβάλλεται να είναι ενιαία. Απαιτείται, ακόμη, να είναι τέλεια, δηλαδή να περιλαμβάνει όλα τα μέλη/είδη, διαφορετικά χαρακτηρίζεται ατελής, και, επιπλέον, να είναι συνεχής, δηλαδή να μην παρατηρούνται κενά στην καταγραφή των ειδών. Το αποτέλεσμα της διαίρεσης, που είναι ανάλογο με τη διαιρετική βάση, αποτελείται, τέλος, από τα διαιρετικά μέλη/είδη.

Ενδεικτικές λέξεις: πρώτον, δεύτερον, από τη μια, από την άλλη, διαιρούμε, διακρίνουμε, διχοτομείται, χωρίζεται.

Παράδειγμα

6. Με ΑΙΤΙΟ Και ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ

Στη θεματική περίοδο παρουσιάζεται η αιτία που οδηγεί τα πράγματα σε μία κατάσταση ή σε ένα αποτέλεσμα και στις λεπτομέρειες παρουσιάζεται το αποτέλεσμα της αιτίας. Μπορεί όμως να συμβεί το αντίθετο και να διατυπωθεί στη θεματική περίοδο ένα αποτέλεσμα ή μία συνέπεια και στις λεπτομέρειες να διατυπωθούν οι αιτίες που οδηγούν σ’ αυτά. Σε αυτήν την περίπτωση λέμε ότι η παράγραφος αναπτύσσεται με αποτέλεσμα–αίτιο.

Ενδεικτικές λέξεις: οφείλεται, ευθύνεται, αιτία, αποτέλεσμα, συνεπώς, επομένως, άρα, προκαλεί.

Παράδειγμα

7. Με ΑΝΑΛΟΓΙΑ

Με τη μέθοδο αυτή ο συγγραφέας βεβαιώνει μία ομοιότητα ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα πράγματα εντελώς ανόμοια από όλες τις άλλες πλευρές. Η μέθοδος αυτή είναι χρήσιμη όταν έχουμε να διασαφηνίσουμε ιδέες ή να τονίσουμε τα κύρια σημεία ενός επιχειρήματος, παραθέτοντας χαρακτηριστικά μια άλλης έννοιας (φαινομένου) που είναι περισσότερο γνωστή και οικεία στους αναγνώστες. Στην περίπτωση αυτή η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά και η ανάπτυξή της είναι μία εκτεταμένηπαρομοίωση.

Ενδεικτικές λέξεις: ανάλογα, αναλόγως, παρόμοια, τόσο… όσο, όπως, σαν.

Παράδειγμα

Με ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΜΕΘΟΔΩΝ

Πολλές φορές για την ανάπτυξη της παραγράφου μπορούν να χρησιμοποιηθούν περισσότερες από μία από τις παραπάνω μεθόδους, προκειμένου να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα ή πληρότητα.

Παράδειγμα

Η παραπάνω παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση και παράδειγμα.

Η Προσφορά των Ξένων Γλωσσών στον Άνθρωπο

Το κείμενο είναι απόσπασμα δημοσίευσης της Μαρίας Σκαμπαρδώνη σε ιστότοπο κέντρου ξένων γλωσσών (προσπέλαση στις 9.4.2021).

Οι ξένες γλώσσες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης εκπαίδευσης. Η επαρκής γνώση τους κρίνεται απαραίτητη για την επαγγελματική ανέλιξη και επιτυχία. Η σύγχρονη πολυπολιτισμικότητα, οι απαιτήσεις που αυξάνονται στην απαιτητική, πλέον, αγορά εργασίας μάς ωθούν να θέλουμε να επικοινωνούμε απρόσκοπτα με τους άλλους ανθρώπους και να χτίζουμε ευκολότερους δρόμους και τρόπους επικοινωνίας.

Τα οφέλη από την εκμάθηση ξένων γλωσσών είναι πολλά. Η καλή γνώση, ειδικά της Αγγλικής, ανοίγει επαγγελματικούς δρόμους τόσο στη χώρα όσο και στο εξωτερικό. Ειδικά στη χώρα μας έχει διαπιστωθεί πως στη γνώση ξένων γλωσσών δίνεται ιδιαίτερη έμφαση και προσοχή, ακόμα και από την παιδική ηλικία. Σήμερα, οι γλώσσες που μαθαίνονται ευρέως και θεωρούνται σημαντικές για την επαγγελματική ανέλιξη είναι η Αγγλική, η Γαλλική, η Γερμανική, αλλά και η Κινεζική και η Ρωσική. […].

Η γνωριμία με τις ξένες γλώσσες μάς μαθαίνει το σεβασμό και τη μαγεία της διαφορετικότητας. Ο άλλος δεν είναι εχθρός για εμάς, αλλά ένας άνθρωπος με διαφορετική κουλτούρα και πολιτισμό με τον οποίο εξοικειωνόμαστε και μαθαίνουμε να τον σεβόμαστε. Αντιλαμβανόμαστε πως ένας ξένος πολιτισμός, μια διαφορετική γλώσσα και κουλτούρα, είναι ένας τρόπος να μάθουμε καλύτερα τους ανθρώπους και να τους αποδεχτούμε. Και αυτό, εντέλει, μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως αυτά που μας ενώνουν είναι περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν.

Τελικά, η καλή γνώση ξένων γλωσσών μάς δείχνει την ποικιλομορφία των επικοινωνιών που υπάρχει στον κόσμο, μας μυεί στη διαφορετικότητα και τον πλούτο που υπάρχει στους τρόπους αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων. Παράλληλα, η εκμάθηση ξένων γλωσσών, πέρα από τις επαγγελματικές ευκαιρίες που μπορεί να προσφέρει, ευεργετεί τη νοητική και συναισθηματική ικανότητα του ανθρώπου με πάρα πολλούς τρόπους. Έτσι, κρίνεται σπουδαία η προσφορά των ξένων γλωσσών στον άνθρωπο.

ΘΕΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ

Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα να μοιραστείτε την προσωπική σας εμπειρία από την εκμάθηση ξένων γλωσσών. Αφού εκφράσετε την προσωπική σας γνώμη σε σχέση με τα οφέλη της γλωσσομάθειας, να εξηγήσετε εάν η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας είναι κάτι που σας ευχαριστεί ή κάτι που υποχρεούστε να κάνετε λόγω κοινωνικής/ οικογενειακής πίεσης. Το ύφος του κειμένου σας να είναι καθημερινό και οικείο.

(300-350 λέξεις)

[Ο ρόλος της επικοινωνίας στην ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων]

Το κείμενο είναι απόσπασμα εισήγησης του Παναγιώτη Ι. Σταμάτη, Αναπληρωτή Καθηγητή Παιδαγωγικής Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Στο απόσπασμα τονίζεται ο ρόλος της επικοινωνίας στις διαπροσωπικές σχέσεις. (διασκευή)

Η καθημερινή επικοινωνία είτε αναπτύσσεται μέσα στο χώρο της οικογένειας είτε μέσα στο χώρο της εργασίας, σε οποιοδήποτε περιβάλλον και αν αυτή διεξάγεται, διαμορφώνει ένα ευρύ πλέγμα σχέσεων, το οποίο, με τη σειρά του, συμβάλλει καταλυτικά στη διαμόρφωση ενός νέου πλέγματος σχέσεων κ.ο.κ. Κατά συνέπεια, η διαρκής διαμόρφωση και ανάπτυξη νέων πλεγμάτων σχέσεων καθιστούν την επικοινωνία μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία και παράλληλα μια ζωτικής σημασίας πραγματικότητα, χωρίς την οποία δε θα μπορούσαν να προαχθούν και να ευδοκιμήσουν ούτε οι ανθρώπινες σχέσεις ούτε καν και η στοιχειώδης ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών. Για να ειπωθεί αυτό με πιο απλά λόγια, χωρίς επικοινωνία, παραδείγματος χάριν, τα ζευγάρια δε θα μπορούσαν να συνάψουν οικογενειακές σχέσεις, οι εργοδότες δεν θα μπορούσαν να βρουν εργαζόμενους για τις δουλειές τους, η εκπαιδευτική διαδικασία δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί κλπ.

Γενικότερα, χωρίς επικοινωνία θα επικρατούσαν καταστάσεις φαυλότητας¹, οι οποίες, κατά κανόνα, οδηγούν σε τέλμα και καταστροφή, σε αμέτρητες και επικίνδυνες συγκρούσεις με διαλυτικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη καθημερινότητα. Αντίθετα, με την επικοινωνία και την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων κάθε άνθρωπος καταφέρνει, εφόσον το επιθυμεί, να δημιουργήσει οικογένεια, να έχει εργασία ανάλογη με τα προσόντα του, να μετέχει σε εκπαιδευτικές διαδικασίες. Γενικότερα, πετυχαίνει να αναπτύσσει σχέσεις φιλίας, συνεργασίας, αλληλεγγύης, αντιπαλότητας και κάθε άλλης μορφής σχέσεις είτε θετικές είτε αρνητικές, έχοντας πάντα ως κριτήριο το προσωπικό του συμφέρον, χωρίς κατ’ ανάγκη να σκέφτεται με ποιο τρόπο θα βλάψει το συμφέρον των άλλων ή το κοινωνικό συμφέρον ευρύτερα.

Σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες, τα άτομα που έχουν αναπτύξει εξαιρετικές επικοινωνιακές ικανότητες είναι εκείνα που, κατά κανόνα, σημειώνουν εξαιρετικές επιτυχίες στην προσωπική, στην επαγγελματική και στην κοινωνική τους ζωή. Είναι τα άτομα εκείνα που δημιουργούν, που απολαμβάνουν την καθημερινότητά τους, παρά τις υφιστάμενες δυσκολίες και τα προβλήματα. Είναι τα άτομα εκείνα τα οποία επιτυγχάνουν στον επαγγελματικό και κοινωνικό στίβο και απολαμβάνουν, κατά κανόνα, τα αγαθά αυτής της επιτυχίας ζώντας με τον πλέον ευχάριστο και, επομένως, καλύτερο δυνατό τρόπο. Έτσι, λοιπόν, μολονότι η επικοινωνία αποτελεί μια σύνθετη έννοια και μια πολύπλοκη διαδικασία, το γεγονός αυτό δεν εμποδίζει τον άνθρωπο που επιθυμεί να βελτιώσει την επικοινωνιακή του ικανότητα να το καταφέρει, καθώς υπάρχουν πολλοί τρόποι οι οποίοι θα στήριζαν αυτή του την επιθυμία και την προσπάθειά του να βελτιώσει το επικοινωνιακό του επίπεδο.

ΘΕΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ  (μονάδες 30)

Με αφορμή το Κείμενο 1 να υποθέσεις ότι εκφωνείς ομιλία σε μαθητικό συνέδριο με θέμα τον διάλογο, στο οποίο συμμετέχεις με την ιδιότητα του/της μαθητή/τριας της Α΄ τάξης του Λυκείου σου. Να εκθέσεις σε 300 περίπου λέξεις τη γνώμη σου αναφορικά με τη σημασία που έχει ο διάλογος στην ενίσχυση της επικοινωνίας στο σχολείο. Για την οργάνωση της επιχειρηματολογίας σου μπορείς να αξιοποιήσεις στοιχεία από το Κείμενο 1 και, αν θέλεις, να αναφέρεις περιστατικά από την προσωπική σου εμπειρία στο σχολείο.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της εφηβείας:

- η εφηβεία είναι μια φάση μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση.

- κατά τη διάρκειά της πρόκειται να συμβούν δραστικές βιολογικές, ψυχολογικές, πνευματικές και κοινωνικές αναδιοργανώσεις στο άτομο.

- είναι μια εποχή γεμάτη ζωντάνια, δράση, ηρωισμό, ρομαντισμό, επαναστάσεις, αντιρρήσεις, αντιδράσεις αλλά και ακεφιές και αδράνεια.

- είναι μια εποχή προβληματισμού, αναζήτησης του εγώ, αλλά και του επαγγελματικού προσανατολισμού.

Η εφηβεία μια εποχή γεμάτη αντιφάσεις:

- ο έφηβος καταπολεμά τις παραδοσιακές αξίες, αλλά και έχει ανάγκη από πρότυπα συμπεριφοράς και ακολουθεί ιδεολογίες ή πιστεύει τυφλά σε νέες αυθεντίες.

- αμφισβητεί την προστατευτικότητα των γονιών, αλλά και τους κατηγορεί για αδιαφορία.

- έχει ανάγκη από την παρουσία ανθρώπων γύρω του, αλλά και πολύ συχνά αποζητά την μοναξιά.

- συνειδητοποίηση της σεξουαλικότητάς του, που άλλοτε τη διατυμπανίζει και άλλοτε προσπαθεί να την αποκρύψει.

Η εφηβεία μια εποχή γεμάτη αμφισβητήσεις: 

- δομή της κοινωνίας: κοινωνικές ανισότητες, εκμετάλλευση, συμβιβασμός, καταπίεση, δουλοπρέπεια.

- θέση της νεολαίας στην κοινωνία: διεκδικούν την ενεργητική συμμετοχή τους στο κοινωνικό σύνολο.

- πολιτικό σύστημα : αμφισβητούν το κύρος της εξουσίας που νομιμοποιεί την αδικία, την έλλειψη της ελευθερίας, της ειρήνης.

- τις παραδοσιακές οικογενειακές σχέσεις (αυταρχισμός, υπερπροστασία των γονέων).

- παραδόσεις (πατρίδα, θρησκεία, ήθη και έθιμα).

- εκπαίδευση.

- προσωπικές σχέσεις (φιλία, έρωτας…).

Οι αλλαγές που παρατηρούνται στις σχέσεις εφήβων και των γονιών τους:

- το αλάθητο των γονέων κλονίζεται στην συνείδηση του νέου.

- ο νέος διεκδικεί την αυτονομία του και την αναγνώριση της προσωπικότητας του.

- επιδιώκει να απαλλαγεί από τον προστατευτικό κλοιό των γονέων, τον οποίο αντιλαμβάνεται ως καταπιεστική συμπεριφορά και παρέμβαση στην προσωπική του ζωή.

- θεωρεί τις ιδέες των γονέων του αναχρονιστικές, ξεπερασμένες και προσκολλάται σε ιδέες και τρόπους ζωής που τονίζουν τη διαφορά νοοτροπίας ανάμεσα σ’ αυτόν και τους γονείς του.

Τα προβλήματα ενός νέου στην εποχή μας:

- το ζήτημα της επαγγελματικής του αποκατάστασης γίνεται εντονότερη σήμερα λόγω της αυξανόμενης ανεργίας και την έλλειψη σωστού επαγγελματικού προσανατολισμού.

- οι σχέσεις με το άλλο φύλο. Οι κοινωνικές προκαταλήψεις, ο πουριτανισμός (κυρίως στην επαρχία), τα ήθη και τα έθιμα δημιουργούν φραγμούς στην σεξουαλική απελευθέρωση του νέου.

- υπάρχει πρόβλημα σωστής παιδείας και γενικότερης μόρφωσης, που να ολοκληρώνει την προσωπικότητα του νέου. Η σημερινή παιδεία στηρίζεται στην εξειδίκευση των γνώσεων και των προσανατολισμών (κυρίως επαγγελματικών) των νέων από πολύ νωρίς.

- ένταξη στην κοινωνία∙ αναζητώντας ο νέος σήμερα το κοινωνικό του στίγμα οδηγείται συχνά σε ανορθόδοξους τρόπους κοινωνικής προσαρμογής (επιθετικότητα, έγκλημα, άγχος, ναρκωτικά…)

- το χάσμα γενεών (εντοπίζεται σε: οικογένεια, σχολείο, κοινωνία).

- η έλλειψη χρόνου.

I. Διαβάστε εδώ το κείμενο ενός παιδιού της ηλικίας σας που γράφει για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει.

ΠΡΟΤΥΠΑ

Συντελεστές δημιουργίας προτύπων :η κοινωνία περνά τα πρότυπά της μέσα από:

- την οικογένεια: οι γονείς με τη συμπεριφορά τους αποβαίνουν αρνητικά ή θετικά πρότυπα.

- το σχολείο (περιεχόμενο σπουδών, συμπεριφορά εκπαιδευτικών).

- τα Μ. Μ. Ε. (προβολή και δημιουργία ηρώων).

- το κοινωνικό περιβάλλον (φιλίες, διαπροσωπικές σχέσεις, επαγγελματικό περιβάλλον).

- το πολιτιστικό παρελθόν (η παράδοση, η ιστορία).

- τους πολιτιστικούς φορείς ( θέατρο, κινηματογράφος, τέχνες).

- από κοινά αποδεκτά πρότυπα(καλλιτέχνες, πολιτικούς, πνευματικούς ανθρώπους).

Σημασία των προτύπων για τους νέους:

- αποτελούν σημείο αναφοράς για τους νέους, οι οποίοι προσπαθούν να εξισορροπήσουν τις προσωπικές τους ανάγκες και φιλοδοξίες με τις απαιτήσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος.

- καλύπτουν τα κενά που δημιουργούνται από την απεξάρτησή τους από τα γονικά πρότυπα.

- αποτελούν ένα από τους σπουδαιότερους παράγοντες κοινωνικοποίησης.

- ασκούν ένα ιδιόμορφο και δύσκολα αναγνωρίσιμο κοινωνικό έλεγχο.

Πρότυπα και νέοι:

Α. Άποψη: οι νέοι δεν παρασύρονται από τα πρότυπα της εποχής :

- οι σημερινοί νέοι δεν ασχολούνται, δεν συνδέονται με τα κίβδηλα πρότυπα της εποχής

- αντιδρούν στα κενά περιεχομένου πρότυπα και δημιουργούν δικά τους νεανικά «αντι-πρότυπα».

- δεν χειραγωγούνται από τα τηλεοπτικά πρότυπα

- δεν είναι δέσμιοι καμιάς αυθεντίας, γιατί χρησιμοποιούν τη σκέψη τους θετικά.

Β. Άποψη: οι νέοι σήμερα παρασύρονται από τα κίβδηλα πρότυπα της εποχής :

- οι νέοι δεν έχουν ολοκληρωμένη ενημέρωση και διαπαιδαγώγηση από οικογένεια και σχολείο για τους κινδύνους αυτών των προτύπων.

- μη παροχή σωστής παιδείας · η ημιμάθεια είναι χειρότερη από την αμάθεια.

- η νεολαία είναι άπειρη, έχει άγνοια πάνω στα προβλήματα της εποχής μας.

- τάση των νέων για άκριτη αμφισβήτηση όλων των προτύπων, εξαιτίας της προσπάθειας να αποδεσμευτούν από το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον.

Θετικά πρότυπα

- του ιδεολόγου, του ατόμου με ηθικές αξίες και ιδανικά (κρίση αξιών και ιδεολογιών, υλιστική νοοτροπία).

- του αγωνιστή (παθητικότητα, εφησυχασμός, ατομικισμός, πολιτική αλλοτρίωση).

- του ατόμου με υγιή πολιτική συνείδηση («οπαδοποίηση», πελατειακές σχέσεις ανάμεσα σε κράτος και πολίτη, κομματικός φανατισμός).

- του πνευματικού ανθρώπου (κυριαρχία ειδώλων, αδιαφορία για την πνευματική καλλιέργεια).

- του ολοκληρωμένου (ηθικά και πνευματικά) επιστήμονα (εξειδίκευση, τεχνοκρατική αντίληψη).

- του ανθρώπου με οικολογικές ευαισθησίες (οικολογική κρίση, φαινόμενο θερμοκηπίου, τρύπα του όζοντος…).

- του φιλειρηνιστή (πυρηνική απειλή, εξοπλισμοί, έξαρση εθνικισμού.

- του ατόμου με οικουμενική συνείδηση (παγκοσμιοποίηση φαινομένων και προβλημάτων).

Προβάλλονται αρνητικά πρότυπα στην εποχή μας; Ποια είναι αυτά κατά τη γνώμη σας;

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ)
Α΄ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΛ

Κείμενο 1
Εφηβεία και βία: Βίοι παράλληλοι
Το ακόλουθο συντομευμένο άρθρο του Νέστορα Κουράκη, καθηγητή Νομικής στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Λευκωσίας, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» στις 31.10.2021 (προσπελάστηκε στις 09.01.2022).

Ορισμένα γεγονότα βίαιης εφηβικής παραβατικότητας, […] δημιουργούν την εντύπωση ότι η βία έχει αρχίσει να γίνεται πλέον ενδημική στη ζωή των εφήβων μας. Πόσο ευσταθεί, όμως, αυτή η εντύπωση;

Είναι βέβαια γεγονός ότι οι εκδηλώσεις βίας είναι μέρος της ζωής των εφήβων: Η σκέψη τους χαρακτηρίζεται από στοιχεία ιδεαλισμού, αλλά και ριζοσπαστισμού, από μια γενικότερη δηλ. τάση «να αλλάξουμε τον κόσμο και να τον αλλάξουμε τώρα». Υπάρχει έτσι στον έφηβο η διάθεση ν’ αμφισβητεί την εξουσία και να αντιδρά, έστω και με τη βία, τόσο απέναντι στους φορείς της όποιας εξουσίας (γονείς, δασκάλους, αστυνομικούς, κρατικά όργανα εν γένει), όσο και απέναντι στην κυρίαρχη ιδεολογία της κοινωνίας. Συχνή είναι και η στράτευση του εφήβου σε ακραίες οργανώσεις, κινήματα και ομάδες (π.χ. χούλιγκανς). Ωστόσο, αυτή είναι απλώς μια παροδική κατάσταση, η οποία με την ενηλικίωση του εφήβου εξομαλύνεται πλήρως, εφόσον βέβαια δεν υπάρξουν λανθασμένες αντιδράσεις στη διαχείρισή της. Επομένως, ο αρνητισμός του εφήβου, που συνδέεται άλλωστε με τη διαδικασία για την ωρίμασή του και την απόκτηση μιας «ταυτότητας», δεν είναι κατά κανόνα κάτι το ανησυχητικό.

[…] Όμως, η βία διεισδύει στο περιβάλλον των εφήβων και βρίσκει εκεί πρόσφορο έδαφος ανάπτυξης. Πότε όμως συμβαίνει αυτό; […] Όταν οι γονείς είναι υπερπροστατευτικοί, αδιάφοροι ή επιθετικοί με το παιδί τους ή και μεταξύ τους (ενδοοικογενειακή βία), όταν οι δάσκαλοι περιορίζονται σε μια ξερή αναπαραγωγή γνώσεων, χωρίς να διαμορφώνουν προσωπικότητες και να εμφυσούν ιδανικά, και όταν ακόμη, σε ένα επόμενο στάδιο, οι νέοι μας –δίχως άρτιο γνωσιακό εξοπλισμό και όραμα– αποδύονται στον αγώνα να βρουν απλώς κάποια –οποιαδήποτε!- εργασία για να επιβιώσουν, τότε η μοιραία εξέλιξη είναι κάποιοι από αυτούς, οι πλέον ευάλωτοι, να καταλήγουν σε ατραπούς¹ παραβατικότητας. Στην πορεία τους αυτή είναι άλλωστε βέβαιο ότι θα συναντήσουν και άλλους νέους με αντίστοιχα οικογενειακά, σχολικά ή και εργασιακά προβλήματα. Αποτέλεσμα: Θα συμπήξουν όλοι μαζί παραβατικές ομάδες και θα επιχειρήσουν έτσι να διεκδικήσουν μιαν «αρνητική ταυτότητα» στην παρανομία, αντί για τη θετική ταυτότητα που δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν.

1 η ατραπός = δρόμος, μονοπάτι

Κείμενο 2
ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ, «Εξ αγχιστείας» [απόσπασμα]
Το ακόλουθο απόσπασμα προέρχεται από τη συλλογή διηγημάτων Θα βρείτε τα οστά μου υπό βροχήν του Θανάση Βαλτινού, που εκδόθηκε το 1992.

Όταν χήρεψε η μάνα μας, τριάντα δύο χρονών, αυτός κόντευε τα σαράντα. Κι όταν έκλεισε ο πρώτος χρόνος του πένθους της, μόνος του αυτός πήγε βρήκε την πεθερά της, δηλαδή τη γιαγιά μας, τη μάνα του πατέρα μας, και της γύρεψε να κουβεντιάσουν.

-Έχω τη δουλειά μου, της είπε. Παιδιά δεν κάνω. Και θέλω να την παντρευτώ τη Μαρίτσα.

Τη γιαγιά μας τη θυμάμαι αμυδρά, αλλά πρέπει να ήταν δυνατή γυναίκα. Έχοντας χηρέψει και η ίδια νέα, με τέσσερα μωρά επίσης, πίεσε τη μάνα μας που, δέσμια ενός αρχαίου ηθικού κώδικα, δεν ήθελε να ακούσει κουβέντα, και την ανάγκασε να δεχτεί το γάμο. Ο πατριός μας ήταν βαγενάς³.

[…] Φτάνοντας απάνω, η μέρα ντάλα⁴ κι έρημη, καθόμασταν αράδα και τα τέσσερα, χωρίς να μιλάμε στην αρχή, αγναντεύοντας το μουλαρόδρομο που χανόταν στον κατήφορο. Από το δρόμο αυτό θα ερχόταν ο «πατέρας» μας.

Εκτός από την Όλγα, τη μικρότερη, οι άλλοι ξέραμε ότι δεν ήταν ο αληθινός μας πατέρας. Όμως πλάγιαζε με τη μάνα μας στο ίδιο κρεβάτι, μας αγόραζε παπούτσια δυο φορές το χρόνο και, όταν αρρωσταίναμε, μας κουβαλούσε στο γιατρό. Καθόμασταν λοιπόν και τον περιμέναμε. Σχεδόν πάντοτε αργούσε να φανεί. Κι εμείς στο τέλος, μην αντέχοντας άλλο να δακρύζουν τα μάτια μας από την ένταση, το ρίχναμε στο παιγνίδι. Έτσι, κάθε φορά ήταν τότε, όταν πια είχαμε ξεχάσει για ποιο λόγο βρισκόμασταν κει πάνω, που μας κεραύνωνε η φωνή του:

-Παΐδια, σας έπιασα!

Σα να είχε έρθει δρασκελώντας τις κορφές, γυρίζαμε ξαφνιασμένοι και τον βλέπαμε λίγο μακρύτερα, έναν όρθιο Δία — το ζεμπίλι⁵ με τα εργαλεία ακουμπισμένο δίπλα του.

Η αμηχανία μας τον διασκέδαζε αρκετά, κι όταν η Όλγα πρώτη, η πιο αθώα, αμολιόταν τρέχοντας κατά το μέρος του, εκείνος γέλαγε τρανταχτά, έπεφτε στα τέσσερα κι άρχιζε να την κυνηγάει, γαβγίζοντας σα σκύλος. Με αυτό τον τρόπο γινότανε μπροστά μας η επανανθρωποποίησή του, και τότε μπαίναμε όλοι στο χορό, μέχρι που απόκανε ο ίδιος, σηκωνότανε λαχανιασμένος, έφτιαχνε τη λουρίδα του κι έλεγε:

-Πάμε τώρα, γιατί θα μας σκοτώσει η μάνα σας.

Άρπαζε την Όλγα από τις μασχάλες, […], την κάθιζε στο μπράτσο του, έπαιρνε με το άλλο χέρι το ζεμπίλι και κινάγαμε.

2 Εξ αγχιστείας: για τη συγγένεια που δημιουργείται με το γάμο, σε αντιδιαστολή με τη συγγένεια εξ αίματος.
3 βαγενάς = βαρελάς
4 ντάλα = καταμεσήμερο με πολλή ζέστη
5 ζεμπίλι = ψάθινος σάκος με δύο λαβές

ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)
1ο υποερώτημα
Να γράψεις σε 50 λέξεις τους λόγους για τους οποίους, σύμφωνα με τον αρθρογράφο στο Κείμενο 1, οι βίαιες εκδηλώσεις είναι μέρος της ζωής των εφήβων.
Μονάδες 10

2ο υποερώτημα
Στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 1 ο αρθρογράφος διατυπώνει το ερώτημα «Πότε όμως συμβαίνει αυτό;». Σε τι αναφέρεται η αντωνυμία «αυτό» (μονάδες 4); Να εξηγήσεις με ποιον τρόπο συμβάλλει το συγκεκριμένο ερώτημα στη σύνδεση των νοημάτων της παραγράφου (μονάδες 6).
Μονάδες 10

3ο υποερώτημα

«να αλλάξουμε τον κόσμο και να τον αλλάξουμε τώρα» (2η παράγραφος, εισαγωγικά)

(γονείς, δασκάλους, αστυνομικούς, κρατικά όργανα εν γένει) (2η παράγραφος, παρένθεση)

– δίχως άρτιο γνωσιακό εξοπλισμό και όραμα- (3η παράγραφος, διπλή παύλα)

οποιαδήποτε! (3η παράγραφος,θαυμαστικό)

Αποτέλεσμα: (3η παράγραφος, άνω και κάτω τελεία)

Να εξηγήσεις τη χρήση των σημείων στίξης στα παραπάνω χωρία του Κειμένου 1.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ 4
Να σκιαγραφήσεις, με αναφορές στο Κείμενο 2, τη σχέση που αναπτύχθηκε ανάμεσα στον πατριό και τα παιδιά (μονάδες 10). Για ποιο λόγο, κατά τη γνώμη σου, αναπτύχθηκε αυτή η σχέση (μονάδες 5); Να απαντήσεις τεκμηριωμένα σ’ ένα κείμενο 120-150 λέξεων.
Μονάδες 15

Ι. Τι ονομάζουμε αγάπη και τι έρωτα; Μπορείτε να διακρίνετε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο συναισθήματα;

ΙΙ. Να γράψετε έναν σύντομο ορισμό για τις λέξεις αγάπη, έρωτας, φιλία; 

ΙΙΙ. Για ποιους λόγους η φιλία είναι σημαντική για έναν έφηβο; Τι μπορεί να "κερδίσει" κανείς από μια αληθινή φιλία;

ΙV. Πιστεύετε πως είναι δυνατόν να δημιουργηθεί αληθινή φιλία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Ποια είναι η γνώμη σας για τους "διαδικτυακούς φίλους";

Ένας ύμνος στην αγάπη...

Γνωρίζατε πως η πρώτη ελληνική ταινία μεγάλου μήκους είχε θέμα της τον έρωτα ανάμεσα σε δύο νέους; Πρόκειται για την "Γκόλφω" του Σπυρίδωνα Περεσιάδη, που πριν από μερικά χρόνια ανέβηκε από το Εθνικό Θέατρο. Η Γκόλφω είναι μια νεαρή κοπέλα, ερωτευμένη με τον Τάσο. Ο έρωτάς τους, όμως, είναι απαγορευμένος. Για την παράσταση της Γκόλφως, που ανέβηκε από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία του Νίκου Καραθάνου, η Λένα Κιτσοπούλου έγραψε έναν πολύ όμορφο ύμνο για την αγάπη, που τον ερμήνευσε μοναδικά η Λυδία Φωτοπούλου. Όταν ζητούν από την Γκόλφω να ξεχάσει τον Τάσο, να τον βγάλει απ' την καρδιά της, εκείνη μονολογεί:

Επιλέξτε ένα από τα παρακάτω έργα τέχνης και επιχειρήστε μια περιγραφή του σε ένα κείμενο 100-150 λέξεων:

1. Λεονάρντο ντα Βίντσι, "Ο μυστικός δείπνος"

2. Μιχαήλ Άγγελος, "Πιετά"