"Ο Κεραμεικός: Ένα Ταξίδι στην Αρχαία Αθήνα! "Αθηναϊκή νεκρόπολη! Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμεικού

Ανακαλύψτε την πλούσια ιστορία του Κεραμεικού, ενός από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας! Από την προϊστορική εποχή έως τους ρωμαϊκούς χρόνους, η περιοχή αυτή ήταν γνωστή για τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής και το μεγαλύτερο νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας. Σε αυτό το βίντεο, εξερευνούμε τα μνημεία, τους τάφους και τα ανακαλυφθέντα εκθέματα που αποκαλύπτουν την καθημερινή ζωή και τις θρησκευτικές πρακτικές των Αθηναίων.

Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμεικού, Αθήνα / Archaeological Museum of Kerameikos, Athens, Greece

Το Αρχαιολογικό Μουσείο του Κεραμεικού στεγάζει εκθέματα, σχεδόν αποκλειστικά ταφικού χαρακτήρα, που προέρχονται από τις ανασκαφές του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, εκτάσεως 38.500 τ.μ. Το μουσείο βρίσκεται μέσα στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο και η πρόσβασή του γίνεται από στον πεζόδρομο της οδού Ερμού (Ερμού 148), πλησίον της οδού Πειραιώς. Πρόκειται για ένα λιτό ισόγειο τετράγωνο κτήριο, η πρόσοψη του οποίου πλαισιώνεται από στεγασμένη εξωτερική στοά, σχήματος Γ.

Εσωτερικά υπάρχουν τέσσερις εκθεσιακοί χώροι που περιβάλλουν το στεγασμένο αίθριο, διαμορφωμένο με ελιές και δάφνες ως μικρός εσωτερικός κήπος. Στον πρώτο χώρο και το αίθριο φιλοξενούνται τα έργα της γλυπτικής, που καλύπτουν όλες τις εποχές της αρχαιότητας, ενώ στις υπόλοιπες τρεις αίθουσες εκτίθεται κεραμική και άλλα ευρήματα που προέρχονται κυρίως, από την νεκρόπολη του Κεραμεικού. Πίσω από τους εκθεσιακούς χώρους βρίσκονται αποθηκευτικοί χώροι και το εργαστήριο συντήρησης.

Κλασικά επιτύμβια μνημεία στον Κεραμεικό

Μη μ᾿ ἄκλαυτον ἄθαπτον ἰὼν ὄπιθεν καταλείπειν / νοσφισθείς, μή τοί τι θεῶν μήνιμα γένωμαι, Όμηρος, Οδύσσεια, λ΄ 72-73 «άκλαφτο κι άθαφτο, αψηφώντας με, μη φύγεις και με αφήσεις, και γίνω η αφορμή να οργιστούν οι Θεοί μαζί σου»…

Ἐμεῖς ποὺ ξεκινήσαμε γιὰ τὸ προσκύνημα τοῦτο κοιτάξαμε τὰ σπασμένα ἀγάλματα ξεχαστήκαμε καὶ εἴπαμε πὼς δὲ χάνεται ἡ ζωὴ τόσο εὔκολα πὼς ἔχει ὁ θάνατος δρόμους ἀνεξερεύνητους καὶ μία δική του δικαιοσύνη

πὼς ὅταν ἐμεῖς ὀρθοὶ στὰ πόδια μας πεθαίνουμε μέσα στὴν πέτρα ἀδερφωμένοι ἑνωμένοι μὲ τὴ σκληρότητα καὶ τὴν ἀδυναμία, οἱ παλαιοὶ νεκροὶ ξεφύγαν ἀπ᾿ τὸν κύκλο καὶ ἀναστήθηκαν καὶ χαμογελᾶνε μέσα σὲ μία παράξενη ἡσυχία.

Γιώργος Σεφέρης, Μυθιστόρημα

ΟΜΑΔΙΚΟΣ ΤΑΦΟΣ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΥ

Και αν η Μύρτιδα ήταν στην αρχή απλά ένα πρόσωπο, στη συνέχεια προσέφερε πολύτιμες πληροφορίες στους επιστήμονες, τους ανθρωπολόγους και τους αρχαιολόγους, ενώ σήμερα αποτελεί αφετηρία πολλών και πολύτιμων σκέψεων, που αγγίζουν τα όρια της φιλοσοφίας, της θρησκείας, των γραμμάτων και των τεχνών.

Η Μύρτις, η μικρή κόρη των Αθηνών, ξεκίνησε το ταξίδι της στη σύγχρονη εποχή από το Νέο Μουσείο Ακροπόλεως, και αφού πέρασε από το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Βόλου και Δελφών από τρία Μουσεία, στην Τήνο, στον Βόλο και στη Σπάρτη, φιλοξενήθηκε και  σε ένα από τα σημαντικότερα μουσεία της χώρας μας, το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων.
Η μικρή Αθηναία της Χρυσής εποχής του Περικλή ζωντάνεψε ύστερα από 2.500 χρόνια χάρη στη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία και γίνεται σύμβολο των αιώνιων και άφθαρτων αξιών του κλασικού πολιτισμού. Επιπλέον, θύμα και αυτή μιας αρρώστιας που ακόμα μαστίζει την ανθρωπότητα, γίνεται «Φίλη της Χιλιετίας» του Ο.Η.Ε., φέρνοντας το μήνυμα της ειρήνης και της συνεργασίας στην προσπάθεια της καταπολέμησης των θανατηφόρων ασθενειών.

 Μανώλης Ι. Παπαγρηγοράκης Επίκ. καθ. Ορθοδοντικής Πανεπιστημίου Αθηνών

Μύρτις είναι το όνομα που δόθηκε από τους αρχαιολόγους στην εντεκάχρονη κοπέλα που έμενε στην αρχαία Αθήνα τα σκελετικά υπολείμματα της οποίας ανακαλύφθηκαν σε μαζικό τάφο στον Κεραμεικό την περίοδο 1994–95 κοντά στον σταθμό του μετρό.^[3] Το όνομα επιλέχθηκε τυχαία, ως μια από τις κοινές γυναικείες ονομασίες της εποχής.^[4] Η ανάλυση των οστών της Μύρτιδος κατέδειξε πως αυτή και άλλα 2 άτομα των οποίων οι σκελετοί ανασκάφτηκαν από τον μαζικό τάφο, πέθαναν προσβεβλημένοι από τυφοειδή πυρετό κατά τον ιδιαίτερα καταστροφικό και πολύνεκρο λοιμό των Αθηνών το 430 π.Χ.^[3].

”Περί το 430 π.Χ. Επιδημία ενέσκηψε αιφνιδίως εις την πόλιν των Αθηνών και άνδρες,

γυναίκες και παιδιά θάβονται βιαστικά σε ένα κοινό τάφο στον Κεραμεικό.’’

Το 1994-1995, στη διάρκεια των εργασιών της εταιρείας Αττικό ΜΕΤΡΟ, για την κατασκευή του νέου υπόγειου σιδηροδρόμου της Αθήνας, βρέθηκε στην περιοχή του Κεραμεικού ο χώρος όπου ήταν γνωστό πως υπήρχε το νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας. Η αρχαιολογική ανασκαφή έφερε στο φως έναν ομαδικό τάφο με σκελετικό υλικό από την ταφή περίπου 150 ανθρώπων, ενηλίκων και παιδιών, χρονολογήθηκε δε με την αξιολόγηση των αρχαιολογικών ευρημάτων στην εποχή του Λοιμού των Αθηνών, δηλαδή μεταξύ του 430 και του 426 π.Χ.

Ανάμεσα στα οστά του ομαδικού τάφου υπήρχε το κρανίο ενός κοριτσιού 11 περίπου χρόνων, στο οποίο δόθηκε το όνομα Μύρτις. Το κρανίο του κοριτσιού αποκαλύφθηκε από την αρχαιολόγο Έφη Μπαζιωτοπούλου-Βαλαβάνη στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού,σε ομαδική ταφή θυμάτων του φοβερού λοιμού των Αθηνών, που ξέσπασε στην αυγή του Πελοποννησιακού πολέμου, αποδεκατίζοντας τον πληθυσμό και σκοτώνοντας - μεταξύ άλλων - τον στρατηγό Περικλή.

httphttps://www.myrtis.gr/index.php?lang=els://www.myrtis.gr/index.php?lang=el

Το κρανίο διατηρούσε ένα σημαντικό χαρακτηριστικό παιδιού αυτής της ηλικίας, δηλαδή μέρος της νεογιλής οδοντοφυΐας συγχρόνως με τη μόνιμη. Η άριστη κατάσταση του κρανίου της Μύρτιδος, γέννησε την ιδέα της ανάπλασης ενός παιδικού κεφαλιού της εποχής του Περικλή και της παρουσίασής του σε σχετική έκθεση. Γι αυτό το σκοπό κατασκευάστηκε ένα ακριβές αντίγραφο του κρανίου -με τις πλέον σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους- και εστάλη σε ειδικό εργαστήριο στη Σουηδία ,όπου επέστρεψε με τη μορφή που βλέπουμε σήμερα. Ύστερα από 2500 χρόνια η Μύρτις ζωντάνεψε ξανά...

Έτσι ξεκίνησε η μελέτη του σκελετικού υλικού με σύγχρονες εργαστηριακές μεθόδους DNA, προκειμένου να προσδιοριστεί ο αιτιολογικός παράγοντας της φονικής ασθένειας. Για τη διερεύνηση του υπεύθυνου παθογόνου, η ιατρική-οδοντιατρική ομάδα χρησιμοποίησε τον πολφό τριών άθικτων δοντιών, από τρία τυχαία επιλεγμένα κρανία, όπου ανιχνεύτηκαν ίχνη του μικροβιακού παράγοντα. Οι επιστήμονες εντόπισαν το βακτήριο Salmonella enterica serovar Typhi.

 Δρόμος στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού, μπροστά από την πύλη του Διπυλίου.

https://choratouaxoritou.gr/?p=96635

Πρωτότυπος τίτλος

Athen. Gräberstrasse im antiken Friedhofe. Vor dem Doppelltor nach Eleusis.

Χρονολογία έκδοσης

1923

Έκδοση

REISINGER, Ernst. Griechenland Schilderungen deutscher Reisender In zweiter, veränderter Auflage herausgegeben. Mit 90 Bildtafeln, davon 62 nach Aufnahmen der Preussischen Messbildanstalt, Λειψία, Insel-Verlag, 1923.

Ανακατασκευή του προσώπου της Μύρτιδος, ενός εντεκάχρονου κοριτσιού που πέθανε κατά το λοιμό και το κρανίο της βρέθηκε στον ομαδικό τάφο του Κεραμεικού κατά τις εργασίες κατασκευής του   Μετρό των Αθηνών^[13] (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Ο σεβασμός που οφείλουμε να αποδίδουμε προς τους νεκρούς μας, αποτελεί υποχρέωση που έλκει την καταγωγή της από τα βάθη των αιώνων. Η υποχρέωση αυτή είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση και είναι ανεξάρτητη από φυλή, χρώμα, πολιτισμό και θρησκευτικές πεποιθήσεις.

Στην Αρχαία Ελλάδα, ο σεβασμός προς τους νεκρούς εθεωρείτο επιταγή των θεών προς τους ανθρώπους ενώ στις μέρες μας τα κράτη τον έχουν θεσπίσει νομοθετικά αλλά και με διεθνείς συμβάσεις, όπως στο δίκαιο του πολέμου όπου ως γνωστόν προβλέπεται αναστολή των εχθροπραξιών για τη συλλογή των νεκρών κλπ.

Τι γίνεται  τον 6ον και τον 5ον αιώνα στην Αθήνα; Μπορούμε να ξέρουμε αν ετάφηκαν ή αν έγιναν τέφρα τα φθαρτά σώματα αθάνατων πευμάτων, όπως του Σόλωνα, του Περικλή, του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευρυπίδη, του Σωκράτη και του Πλάτωνα; Οι αττικοί τάφοι που ανακαλύφτηκαν εβεβαίωσαν ότι υπήρχαν τότε παράλληλα η καύση, όπως και ο ενταφιασμός των νεκρών.

Εκεί που υψώνεται σήμερα το κτίριο του Μετοχικού Ταμείου, στο Σύνταγμα, ήταν άλλοτε ένας ελεύθερος περιφραγμένος χώρος, οι Βασιλικοί Σταύλοι. Στα παλαιά χρόνια τα παιδάκια των αμαξάδων, παίζοντας έσκαβαν το χώμα και έβρισκαν μικρά αρχαία κανατάκια ή ζωγραφιστά θραύσματα. Όταν απο το 1926 και έπειτα έγινε η οικοδομική εκσκαφή, βιαστική και ανήλεη, κατωρθώθηκε τουλάχιστο να συγκεντρωθούν τα περισσότερα ευρήματα και να γίνουν μερικές παρατηρήσεις, για τους 150, πάνω κάτω, αρχαίους τάφους που ανακαλύφθηκαν. Ανήκαν οι περισσότεροι στον 5ον αιώνα πχ και ήταν έξω από το θεμιστόκλειο τείχος, που ερχόταν από την πλατεία Συντάγματος και περνούσε μπροστά από την Παλαιά Βουλή.

Επιτύμβια σήματα Κεραμεικού

Πολλοί από τους νεκρούς είχαν ταφεί μέσα σε πήλινες λάρνακες, άλλοι είχαν καεί σε πυρές. Είναι μια θλίψη για τον αρχαιολόγο να βρίσκει σπασμένα και καμένα μέσα στην πυρά, μαζί με τα κόκκαλα του νεκρού, ωραία ερυθρόμορφα αγγεία και αιθέριες λευκές ληκύθους, αυτές με αφανισμένο το επίχρισμα, άρα και τις ζωγραφιές. Έτσι είχαν θελήσει οι αρχαίοι, γιατί πίστευαν ότι τα αγγεία γίνονταν ένα με το νεκρό, που έπαιρνε μαζί του και τα αφιερώματα των σκευών του.

Μεγάλος κρατήρας Αθηναίου αγγειογράφου που εικονίζει την εκφορά ενός νεκρού άνδρα, δηλαδή τη μεταφορά του στον τόπο ταφής, με άμαξα που τη σέρνουν δύο άλογα

Κάποτε τα καμένα οστά τα φύλαγαν μέσα σ' ένα αγγείο και το έθαβαν μέσα στη γη. Εκεί βρέθηκε μια ερυθρόμορφη πελίκη (είδος αμφορέα), στολισμένη με μια έξοχη ζωγραφιά. Δύο γυναίκες κρατούν με επισημότητα τα όπλα ενός καθισμένου νέου, χωρίς άλλο του νεκρού. Σημαντική ήταν η ανακάλυψη πάνω από το αγγείο και του «σήματος» της μαρμάρινης στήλης με την επιγραφή Ηφαίστης Χίος. Έργο ενός σπουδαίου αγγειοπλάστη και ενός από τους καλλύτερους αγγειογράφους της εποχής (γύρω στα 430 πχ) ποτέ δεν υπήρξε το αγγείο στόλισμα κάποιου αρχοντικού. Προωρισμένο από την αρχή να γίνει νεκρική κάλπη, ετάφηκε, μαζί με τα θανατερά λείψανα από κάποιο νεανικό σώμα μέσα στην αττική γή, όπως τόσα άλλα όμοια αγγεία που αγλαίζουν σήμερα τα Μουσεία όλου του κόσμου.

Στον 5ον αίωνα ήταν πολύ διαδεδομένες για την υποδοχή της τέφρας και οι χάλκινες στρογγυλές κάλπες. Αδιακόσμητες καθώς είναι έχουν μια σοβαρότητα σχεδόν ιερατική. Επειδή το λεπτό, σφυρήλατο σώμα του αγγείου αφανιζόταν εύκολα μέσα στο υγρό χώμα, εφρόντισαν να φυλάνε τις κάλπες αυτές μέσα σε άλλες μεγαλύτερες από μάρμαρο και να τις σκεπάζουν μ' ένα βαρύ πώμα.

Στην Αρχαία Ελλάδα ανακαλύπτουμε τρεις διαφορετικές πρακτικές ταφής:

Α) Ταφές στο εσωτερικό κατοικημένων χώρων που αφορούσαν κυρίως σε γυναίκες, ανήλικους και νήπια. Αυτό σήμαινε εκτός οικίας, αλλά σε κοντινή απόσταση από αυτή, μέσα σε έναν λάκκο και πιο σπάνια, εντός των οικιών, μέσα στο έδαφος.

Β) Καύση των νεκρών σε επιλεγμένη θέση, εκτός των ορίων του οικισμού, η οποία λάμβανε χώρα σε πυρές κυκλικού σχήματος και στη συνέχεια, ενταφιασμός σε αβαθείς κοιλότητες μαζί με κτερίσματα* των λειψάνων.

Γ) Κατά την ανακομιδή φυλάσσονται κρανία και κάποια επιλεγμένα μέρη του σώματος.

Πολλοί από τους νεκρούς θάβονταν μέσα σε πήλινες λάρνακες, ενώ άλλοι είχαν καεί σε πυρές. Είναι πραγματικά θλιβερό θέαμα για τους αρχαιολόγους που βρίσκουν σπασμένα και καμένα, μέσα στην πυρά, μαζί με τα κόκκαλα του νεκρού, ωραία ερυθρόμορφα αγγεία και αιθέριες λευκές ληκύθους με ζωγραφιές. Αυτή ήταν μια πρακτική των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι πίστευαν ότι τα αγγεία γίνονταν ένα με τον νεκρό, που έπαιρνε μαζί του και τα αφιερώματα των σκευών του.

   ΟΙ ΤΑΦΟΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΒΑΡΩΝΟΥ ΟΤΤΟ                       

Η σημασία της ταφής στον Αρχαίο κόσμο

• Θεωρούνταν θρησκευτικό καθήκον. • Από την ανάπαυση του σώματος των νεκρών εξαρτιόταν η αποδοχή και η ανάπαυση της ψυχής τους στα Ηλύσια Πεδία. • Άταφοι έμεναν οι προδότες της πατρίδας, οι λιποτάκτες, οι ιερόσυλοι και οι αυτόχειρες.

H διαδικασία της ταφής

• Οι αρχαίοι Έλληνες τιμούσαν τους νεκρούς τους με μεγαλοπρεπείς τελετές και με τη διοργάνωση αθλητικών αγώνων. • Οι νεκροί τοποθετούνταν σε πλάγια στάση, με τα χέρια τους τοποθετημένα μπροστά στο πρόσωπο και τα γόνατά τους κεκαμμένα στο στήθος. • Έντυναν τους νεκρούς με λευκά ρούχα. • Η κηδεία αποτελούνταν από τρία στάδια: α) καλλωπισμός, β) εναπόθεση του σώματος στη νεκρική κλίνη, γ) εκφορά-ενταφιασμός, δ) ταφή. Συνήθιζαν να τοποθετούν γύρω από τον νεκρό διάφορα αντικείμενα (κτερίσματα) ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και το επάγγελμά του.

Οι τάφοι

• Οι νεκροί θάβονταν συνήθως έξω από την πόλη ή σε κοντινούς λόφους. • Οι Αρχαίοι συνήθιζαν να στολίζουν με ποικίλους τρόπους τους τάφους. Για παράδειγμα, τοποθετούσαν σε αυτούς επιγραφές που αναφέρονταν στο γενεαλογικό δέντρο του νεκρού και στις αρετές του. • Πάνω στους τάφους των νεκρών προσεύχονταν συγγενείς και φίλους, οι οποίοι μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να επισκεφτούν τον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού.

ΟΣΤΡΑΚΟ ΑΠΟ ΛΗΚΥΘΟ ΤΩΝ ΤΥΜΒΩΝ ΤΩΝ ΤΗΜΕΝΗΔΩΝ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΥΣΗΣ ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΟΥΜΠΑΣ ΒΕΡΓΙΝΑΣ

(Ο θαλαμωτός τάφος των παιδιών του Οιδίποδα, κοντά στη Θήβα

(Λαξευτός θαλαμοειδής, Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών)

Οι Αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να στολίζουν με ποικίλους τρόπους τους τάφους. Για παράδειγμα, τοποθετούσαν σε αυτούς επιγραφές που αναφέρονταν στο γενεαλογικό δέντρο του νεκρού και στις αρετές του.  Πάνω στους τάφους των νεκρών προσεύχονταν συγγενείς και φίλοι οι οποίοι, ανά πάσα στιγμή, μπορούσαν να επισκεφτούν τον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού.

Το έθιμο του ενταφιασμού και ιδιαίτερα η άσκησή του, κατά τον 5ο αιώνα, παράλληλα με τη ριζωμένη πια τότε καύση των νεκρών, είναι μια ακόμη απόδειξη για την ανεξιθρησκεία των Αθηναίων της βαθύτατα θρησκευτικής, κλασικής εποχής.

Από την ανάπαυση του σώματος των νεκρών εξαρτιόταν η αποδοχή και η ανάπαυση της ψυχής τους στα Ηλύσια Πεδία. Αξίζει να σημειωθεί πάλι ότι  άταφοι έμεναν οι προδότες της πατρίδας, οι λιποτάκτες, οι ιερόσυλοι και οι αυτόχειρες.

Η σημασία της ταφής στον Αρχαίο κόσμο

• Θεωρούνταν θρησκευτικό καθήκον. • Από την ανάπαυση του σώματος των νεκρών εξαρτιόταν η αποδοχή και η ανάπαυση της ψυχής τους στα Ηλύσια Πεδία. • Άταφοι έμεναν οι προδότες της πατρίδας, οι λιποτάκτες, οι ιερόσυλοι και οι αυτόχειρες.

H διαδικασία της ταφής

• Οι αρχαίοι Έλληνες τιμούσαν τους νεκρούς τους με μεγαλοπρεπείς τελετές και με τη διοργάνωση αθλητικών αγώνων. • Οι νεκροί τοποθετούνταν σε πλάγια στάση, με τα χέρια τους τοποθετημένα μπροστά στο πρόσωπο και τα γόνατά τους κεκαμμένα στο στήθος. • Έντυναν τους νεκρούς με λευκά ρούχα. • Η κηδεία αποτελούνταν από τρία στάδια: α) καλλωπισμός, β) εναπόθεση του σώματος στη νεκρική κλίνη, γ) εκφορά-ενταφιασμός, δ) ταφή. Συνήθιζαν να τοποθετούν γύρω από τον νεκρό διάφορα αντικείμενα (κτερίσματα) ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και το επάγγελμά του.

Οι τάφοι

• Οι νεκροί θάβονταν συνήθως έξω από την πόλη ή σε κοντινούς λόφους. • Οι Αρχαίοι συνήθιζαν να στολίζουν με ποικίλους τρόπους τους τάφους. Για παράδειγμα, τοποθετούσαν σε αυτούς επιγραφές που αναφέρονταν στο γενεαλογικό δέντρο του νεκρού και στις αρετές του. • Πάνω στους τάφους των νεκρών προσεύχονταν συγγενείς και φίλους, οι οποίοι μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να επισκεφτούν τον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού.

Οι Αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να στολίζουν με ποικίλους τρόπους τους τάφους. Για παράδειγμα, τοποθετούσαν σε αυτούς επιγραφές που αναφέρονταν στο γενεαλογικό δέντρο του νεκρού και στις αρετές του.  Πάνω στους τάφους των νεκρών προσεύχονταν συγγενείς και φίλοι οι οποίοι, ανά πάσα στιγμή, μπορούσαν να επισκεφτούν τον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού.

Το έθιμο του ενταφιασμού και ιδιαίτερα η άσκησή του, κατά τον 5ο αιώνα, παράλληλα με τη ριζωμένη πια τότε καύση των νεκρών, είναι μια ακόμη απόδειξη για την ανεξιθρησκεία των Αθηναίων της βαθύτατα θρησκευτικής, κλασικής εποχής.

Από την ανάπαυση του σώματος των νεκρών εξαρτιόταν η αποδοχή και η ανάπαυση της ψυχής τους στα Ηλύσια Πεδία. Αξίζει να σημειωθεί πάλι ότι  άταφοι έμεναν οι προδότες της πατρίδας, οι λιποτάκτες, οι ιερόσυλοι και οι αυτόχειρες.

   Η ταφή ή καύση ή ενταφιασμός στην εποχή των αρχαίων Ελλήνων, επιβάλλεται από θρησκευτική ανάγκη και όχι μόνο για λόγους υγιεινής. Αρκεί απλώς ένα ράντισμα του νεκρού με χώμα, ώστε να εξευμενισθεί και και να μη γίνει ον που επιτίθεται και τιμωρεί. Αυτό το καθήκον επιτελεί η Αντιγόνη στο νεκρό σώμα του αδερφού της Πολυνείκη και αψηφά τη θανατική ποινή που της επιβάλλει ο Κρέων (Σοφοκλέους, Αντιγόνη)...
Ο Όμηρος στη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας μας αφηγείται την καύση του νεκρού Πατρόκλου μετά το θάνατό του από τον Έκτορα: αφού κάνανε μια πυρά με κορμούς βάλανε πάνω το νεκρό. Στη φωτιά ρίξανε στάμνες με μέλι, αρνιά, βόδια, τέσσερα γενναία άλογα , δύο από τα σκυλιά του αποκεφαλισμένα και δώδεκα αγόρια , Τρώες.

Η Ανδρομάχη θρηνεί τον Έκτορα, έργο του Jacques-Louis David. Πηγή εικόνας: wikipedia.org

Στην Οδύσσεια, στην ραψωδία Ω αναφέρεται στην καύση του νεκρού Αχιλλέα μετά το θάνατό του από τον Πάρη: γύρω από το νεκρό σφάζανε παχιά αρνιά και τραχήλατα βόδια και στη φωτιά ρίχνανε άρματα. Όταν πλέον κάηκε το σώμα του, πήρανε τα οστά και τα βάλανε μέσα σε λάδι και κρασί. Έπειτα η Θέτιδα, έφερε ένα χρ Γενικότερα η προετοιμασία του νεκρού για την καύση ήταν παραπλήσια με αυτή της ταφής. Οι συγγενείς καθάριζαν, έπλεναν , έλουζαν το νεκρό και τον άλειφαν με λάδι. Στη συνέχεια τον έντυναν και έριχναν πάνω του ένα λευκό λινό ύφασμα, το σάβανο. Έπειτα ακολουθούσε η πρόθεση, δηλαδή η τοποθέτηση του νεκρού στη νεκρική κλίνη με το πρόσωπο στραμμένο προς την ανατολή και έβαζαν έναν οβολό στο στόμα του νεκρού για τα ναύλα του Χάροντα και προσφέρονταν στεφάνια, δώρα, λουλούδια κ.α. για να ακολουθήσει ο αποχαιρετισμός από τους συγγενείς και ο παραδοσιακός θρήνος, το  μοιρολόι , συνήθως από γυναίκες , που τραβούσαν και έκοβαν τα μαλλιά τους, έριχναν χώματα, χτυπούσαν το στέρνο τους και σκέπαζαν το κεφάλι τους με μαύρη καλύπτρα και μέσω του ολοφυρμού τους εκθείαζαν τις χάρες και τις ικανότητες του πεθαμένου. Αν ο νεκρός ήταν πολεμιστής η έκθεση γινόταν στην αγορά, σε δημόσιο χώρο και ακολουθούσε η απαγγελία επιταφίου λόγου (όπως ο Επιτάφιος του Θουκυδίδη) και έπειτα η νεκρική πομπή, η εκφορά και η απόθεση του νεκρού στον τάφο, στον οποίον φύτευαν λουλούδια και πρόσφεραν χοές με γάλα και μέλι. Μετά ακολουθούσε η παράθεση γεύματος για τη συγχώρεση της ψυχής του εκλιπόντος, ο περίδειπνος ή νεκρόδειπνος και έπειτα αν ο νεκρός ήταν επιφανής πολεμιστής γινόταν αγώνες προς τιμήν του. Έπειτα από οχτώ μέρες συγκεντρώνονταν στον τάφο και τελούσαν τα «ένατα».

 Η Αντιγόνη αποχαιρετά τον αδερφό της, Πολυνείκη, με τρεις χούφτες χώμα. Πηγή εικόνας: maria-cristina.medium.com

ΣΑΒΑΝΟ: Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί εξακολουθούν να χρησιμοποιούν ταφικό σάβανο, συνήθως διακοσμημένο με σταυρό και το Τρισάγιο . Το ειδικό σάβανο που χρησιμοποιείται κατά τις ακολουθίες της Ορθόδοξης Μεγάλης Εβδομάδας ονομάζεται Επιτάφιος .

Με την εμφάνιση του Χριστιανισμού άρχισε να υποχωρεί η καύση των νεκρών και επικράτησε το έθιμο της ταφής και η πεποίθηση πως η ψυχή περιμένει τη Δευτέρα Παρουσία. Βέβαια ακόμη και σήμερα διατηρούνται αναλλοίωτα πολλά στοιχεία από την τελετουργία της ταφής στην αρχαιότητα.

Ο Ομηρικός κόσμος των νεκρών εντυπώθηκε τόσο βαθιά στην συνείδησή των Ελλήνων, ώστε ούτε οι φιλοσοφικές θεωρίες (Ορφικοί, Πυθαγόρειοι και Πλατωνικοί), μήτε καν ο Χριστιανισμός, κατόρθωσαν να τον ξεριζώσουν από τις ψυχές τους. Στη λαϊκή μας παράδοση, ο Άδης των σημερινών Ελλήνων είναι ο υποχθόνιος κόσμος του Ομήρου, ο κόσμος εκείνος χωρίς παρηγοριά...

Η περιποίηση του νεκρού ήταν πράξη τελετουργική. Έπλεναν κι έντυναν τον νεκρό με ρούχα καθαρά, συνήθως λευκά, και τον τοποθετούσαν πάνω σε ένα τραπέζι ή κρεββάτι, έχοντας τα πόδια γυρισμένα προς την έξοδο. Το κεφάλι του ακουμπούσε πάνω σε ένα μαξιλάρι με λουλούδια. Τον νεκρό συντρόφευαν οι γυναίκες του πολύ στενού του οικογενειακού περιβάλλοντος και άρρενες συγγενείς και φίλοι. Γύρω του, μοιρολογίστρες, λουλούδια, λήκυθοι και άλλα αγγεία με αρώματα, συμπλήρωναν τη σκηνή που συναντάμε πολύ συχνά πάνω στα ταφικά αγγεία της αρχαιότητας.

Σκηνές που επαναλαμβάνονται στις μέρες μας σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Πολλές φορές έβαζαν στο στόμα του νεκρού ένα νόμισμα. Ήταν τα βαρκάτικα, ο οβολός που έπρεπε να πληρώσει στον Χάροντα που τον περνούσε με τη βάρκα στον ποταμό Άδη (οι λαϊκοί άνθρωποι της αρχαιότητας χρησιμοποιήσουν το στόμα τους για πορτοφόλι).

Ο Χάροντας και η βάρκα με τις ψυχές (Αλεξάντερ Λιτοφτσένκο, 19ος αιώνας)

 Άλλες φορές πάλι, έβαζαν κοντά στον νεκρό ένα γλυκό από μέλι, διότι πίστευαν πως με αυτό θα μπορέσει να κολακέψει τον Κέρβερο, τον σκύλο-φύλακα του Άδη .
Η κηδεία γινόταν μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, πριν βγει η πρώτη αχτίδα του ήλιου και μολυνθεί από τον νεκρό, που θεωρείτο μιασμένος. Έκαναν τελετές εξαγνισμού, ενώ οι συγγενείς πλένονταν με νερό φερμένο από άλλο σπίτι κι έπειτα έτρωγαν όλοι μαζί (νεκρόδειπνα). Την επόμενη, γίνονταν εξαγνισμός του σπιτιού με θαλασσινό νερό. Την τρίτη μέρα, την ένατη, την τριακοστή και στο χρόνιασμα, έκαναν προσφορές, θυσίες και συμπόσια στη μνήμη του νεκρού.
Η τελευταία μέρα των Ανθεστήριων, στα τέλη Φεβρουαρίου λέγονταν Χύτροι και ήταν η μεγάλη γιορτή στη μνήμη των νεκρών (συγγενεύει με τα σημερινά Ψυχοσάββατα). Μέσα σε πήλινες χύτρες, ετοίμαζαν ένα χυλό από σπόρους (πανσπερμία), που έπρεπε να φάνε πριν νυχτώσει. Όλοι έρχονταν στο κοιμητήρι για να τιμήσουν τους νεκρούς τους και θυσίαζαν στον Ερμή Ψυχοπομπό, τον οδηγητή των νεκρών στον Άδη. Στο τέλος της ημέρας, για να εξορκίσουν την κακή τύχη έλεγαν: «Στην πόρτα (έξω) οι Κήρες, τέλειωσαν τα Ανθεστήρια». Οι Κήρες ήταν θεές του θανάτου .

Απόσπασμα από το βιβλίο της Άρτεμις Σκουμπουρδή, «Αθήνα: Μια πόλη μαγική» ...
http://www.mixanitouxronou.gr/i-tafi-stin-archea-ellada-i-peripiisi-tou-nekrou-i-mirologistres-i-vradines-kidies-ta-nekrodipna/

Σκηνές πρόθεσης και θρήνου στην αρχαία ελληνική τέχνη

Yστερογεωμετρικός αμφορέας από το νεκροταφείο του Διπύλου, στον Κεραμεικό (760-750 π.Χ.)

Απότμημα γραπτού επιτύμβιου πίνακα, που απεικονίζει την πρόθεση

[πηγή: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο]

Μπορείτε να δείτε και άλλες σκηνές πρόθεσης και ταφής νεκρού σε ταφικές λάρνακες και σαρκοφάγους:

Η ταφή στην σύγχρονη Ελλάδα

Η καύση των νεκρών από την άποψη της χριστιανικής ανθρωπολογίας και ηθικής.

Η ταφή των νεκρών, δεν αποτελεί δογματικό θέμα Η δε ανάσταση των νεκρών, στην οποία πιστεύει η Εκκλησία, δεν θα εξαρτηθεί από την ταφή ή την καύση τους. Αλλά και από την άλλη πλευ­ρά, η ταφή των νεκρών δεν είναι άσχετη με την πίστη της Εκκλησίας. Η προτίμη­ση της ταφής και η απόρριψη της καύσεως των νεκρών συνδέονται στενά με την πίστη της Εκκλησίας για τον άνθρωπο και το σκο­πό της υπάρξεώς του.

Η Εκκλησία δεν αποστρέφεται το σώμα, αλλά το τιμά. Ο άνθρωπος εικονίζει τον Θεό όχι μόνο ως ψυχή, αλλά και ως σώμα. Εικόνα Θεού  ψυχή και σώμα. Και ο σκοπός του ανθρώπου ως προσώπου που εικονίζει τον Θεό είναι να χωρέσει μέσα του τον εικονιζόμενο, δηλαδή τον ίδιο τον Θεό.  Αν και η καύση του σώματος συνέβαινε να υπηρετεί τον σκοπό αυτό, μπορούσε να γίνει όχι μόνο αποδεκτή, αλλά και επιθυμητή.

Οι χριστιανοί που καταδικάζονταν στον διά πυράς θάνατο δεν τον απέφευγαν, αλλά τον υπέμεναν προσβλέποντας στην τελι­κή ένωσή τους με τον Χριστό. Χαρακτηριστι­κή είναι η ευχή που διατυπώνει ο άγιος Ιγνά­τιος ο Θεοφόρος για τον εαυτό του: «Πυρ και σταυρός, θηρίων τε συστάσεις, ανατομαί, διαιρέσεις, σκορπισμοί οστέων, συγκοπή μελών, αλεσμοί όλου του σώματος… επ’ εμέ ερχέσθωσαν, μόνον ίνα Ιησού Χριστού επιτύχω». Ο πόθος αυτός για πλήρη αφανισμό δεν οφείλεται σε εχθρότητα προς το σώμα ή την ύλη, αλλά στην αγάπη τους προς τον Χριστό. 

Εχθρότητα προς το σώμα παρατη­ρείται στις ανατολικές θρησκείες και την ειδωλολατρία. Η Εκκλησία δεν βλέπει το σώμα εχθρικά ούτε το θεωρεί ως «σήμα», δη­λαδή ως τάφο, όπως το θεωρούσε ο Πλάτων, για να θέλει να το αφανίσει. Το ανθρώπινο σώμα είναι ναός του Αγίου Πνεύματος. Είναι η ζωντανή Εκκλησία, μέσα στην οποία κα­λείται να λατρεύσει ο άνθρωπος τον Θεό. Και όποιοι λατρεύουν αληθινά τον Θεό, θεμελιώ­νουν με τα λείψανά τους τις κτιστές Εκκλησί­ες, που στεγάζουν τους ζωντανούς. Γι’ αυτό η Εκκλησία τιμά τα λείψανα των αγίων και τα διατηρεί ως πολύτιμους θησαυρούς.

Όποιος βλέπει το νεκρό σώμα ως λεί­ψανο,  θέλει να το τιμήσει. Και στην περίπτωση αυτή η ταφή ή στη συνέ­χεια η διατήρηση των οστών είναι ιερή. Άλλω­στε γνωρίζουμε σήμερα ότι και τα ξερά οστά διατηρούν ζωντανή τη βιολογική ταυτότητα του νεκρού, αλλά όχι και η στάχτη. Όποιος όμως βλέπει το νεκρό ανθρώπινο σώμα ως μακάβριο πτώμα είναι φυσικό να το αποστρέφεται και να θέλει να το εξαφανίσει. Δεν δια­κρίνει σύμβολα, αλλά φυσικά αντικείμενα με χρηστική ή και χρηματιστική αξία. Λησμονεί την καρδιά και σκέφτεται λογικά. Με την προβληματική μάλιστα των μεγάλων αστικών κέντρων θεωρεί λογικότερη και πρακτικότε­ρη την καύση των νεκρών. Το μόνο λογικό κενό που παραμένει εδώ, είναι γιατί να υπάρ­χει μια άσκοπη καύση, χωρίς ταυτόχρονη χρήση του υλικού που μπορεί να προκύψει από το νεκρό σώμα.

Σε ολόκληρη την ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης και της αδιαίρετης Χριστιανοσύνης η καύση των νεκρών αντιμετωπίζεται ως ειδωλολατρική συνήθεια και θεωρείται ως αποκρουστική πράξη. Ειδικότερα, ο διά πυράς θάνατος συνδέεται στην Παλαιά Διαθήκη με ειδεχθή εγκλήματα. Η Καινή Διαθήκη θε­ωρεί αυτονόητη την ταφή των νεκρών, ενώ στην ιστορία της Εκκλησίας μόνο διώκτες της κατέφυγαν στην αποτέφρωση των σωμάτων των Χριστιανών, για να εξαφανί­σουν τη μνήμη τους και να πλήξουν την ελπίδα της αναστάσεώς τους. Κατά τους νεώτερους, τέλος, χρόνους η καύση των νεκρών εφαρμό­σθηκε και ως κάποια μορφή εξαγνισμού του κόσμου από την παρουσία τους.

Ο Χριστιανός πιστεύει στη νίκη αυτή και περιμένει την ανάσταση: «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών». Περιμένει την ανάσταση που αφορά ολόκληρη τη σωματοψυχική του υπόσταση. Περιμένει την ανάσταση του και­νούργιου ανθρώπου μέσα από το σώμα που φθείρεται, όπως περιμένει και το καινούρ­γιο σιτάρι μέσα από τον σπόρο που σαπίζει στη γη. Όταν υπάρχει η πίστη ή η προσδοκία αυτή, τότε και η στάση απέναντι στον θάνα­το και το νεκρό σώμα γίνεται ανάλογη. Και η στάση αυτή εμπνέει το ήθος που καλλιεργή­θηκε επί αιώνες στον τόπο αυτόν, ενώ η καύ­ση εισάγει νέο ήθος.

Η καύση των νεκρών δεν προσβάλ­λει, άμεσα το δόγ­μα της αναστάσεως. Προσβάλλει όμως το αίσθημα και το ήθος που καλλιεργεί το δόγμα αυτό. Παρα­μορφώνει την προο­πτική και την προσ­δοκία της Εκκλησίας για τον άνθρωπο. Έτσι θίγεται και το δόγμα, μια που αυτό είναι οργανικά ενωμένο με το ήθος και τη ζωή της Εκκλησίας. Στον τόπο αυτόν, όπου δεν ήταν άγνωστη η καύση των νεκρών, καθιερώθηκε με τη χριστιανική διδασκαλία και διατηρήθηκε στη συνέχεια ως αυτονόητη η ταφή των νεκρών. Μια πράξη συμβολική, που παραλληλίζεται μάλιστα ήδη από τον Απόστολο Παύλο με τη σπορά του κόκκου του σιταριού και συνδέεται με την προσδοκία της καινούργιας ζωής. Όταν σβήνει η προσ­δοκία αυτή, χάνει και η ταφή τη συμβολική διάστασή της.

(απόσπασμα)

(Πηγή: pemptousia.gr / Περιοδικό Παράκληση, Ι.Μ.Λεμεσού, τ. 71)

Ο Χριστιανισμός που λατρεύεται ως θρησκεία στο μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης Ελλάδας, έχει αλλάξει άρδην τα έθιμα που υπήρχαν στην Αρχαία Ελλάδα, αναφορικά με την καύση των νεκρών, καθώς πιστεύεται ότι το σώμα είναι προορισμένο να αναστηθεί κατά τη Δευτέρα Παρουσία.

Συνεπώς, υιοθετείται η πρακτική του απλού ενταφιασμού, αφού προηγηθεί το λούσιμο του νεκρού, το ντύσιμο με κάποιο επίσημο ένδυμα και η τοποθέτησή του, ακάλυπτου, σε φέρετρο. Στους άγαμους θανόντες φοράνε, συνήθως, λευκά ρούχα που συμβολίζουν την αγνότητα.

Σύμφωνα με τον νόμο, ο νεκρός πρέπει να μείνει άταφος στο σπίτι του ή σε περιπτώσεις σοβαρής ασθένειας, σε ειδικό θάλαμο για είκοσι τέσσερις ώρες μετά τον θάνατο του.

Ο θρήνος διαρκεί μια μέρα και την επόμενη η σορός οδηγείται στην εκκλησία, όπου και ψάλλεται η νεκρώσιμος ακολουθία και δίδεται ο τελευταίος ασπασμός,

Στην πορεία ο νεκρός οδηγείται στο νεκροταφείο, περιοχή που βρίσκουμε τόσο εντός, όσο και εκτός πόλης. Πριν τον ενταφιασμό ψάλλεται μια ακόμη σύντομη νεκρώσιμη ακολουθία και ενταφιάζεται ο νεκρός σε  βάθος περίπου ενός μέτρου, με το πρόσωπο προς τα ανατολικά, με την προσδοκία ότι από εκεί θα φανεί ο Χριστός για να κρίνει νεκρούς και ζωντανούς. Τέλος, το σώμα περιχύνεται με έλαιο και με χώμα, σταυροειδώς, από τον ιερέα.

 Μοιράζονται *κόλλυβα από τους συγγενείς του θανόντα στον κόσμο που παραβρίσκεται στον ύστατο αποχαιρετισμό και σύμφωνα με την ολοκλήρωση της λατρευτικής παράδοσης, ξεκινά μια χρονική διάκριση των μνημοσύνων που αφορούν στην Χριστιανική θρησκεία. Μνημόσυνη δέηση κατά τα τριήμερα, τα εννιάμερα, τα σαράντα, τα τρίμηνα, τα εξάμηνα, τα εννιάμηνα και τον χρόνο.

Χτίζεται ένα μνημείο στο σημείο της ταφής με μια πλάκα που αναγράφει το όνομα και την ημερομηνία θανάτου, στο οποίο οι συγγενείς μπορούν να μεταβαίνουν για να βρίσκουν παρηγοριά.

Στις πόλεις, λόγω υπερπληθυσμού, μετά το πέρας των τριών ετών, γίνεται εκταφή του νεκρού και τα λείψανα μπορούν να τοποθετηθούν είτε σε οστεοφυλάκιο, είτε να απορριφθούν σε χωνευτήρι μαζί με άλλα, εκτός αν υπάρχει αγορασμένος οικογενειακός τάφος, ο οποίος μοιράζεται με τα υπόλοιπα θανόντα μέλη της οικογένειας. Στα χωριά από την άλλη, δίνεται η δυνατότητα ο νεκρός να παραμείνει για πολλά χρόνια θαμμένος, καθώς δεν υπάρχει χωροταξική ανάγκη.Για όσους αποφασίσουν την αποτέφρωση στη χώρα μας, η νομοθεσία που μέχρι και το 2006 οδηγούσε τους συγγενείς στην γειτονική Βουλγαρία, καθώς ήταν κάθετη, εξαιτίας των Θρησκευτικών πεποιθήσεών της, αναγκάστηκε να ακολουθήσει τα βήματα της Ε.Ε. και δημιούργησε έναν χώρο στη Ριτσώνα Ευβοίας, όπου δημιουργήθηκαν οι απαραίτητες εγκαταστάσεις.

*κτερίσματα: αντικείμενα με μεγάλη αξία ή προσωπικό αντικείμενο του νεκρού που τοποθετούνταν στον τάφο του κατά την αρχαιότητα.

*κόλλυβα(είδος γλυκίσματος από σιτάρι ξηρούς καρπούς)που οφείλεται σε παλιά συνήθεια  της διανομής νομισμάτων κατά τα μνημόσυνα

* Περίδειπνον ονομαζόταν το τελετουργικό γεύμα, που λάμβανε χώρα στο σπίτι του νεκρού αμέσως μετά την ολοκλήρωση της ταφής και των προσφορών στον τάφο. Είναι γνωστό και με τον όρο καθέδρα και πραγματοποιούνταν γύρω από την εστία του σπιτιού παρουσία των συγγενών του νεκρού. Η εύρεση υπολειμμάτων τροφών στον ίδιο τον τάφο ή σε γειτονικούς λάκκους έχει οδηγήσει ορισμένους μελετητές στην άποψη ότι το περίδειπνον τελούνταν στον τόπο της ταφής, κάτι που όμως φαίνεται ότι δεν ισχύει, καθώς οι τροφές στον τάφο είναι πιθανότερο να αποτελούσαν προσφορές προς το νεκρό. Εξάλλου, ο καθαρισμός του σπιτιού μετά την ταφή είναι λογικό, όπως έχει αναφερθεί, να εξυπηρετούσε την προετοιμασία για το δείπνο.

Τα κόλλυβα είναι ένα γλύκισμα το οποίο προσφέρεται εις μνήμη των νεκρών. Αποτελείται συνήθως από βρασμένο σιτάρι, ρόδι, κόλιανδρο και ξηρούς καρπούς. Συνηθίζεται τα τελευταία χρόνια να καλύπτονται με ζάχαρη άχνη.

Η λέξη προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη κόλλυβος, που ήταν κόκκος δημητριακών καρπών (και με την έννοια αυτή πέρασε στα κόλλυβα). Κόλλυβος ήταν και το πολύ μικρό νόμισμα.

Τα κόλλυβα προσφέρονται στους παρευρισκόμενους σε μνημόσυνα στην εκκλησία, αλλά και διανέμονται στη συνέχεια σε συγγενικά ή φιλικά σπίτια. Το έθιμο προέρχεται από τα παλαιότερα χριστιανικά χρόνια και έχει σχέση με τα περίδειπνα των Ελλήνων και άλλων λαών.Τα συνηθισμένα συστατικά των κολλύβων είναι:

• σιτάρι
• καλαμπόκι(σπανιότερα)
• ξηροί καρποί (αμύγδαλο- καρυδόψιχα - φουντούκια)
• σταφίδα
• σπόροι από ρόδι
• κουκουνάρι
• ζάχαρη
• κανέλα
• μαϊντανός(σε μερικές περιοχές της Ελλάδας π.χ. Πελοπόννησος)
• τριμμένη φρυγανιά ή γαλέτα

Ο θρήνος στην αρχαία και νέα ελληνική γραμματεία

https://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/7581

Ο Πρίαμος και η οικογένειά του θρηνούν για το θάνατο του Έκτορα.[πηγή: Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο

Ο θρήνος στην αρχαία και νέα ελληνική γραμματεία

Ομήρου, Ιλιάδα: Ο θρήνος  της Ανδρομάχης για τον σκοτωμένο σύζυγό της, τον Έκτορα:

Στην πρώτη σκηνή του τέταρτου επεισοδίου περιλαμβάνεται ο κομμός, ο  θρήνος δηλαδή της Αντιγόνης που ψάλλει με τον κορυφαίο του χορού. Σ’ αυτόν κυριαρχεί ο βαθύς πόνος της Αντιγόνης και η απελπισία του θανάτου της:

	ΑΝ. Άκλαφτη κι άφιλη, χωρίς τραγούδια γάμου η μαύρη σέρνομαι, στον ύστατο δρόμο μου. Άδικο να μη βλέπω πια τ' αγνό το φως του ήλιου, η κακορίζικη. Για την αδάκρυτη μοίρα μου φίλος κανείς δε στενάζει. (Μπαίνει ο Κρέοντας.) 880
[πηγή: Αρχείο Εθνικού Θεάτρου]	[Σοφοκλέους Τραγωδίαι: "Αντιγόνη" και "Φιλοκτήτης" ]

Στη δεύτερη σκηνή του τέταρτου επεισοδίου περιλαμβάνεται ένας νέος θρήνος της Αντιγόνης, όπου κυριαρχεί η διαμαρτυρία και το παράπονό της για την άδικη τιμωρία της:

Η λυγερή στον Άδη

[Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α Γενικού Λυκείου]

Ήλιε μου και τρισήλιε μου

Γιάννης Ρίτσος, Επιτάφιος (αποσπάσματα)

Για τη συγκριτική μελέτη του θρήνου ως πηγή έμπνευσης των νεοελλήνων ποιητών, μπορείτε να αξιοποιήσετε τους Συμφραστικούς Πίνακες Λέξεων για Μείζονες Νεοέλληνες Ποιητές του ψηφιακού περιβάλλοντος της Ανεμόσκαλας:

[πηγή: Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα]

Απόσπασμα από τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής «Ω γλυκύ μου έαρ»

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Αρχείο ήχου και συνοδευτικό κείμενο, με θέμα το τροπάριο «Ω γλυκύ μου έαρ», που ψάλλεται κατά τη διάρκεια της ακολουθίας του Επιτάφιου Θρήνου το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής (τρίτη στάση εγκωμίων). Στόχος του μαθησιακού αντικειμένου είναι να γνωρίσουν οι μαθητές ένα από τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής και να εξοικειωθούν με τη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική και υμνογραφία. Κατά τη διάρκεια αναπαραγωγής του αρχείου ήχου, προβάλλεται μια τοιχογραφία με την παράσταση της Σταύρωσης δίνονται σύντομες πληροφορίες για το συγκεκριμένο τροπάριο, ενώ παράλληλα καταγράφονται τα λόγια του ύμνου.          https://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/6339?locale=el#