Μάθημα : Α΄ ΕΠΑΛ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Τα δομικά στοιχεία της παραγράφου

1. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ : εκφράζει την κεντρική ιδέα της παραγράφου. (Μπορεί να τοποθετηθεί σε οποιοδήποτε μέρος μέσα στην παράγραφο – συνήθως βρίσκεται στην αρχή της.)
2. ΣΧΟΛΙΑ – ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ : άλλες μικρότερες ιδέες, κρίσεις, επιχειρήματα κλπ., που διασαφηνίζουν και αναπτύσσουν τη θεματική πρόταση.
3. ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ : συνοψίζει τα προηγούμενα και ολοκληρώνει τη μορφή της παραγράφου. Η πρόταση κατακλείδα πολλές φορές παραλείπεται.

Τρόποι / μέθοδοι ανάπτυξης παραγράφου

1. Με παραδείγματα
2. Με σύγκριση και αντίθεση
3. Με αιτιολόγηση
4. Με ορισμό
5. Με διαίρεση
6. Με αίτια και αποτελέσματα
7. Με αναλογία
8. Με συνδυασμό μεθόδων

ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ 26591

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Α΄ ΤΑΞΗ ΕΠΑΛ

ΕΝΟΤΗΤΑ: ΒΙΩΜΑΤΑ, ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ, ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΕΦΗΒΩΝ

Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο

Το απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο του Rutger Bregman,  Ανθρωπότητα.  Μια απροσδόκητα αισιόδοξη ιστορία,  Κλειδάριθμος, 2020, σελ. 250-253.

[…] Πάρτε για παράδειγμα τη φιλία. Αν αμφιβάλλετε διαρκώς για τους άλλους, θα φέρεστε με τρόπο που θα σας κάνει σίγουρα αντιπαθητικούς. Πράγματα όπως η φιλία, η αγάπη, η εμπιστοσύνη και η αφοσίωση γίνονται πραγματικά, ακριβώς επειδή πιστεύουμε σ’ αυτά.

[…] Η χρονιά είναι το 1963, […] στο Κέμπριτζ της Μασαχουσέτης, ο νεαρός ψυχολόγος ΜπομπΡόζενθαλ αποφασίζει ένα μικρό πείραμα στο εργαστήριό του στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρτ. Δίπλα σε δύο κλουβιά με ποντίκια τοποθετεί δύο διαφορετικές ταμπέλες που προσδιορίζουν τα τρωκτικά, στο ένα ως ειδικά εκπαιδευμένα ευφυή δείγματα, και στο άλλο ως ανόητα. Αργότερα, εκείνη την ημέρα, ο Ρόζενθαλ λέει στους φοιτητές του να βάλουν τους αρουραίους σ’ ένα λαβύρινθο και να καταγράψουν πόσο χρόνο χρειάζεται ο καθένας για να βρει την έξοδο. Αυτό που δεν λέει στους φοιτητές είναι ότι στην πραγματικότητα κανένας από τους αρουραίους δεν είναι ξεχωριστός σε κάτι- είναι κοινοί αρουραίοι εργαστηρίου. Ύστερα όμως συμβαίνει κάτι περίεργο. Οι αρουραίοι για τους οποίους πιστεύουν οι φοιτητές  ότι είναι πιο έξυπνοι και γρήγοροι, τα πηγαίνουν όντως καλύτερα. Είναι σαν μαγικό κόλπο. Οι «ευφυείς» αρουραίοι, αν και ολόιδιοι με τους «ανόητους», τα πηγαίνουν δύο φορές πιο καλά.

Στην αρχή κανείς δεν πίστεψε τον Ρόζενθαλ. « Ήταν δύσκολο να δημοσιεύσω κάτι απ’ όλα αυτά», ανακάλεσε δεκαετίες αργότερα. Ακόμη κι ο ίδιος δυσκολεύτηκε αρχικά να καταλάβει. […] Αυτό που συνειδητοποίησε τελικά ο Ρόζενθαλ ήταν ότι οι φοιτητές μεταχειρίζονταν τους «ευφυείς» αρουραίους- αυτούς από τους οποίους είχαν μεγαλύτερες προσδοκίες – πιο ζεστά και ευγενικά. Αυτή η αντιμετώπιση άλλαζε τη συμπεριφορά των αρουραίων και βελτίωνε τις επιδόσεις τους.

Στον απόηχο αυτού του πειράματος, μια ριζοσπαστική ιδέα ρίζωσε στο μυαλό του Ρόζενθαλ: η πεποίθηση ότι είχε ανακαλύψει  μια αόρατη και εντούτοις θεμελιώδη δύναμη. «Αν οι αρουραίοι έγιναν ευφυέστεροι όταν το περίμεναν απ’ αυτούς», είκασε ο Ρόζενθαλ στο περιοδικό American Scientist, «τότε δεν πρέπει να θεωρηθεί παρατραβηγμένο το να πιστέψουμε ότι και τα παιδιά θα μπορούσαν να γίνουν ευφυέστερα αν οι δάσκαλοί τους το περιμένουν απ’ αυτά».

[…] Όταν ξεκίνησε η νέα σχολική χρονιά, οι δάσκαλοι στο Δημοτικό Σχολείο του Σπρους έμαθαν ότι ένας καταξιωμένος επιστήμονας ονόματι δρ Ρόζενθαλ θα έδινε ένα τεστ στους μαθητές τους. Αυτό το «Τεστ καμπυλωμένης μάθησης» θα έδειχνε ποιοι επρόκειτο να κάνουν τη μεγαλύτερη πρόοδο στο σχολείο εκείνη τη χρονιά.

Στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά ένα κοινό τεστ νοημοσύνης και, με το που βγήκαν οι βαθμολογίες, ο Ρόζενθαλ και η ομάδα του τις άφησαν όλες στην άκρη. ‘Έριξαν κορόνα γράμματα, για να ξεχωρίσουν τα παιδιά για τα οποία θα έλεγαν στους δασκάλους ότι ήταν υψηλών δυνατοτήτων. Στα παιδιά, εν τω μεταξύ, δεν ειπώθηκε απολύτως τίποτε. Και, φυσικά, η δύναμη της προσδοκίας άρχισε γρήγορα να επιδρά με τον μαγικό της τρόπο. Οι δάσκαλοι έδωσαν στην ομάδα των «έξυπνων» μαθητών μεγαλύτερη προσοχή, ενθάρρυνση και επιδοκιμασία, αλλάζοντας έτσι επίσης και τον τρόπο που έβλεπαν τα ίδια τα παιδιά τον εαυτό τους. […] Η μεγαλύτερη αύξηση ήταν στα αγόρια που έδειχναν λατινοαμερικανικής καταγωγής, στην ομάδα δηλαδή από την οποία οι προσδοκίες είναι κατά κανόνα οι χαμηλότερες στην Καλιφόρνια.

Ο Ρόζενθαλ βάφτισε την ανακάλυψή του «φαινόμενο του Πυγμαλίωνα» από τον μυθολογικό γλύπτη που ερωτεύτηκε τόσο βαθιά μία από τις δημιουργίες του, ώστε οι θεοί αποφάσισαν να ζωντανέψουν το άγαλμα.  Οι πεποιθήσεις στις οποίες είμαστε αφοσιωμένοι – είτε είναι πραγματικές είτε φανταστικές- μπορούν παρόμοια να ζωντανέψουν, επιφέροντας μια πραγματική αλλαγή στον κόσμο. […]

Α3. Στο κείμενο υποστηρίζεται πως «Οι πεποιθήσεις στις οποίες είμαστε αφοσιωμένοι – είτε είναι πραγματικές είτε φανταστικές- μπορούν παρόμοια να ζωντανέψουν, επιφέροντας μια πραγματική αλλαγή στον κόσμο.» Σε ένα άρθρο σου στην εφημερίδα του σχολείου σου αναπτύσσεις τα επιχειρήματά σου για τη σκέψη αυτή του κειμένου. Μπορείς να αναφέρεις παραδείγματα από την εμπειρία σου. 200-250 λέξεις

25 Μονάδες

Β. Λογοτεχνικό κείμενο

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ (1945- )

Το απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο της Ευγενίας Φακίνου, Στο αυτί της αλεπούς, μυθιστόρημα, εκδόσεις Καστανιώτη, 2016, σελ 142-145

1951, Κυψέλη

[…] Η κυρία Μπεμπέκα, δασκάλα στο 26^ο Δημοτικό Σχολείο <πού ήταν> άτεκνη στα σαράντα πέντε της, είχε συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι δε θ’ αποκτούσε δικά της παιδιά, κάτι που προσπαθούσε να παρηγορήσει με την αγάπη και την τρυφερότητα  που έδειχνε στους μαθητές και στις μαθήτριές της. Ήταν η πιο αγαπητή  δασκάλα του σχολείου, κι αυτό οφειλόταν τόσο στη συμπεριφορά και στην εμφάνισή της όσο και στ’ όνομά της. Οι μαθητές της, κυρίως τα ζωηρά αγόρια, τη φώναζαν δυνατά «κυρία», και πολύ χαμηλά, ώστε να μην μπορεί να τους ακούσει, συμπλήρωναν «Μπεμπέκα», κάτι που τους έφερνε ένα σκανταλιάρικο χαμόγελο στα χείλη, που εκείνη απέδιδε στην αγάπη που της είχαν.

Η εμφάνισή της εξάλλου διέφερε από των άλλων γυναικών δασκάλων. Φορούσε το χειμώνα μια μπλε φούστα πλισέ κι από πάνω τις χρωματιστές ζακέτες που είχε πλέξει η Αννέζω, ενώ οι άλλες δασκάλες ασφυκτιούσαν μέσα στα σκοτεινού χρώματος ταγέρ, που προέρχονταν  από τα παλιά κουστούμια των συζύγων τους «γυρισμένα» μέσα έξω, όπως ήταν η συνήθεια της ανάγκης εκείνων των χρόνων. Ταγέρ μαύρα με λεπτή ρίγα ή καφέ σκούρα καρό, τουίντ σε απόχρωση καπνού, προπολεμικά υφάσματα ανδρικών ενδυμάτων, τα παντελόνια μετατρέπονταν σε φούστες και τα ανδρικά σακάκια σε γυναικεία. Μια καταθλιπτική παλέτα χρωμάτων.

Τα καλοκαιρινά εμπριμέ φουστάνια της κυρίας Μπεμπέκας, με τα κόκκινα μεγάλα πουά, τις κίτρινες μαργαρίτες ή τα χελιδόνια που κυνηγιούνταν σε γαλάζιο φόντο, μπορεί να μην ήταν καλόγουστα για τις άλλες δασκάλες, που τα σχολίαζαν πίσω από την πλάτη της, αλλά για τα παιδιά ήταν χαρά Θεού, φυσική ιστορία και ζωολογία μπροστά στα μάτια τους.

Επιπλέον, τα ξανθά της μαλλιά, κατσαρωμένα με περμανάντ, τα γαλάζια ματάκια της, το κόκκινο κραγιόν, που τόνιζε ακόμη περισσότερο το σχεδόν μόνιμο χαμόγελό της, της έδιναν μια ζωντάνια εφηβική, κι έκαναν τα κοριτσάκια- κι όχι μόνο της τάξης της- να σχηματίζουν σμάρι γύρω της και να τιτιβίζουν χωρίς φανερό λόγο, έτσι, μόνο από ευχαρίστηση που την έβλεπαν.

Β3. Να επιλέξεις ένα από τα δύο ακόλουθα θέματα παραγωγής λόγου. Να καταγράψεις τις απαντήσεις σου σε ένα κείμενο 100-150 λέξεων.

1. Η ηρωίδα του κειμένου είναι αφοσιωμένη σε έναν σκοπό. Ποιος είναι αυτός και με ποιον τρόπο επιδιώκει να τον επιτύχει; Θεωρείς πως τα καταφέρνει, σύμφωνα με το κείμενο (να κάνεις τρεις κειμενικές αναφορές).

ή

2. Να φανταστείς πως είσαι ένας/μία μαθητής/μαθήτρια της κυρίας Μπεμπέκας και γράφεις στο ημερολόγιό σου τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου για την δασκάλα σου.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ

Αφηγηματικοί τρόποι είναι οι ακόλουθοι:
– Αφήγηση
– Διάλογος
– Περιγραφή
– Σχόλια
– Ελεύθερος Πλάγιος Λόγος
– Εσωτερικός μονόλογος

• Αφήγηση : Ονομάζεται η διαδικασία του να λέει κάποιος μια ιστορία, μια σειρά γεγονότων πραγματικών ή φανταστικών προφορικά ή γραπτά. Ο αφηγητής (το πρόσωπο που μιλάει) φροντίζει να δώσει στον αποδέκτη τις απαραίτητες πληροφορίες για τον τόπο, το χρόνο, τα πρόσωπα και τα πιθανά αίτια ενός συμβάντος.Άρα, η αφήγηση συνιστά την αναπαράσταση μιας χρονικής ακολουθίας γεγονότων τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με αιτιακές σχέσεις από έναν αφηγητή.

Ρόλος αφήγησης

• μας πληροφορεί για το « γίγνεσθαι» δηλ. για την εξέλιξη της δράσης.
• καταγράφει και/ή μεταδίδει προσωπικές εμπειρίες.
• προκαλεί ορισμένες επιθυμητές αντιδράσεις και ενέργειες.
• καλύπτει τις καθημερινές ανάγκες για επικοινωνία.

Είδος αφηγητή ανάλογα με τη συμμετοχή του στα γεγονότα:

Ομοδιηγητικός αφηγητής: Ο αφηγητής αυτού του είδους αποτελεί ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας. Μπορεί να είναι είτε ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο βασικός, δηλαδή, ήρωας, είτε ένα από τα δευτερεύοντα πρόσωπα. Σε περίπτωση που ο αφηγητής αυτός είναι ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, τότε χαρακτηρίζεται αυτοδιηγητικός.

Ετεροδιηγητικός αφηγητής: Ο αφηγητής αυτού του είδους αφηγείται μια ιστορία άλλων προσώπων στην οποία δεν έχει καμία συμμετοχή. Αφηγείται συνήθως σε τρίτο πρόσωπο και συμπίπτει με τον «παντογνώστη αφηγητή».

Εστίαση

Ο αφηγητής (ομοδιηγητικός ή ετεροδιηγητικός) μπορεί να παρουσιάσει τα συμβάντα μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, με διαφορετική εστίαση.

  Για να διαπιστώσουμε την εστίαση μιας ιστορίας, θα πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα «ποιος παρατηρεί;», «μέσα από τα μάτια τίνος παρουσιάζονται τα γεγονότα;».

Έτσι, διακρίνουμε τρεις περιπτώσεις:

α) εσωτερική εστίαση: τα γεγονότα παρουσιάζονται μέσα από τα μάτια ενός ήρωα της ιστορίας, ο αφηγητής δηλαδή λέει μόνο όσα βλέπει, σκέπτεται, αισθάνεται κλπ. ο συγκεκριμένος ήρωας,

β) εξωτερική εστίαση: τα γεγονότα παρουσιάζονται όπως φαίνονται σε έναν εξωτερικό παρατηρητή, που δεν έχει πρόσβαση στο τί σκέπτονται, αισθάνονται κλπ. οι ήρωες της ιστορίας· ο αφηγητής δηλαδή παρουσιάζει μόνο πώς φαίνονται και πώς δρουν οι ήρωες, και

γ) μηδενική εστίαση: τα γεγονότα παρουσιάζονται χωρίς περιορισμούς. Ο αφηγητής δηλαδή παρουσιάζει τα πάντα, λ.χ. την εμφάνιση, τις ενέργειες, τις σκέψεις, τα αισθήματα, τα κίνητρα κλπ. όλων των ηρώων (παντογνώστης αφηγητής).

Οι δυνατότητες που προσφέρουν οι διαφορετικές αφηγηματικές φωνές και τα είδη εστίασης αξιοποιούνται στο έπακρο στη λογοτεχνία. Στις καθημερινές ιστορίες που αφηγούμαστε, όπως είναι φυσικό, χρησιμοποιούμε ένα πιο περιορισμένο φάσμα αφηγηματικών τεχνικών. 

Η μίμηση

Με τον συγκεκριμένο τρόπο ο λογοτέχνης έχει την επιλογή να παρουσιάσει την ιστορία μέσω ενός άλλου προσώπου, συνήθως πλαστού (φανταστικού) σε πρώτο – κατά κανόνα – πρόσωπο. Δεν αποκλείεται η αφήγηση να πραγματοποιείται και στο τρίτο πρόσωπο και τα συμβάντα να αποδίδονται από την οπτική γωνία ενός χαρακτήρα. Τις περισσότερες φορές η επιλογή είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση καθώς με αυτόν τον τρόπο ο λόγος αποκτά σφριγηλότητα και ζωντάνια και δίνει την αίσθηση της αυθεντικότητας.

Αρκετές φορές παρατηρούμε ότι μπορεί να έχουμε μια καθαρά διαλογική αφήγηση. Είναι μια τεχνική που προέρχεται από το θέατρο. Ο αφηγητής απουσιάζει και η εξέλιξη της υπόθεσης παρουσιάζεται μέσα από τον διάλογο. Τέλος, ο πιο συχνός τρόπος είναι αυτός της μικτής αφήγησης μέσα στον εκφραστικό τρόπο της μίμησης. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει αφηγητής. Η αφήγησή του, ωστόσο, διακόπτεται από διαλόγους ανάμεσα στα πρόσωπα της ιστορίας. Αυτόν τον αφηγηματικό τρόπο θα τον συναντήσουμε στα περισσότερα διηγήματα και μυθιστορήματα.

Ο χρόνος της αφήγησης

α) Ως προς τη σειρά παρουσίασης των γεγονότων ο χρόνος της αφήγησης είναι:

–  Ευθύγραμμος (όταν ακολουθεί τη φυσική σειρά των γεγονότων).
–  Με αναχρονίες (όταν γίνονται ανακατατάξεις στη φυσική σειρά των γεγονότων):
•   αναδρομές ή αναδρομικές αφηγήσεις ή αναλήψεις (επιστρο­φή στο παρελθόν).
•   πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις (αναφορές γεγονότων που θα συμβούν αργότερα).

β) Ως προς το σημείο έναρξης της υπόθεσης: 

– από την αρχή της ιστορίας
– από τη μέση της υπόθεσης: In medias res

γ) Τεχνικές που παραβιάζουν την ομαλή χρονική σειρά:

– In medias res (στο μέσο των πραγμάτων): το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή αλλά ο αφηγητής μας μεταφέρει στο κρισιμότερο σημείο της πλοκής και έπειτα με αναδρομή στο παρελθόν παρουσιάζονται όσα προηγήθηκαν. Έτσι διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δεν κουράζει.
– Εγκιβωτισμός: μέσα στην κύρια αφήγηση υπάρχουν και μικρότερες δευτερεύουσες αφηγήσεις που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Πρόκειται για μια αφήγηση μέσα στην αφήγηση.
– Παρέκβαση, εμβόλιμη αφήγηση: αναφορά σε άλλο θέμα που δε σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση και την εξέλιξη του έργου και διακόπτει προσωρινά τη φυσική ροή των γεγονότων.
– Προϊδεασμός, προσήμανση: η ψυχολογική προετοιμασία του αναγνώστη για το τι πρόκειται να ακολουθήσει .
– Προοικονομία: ο τρόπος διευθέτησης των γεγονότων και η δημιουργία κατάλληλων προϋποθέσεων, ώστε η εξέλιξη της πλοκής να είναι φυσική και λογική για τον αναγνώστη.

δ) ως προς τη συχνότητα :

Η συχνότητα στην αφηγηματική οργάνωση σχετίζεται με την επανάληψη ενός γεγονότος μέσα στην ιστορία και μέσα στην αφήγηση. Διακρίνονται τέσσερεις βασικές περιπτώσεις:

1. Μοναδική αφήγηση : Ο αφηγητής διηγείται μια φορά αυτό που στην ιστορία συνέβη μια φορά.
2. Πολυμοναδική αφήγηση : Ο αφηγητής διηγείται x φορές αυτό που στην ιστορία συνέβη x φορές.
3. Επαναληπτική αφήγηση: Ο αφηγητής διηγείται περισσότερες φορές αυτό που στην ιστορία συνέβη μια φορά.
4. Θαμιστική αφήγηση : Ο αφηγητής διηγείται μια φορά αυτό που στην ιστορία συνέβη περισσότερες φορές.

Στην επαναληπτική αφήγηση, το ίδιο γεγονός δεν παρουσιάζεται κάθε φορά πανομοιότυπα. Η εκάστοτε επανάληψη γίνεται με διαφορετικό τρόπο, ύφος και προοπτική, εξυπηρετώντας ανάλογα τις επιδιώξεις του αφηγητή.

Ρυθμός της αφήγησης

 Ως προς το ρυθμό παρουσίασης των γεγονότων έχουμε τις τεχνικές:

– Επιτάχυνση: γεγονότα μεγάλης διάρκειας παρουσιάζονται σύντομα
– Επιβράδυνση: γεγονότα μικρής διάρκειας παρουσιάζονται εκτεταμένα
– Παράλειψη: γεγονότα δεν αναφέρονται γιατί δε σχετίζονται με την ιστορία
– Περίληψη: συνοπτική παρουσίαση ενδιάμεσων γεγονότων
– Αφηγηματικό κενό: παραλείπεται ένα τμήμα της ιστορίας ή κάποια γεγονότα που εννοούνται εύκολα ή δε συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή.

Βασικά στοιχεία και δομή της αφήγησης

Εκτός από την αφηγηματική φωνή και την εστίαση,  κάθε αφήγηση περιλαμβάνει τους χαρακτήρες, δηλαδή τους ήρωες και τις ηρωίδες της ιστορίας, που δρουν και έχουν συστηματικές σχέσεις ο ένας με τον άλλο. Οι σχέσεις μεταξύ των χαρακτήρων παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη κάθε ιστορίας.

Επιπλέον, κάθε αφήγηση είναι οργανωμένη με συστηματικό τρόπο. Περιλαμβάνει υποχρεωτικά τον προσανατολισμό, στον οποίο παρουσιάζονται οι δράστες, καθώς και ο χώρος και ο χρόνος της δράσης, ένα εναρκτήριο γεγονός που μεταβάλλει την αρχική κατάσταση πραγμάτων (πράξη επιπλοκής) και την επίλυση, στην οποία παρουσιάζεται η τελική κατάσταση των πραγμάτων. 

 Με δυο λόγια, σε κάθε ιστορία η αρχική ισορροπία των πραγμάτων διαταράσσεται από ένα σημαντικό γεγονός, για να αποκατασταθεί, ύστερα από μια σειρά από συμβάντα, σε μια καινούργια ισορροπία στο τέλος.

Τα γεγονότα που διαδέχονται το ένα το άλλο αποτελούν την αφηγηματική γραμμή ή πλοκή της αφήγησης, στην οποία προστίθεται η αξιολόγηση των γεγονότων από τον αφηγητή, που αποκαλύπτει τον αφηγηματικό στόχο της ιστορίας («για ποιο λόγο αφηγήθηκε αυτά τα γεγονότα»). Τα γεγονότα της αφηγηματικής γραμμής εκφράζονται γλωσσικά συνήθως σε αόριστο χρόνο, ενώ γεγονότα ή καταστάσεις που ανήκουν στο παρασκήνιο της ιστορίας πραγματώνονται με ρήματα στον παρατατικό. Το εναρκτήριο γεγονός ή και ολόκληρη η πλοκή μπορεί να επισημαίνονται επίσης με τον λεγόμενο αφηγηματικό ή ιστορικό ενεστώτα.

Η βασική δομή της αφήγησης φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

• Περιγραφή : λεπτομερής απόδοση, αναπαράσταση τόπων, καταστάσεων και χαρακτήρων.

Ρόλος – λειτουργία της περιγραφής

• Σκιαγραφεί τα πρόσωπα, στήνει το σκηνικό της δράσης και γενικά φωτίζει την αφήγηση με διάφορες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες.
• Συντελεί στη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο.
• Προκαλεί αγωνία και αναμονή στον αναγνώστη με την επιβράδυνση της δράσης.
• Προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.

Συνολικά, στόχος της περιγραφής είναι η ταξινόμηση των αντικειμένων που περιγράφονται έτσι ώστε ο αποδέκτης του κειμένου να αντιληφθεί τη γενική κατηγορία στην οποία ανήκουν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Επομένως, τα περιγραφικά κείμενα ασχολούνται κατεξοχήν με την οργάνωση των πληροφοριών και την κωδικοποίηση και μετάδοση γνώσεων.

Η χρησιμοποίηση της εικόνας , της μεταφοράς, της προσωποποίησης , της παρομοίωσης και γενικά των σχημάτων λόγου ενισχύουν την περιγραφή και την καθιστούν αποτελεσματική. Βασικό ρόλο έχουν επίσης οι ονοματικές φράσεις, που συμπυκνώνουν πληροφορίες και χαρακτηρίζουν πτυχές τους, ενώ τα επίθετα που χρησιμοποιούνται αξιολογούν με άμεσο ή έμμεσο τρόπο αυτό που θεωρεί σημαντικό και αξιοπρόσεκτο ο δημιουργός του κειμένου. Ο τυπικός χρόνος των περιγραφών είναι ο ενεστώτας. Επομένως, η επιλογή του λεξιλογίου είναι ιδιαίτερα σημαντική στα κείμενα αυτά, γιατί κατευθύνει τον ακροατή/αναγνώστη στα σημεία στα οποία πρέπει να προσέξει ιδιαίτερα και γιατί προσδιορίζει το ιδιαίτερο ύφος του κειμένου (τεχνικό, καθημερινό, λογοτεχνικό κλπ.).

• Διάλογος :αποδίδεται πιστά ο λόγος των προσώπων (ύφος, ιδίωμα, λεξιλόγιο κτλ.) με τη χρήση παύλας /εισαγωγικών.

Ρόλος – λειτουργία του διαλόγου

• Προσδίδει στην αφήγηση δραματικότητα, φυσικότητα και ζωντάνια.
• Συντελεί στην πειστικότερη διαγραφή των χαρακτήρων – τα πρόσωπα αποκτούν αληθοφάνεια.
• Ο αναγνώστης αντλεί μέσω του διαλόγου πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα.

• Ο εσωτερικός μονόλογος: είναι μια μορφή αφηγηματικής τεχνικής που εισάγει τον αναγνώστη στην εσώτερη ζωή του ήρωα, ο οποίος εκθέτει συνειρμικά κάποια γεγονότα της ζωή του, τις σκέψεις, τις παρατηρήσεις, τις αναμνήσεις και τις ιδέες του σε άμεσο ή έμμεσο λόγο. Μέσω του εσωτερικού διαλόγου αποκαλύπτονται οι πιο κρυφές επιθυμίες, οι απογοητεύσεις ή οι απόψεις του ήρωα  σχετικά με τα γεγονότα της ιστορίας, η διατύπωση είναι λογική ωστόσο οι πληροφορίες εμφανίζονται με τρόπο υπαινικτικό και συχνά ο αναγνώστης καλείται να συμπληρώσει τον ελλειπτικό, ασυνεχή, διακοπτόμενο και συχνά αντιφατικό λόγο. Δεν υπάρχει κανενός είδους εισαγωγική φράση και τα εισαγωγικά απουσιάζουν. Συναισθήματα, σκέψεις, αναμνήσεις, μελλοντικές προβολές περνούν από μπροστά μας, όπως οι εικόνες μιας ταινίας.

• Ο ελεύθερος πλάγιος λόγος : Ουσιαστικά πρόκειται για τον συνδυασμό δύο φωνών: του αφηγητή και του χαρακτήρα του οποίου τα λόγια, τις σκέψεις, τις διαθέσεις, τα συναισθήματα μεταφέρει ο αφηγητής, αποδίδοντάς τα (σχεδόν) αυτούσια, χωρίς όμως τη χρήση κάποιου (λεκτικού) ρήματος εξάρτησης (π.χ. ανέφερε). Με τον τρόπο αυτό τα λόγια των προσώπων μεταφέρονται με μεγαλύτερη πειστικότητα. Η αδυναμία του ελεύθερου πλάγιου λόγου είναι πως δεν είναι πάντοτε σαφές το αν πρόκειται για τα λόγια ενός προσώπου ή για την ερμηνεία του ίδιου του αφηγητή.

Παράδειγμα :

Ευθύς λόγος: Όταν τον συνάντησε του είπε λάμποντας: “Χαίρομαι που σε βλέπω.”

Πλάγιος λόγος: Όταν τον συνάντησε του είπε ότι ένοιωσε χαρά που τον είδε.

Ελεύθερος πλάγιος λόγος : Όταν τον συνάντησε έλαμψε. Χαίρονταν πολύ που τον είδε.

Τα σχόλια 

Σε κάποιες περιπτώσεις ο αφηγητής προσθέτει κάποια σχόλια που αφορούν τα πρόσωπα της ιστορίας ή τα δρώμενα.

Λειτουργία:

• δίνει την εντύπωση ότι κάνει έναν διάλογο με τον αναγνώστη, ότι του ζητά να εστιάσει σε κάποια συγκεκριμένη πτυχή της ιστορίας.

Πηγές : https://www.greek-language.gr

https://blogs.sch.gr/kstivaktas