ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ

 

Οι βασικοί τρόποι πειθούς είναι οι ακόλουθοι :

1. Επίκληση στη λογική (με επιχειρήματα και τεκμήρια).
2. Επίκληση στο συναίσθημα (με περιγραφή γεγονότων και πράξεων, αφήγηση ευχάριστων ή δυσάρεστων ανάλογα γεγονότων ή καταστάσεων).
3. Επίκληση στο ήθος του πομπού.
4. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου.
5. Επίκληση στην αυθεντία.

 

1. Επίκληση στη λογική : Η απόδειξη μιας θέσης ή άποψης γίνεται με την επίκληση στη λογική. Για το σκοπό αυτό ο πομπός χρησιμοποιεί επιχειρήματα ή τεκμήρια.
   • Επιχείρημα είναι ο συλλογισμός ή η σειρά συλλογισμών που χρησιμοποιούνται για τη στήριξη ή την ανατροπή μιας θέσης.
   • Τεκμήρια είναι τα συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία ή γεγονότα που οδηγούν στην εξαγωγή συμπεράσματος. Είναι παραδείγματα, αλήθειες, γεγονότα, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία, πορίσματα ερευνών, μαρτυρίες κτλ., τα οποία χρησιμοποιούνται από τον πομπό, για να στηρίξει τις απόψεις του, και περιέχονται στις προκείμενες ενός επιχειρήματος.
   • Συλλογισμός είναι μία σειρά προτάσεων ή κρίσεων που, ξεκινώντας από μία ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες ή υποθέσεις) ως βάση, καταλήγουν στην αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα) που είναι το λογικό επακόλουθο των προκείμενων. Προϋπόθεση είναι η ύπαρξη κοινών όρων στις προκείμενες.

 

• ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ

 

• Α. Με βάση την πορεία της σκέψης :

 

α)   ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ είναι ο συλλογισμός κατά τον οποίο από μία γενική και αφηρημένη αρχή συμπεραίνουμε για τα επιμέρους. Ο συγκεκριμένος συλλογισμός οδηγεί σε βέβαια συμπεράσματα.

π.χ.   Οι καλοί μαθητές διαβάζουν τα μαθήματά τους.

         Η Άννα διαβάζει τα μαθήματά της.

Άρα : Η Άννα είναι καλή μαθήτρια.

 

β)   ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΣ είναι ο συλλογισμός κατά τον οποίο από μία ειδική και συγκεκριμένη διαπίστωση (από τα επιμέρους) καταλήγουμε στα γενικά. Ο συλλογισμός αυτός οδηγεί συνήθως σε πιθανά συμπεράσματα. Μόνο όταν είναι τέλειος, όταν συμπεριλαμβάνει δηλαδή όλα τα επιμέρους στοιχεία, μπορεί να οδηγήσει σε βέβαια συμπεράσματα. Αν τα επιμέρους στοιχεία δεν είναι πλήρη και επαρκή (ατελής επαγωγή), τότε υπάρχει κίνδυνος λάθους ή πιθανού συμπεράσματος.

π.χ.   Η γάτα, ο σκύλος, ο ελέφαντας…είναι θηλαστικά.

         Η γάτα, ο σκύλος, ο ελέφαντας…είναι ζώα.

Άρα : Τα θηλαστικά είναι ζώα.

Σε σύντομους επαγωγικούς συλλογισμούς το συμπέρασμα μπορεί να προτάσσεται.

π.χ.   Ο Γιώργος είναι αναξιόπιστο πρόσωπο. Κλέβει στη «Μονόπολη».

 

• Β. Με βάση το είδος των προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες :

 

α) ΚΑΤΗΓΟΡΙΚΟΣ είναι ο συλλογισμός του οποίου οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις. Σ’ αυτές το υποκείμενο συνδέεται με το κατηγορούμενο μέσω συνδετικού ρήματος.

π.χ.   Τα μέταλλα είναι ανόργανα στοιχεία.

         Ο χρυσός είναι μέταλλο.

Άρα : Ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο.

 

β)   ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΣ είναι ο συλλογισμός του οποίου η μία ή και οι δύο προκείμενες είναι υποθετικές προτάσεις.

π.χ.   Αν οι βιομηχανίες ρίχνουν τα απόβλητα στη θάλασσα, αυτή μολύνεται.

         Οι Χ βιομηχανίες ρίχνουν τα απόβλητα στη θάλασσα.

Άρα : Η θάλασσα μολύνεται.

 

γ)   ΔΙΑΖΕΥΚΤΙΚΟΣ είναι ο συλλογισμός στον οποίο μία έστω προκείμενή του είναι διαζευκτική πρόταση.

π.χ.   Τα Αρχαία Ελληνικά της Β΄ λυκείου εξετάζονται είτε ως μάθημα γενικής παιδείας είτε ως μάθημα κατεύθυνσης.

         Η Αντιγόνη εξετάζεται ως μάθημα γενικής παιδείας.

Άρα : Η Αντιγόνη δεν εξετάζεται ως μάθημα κατεύθυνσης.

 

• Γ. Με βάση τον αριθμό των προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες :

α) ΑΜΕΣΟΣ, όταν το συμπέρασμα συνάγεται από μία προκείμενη.

β) ΕΜΜΕΣΟΣ, όταν το συμπέρασμα συνάγεται από δύο ή περισσότερες προκείμενες.

 

• Εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα ενός επιχειρήματος

Ένα επιχείρημα θεωρείται : 1) ΕΓΚΥΡΟ, όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σ’ ένα βέβαιο συμπέρασμα. Σ’ αυτό ισχύουν οι κανόνες της τυπικής λογικής. (Α=Β, Β=Γ, άρα Α=Γ)

2)   ΑΛΗΘΕΣ (ανάλογα με το περιεχόμενό του), αν υπάρχει νοηματική σχέση ανάμεσα στις προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

3)   ΛΟΓΙΚΩΣ ΟΡΘΟ (ΟΡΘΟΤΗΤΑ), όταν συγχρόνως είναι έγκυρο και οι προκείμενές του είναι αληθείς.

Ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα, λέγεται απόδειξη.

 

• Αξιολόγηση του επιχειρήματος

Ένα επιχείρημα είναι λογικώς ορθό όταν :

α)   Οι προκείμενές του είναι αληθείς.

β)   Είναι έγκυρο.

 

Στην αξιολόγηση ενός επιχειρήματος οφείλουμε να διακρίνουμε αν οι προκείμενές του είναι:

α)   γενικά αποδεκτές αλήθειες ή

β)   προσωπικές γνώμες.

Ένα επιχείρημα που βασίζεται μόνο σε γνώμες δεν έχει αποδεικτική ισχύ.

Στους υποθετικούς συλλογισμούς το συμπέρασμα δεν είναι βέβαιο, αν οφείλεται σε πολλές αιτίες, τις οποίες δεν περιλαμβάνει η υποθετική προκείμενη.

 

• Αξιολόγηση επαγωγικών συλλογισμών

Για τους επαγωγικούς συλλογισμούς μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, ενώ η ατελής σε πιθανολογικό.

1)   Για συλλογισμό με γενίκευση : αν η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία, είναι επιτρεπτή, αν όχι, πρόκειται για μια επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση.

• Για συλλογισμό με αίτιο – αποτέλεσμα :

α)   αν η αιτιώδης σχέση είναι λογική κι όχι απλά χρονολογική, το συμπέρασμα είναι βέβαιο.

β)   αν γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίου – αποτελέσματος, το συμπέρασμα είναι επισφαλές.

γ)   αν η αιτία είναι αναγκαία ή επαρκής (Αναγκαία, όταν το αποτέλεσμα δεν προκύπτει χωρίς αυτή, ενώ, επαρκής, όταν αρκεί μόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσμα), τότε η σχέση αιτίου αποτελέσματος μπορεί να πάρει την ακόλουθη μορφή :

1. η αιτία είναι ταυτόχρονα αναγκαία και επαρκής (ικανή).

π.χ.   Για την επιτυχία μου στις εξετάσεις χρειάζεται καλή προετοιμασία, καλή ψυχολογική κατάσταση την ώρα της εξέτασης και τα θέματα να περιέχονται στην ύλη που έχω διδαχθεί.

1. η αιτία είναι αναγκαία αλλά δεν είναι επαρκής.

π.χ.   Πιστεύω ότι θα πάρω το μεγαλύτερο βαθμό στην τάξη στο μάθημα της ιστορίας, γιατί μελέτησα περισσότερο από όλους.

• η αιτία είναι επαρκής αλλά δεν είναι αναγκαία.

π.χ. Η οινοποσία είναι επαρκής αιτία για πρόκληση καρδιολογικών νοσημάτων. (Δεν είναι όμως αναγκαία.)

 

• Για συλλογισμό με αναλογία, οφείλουμε να εξετάσουμε :

α)   αν είναι κυριολεκτική, προσέχουμε κατά πόσο οι ομοιότητες των συγκρινόμενων αντικειμένων είναι επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θέμα.

β)   αν είναι μεταφορική, ελέγχουμε κατά πόσο έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος. Όταν χρησιμοποιείται στη θέση λογικού επιχειρήματος, μας οδηγεί πάντα σε λογικό σφάλμα.

 

• Σημασία και αξιολόγηση των τεκμηρίων

Τα στοιχεία (επιστημονικά, στατιστικά κλπ.) πρέπει να είναι ελεγμένα και επεξεργασμένα, προκειμένου να μη λειτουργούν παραπλανητικά.

 

2. Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη : Ο πομπός αναφερόμενος στο συναίσθημα του δέκτη παίρνει υπόψη του : α) τη διάθεση του ακροατηρίου,

β)   σε ποιους απευθύνει το συναίσθημα,

γ)   τα αίτια που το προκαλούν.

Μέσα για την επίκληση των συναισθημάτων (οργής μίσους, φόβου, οίκτου κλπ.) είναι η περιγραφή, η αφήγηση, το χιούμορ, η ειρωνεία, οι ρητορικές ερωτήσεις, το ασύνδετο σχήμα, η χρήση πολλών επιθέτων / συγκινησιακά φορτισμένου λόγου, τα σχήματα λόγου (π.χ. μεταφορές, παρομοιώσεις κ.ά.).

 

3. Επίκληση στο «ήθος» του πομπού : Ο πομπός για να κερδίσει την εμπιστοσύνη του δέκτη και μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο για τον εαυτό του, επιχειρεί :

α)   να διατυπώνει σε αξιόπιστο λόγο.

β)   να μη βασίζεται στην εικόνα που τυχόν έχει σχηματίσει προηγουμένως ο δέκτης γι’ αυτόν, αλλά, ως απόδειξη του ήθους του, να επικαλείται τη στάση του σε περιπτώσεις της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής.

 

4. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου : Γίνεται με άσκηση κριτικής :

α)   στο χαρακτήρα του αντιπάλου,

β)   στην ιδιωτική του ζωή.

Αντί  να ανασκευάσει τα επιχειρήματα του αντιπάλου, καταφεύγει σε μια προσωπική επίθεση που φτάνει ως τη λασπολογία.

 

5. Επίκληση στην αυθεντία : Ο πομπός προκειμένου να πείσει για την ορθότητα των απόψεών του, επικαλείται την παρόμοια θέση μιας αυθεντίας, κυρίως από το χώρο της επιστήμης. Για το λόγο αυτό παραθέτει σχετικά αποσπάσματα, δείχνοντας έτσι και τη βιβλιογραφική του ενημέρωση.

Προϋποθέσεις για την ορθή χρήση του συγκεκριμένου τρόπου πειθούς :

α)   Να μη γίνεται κατάχρηση της γνώμης της αυθεντίας.

β)   Να μη χρησιμοποιείται για να καλυφθεί η έλλειψη προσωπικών επιχειρημάτων.

γ)   Να γίνεται αναφορά σε αυθεντίες σχετικές μόνο με το συγκεκριμένο θέμα του πομπού.

 

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ

 

Ορισμός της επιστήμης : οργανωμένη, συστηματική, προγραμματισμένη, θεωρητική και πρακτική ανθρώπινη ενέργεια και προσπάθεια για την εύρεση λύσεων και την κάλυψη ανθρώπινων αναγκών.

Ορισμός του επιστημονικού λόγου : λόγος με τον οποίο ο επιστήμονας προσπαθεί να αναφερθεί στα (επιστημονικά) πράγματα, να τα περιγράψει αντικειμενικά, να τα ερμηνεύσει, να μας πείσει ή να μας μεταπείσει ως προς την αντίληψή μας γι’ αυτά.

 

• Ο επιστήμονας χρησιμοποιεί : - Επίκληση στην λογική
• Επίκληση στην αυθεντία

 

• Χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου
  1. Περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός (εμπεριέχει αναλογίες, επεξηγήσεις)
  2. Η γλώσσα στην επιστήμη χρησιμοποιείται με τον τρόπο που αφορά το λογικό μας (λογικές σχέσεις νοημάτων) κι όχι το συναίσθημα. Οπότε έχουμε λογική/αναφορική κι όχι συγκινησιακή χρήση της γλώσσας.
  3. Διαρθρωτικές λέξεις / διαδοχική υπόταξη
  4. γ΄ ρηματικό πρόσωπο
  5. Χρήση ορολογίας
  6. Ονοματοποίηση
  7. Παθητική σύνταξη
  8. Βιβλιογραφικές αναφορές
  9. Το ύφος είναι ουδέτερο, τυπικό, απρόσωπο, αντικειμενικό και επίσημο.
• αποδεικτική μέθοδος : - επιχειρήματα, τεκμήρια επιστημονικά

                                                        - ιεράρχηση επιχειρημάτων

• Ο επιστήμονας χρησιμοποιεί το λόγο για να περιγράψει, να ερμηνεύσει, να πείσει.

 

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ

 

Πομπός : οι πολιτικοί ταγοί, οι ιθύνοντες, η «εξουσία»

Δέκτης : οι πολίτες

 

1. Με τον πολιτικό λόγο ο πομπός επιθυμεί να πείσει το δέκτη :

α)   να πάρει κάποιες αποφάσεις.

β)   να προβεί σε κάποια ενέργεια.

2. Ο δέκτης πρέπει να πεισθεί ότι η απόφασή του είναι σύμφωνη :

α)   με τα προσωπικά του συμφέροντα.

β)   με τα συμφέροντα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου.

3. Τρόποι πειθούς : - Επίκληση στη λογική

• Επίκληση στο συναίσθημα
• Επίκληση στο ήθος του πομπού
• Επίκληση στην αυθεντία

4. Ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται από :

α)   λογική επιχειρηματολογία (επίκληση στη λογική).

β)   έντονη συναισθηματική φόρτιση (επίκληση στο συναίσθημα).

γ)   ρητορεία.

5. Επειδή ο πολιτικός λόγος συνδέεται με την εξουσία, ορισμένες φορές στοχεύει :

α)   στην παραπλάνηση.

β)   στον εκφοβισμό του ακροατηρίου.

Σκοπός : Η άκριτη αποδοχή από το δέκτη των σκοπών και των αποφάσεων του πομπού.

Προπαγάνδα : Πολιτικός λόγος που στοχεύει στην παραπλάνηση, στον εκφοβισμό, στην άκριτη και ανεξέλεγκτη αποδοχή από το δέκτη των αποφάσεων του πομπού, μέσω της σκόπιμης παραποίησης και της στρέβλωσης εννοιών και αξιών. Αντί για επιχειρήματα χρησιμοποιούνται :

α)   αυταπόδεικτες έννοιες.

β)   λέξεις με ηθική διάσταση, όπως έθνος, λαός, εθνική σωτηρία.

Αυτές εμποδίζουν το λογικό έλεγχο και παγιδεύουν το δέκτη.

• Χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου
• Κυριολεκτική και μεταφορική χρήση της γλώσσας.
• Ύφος σοβαρό, επίσημο, επικριτικό, πομπώδες.
• Περιγραφικός / αφηγηματικός λόγος.
• Πλεονασμοί / επαναλήψεις.
• Κατάχρηση συνωνύμων / πλούσιο λεξιλόγιο.
• Διατύπωση βεβαιωτική, δεοντολογική, μελλοντική και θαυμαστική.
• Έντονη συναισθηματική φόρτιση.
• Ρητορεία / μεγαλοστομία. Λογική επιχειρηματολογία
• Ρητορικές ερωτήσεις
• α΄ και β΄ πρόσωπο
• Αντιφάσεις / ανακολουθίες
• Σολοικισμοί (ασυνταξίες) / ασάφειες / θεωρητικολογίες
• Υποτακτική / προστακτική
• Μηνύματα χωρίς λογική συνοχή, λογική επάρκεια ή νοηματική αποτελεσματικότητα
• Στρέβλωση αξιών / αλλοίωση εννοιών
• Συνθήματα / Έννοιες σύμβολα / ομοιοτέλευτα / παρηχήσεις.
• Συμβόλαια / υποσχέσεις
• «Ξύλινη», κωδικοποιημένη, γλώσσα

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ

 

Αφηγηματικοί τρόποι είναι οι ακόλουθοι:
– Αφήγηση
– Διάλογος
– Περιγραφή
– Σχόλια
– Ελεύθερος Πλάγιος Λόγος
– Εσωτερικός μονόλογος

• Αφήγηση : Ονομάζεται η διαδικασία του να λέει κάποιος μια ιστορία, μια σειρά γεγονότων πραγματικών ή φανταστικών προφορικά ή γραπτά. Ο αφηγητής (το πρόσωπο που μιλάει) φροντίζει να δώσει στον αποδέκτη τις απαραίτητες πληροφορίες για τον τόπο, το χρόνο, τα πρόσωπα και τα πιθανά αίτια ενός συμβάντος.Άρα, η αφήγηση συνιστά την αναπαράσταση μιας χρονικής ακολουθίας γεγονότων τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με αιτιακές σχέσεις από έναν αφηγητή.

 

Ρόλος αφήγησης

• μας πληροφορεί για το « γίγνεσθαι» δηλ. για την εξέλιξη της δράσης.
• καταγράφει και/ή μεταδίδει προσωπικές εμπειρίες.
• προκαλεί ορισμένες επιθυμητές αντιδράσεις και ενέργειες.
• καλύπτει τις καθημερινές ανάγκες για επικοινωνία.

 

Είδος αφηγητή ανάλογα με τη συμμετοχή του στα γεγονότα:

Ομοδιηγητικός αφηγητής: Ο αφηγητής αυτού του είδους αποτελεί ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας. Μπορεί να είναι είτε ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο βασικός, δηλαδή, ήρωας, είτε ένα από τα δευτερεύοντα πρόσωπα. Σε περίπτωση που ο αφηγητής αυτός είναι ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, τότε χαρακτηρίζεται αυτοδιηγητικός.

Ετεροδιηγητικός αφηγητής: Ο αφηγητής αυτού του είδους αφηγείται μια ιστορία άλλων προσώπων στην οποία δεν έχει καμία συμμετοχή. Αφηγείται συνήθως σε τρίτο πρόσωπο και συμπίπτει με τον «παντογνώστη αφηγητή».

 

Εστίαση

Ο αφηγητής (ομοδιηγητικός ή ετεροδιηγητικός) μπορεί να παρουσιάσει τα συμβάντα μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, με διαφορετική εστίαση.

  Για να διαπιστώσουμε την εστίαση μιας ιστορίας, θα πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα «ποιος παρατηρεί;», «μέσα από τα μάτια τίνος παρουσιάζονται τα γεγονότα;».

Έτσι, διακρίνουμε τρεις περιπτώσεις:

α) εσωτερική εστίαση: τα γεγονότα παρουσιάζονται μέσα από τα μάτια ενός ήρωα της ιστορίας, ο αφηγητής δηλαδή λέει μόνο όσα βλέπει, σκέπτεται, αισθάνεται κλπ. ο συγκεκριμένος ήρωας,

β) εξωτερική εστίαση: τα γεγονότα παρουσιάζονται όπως φαίνονται σε έναν εξωτερικό παρατηρητή, που δεν έχει πρόσβαση στο τί σκέπτονται, αισθάνονται κλπ. οι ήρωες της ιστορίας· ο αφηγητής δηλαδή παρουσιάζει μόνο πώς φαίνονται και πώς δρουν οι ήρωες, και

γ) μηδενική εστίαση: τα γεγονότα παρουσιάζονται χωρίς περιορισμούς. Ο αφηγητής δηλαδή παρουσιάζει τα πάντα, λ.χ. την εμφάνιση, τις ενέργειες, τις σκέψεις, τα αισθήματα, τα κίνητρα κλπ. όλων των ηρώων (παντογνώστης αφηγητής).

Οι δυνατότητες που προσφέρουν οι διαφορετικές αφηγηματικές φωνές και τα είδη εστίασης αξιοποιούνται στο έπακρο στη λογοτεχνία. Στις καθημερινές ιστορίες που αφηγούμαστε, όπως είναι φυσικό, χρησιμοποιούμε ένα πιο περιορισμένο φάσμα αφηγηματικών τεχνικών. 

 

Η μίμηση

Με τον συγκεκριμένο τρόπο ο λογοτέχνης έχει την επιλογή να παρουσιάσει την ιστορία μέσω ενός άλλου προσώπου, συνήθως πλαστού (φανταστικού) σε πρώτο – κατά κανόνα – πρόσωπο. Δεν αποκλείεται η αφήγηση να πραγματοποιείται και στο τρίτο πρόσωπο και τα συμβάντα να αποδίδονται από την οπτική γωνία ενός χαρακτήρα. Τις περισσότερες φορές η επιλογή είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση καθώς με αυτόν τον τρόπο ο λόγος αποκτά σφριγηλότητα και ζωντάνια και δίνει την αίσθηση της αυθεντικότητας.

Αρκετές φορές παρατηρούμε ότι μπορεί να έχουμε μια καθαρά διαλογική αφήγηση. Είναι μια τεχνική που προέρχεται από το θέατρο. Ο αφηγητής απουσιάζει και η εξέλιξη της υπόθεσης παρουσιάζεται μέσα από τον διάλογο. Τέλος, ο πιο συχνός τρόπος είναι αυτός της μικτής αφήγησης μέσα στον εκφραστικό τρόπο της μίμησης. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει αφηγητής. Η αφήγησή του, ωστόσο, διακόπτεται από διαλόγους ανάμεσα στα πρόσωπα της ιστορίας. Αυτόν τον αφηγηματικό τρόπο θα τον συναντήσουμε στα περισσότερα διηγήματα και μυθιστορήματα.

 

Ο χρόνος της αφήγησης

α) Ως προς τη σειρά παρουσίασης των γεγονότων ο χρόνος της αφήγησης είναι:

–  Ευθύγραμμος (όταν ακολουθεί τη φυσική σειρά των γεγονότων).
–  Με αναχρονίες (όταν γίνονται ανακατατάξεις στη φυσική σειρά των γεγονότων):
•   αναδρομές ή αναδρομικές αφηγήσεις ή αναλήψεις (επιστρο­φή στο παρελθόν).
•   πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις (αναφορές γεγονότων που θα συμβούν αργότερα).

β) Ως προς το σημείο έναρξης της υπόθεσης: 

– από την αρχή της ιστορίας
– από τη μέση της υπόθεσης: In medias res

γ) Τεχνικές που παραβιάζουν την ομαλή χρονική σειρά:

– In medias res (στο μέσο των πραγμάτων): το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή αλλά ο αφηγητής μας μεταφέρει στο κρισιμότερο σημείο της πλοκής και έπειτα με αναδρομή στο παρελθόν παρουσιάζονται όσα προηγήθηκαν. Έτσι διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δεν κουράζει.
– Εγκιβωτισμός: μέσα στην κύρια αφήγηση υπάρχουν και μικρότερες δευτερεύουσες αφηγήσεις που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Πρόκειται για μια αφήγηση μέσα στην αφήγηση.
– Παρέκβαση, εμβόλιμη αφήγηση: αναφορά σε άλλο θέμα που δε σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση και την εξέλιξη του έργου και διακόπτει προσωρινά τη φυσική ροή των γεγονότων.
– Προϊδεασμός, προσήμανση: η ψυχολογική προετοιμασία του αναγνώστη για το τι πρόκειται να ακολουθήσει .
– Προοικονομία: ο τρόπος διευθέτησης των γεγονότων και η δημιουργία κατάλληλων προϋποθέσεων, ώστε η εξέλιξη της πλοκής να είναι φυσική και λογική για τον αναγνώστη.

δ) ως προς τη συχνότητα :

Η συχνότητα στην αφηγηματική οργάνωση σχετίζεται με την επανάληψη ενός γεγονότος μέσα στην ιστορία και μέσα στην αφήγηση. Διακρίνονται τέσσερεις βασικές περιπτώσεις:

1. Μοναδική αφήγηση : Ο αφηγητής διηγείται μια φορά αυτό που στην ιστορία συνέβη μια φορά.
2. Πολυμοναδική αφήγηση : Ο αφηγητής διηγείται x φορές αυτό που στην ιστορία συνέβη x φορές.
3. Επαναληπτική αφήγηση: Ο αφηγητής διηγείται περισσότερες φορές αυτό που στην ιστορία συνέβη μια φορά.
4. Θαμιστική αφήγηση : Ο αφηγητής διηγείται μια φορά αυτό που στην ιστορία συνέβη περισσότερες φορές.

Στην επαναληπτική αφήγηση, το ίδιο γεγονός δεν παρουσιάζεται κάθε φορά πανομοιότυπα. Η εκάστοτε επανάληψη γίνεται με διαφορετικό τρόπο, ύφος και προοπτική, εξυπηρετώντας ανάλογα τις επιδιώξεις του αφηγητή.

 

Ρυθμός της αφήγησης

 Ως προς το ρυθμό παρουσίασης των γεγονότων έχουμε τις τεχνικές:

– Επιτάχυνση: γεγονότα μεγάλης διάρκειας παρουσιάζονται σύντομα
– Επιβράδυνση: γεγονότα μικρής διάρκειας παρουσιάζονται εκτεταμένα
– Παράλειψη: γεγονότα δεν αναφέρονται γιατί δε σχετίζονται με την ιστορία
– Περίληψη: συνοπτική παρουσίαση ενδιάμεσων γεγονότων
– Αφηγηματικό κενό: παραλείπεται ένα τμήμα της ιστορίας ή κάποια γεγονότα που εννοούνται εύκολα ή δε συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή.

 

Βασικά στοιχεία και δομή της αφήγησης

Εκτός από την αφηγηματική φωνή και την εστίαση,  κάθε αφήγηση περιλαμβάνει τους χαρακτήρες, δηλαδή τους ήρωες και τις ηρωίδες της ιστορίας, που δρουν και έχουν συστηματικές σχέσεις ο ένας με τον άλλο. Οι σχέσεις μεταξύ των χαρακτήρων παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη κάθε ιστορίας.

 

Επιπλέον, κάθε αφήγηση είναι οργανωμένη με συστηματικό τρόπο. Περιλαμβάνει υποχρεωτικά τον προσανατολισμό, στον οποίο παρουσιάζονται οι δράστες, καθώς και ο χώρος και ο χρόνος της δράσης, ένα εναρκτήριο γεγονός που μεταβάλλει την αρχική κατάσταση πραγμάτων (πράξη επιπλοκής) και την επίλυση, στην οποία παρουσιάζεται η τελική κατάσταση των πραγμάτων. 

 Με δυο λόγια, σε κάθε ιστορία η αρχική ισορροπία των πραγμάτων διαταράσσεται από ένα σημαντικό γεγονός, για να αποκατασταθεί, ύστερα από μια σειρά από συμβάντα, σε μια καινούργια ισορροπία στο τέλος.

Τα γεγονότα που διαδέχονται το ένα το άλλο αποτελούν την αφηγηματική γραμμή ή πλοκή της αφήγησης, στην οποία προστίθεται η αξιολόγηση των γεγονότων από τον αφηγητή, που αποκαλύπτει τον αφηγηματικό στόχο της ιστορίας («για ποιο λόγο αφηγήθηκε αυτά τα γεγονότα»). Τα γεγονότα της αφηγηματικής γραμμής εκφράζονται γλωσσικά συνήθως σε αόριστο χρόνο, ενώ γεγονότα ή καταστάσεις που ανήκουν στο παρασκήνιο της ιστορίας πραγματώνονται με ρήματα στον παρατατικό. Το εναρκτήριο γεγονός ή και ολόκληρη η πλοκή μπορεί να επισημαίνονται επίσης με τον λεγόμενο αφηγηματικό ή ιστορικό ενεστώτα.

 

Η βασική δομή της αφήγησης φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

 

Προσανατολισμός	ΠΟΙΟΣ ΠΟΤΕ ΠΟΥ	Αξιολόγηση
Αφηγηματική γραμμή	ΠΡΑΞΗ ΕΠΙΠΛΟΚΗΣ ΔΙΑΔΟΧΗ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ (τι έγινε μετά)
Επίλυση	(τι έγινε τελικά)

 

 

• Περιγραφή : λεπτομερής απόδοση, αναπαράσταση τόπων, καταστάσεων και χαρακτήρων.

Ρόλος – λειτουργία της περιγραφής

• Σκιαγραφεί τα πρόσωπα, στήνει το σκηνικό της δράσης και γενικά φωτίζει την αφήγηση με διάφορες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες.
• Συντελεί στη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο.
• Προκαλεί αγωνία και αναμονή στον αναγνώστη με την επιβράδυνση της δράσης.
• Προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.

Συνολικά, στόχος της περιγραφής είναι η ταξινόμηση των αντικειμένων που περιγράφονται έτσι ώστε ο αποδέκτης του κειμένου να αντιληφθεί τη γενική κατηγορία στην οποία ανήκουν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Επομένως, τα περιγραφικά κείμενα ασχολούνται κατεξοχήν με την οργάνωση των πληροφοριών και την κωδικοποίηση και μετάδοση γνώσεων.

Η χρησιμοποίηση της εικόνας , της μεταφοράς, της προσωποποίησης , της παρομοίωσης και γενικά των σχημάτων λόγου ενισχύουν την περιγραφή και την καθιστούν αποτελεσματική. Βασικό ρόλο έχουν επίσης οι ονοματικές φράσεις, που συμπυκνώνουν πληροφορίες και χαρακτηρίζουν πτυχές τους, ενώ τα επίθετα που χρησιμοποιούνται αξιολογούν με άμεσο ή έμμεσο τρόπο αυτό που θεωρεί σημαντικό και αξιοπρόσεκτο ο δημιουργός του κειμένου. Ο τυπικός χρόνος των περιγραφών είναι ο ενεστώτας. Επομένως, η επιλογή του λεξιλογίου είναι ιδιαίτερα σημαντική στα κείμενα αυτά, γιατί κατευθύνει τον ακροατή/αναγνώστη στα σημεία στα οποία πρέπει να προσέξει ιδιαίτερα και γιατί προσδιορίζει το ιδιαίτερο ύφος του κειμένου (τεχνικό, καθημερινό, λογοτεχνικό κλπ.).

 

• Διάλογος :αποδίδεται πιστά ο λόγος των προσώπων (ύφος, ιδίωμα, λεξιλόγιο κτλ.) με τη χρήση παύλας /εισαγωγικών.

Ρόλος – λειτουργία του διαλόγου

• Προσδίδει στην αφήγηση δραματικότητα, φυσικότητα και ζωντάνια.
• Συντελεί στην πειστικότερη διαγραφή των χαρακτήρων – τα πρόσωπα αποκτούν αληθοφάνεια.
• Ο αναγνώστης αντλεί μέσω του διαλόγου πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα.

 

• Ο εσωτερικός μονόλογος: είναι μια μορφή αφηγηματικής τεχνικής που εισάγει τον αναγνώστη στην εσώτερη ζωή του ήρωα, ο οποίος εκθέτει συνειρμικά κάποια γεγονότα της ζωή του, τις σκέψεις, τις παρατηρήσεις, τις αναμνήσεις και τις ιδέες του σε άμεσο ή έμμεσο λόγο. Μέσω του εσωτερικού διαλόγου αποκαλύπτονται οι πιο κρυφές επιθυμίες, οι απογοητεύσεις ή οι απόψεις του ήρωα  σχετικά με τα γεγονότα της ιστορίας, η διατύπωση είναι λογική ωστόσο οι πληροφορίες εμφανίζονται με τρόπο υπαινικτικό και συχνά ο αναγνώστης καλείται να συμπληρώσει τον ελλειπτικό, ασυνεχή, διακοπτόμενο και συχνά αντιφατικό λόγο. Δεν υπάρχει κανενός είδους εισαγωγική φράση και τα εισαγωγικά απουσιάζουν. Συναισθήματα, σκέψεις, αναμνήσεις, μελλοντικές προβολές περνούν από μπροστά μας, όπως οι εικόνες μιας ταινίας.

 

 

• Ο ελεύθερος πλάγιος λόγος : Ουσιαστικά πρόκειται για τον συνδυασμό δύο φωνών: του αφηγητή και του χαρακτήρα του οποίου τα λόγια, τις σκέψεις, τις διαθέσεις, τα συναισθήματα μεταφέρει ο αφηγητής, αποδίδοντάς τα (σχεδόν) αυτούσια, χωρίς όμως τη χρήση κάποιου (λεκτικού) ρήματος εξάρτησης (π.χ. ανέφερε). Με τον τρόπο αυτό τα λόγια των προσώπων μεταφέρονται με μεγαλύτερη πειστικότητα. Η αδυναμία του ελεύθερου πλάγιου λόγου είναι πως δεν είναι πάντοτε σαφές το αν πρόκειται για τα λόγια ενός προσώπου ή για την ερμηνεία του ίδιου του αφηγητή.

Παράδειγμα :

Ευθύς λόγος: Όταν τον συνάντησε του είπε λάμποντας: “Χαίρομαι που σε βλέπω.”

Πλάγιος λόγος: Όταν τον συνάντησε του είπε ότι ένοιωσε χαρά που τον είδε.

Ελεύθερος πλάγιος λόγος : Όταν τον συνάντησε έλαμψε. Χαίρονταν πολύ που τον είδε.

 

Τα σχόλια 

Σε κάποιες περιπτώσεις ο αφηγητής προσθέτει κάποια σχόλια που αφορούν τα πρόσωπα της ιστορίας ή τα δρώμενα.

Λειτουργία:

• δίνει την εντύπωση ότι κάνει έναν διάλογο με τον αναγνώστη, ότι του ζητά να εστιάσει σε κάποια συγκεκριμένη πτυχή της ιστορίας.

 

Πηγές : https://www.greek-language.gr

https://blogs.sch.gr/kstivaktas

 […] Οι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη ήταν τόσο πολλοί και τόσο μπλεγμένοι με τη ζωή μας, ώστε όσο κλειστός και αν ήσουν ήταν αδύνατο να μην υποπέσει στην αντίληψή σου η συμφορά, που τους είχε βρει.

Αλλά και οι Εβραίοι σαν λαός ήταν ανέκαθεν πολύ κλειστοί και ιδιαίτερα αποτραβηγμένοι από μας, κι αυτή τη στάση εξακολούθησαν, δυστυχώς, να την κρατούν και όταν οι Γερμανοί άρχισαν να τους περισφίγγουν. […]

Είναι αλήθεια ότι ο ελληνικός λαός είχε από πάντοτε μια στάση αδιάφορης ανοχής απέναντι των Εβραίων. Ούτε τους αγαπούσε μα ούτε και τους μισούσε. […] Οι Εβραίοι, πάλι, ανταπέδιδαν την αδιαφορία με αδιαφορία ή με ψεύτικα χαμόγελα και ψευτοπεριποιήσεις, καθώς και διφορούμενες διπλωματικές φράσεις, που έμειναν θρυλικές. […]

Πάντως, όσο κι αν η Θεσσαλονίκη είχε παντού Εβραίους, το κάτω τμήμα της, αυτό ιδίως το δυτικό, είχε τους πιο πολλούς, είτε ως υπαλλήλους είτε ως καταστηματάρχες είτε και ως οικογένειες. Ακριβώς σ’ αυτό το τμήμα τους γνώρισα καλύτερα και μέσα σ’ αυτό τους θυμάμαι. […] Το 1941 κατοικούσαν στην «Παλιά Οβριακή» πολλοί Εβραίοι, που αποτελούσαν τουλάχιστο το ένα τρίτο των κατοίκων της γειτονιάς. Δεν φαίνονταν φτωχοί, μα ούτε και πλούσιοι. Καταστηματάρχες ίσως οι περισσότεροι, μικρών και μεσαίων καταστημάτων. Ζούσαν, όπως είπαμε, πολύ περιορισμένοι μέσα στα σπίτια τους, πολύ αφοσιωμένοι στις οικογένειές τους και απέφευγαν τις σχέσεις μαζί μας. […]

Στο δικό μας σπίτι, Ιουστινιανού 8, κατοικούσαν δύο οικογένειες Εβραίων στο δεύτερο πάτωμα, που το κρατούσαν από κοινού. Είχαν έρθει λίγο πριν από μας. Ήταν δύο ζευγάρια και είχαν τρία παιδιά. […] Κάτω από το σπίτι της Ιουστινιανού υπήρχαν δύο μαγαζιά. Το ένα φούρνος και το άλλο καφεκοπτήριο. Το καφεκοπτήριο το είχε ο Εβραίος Αζούς. Το μαγαζί, που δεν πουλούσε, βέβαια, τότε καφέ αληθινό, αλλά από ρεβίθι, κριθάρι ή σιτάρι, το γύριζε ό πατέρας με τα δυο του παλικάρια. […] Στα άλλα σπίτια, ιδίως στην οδό Σιατίστης, κατοικούσαν πολύ περισσότεροι Εβραίοι, κι αυτό φάνηκε, όταν μετά το μάζεμά τους, τα σπίτια αυτά ερήμωσαν. Και θαρρώ πως έμειναν και χωρίς νοικοκυραίους, καθώς οι ιδιοκτήτες τους έλαβαν την άγουσα προς τα στρατόπεδα.

Το τμήμα της Ιουστινιανού από τη Χαλκέων ώς τη Βενιζέλου σχηματίζει, μαζί με την κάθετο σ' αυτό οδό Σιατίστης, ένα Ταυ, που εάν φρουρήσεις τις τρεις εξόδους του —Χαλκέων, Βενιζέλου και Φιλίππου— ελέγχεις όλη τη γειτονιά. Αυτό ακριβώς έκαναν και οι Γερμανοί. Όταν ήρθε το φριχτό πλήρωμα του χρόνου, την άνοιξη του 1943, και αποφάσισαν να κινήσουν το διωγμό, που με τόση επιμέλεια είχαν όλο αυτό το διάστημα προετοιμάσει, ένα από τα προσωρινά γκέτο που δημιούργησαν ήταν και αυτό το Ταυ των οδών Ιουστινιανού και Σιατίστης.

Είναι γνωστή, ή μάλλον αρκετά γνωστή, η διαδικασία, που τηρήθηκε για να επιτευχθεί, χωρίς ιδιαίτερη αναταραχή, το μάντρωμα τόσων χιλιάδων ανθρώπων. Ακόμα και τα εγκλήματα που γίνονται με πλήρη άνεση από πάνοπλους εις βάρος αόπλων, ακόμα κι αυτά έχουν τις δυσκολίες τους. Και άμα είσαι σχολαστικός και μανιακός με την τάξη, τότε η ακαταστασία μπορεί να σε αρρωστήσει. Έτσι κι εδώ· υπήρχαν προβλήματα για την τρομοκράτηση, προβλήματα για την περιφρόνηση, προβλήματα για τον εξευτελισμό, την απογραφή, το σημάδεμα, την καταλήστευση των περιουσιών, το μάντρωμα, τη μεταφορά στο σταθμό, την παραμονή κοντά στο σταθμό, ώσπου να ετοιμασθεί τρένο, τη μεταφορά με τα τρένα, την τελική καταλήστευση καθ' οδόν, τη διαλογή, την κάποια χρησιμοποίηση, την άμεση εξόντωση των αδύναμων, την εξόντωση τελικά όλων. Αυτά‚ έπρεπε να λυθούν, ήθελαν δουλειά, σχέδια. Και λύθηκαν, πράγματι, κατά ιδανικό τρόπο.

Πρώτα πρώτα, από την αρχή της κατοχής εμφανίστηκαν σε ορισμένα μαγαζιά, και μάλιστα της Τσιμισκή, κάτι τυπωμένα χαρτόνια, που έγραφαν: «Οι Εβραίοι είναι ανεπιθύμητοι». Τα χαρτόνια αυτά τα έβαζαν στο τζάμι της βιτρίνας και της εισόδου. Στην αρχή αυτό μας έκανε εντύπωση, άσχημη εντύπωση, αλλά γρήγορα το συνηθίσαμε, καθώς είχαμε κάθε μέρα και νέα βάσανα. Στο κάτω κάτω εμείς δεν ήμασταν Εβραίοι...

Ύστερα μάθαμε πως στην πλατεία Ελευθερίας —τί ειρωνική σύμπτωση!— οι Εβραίοι έπαθαν από τους Γερμανούς μεγάλη νίλα κάποιο πρωινό. Αυτά όλα τα μαθαίναμε από τον κόσμο. Οι Εβραίοι του σπιτιού μας δεν έβγαζαν άχνα. Εκείνος όμως ο κύριος Σιντώ είχε μείνει πετσί και κόκαλο.

Κάποιο χειμωνιάτικο πρωί αντικρίσαμε ξαφνικά ορισμένους να κυκλοφορούν στους δρόμους μ' ένα μεγάλο πάνινο κίτρινο άστρο στο μέρος της καρδιάς. Ήτανε οι Εβραίοι που είχαν πάρει διαταγή να το φορούν και στην παραμικρή τους μετακίνηση, αλλιώς κινδυνεύαν. Και αυτό δε σήμαινε τίποτε άλλο από θάνατο. Οι Εβραίοι του σπιτιού μας και πάλι δεν έβγαζαν άχνα. Νόμιζαν ίσως πως με την άκρα υπομονή και ταπείνωση θα κατόρθωναν να κάμψουν τον παράφρονα διώκτη τους.

Η Θεσσαλονίκη για αρκετές ημέρες, όχι περισσότερες από μήνα, είχε πλημμυρίσει από κίτρινα κινούμενα άστρα. Πραγματικά ήταν πολύ καλομελετημένο το σημάδι. Διακρινόταν από πολύ μακριά. Ο συμμαθητής μας —στο Γ' Γυμνάσιο αρρένων— Μπεραχιάς ήρθε στο σχολείο φορώντας το άστρο του. Τα παιδιά, που δεν καταλαβαίνουν από τέτοια, είδαν το πράγμα από την εύθυμη πλευρά και άρχισαν να τον πειράζουν. Ήταν, άλλωστε, οι περισσότεροι παιδιά των πάνω συνοικιών της Θεσσαλονίκης, όπου είχε ελάχιστους Εβραίους, και ήταν ασυνήθιστοι στη θέα του άστρου. Εκτός αυτού ήταν παιδιά της εργατιάς, της φτωχολογιάς, κακομαθημένα, πεινασμένα, αρπακτικά, σκληρά παιδιά, με πολλή ζήλια μέσα τους προς την οικονομική άνεση. Ακόμη και εμένα με τυραννούσαν, γιατί ήμουν πιο συμμαζεμένος από αυτούς. Κάποια στιγμή, θυμάμαι, ένας τους έκανε ένα χάρτινο σταυρό, πήρε ρετσίνι από τα πεύκα της αυλής, και κόλλησε το σταυρό στη ράχη του Μπεραχιά, στο παλτό του. Ο καημένος ο Μπεραχιάς, είχε κάτι το μη παιδικό απάνω του, περπατούσε αργά με το άστρο μπροστά και το σταυρό στην πλάτη. Αλλά δεν μπορώ να πω ότι γινόταν καμιά καζούρα γύρω του. Ήταν ένα κακόγουστο αστείο, που είναι ζήτημα αν ο ίδιος το κατάλαβε. Σε λίγες μέρες έπαψε να έρχεται σχολείο. Ήταν ένα παιδί ψηλό, σιωπηλό, αργοκίνητο και πάρα πολύ ήσυχο.

Ήμουν ίσως ο μόνος από τους συμμαθητές μου που κατοικούσα μέσα σε τόσους Εβραίους. […] Έτσι δεν είπα τίποτα, όταν κάποια μέρα είδα στην πόρτα του διαμερίσματος των Εβραίων κολλημένο απέξω ένα χαρτί, που έγραφε τα ονόματα αυτών που κατοικούσαν μέσα. Τα ονόματα ήταν πολύ περισσότερα απ’ όσα ξέραμε κι έτσι μάθαμε πως μέσα στο διαμέρισμα είχαν εγκατασταθεί —άθελά τους, βέβαια— και άλλες οικογένειες Εβραίων, από άλλες γειτονιές, μη εβραϊκές, όπου ήταν δύσκολο να φρουρούνται.

Η γειτονιά μας, λοιπόν, το Ταυ αυτό που περιέγραψα πρωτύτερα, γινόταν γκέτο εβραϊκό. Ταυτόχρονα, στις εξόδους του Ταυ —Χαλκέων, Βενιζέλου και Φιλίππου— έκαναν την εμφάνισή τους σκοποί χωροφύλακες —δικοί μας χωροφύλακες— που φρουρούσαν μέρα και νύχτα. Αυτό σήμαινε ότι οι Εβραίοι και με το άστρο ακόμα δεν μπορούσαν να κυκλοφορούν στην πόλη, παρά μόνο στο γκέτο τους. Κι αυτό, βέβαια, ορισμένες ώρες. Τώρα, φαντάζομαι ότι θα είχαν δημιουργηθεί και πολλά άλλα τέτοια γκέτο. Έτσι, οι Εβραίοι, όπου βρέθηκαν, βρέθηκαν. Δεν μπορούσαν πια να πάνε ούτε στα μαγαζιά τους, ούτε στους συγγενείς τους, αν αυτοί έμεναν σε άλλο γκέτο, ούτε στα ψώνια τους. Έπαψαν σχεδόν να κυκλοφορούν.

Κλεισμένοι στα σπίτια τους, καρτερούσαν. Στους δρόμους του γκέτο, εκτός από μας, κυκλοφορούσαν, και μάλιστα με ζωηρότητα, ορισμένοι νεαροί Εβραίοι, με ένα κίτρινο περιβραχιόνιο στο μπράτσο. Ήταν, φαίνεται, ένα είδος πολιτοφύλακες, που τους είχε ορίσει η Κοινότητα, ίσως και οι Γερμανοί. Τους μισούσαμε, πάντως, χωρίς να ξέρουμε ακριβώς το λόγο. Η κινητικότητα και η αυτοπεποίθησή τους τούς έκαμνε ύποπτους στα μάτια μας. Και μάλλον είχαμε δίκαιο, γιατί μερικοί από αυτούς έκαναν την εμφάνισή τους στη γειτονιά και μετά το μάζεμα των Εβραίων, έχοντας πάντα το ίδιο ύφος. Ύστερα δεν ξαναφάνηκαν.

Οι υπόλοιποι, εμείς, μπαινοβγαίναμε στο μεταξύ ελεύθερα από το γκέτο. Εγώ πήγαινα κανονικά στο σχολείο και οι δικοί μου στις διάφορες δουλειές. Ουδείς μας εμπόδισε, ούτε μας ζήτησε ποτέ ταυτότητα. Και μήπως είχαμε ταυτότητα; Γι’ αυτό πιστεύω πάντοτε, πως ακόμα και την ύστατη εκείνη στιγμή ήταν αρκετά εύκολη η διαφυγή πολλών Εβραίων. Βέβαια, υπήρχαν εκείνες οι καταστάσεις στην πόρτα. Αλίμονό τους αν δε βρίσκονταν σωστοί σε μια καταμέτρηση.

Στο σπίτι μου σιγοκουβεντιάζουν ότι θα τους πάρουν, θα τους «σηκώσουν», όπου να 'ναι, οι Γερμανοί τους Εβραίους. Τους λυπόμασταν, βέβαια, πάρα πολύ, αλλά δε βάζαμε με το νου μας το κακό, που σε λίγο έγινε. Ούτε και οι Εβραίοι —αυτοί του σπιτιού μας, τουλάχιστον— έβαζαν τέτοια συμφορά με το νου τους. Η μαντάμ Σιντώ παραπονιόταν στη μητέρα μου ότι εκεί στην Κρακοβία, όπου θα τους πάνε, κάνει πολύ κρύο και οι εκεί Εβραίοι μιλούν άλλη γλώσσα. Έτσι δε θα μπορούν να συνεννοηθούν. Εμένα με κυνηγούσε η μαντάμ Σιντώ για να μου δώσει μια μεγάλη πήλινη θερμάστρα, που την είχαν σε κάποια αποθήκη, Η αποθήκη βρισκόταν έξω από το γκέτο. Ήθελε απλώς να συνοδέψω το χαμάλη, που θα τον πλήρωνε αυτή. Εγώ με διάφορες δικαιολογίες αρνήθηκα, χωρίς να ξέρω το γιατί. Λυπόμασταν να παίρνουμε πράγματα από τους καταδικασμένους ανθρώπους.

Κατά βάθος υποψιαζόμασταν ότι κάτι το πολύ σοβαρό συμβαίνει, κάτι το ανείπωτο. Και οι Εβραίοι, βέβαια, ανησυχούσαν πολύ περισσότερο απ' ό,τι έδειχναν. Τις νύχτες ακούγαμε πνιχτές ψαλμωδίες, προερχόμενες από το σκοτεινό διαμέρισμά τους. Καθόντουσαν όλοι στο σαλόνι, μες στα σκοτεινά, και σιγοέψελναν. Κάποιες βραδιές, από τα γύρω σπίτια και ιδίως από την οδό Κλεισούρας, που έπεφτε πίσω μας και είχε πολλούς Εβραίους, ακούσαμε αργά τη νύχτα γέλια, τραγούδια και παλαμάκια. Παραξενευτήκαμε πάρα πολύ. Ποιοι ήταν αυτοί που γλεντούσαν; Την άλλη μέρα μάθαμε. Παντρεύονταν οι Εβραίοι αράδα. Ταχτοποιούσαν εκκρεμότητες, αποβλέποντας ασφαλώς και σε μια διαφορετική μεταχείριση, εφόσον θα ήταν παντρεμένοι. Δεν μπορούσαν να φανταστούν τη σκληρότητα του διώκτη τους, τα σχέδιά του…

Απέναντί μας, στην αριστερή γωνία Ιουστινιανού και Σιατίστης, έμενε ένα αντρόγυνο, που η γυναίκα μόλις είχε γεννήσει. Ήταν άνθρωποι συμπαθητικοί και μάλλον ευκατάστατοι. Αυτοί είχαν κάνει το εξής: Κατέβασαν ένα σχοινάκι από το μπαλκόνι τους ώς κάτω στο κρεβατάδικο. Εκεί ανάμεσα στις τέντες και τους σπάγκους το λεπτό σχοινί δε διακρινόταν: Προφανώς συνδεόταν με κουδούνι ή καμπανάκι. Πρέπει να λάβαιναν κάποια μέτρα επάνω, στο σπίτι της λεχώνας, όταν χτυπούσε το καμπανάκι. Είναι το μόνο μέτρο άμυνας, που υπέπεσε στην αντίληψή μου, εν ταις ημέραις εκείναις. Αλλά τί να κάνει ένα καμπανάκι, μπροστά στη φοβερή γερμανική μηχανή του ολέθρου;

Θυμούμαι όμως κι ένα παιχνίδι νεαρών Εβραίων μέσα στο δρόμο. Πρέπει να ήταν μία ή δύο μέρες πριν από το μάζεμά τους και ίσως Κυριακή απόγευμα, γιατί τα μαγαζιά του δρόμου ήταν κλειστά. Είχαν ξεμυτίσει έξι εφτά παλικάρια, που ήθελαν, φαίνεται, κάπως να κινηθούν, να ξεδώσουν. Εγώ ήμουν στην εξώπορτα και τους έβλεπα από πολύ κοντά. Πρέπει να τους έβλεπαν από τις γωνίες και οι χωροφύλακες, και, βέβαια, απάνω από τα σπίτια εκατοντάδες μάτια. Φούσκωσαν, λοιπόν, ένα προφυλακτικό, το έκαναν σαν μπάλα και άρχισαν να ανταλλάσσουν πάσες με τα χέρια. Θυμούμαι που φώναζαν «Μπέμπα! Μπέμπα!», από τη μάρκα «Μπεμπέκα», που χρησιμοποιούνταν τότε πολύ. Αλλά με τον ισπανικό τρόπο προφοράς που έλεγαν το «μπέμπα» θαρρείς και βέλαζαν.

Βρισκόμαστε πια στην άνοιξη του 1943. Η κατάσταση στα πολεμικά μέτωπα έχει αλλάξει και μάλιστα εις βάρος του Άξονα. Άκρες μέσες, μαθαίνουμε τα νεότερα και στυλωνόμαστε. Αλλά και η εσωτερική κατάσταση έχει μεταβληθεί κάπως. Η Ελλάδα δεν είναι η παραλυμένη εκείνη χώρα του 1941, την επαύριο της ήττας. Έχει φουντώσει η αντίσταση στα βουνά, αλλά και μέσα στις πόλεις. Βέβαια, η Σαλονίκη δεν έχει πολύ κοντά της «δύσκολα» βουνά — δύσκολα για τους διώκτες. Και αυτό ήταν ακόμα μία ατυχία για τους Εβραίους της. Θα είχαν ξεφύγει προς αυτά αρκετοί. Από παντού δηλαδή μαυρίλα. Ιδιαίτερα άτυχοι αυτοί οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Αφού τράβηξαν τις μπόρες και τις μεγάλες πείνες και τις αλαζονείες του φαντασμένου κατακτητή, χάθηκαν απάνω στην ώρα που τα πράγματα είχαν πάρει για όλους τους άλλους —τους άλλους, εμάς— να καλυτερεύουν.

Ώσπου ένα ξημέρωμα του Απριλίου, ιδιαίτερα νομίζω γλυκό, ξέσπασε το μέγα κακό. Ένα μεγάφωνο ουρλιάζει στο δρόμο. «Όλοι οι Εβραίοι στις πόρτες. Έτοιμοι προς αναχώρηση!» Είναι το αυτοκίνητο της προπαγάνδες, ένα μαύρο «Όπελ». Λαρυγγώδεις φωνές, κτηνώδη προστάγματα γερμανικά. Είμαστε μπλοκαρισμένοι. Κρυφοκοιτάζοντας βλέπουμε τους Γερμανούς των SS και εκείνους τους λεγόμενους «πεταλάδες» να ανεβοκατεβαίνουν βιαστικά στα σπίτια, κραυγάζοντας άγρια και βροντολογώντας τις πόρτες. «Τους παίρνουν τους Εβραίους!».

Ντυνόμαστε όπως όπως και κατεβαίνουμε από το πέμπτο πάτωμα στο δεύτερο, όπου επικρατούσε θρήνος και σύγχυση. Οι καινούργιοι Εβραίοι είχαν κιόλας κατεβεί και έτσι δεν τους είδαμε. Έμεναν οι δικοί μας, που βρίσκονται σε αλλοφροσύνη. Αλλοφροσύνη όχι τόσο απελπισίας, όσο ετοιμασίας. Να μην ξεχάσουν τίποτε από τα απαραίτητα, από όσα είχαν σκεφθεί. Τα βασικά τα έχουν, βέβαια, έτοιμα, από μέρες αμπαλαρισμένα, αλλά τρέχουν αλλόφρονες για τα ψιλοπράγματα. Η κυρία Σιντώ βράζει αυγό για τον Ίνο, θα είναι το τελευταίο του. Του το μπουκώνει, ενώ από την εξώπορτα κάτω έρχονται κτηνώδεις προσταγές. Οι πόρτες όλες ορθάνοιχτες, σύμφωνα με τη διαταγή. Όσοι κρυφοκοίταζαν από τα παράθυρα είδαν τις ίδιες στιγμές του Γερμανούς να τραβοκοπούν τους Εβραίους από τα σπίτια της οδού Σιατίστης και να τους σέρνουν στη φάλαγγα. Ιδίως είδαν γέρους και γριές, που τους τραβοκοπούσαν με τα νυχτικά. Στο δεύτερο πάτωμα έχουν κατεβεί και από τα άλλα πατώματα συγκάτοικοι, γυναίκες κυρίως. Φιλιούνται σταυρωτά με την κυρία Σιντώ. Μια δικιά μας σταυροκοπιέται και λέει δυνατά: «Μάρτυς μου ο Θεός, θα σας τα δώσω πίσω όλα». Φαίνεται της έχουν εμπιστευθεί πράγματα και μπορώ να πω ότι σωστά την έχουν διαλέξει.

Ένας ένας κατεβαίνουν οι Εβραίοι τη στριφογυριστή σκάλα, όπου εγώ ξύνοντας με ένα καρφί τη λαδομπογιά του τοίχου είχα γράψει με μεγάλα γράμματα ΕΠΟΝ. Ο πατέρας μου τότε κόντεψε να με δείρει. «Στο σπίτι σου μέσα το γράφεις;», μου φώναζε. Τελευταία κατεβαίνει η κυρία Σιντώ, κρατώντας τον Ίνο από το χέρι. Μισοκατεβαίνω και κοιτάζω κρυφά στην εξώπορτα. Στέκονται όλοι αραδιασμένοι στην πόρτα σαν να πρόκειται να βγουν φωτογραφία. Θα περάσει ο έλεγχος, θα δούνε αν είναι όλοι παρόντες και θα τους προσθέσουν στη γραμμή. Οι δικοί μας είναι εντάξει, όλοι παρόντες. «Καλά παιδιά». Η φάλαγγα σχηματίζεται στη Βενιζέλου.

Οι πόρτες του διαμερίσματος των Εβραίων μένουν ανοιχτές. Οι συγκάτοικες παίρνουν ό,τι μπορούν και, όπως αποδείχτηκε, καλά κάνουν. Παίρνουν κυρίως ρουχισμό και μικροπράγματα, που μπορούν να μεταφερθούν στα γρήγορα. Γιατί υπάρχει μεγάλος φόβος. Οι Γερμανοί από μέρες έχουν διακηρύξει πως όποιος παίρνει τα υπάρχοντα των Εβραίων τον περιμένει —τί άλλο;— τον περιμένει θάνατος.

Εγώ ανεβαίνω και ετοιμάζομαι για το σχολείο. Ήμουν πολύ πειθαρχικός, αλλά και ήθελα να ξεφύγω από αυτή την κόλαση. Καθώς ετοιμάζομαι βλέπω απ’ το παράθυρο στην Εγνατία φάλαγγες Εβραίων να οδηγούνται με τα πόδια στο σταθμό. Είναι Εβραίοι από άλλες γειτονιές και θα πρέπει να έχουν κινήσει πιο νωρίς από τους δικούς μας. Είναι ζωσμένοι από πάνοπλους Γερμανούς με προτεταμένα τα όπλα, σαν να είναι μεγάλοι εγκληματίες, που υπάρχει φόβος από στιγμή σε στιγμή να το σκάσουν. Στο τέλος της κάθε φάλαγγας πηγαίνουν φορεία με ανήμπορους, που τα κουβαλούν νεαροί Εβραίοι.

Τους δικούς μας Εβραίους δεν τους είδα που έφευγαν. Δε βόλευε το σπίτι κι ύστερα ήταν επικίνδυνο να κοιτάζεις από τόσο κοντά. Όταν βγήκα με την τσάντα μόλις τους είχαν πάρει, αλλά οι σκοποί χωροφύλακες ακόμα φύλαγαν στις εξόδους. Βγήκα από την έξοδο της Χαλκέων. «Πού πας;» μου είπε μαλακά ο χωροφύλακας, που φαινόταν ταραγμένος. «Σχολείο» του είπα και έκανα να του δείξω το πάσο, που είχα ως παιδί σιδηροδρομικού. «Πέρνα» μου είπε, προτού το δείξω. Κι έτσι πέρασα στην πλατεία Δικαστηρίων, που μόνο το κάτω μέρος της ήταν ελεύθερο. Το επάνω της, μέχρι το ύψος της Ιουστινιανού, ήταν μέγα γερμανικό στρατόπεδο οχημάτων, μηχανοκίνητων τανκς, αντιαεροπορικών και κάθε μηχανής πολέμου. Απορώ πως δεν μας έκαψαν τα συμμαχικά αεροπλάνα.

Τότε, εκεί ανάμεσα στα πεύκα που περιβάλλουν την Παναγία Χαλκέων, παρατήρησα ομάδες γύφτων, αλλά όχι μόνο γύφτων, που αγνάντευαν με βουλιμία προς τη γειτονιά μας. Για την ώρα όμως δεν τολμούσαν να πλησιάσουν, γιατί υπήρχαν οι σκοποί. Ήταν, βέβαια, ειδοποιημένοι και προφανώς κάπως έμπειροι από άλλα μαζέματα Εβραίων, σε άλλες γειτονιές, που είχαν γίνει τις προηγούμενες μέρες, αλλά εμείς δεν τα πήραμε είδηση. Ήξεραν πως η αυστηρή διαταγή των Γερμανών για τις εβραϊκές περιουσίες δεν ετηρείτο και τόσο, γι’ αυτό και ήταν έτοιμοι να ορμήξουν. Εγώ, φυσικά, δεν υποπτεύθηκα τέτοια πράγματα. Νόμισα πως είναι περίεργοι που κοιτάζουν.

Στο σχολείο, που βρισκόταν όπως είπα μακριά, κοντά στου Κεμάλ το σπίτι, δεν υπήρχε ιδιαίτερη συγκίνηση. Οι περισσότεροι συμμαθητές μου δεν ήξεραν καν ότι οι Γερμανοί μαζεύουν τους Εβραίους και σίγουρα κανένας τους δεν είχε δει αυτά που είδα εγώ πρωί πρωί. Σε λίγο κι εγώ ξεχάστηκα κι όταν άρχισε το μάθημα ξεχάστηκα ολότελα. Παιδί πράμα…

Το μεσημέρι γυρίζοντας άρχισα, μόλις ξαναβρέθηκα στην περιοχή της μεγάλης πλατείας, να ξαναμπαίνω στο κλίμα. Όσο πλησίαζα τόσο καταλάβαινα, ότι είχε γίνει διαρπαγή — γιάγμα. Άλλωστε, κάτι τελευταίοι κακομοίρηδες ακόμη σέρναν μπαούλα και ντιβάνια και αδειανά συρτάρια μέσα στα χώματα. Και κάτι χοντρούς τόμους βιβλίων δερματόδετους.

Στο σπίτι μας η εξώπορτα διπλανοιγμένη, παραγεμίσματα από στρώματα, χαρτιά και σκουπίδια στις σκάλες. Το διαμέρισμα των Εβραίων ορθάνοιχτο και σαφώς λεηλατημένο. Δεν είχε σχεδόν τίποτε μέσα. Σκουπίδια, βέβαια, άφθονα στο πάτωμα, στοίβες φλούδια από πασατέμπο, που φαίνεται ότι έτρωγαν οι Εβραίοι τις νύχτες της αναμονής, και σκισμένα βιβλία στο μπάνιο. Αυτά ήταν το μόνο πράγμα που με συγκίνησε. Στην κουζίνα τα πλακάκια του τζακιού ξηλωμένα, προφανώς για τον κρυμμένο «θησαυρό» και στη γωνιά του δωματίου ένα μονό κρεβάτι με σπασμένες μερικές σούστες. Στο κρεβάτι αυτό, που το ανεβάσαμε σε λίγο, κοιμόμουν ώσπου έγινα μεγάλος.

Το χειρότερο ίσως ήταν το εξής· τα τάγματα και τα συντάγματα των γύφτων δεν περιορίσθηκαν στο διαμέρισμα των Εβραίων, αλλά άρπαξαν ό,τι βρήκαν μπροστά τους. Έβγαλαν όλα τα παραθυρόφυλλα της σκάλας, ακόμα και τα καπάκια από τα κουδούνια. Χρόνια κάναμε να αποκαταστήσουμε τις ζημιές. Παγώσαμε, βραχήκαμε και γλιστρήσαμε από το χιόνι και τον πάγο άπειρες φορές σε κείνη την απροστάτευτη σκάλα. Οι δικοί μου με κόπο έσωσαν το διαμέρισμά μας από τη λεηλασία. Βγήκαν και στέκονταν στο κεφαλόσκαλο αρματωμένοι με ό,τι μπορούσαν. Πάλι καλοί ήταν εκείνοι οι γύφτοι, που δεν ήταν και όλοι γύφτοι. Γιατί αν ήταν ένας απ’ τους τωρινούς θα είχαν βάλει φωτιά στο σπίτι.

Από ψηλά, από την πίσω μεριά του σπιτιού, βλέπαμε από την πρώτη μέρα κιόλας το εξής φαινόμενο: Είχαν ανοίξει τα εβραίικα μαγαζιά από πίσω και τα άδειαζαν. Δηλαδή διάφοροι κάτοικοι της οδού Κλεισούρας άδειαζαν τα μαγαζιά της Ιουστινιανού. Και έβλεπες κρεβάτια, μπουφέδες, ντουλάπες, καναπέδες, κομοδίνα, να ανεβαίνουν με σκοινιά σε δεύτερα και τρίτα πατώματα, που βέβαια δεν φαίνονταν από το δρόμο. Όλα αυτά μέσα σε φοβερή βιασύνη και σε αγωνιώδεις κινήσεις. Σε λίγες μέρες, οι Γερμανοί μοίρασαν τα μαγαζιά σε διαφόρους τύπους, που ίσως μπορεί να φαντασθεί κανείς πώς τους διάλεξαν. Αλλά τα μαγαζιά βρέθηκαν άδεια και αυτό ήταν μια καλή, αν και η μόνη, τιμωρία τους.

Στην αρχή νομίζαμε πως τους Εβραίους τους φορτώνουν αμέσως στα τρένα. Ύστερα μάθαμε ότι τους στοιβάζουν στο σταθμό, στον πανάθλιο συνοικισμό του βαρόνου Χιρς, που τον είχαν περιφράξει με βαριά συρματοπλέγματα, από τα οποία μερικά σώζονται ακόμα μέχρι σήμερα. Από κει τους παίρναν ομάδες ομάδες και τους στέλναν με εμπορικά κατάκλειστα τρένα προς τα πάνω. Άλλωστε, γρήγορα μάθαμε τα πράγματα από πρώτο χέρι.

Ο πατέρας μου ήταν μηχανοδηγός, οδηγούσε τρένα. Τα τρένα τότε σπανίως ήταν επιβατικά. Συνήθως ήταν στρατιωτικά, για το στρατό κατοχής. Σύνορα τότε στη βαλκανική δεν υπήρχαν. Ήταν παντού γερμανική στρατοκρατορία. Ιδίως με τη Σερβία ήμασταν ενωμένοι σιδηροδρομικώς. Τα ελληνικά τρένα δε σταματούσαν, όπως τώρα στην Ειδομένη. Αλλά, εάν χρειαζόταν, μέχρι Βελιγράδι ανέβαιναν. Έφευγε ο πατέρας μου και δεν ξέραμε πότε θα γυρίσει. Γυρνούσε ξαφνικά. Κατάκοπος καταλερωμένος με σαπισμένες τις κάλτσες στα πόδια του. Φοβερή κατάσταση.

Ένα βράδυ, αργά, γύρισε ιδιαίτερα φαρμακωμένος. Είχε οδηγήσει ένα τρένο με Εβραίους μέχρι τη Νις. «Μεγάλο κακό γίνεται με τους Εβραίους» έλεγε. «Τους πηγαίνουν με εμπορικά βαγόνια κατάκλειστα, χωρίς τροφή και νερό. Ακόμα και χωρίς αέρα. Οι Γερμανοί μας αναγκάζουν να σταματούμε το τρένο μέσα στις ερημιές, για να γίνει το ξάφρισμα. Μέσα από τα βαγόνια κλωτσάνε και φωνάζουν. Δεν είναι μόνο για νερό και αέρα, αλλά και για να βγάλουν τους πεθαμένους. Έβγαλαν από ένα βαγόνι ένα παιδάκι σαν το Λάκη μας», είπε και χάιδεψε τον αδελφό μου. Απάνω σ' αυτό τον έπιασαν τα κλάματα. Τρανταχτά κλάματα με λυγμούς. «Οι Γερμανοί δεν μπορούν να περπατήσουν από τα ρολόγια, τα βραχιόλια και τα περιδέραια, που μαζεύουν με το πιστόλι στο χέρι. Μου πέταξαν και μένα αυτά, στον λοκφύρερ». Ήταν κάτι άχρηστα ρολόγια, που δε δουλεύαν και ίσως να τα έχω ακόμα κάπου.

Έκανε και άλλα τέτοια τρένα αργότερα με την ίδια πάντα σύγχυση. Μας μιλούσε με φρίκη για την κόλαση του στρατοπέδου του σταθμού. Οι Γερμανοί είχαν βάλει άγριο χέρι στις γυναίκες. Οι Εβραίοι του Σταθμού είχαν καταρρακωθεί. Η πείνα, η βρόμα, οι αρρώστιες, οι κτηνωδίες. Τώρα διαβάζουμε πως οι Εβραίοι της Ελλάδας έφταναν ιδιαίτερα αδυνατισμένοι και οδηγούνταν οι περισσότεροι κατευθείαν στους φούρνους…

Σε λίγες μέρες ήρθε στο σπίτι ένα ψηλός, ξερακιανός, μεγάλης κάπως ηλικίας, Γερμανός πολίτης, συνοδευόμενος από ένα διερμηνέα. Ζήτησε να του ανοίξουν το διαμέρισμα των Εβραίων. Μπήκε μέσα και άρχισε να μετράει δυνατά τα δωμάτια: ein, jwei, drei… «Γερμανός! Το διαμέρισμα των Εβραίων θα το επιτάξει Γερμανός! Θα έχουμε τώρα συγκάτοικο Γερμανό. Ποιος ξέρει τί διάβολος είναι…», λέγαμε.

Και πραγματικά αυτός το πήρε. Αλλά δεν ήταν Γερμανός. Ήταν ένας καράβλαχος από τη Δυτική Μακεδονία, που είχε σπουδάσει στη Γερμανία και τώρα τα ’χε καλά και περίκαλα με τους Γερμανούς. Τους έκαμνε τεχνικά έργα. Αυτός εγκαταστάθηκε για χρόνια εκεί. Και η αλήθεια είναι, ότι, εκτός από τις γεροπαραξενιές του, διόλου δε μας πείραξε. Δεν ήταν καταδότης. Όταν έφυγαν οι Γερμανοί και ήρθε το ΕΑΜ, τα χρειάστηκε. Άρχισε να μας γλυκομιλάει και να μας ξέρει. Εμείς ήμασταν οι προλετάριοι του μεγάρου και με μας ήθελε να τα έχει καλά. Αλλά τη γλίτωσε και τα επόμενα, δύστυχα και για μας, χρόνια δεν έμεινε θέση μεγάλη και τρανή που να μην την πάρει. Του είχαν εμπιστοσύνη απόλυτη. Φίλος των Γερμανών, βλέπεις…

Από τους Εβραίους του σπιτιού μας κανένας δε γύρισε. Πάει και η παχουλή κυρία Σιντώ, πάει κι ο μικρός Ίνο, πάει και το κοκκινομάλλικο κορίτσι. Αλλά κι από τη γειτονιά ελάχιστοι γύρισαν. Και πολύ τσακισμένοι. Έφταναν ένας ένας σιωπηλοί και ταπεινοί, έπαιρναν το σπίτι τους, αν μπορούσαν, και ξανάπιαναν τη δουλειά τους.

Έτσι, κανένα χρόνο μετά τον πόλεμο, και όταν όλα φαίνονταν μακρινά και κάπως ξεχασμένα, είδαμε μια μέρα το καφεκοπτήριο κάτω από το σπίτι μας ανοιχτό. Οι δυο νεαροί γιοι του Αζούς, οι παλαιστές ή πυγμάχοι, είχαν γυρίσει. Ο γερο-Αζούς όμως όχι. Χάθηκε κι αυτός στα μακρινά στρατόπεδα της παραφροσύνης.

Έγραψα εδώ, κατά μήνα Φεβρουάριο του 1983, όσα είδα και διεπίστωσα ο ίδιος για το διωγμό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς. Και τα έγραψα μόνον για τους αθώους εκείνους και για κανέναν άλλο…

[πηγή: Γιώργος Ιωάννου, Η πρωτεύουσα των προσφύγων. Πεζογραφήματα, Κέδρος, Αθήνα 1987 (5η έκδ.), σ. 58-70]

Ο τίτλος του κειμένου αποτελεί την πρώτη εισαγωγή στο περιεχόμενό του. Οργανωτικά οφείλει να προϊδεάζει τον αναγνώστη για το θέμα που θα πραγματευτεί το κείμενο και επικοινωνιακά να κεντρίζει το ενδιαφέρον του. Η πραγμάτευση ενός θέματος, που αφορά τον τίτλο μπορεί να σχετίζεται με στοιχεία τόσο του περιεχομένου όσο και της οργανωτικής του λειτουργίας και της μορφής του, η οποία είναι αποτέλεσμα ποικίλων τεχνικών που εφαρμόζονται σε αυτόν. Ο τίτλος εξαρτάται από το περιεχόμενο του κειμένου, από τον κειμενικό τύπο και από την πρόθεση του πομπού.

 

Μορφή τίτλου

• Αντικειμενικός ή με σχόλιο, το οποίο μαρτυρά την άποψη του συγγραφέα
• Α-ρηματικός, ελλειπτικός, ονοματική διατύπωση. Ο συγγραφέας μεταδίδει άμεσα το μήνυμα.
• (Σε περίπτωση ρηματικού τίτλου) Σχολιασμός ρηματικού χρόνου, προσώπου, έγκλισης, τροπικότητας, διάθεσης, φωνής.
• Χρήση αναφορικής ή ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας
• Σχολιασμός σημείων στίξης και της λειτουργίας αυτών
• Σχολιασμός λεξιλογίου (λαϊκό, λόγιο, αργκό, ειδικό)
• Σχολιασμός σχημάτων λόγου
• Σχολιασμός ύφους (δραματικό, χιουμοριστικό, σοβαρό, προτρεπτικό, ειρωνικό κτλ.)
• Σχολιασμός του αριθμού και της σειράς των λέξεων από τις οποίες αποτελείται ο τίτλος. Σχολιάζουμε τη σειρά των λέξεων που αποτελούν τον τίτλο: συχνά η «κανονική» σειρά αλλάζει, όταν οι όροι εκφέρονται με έμφαση. Ένας όρος που τονίζεται ιδιαιτέρως παίρνει συνήθως θέση στην αρχή της πρότασης

π.χ. «Ψηφίστηκε χθες το νομοσχέδιο για την παιδεία» ή «Χθες ψηφίστηκε το νομοσχέδιο για την παιδεία»

• Ενδεχόμενη χρήση γνωστών ρήσεων, παροιμιών, παραφράσεις τίτλων, λογοπαίγνια, ομοιοτέλευτα, παρηχήσεις

 

Συσχετισμός με το περιεχόμενο

• Ελέγχουμε αν το περιεχόμενο, οι πληροφορίες που δίνει ο τίτλος, αναπτύσσονται στο κείμενο, κι επισημαίνουμε κι αναφέρουμε ανάλογα χωρία.

 

Οργανωτικός ρόλος του τίτλου

• Εισαγωγή στο θέμα (άμεση ή έμμεση αναφορά)
• Κάλυψη του περιεχομένου του κειμένου

Τα σημεία στίξης υποβοηθούν την ανάγνωση και πληροφορούν για απόψεις, σκέψεις, συναισθήματα του πομπού. Υπάρχουν τα συντακτικά σημεία στίξης (τελεία, κόμμα, άνω τελεία, παρενθέσεις, παύλες, διάστημα, εισαγωγικά, ερωτηματικό) και τα σχολιαστικά σημεία στίξης (θαυμαστικό, αποσιωπητικά, εισαγωγικά, ερωτηματικό). Τα τελευταία διευκολύνουν την απόδοση του επιτονισμού της φωνής του πομπού. Με τη στίξη το κείμενο αποκτά ζωντάνια, αμεσότητα και μεταδίδονται εναργέστερα οι σκέψεις και τα συναισθήματα.

• ΤΕΛΕΙΑ : Τέλος περιόδου, συντομογραφίες (Δ.Ε.Η.), συντμήσεις λέξεων (κ.λπ.), στους αριθμούς για τη διάκριση χιλιάδων, εκατοντάδων χιλιάδων κ.λπ.

Η τελεία δεν χρησιμοποιείται στις χρονολογίες (2024 μ.Χ.), σε τίτλους, σε λεζάντες φωτογραφιών.

 

• ΚΟΜΜΑ : Ασύνδετο σχήμα, δευτερεύουσες προτάσεις, κλητικές προσφωνήσεις (Κυρίες και κύριοι, συγκεντρωθήκαμε…), παρενθετικές προτάσεις (είναι, όπως λένε, απίστευτο…). Χρησιμοποιείται στους αριθμούς για τη διάκριση των δεκαδικών ψηφίων, στο αναφορικό ό,τι, όπου και ονομάζεται υποδιαστολή.

 

• ΑΝΩ ΤΕΛΕΙΑ : Τέλος ημιπεριόδου, συμπλήρωση νοήματος, παράθεση στοιχείων / ύφος : κοφτό. Η άνω τελεία χρησιμοποιείται για να ξεχωρίσει ή ομαδοποιήσει φράσεις στις οποίες παρουσιάζουμε δραστηριότητες, στάδια, διαδικασίες κ.λπ. Με την άνω τελεία ομαδοποιούμε και ταυτόχρονα διαφοροποιούμε τις πληροφορίες που λαμβάνει ο αναγνώστης.

 

• ΔΙΠΛΗ ΤΕΛΕΙΑ : Μετά από τη διπλή τελεία ακολουθεί : παράθεση στοιχείων, γνωμικό, αυτούσια μεταφορά λόγου, απαρίθμηση, επεξήγηση, το αποτέλεσμα της προηγούμενης φράσης. Η διπλή τελεία χρησιμοποιείται σε διάκριση τίτλου – υπότιτλου (σε άρθρο), για να δώσει έμφαση σε μία λέξη, φράση, πρόταση, για να παραθέσει κατά λέξη, μέσα σε εισαγωγικά, μια ξένη γνώμη, προκειμένου να διακρίνει το θέμα από το σχόλιο σε κείμενο με επιγραμματικό χαρακτήρα όπως ένας κατάλογος, για να παρουσιάσει με λεπτομέρειες ή να αποσαφηνίσει την ιδέα που βρίσκεται πριν από αυτή

 

• ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ : Επεξήγηση, συμπληρωματικό σχόλιο, παράδειγμα, παραπομπή, διαφοροποίηση των βασικών πληροφοριών από τις δευτερεύουσες, ορισμός έννοιας / όρου, πηγή / παράθεμα.

Το περιεχόμενο της παρένθεσης θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας και μπορεί να παραληφθεί. Το κείμενο καθίσταται άμεσο κι εύληπτο.

 

• ΜΟΝΗ / ΔΙΠΛΗ ΠΑΥΛΑ : Επεξήγηση, προϋπόθεση, παράθεση συνειρμικής σκέψης, συμπληρωματικό σχόλιο, παράδειγμα, παραπομπή. Χρησιμοποιείται για να δώσει έμφαση σε ένα σχόλιο, για να προσθέσει και υπενθυμίσει σημαντικές πληροφορίες στον αναγνώστη, για να απομονώσει από την υπόλοιπη πρόταση ομοειδή και διαδοχικά επεξηγηματικά στοιχεία που θα μπορούσαν εναλλακτικά να εισαχθούν με λέξεις ή φράσεις (όπως: δηλαδή, για παράδειγμα κ.λπ.).

Το περιεχόμενο εντός της διπλής παύλας δεν θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας και δεν μπορεί να παραληφθεί. Το κείμενο καθίσταται άμεσο κι εύληπτο.

 

• ΕΝΩΤΙΚΟ : Συλλαβισμός (λέ-ξη), έμφαση (λ-έ-ξ-η), παρενθετικά σύνθετα (τρένο-φάντασμα), διάστημα / απόσταση (ανοικτά Δευτέρα - Πέμπτη), διαχωρισμός προθήματος (υπέρ-εγώ). Χρησιμοποιείται επίσης για να δηλώσει το διάστημα μεταξύ δυο ορίων, για να δηλώσει διάζευξη, για να ενώσει στοιχεία ίδιας κατηγορίας που χρησιμοποιούνται σε άμεση συνέχεια χωρίς να συνδέονται παρατακτικά, σε φραστικά ονόματα του τύπου όνομα + όνομα (π.χ. παιδί-θαύμα), σε κείμενα για τη γλώσσα για να δηλωθεί ότι το παρατιθέμενο στοιχείο αποτελεί μέρος της λέξης (π.χ. Το -εξ ήταν η πιο συχνή κατάληξη στις επωνυμίες εταιρειών κατά τη δεκαετία του ’70.)

 

• ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ : Αυτούσια μεταφορά λόγου, γνωμικά – ρήσεις, τίτλοι έργων, ονομασία, όρος, μεταφορά, νεολογισμοί – λόγιες λέξεις – αργκό, έμφαση, ειρωνεία, αμφισβήτηση, αποστασιοποίηση του γράφοντα από τα γραφόμενα, σχολιασμός της σημασίας μιας λέξης ή φράσης, επωνυμίες.

 

• ΑΠΟΣΙΩΠΗΤΙΚΑ : Προβληματισμός, αποσιώπηση μέρους του μηνύματος, παράλειψη ομοειδών όρων, ειρωνεία, συγκίνηση, επιφύλαξη, δισταγμός, απειλή, έκπληξη, στιγμιαία παύση για να κεντριστεί η προσοχή του αναγνώστη, υπονοούμενο για να δηλώσει απρόσμενη μεταβολή στην εξέλιξη του νοήματος. Σε αυτή τη χρήση καταφεύγει όταν θέλει να τονίσει την υπερβολή ή να δημιουργήσει ένα κωμικό αποτέλεσμα. Σε αυτήν την περίπτωση, βάζει αποσιωπητικά πριν από τη λέξη που προξενεί αυτήν την απρόσμενη μεταβολή. (π.χ. Οι πορτοκαλιές πινακίδες έγιναν… μαύρες.)

 

 

• ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ : Χρησιμοποιείται σε ευθείες και σε ρητορικές ερωτήσεις, σε αντικατάσταση ενός στοιχείου του μηνύματος που είναι άγνωστο (π.χ. Ο Ηράκλειτος (640-; π.Χ.) πέρασε τη ζωή του στην Έφεσο.)

Απορία, προβληματισμός, αγανάκτηση, αποδοκιμασία, προτροπή, ευαισθητοποίηση. Εντός παρένθεσης : ειρωνεία, αμφισβήτηση, αβεβαιότητα του συντάκτη για ένα στοιχείο του μηνύματος. Στα ρητορικά ερωτήματα : έντονη άρνηση ή έντονη κατάφαση.

 

• ΘΑΥΜΑΣΤΙΚΟ : Χρησιμοποιείται σε προστακτικές, κατά την προσφώνηση προσώπων, για να δώσει έμφαση, σε επιφωνήματα ή σε επιφωνηματικές πράξεις. Φανερώνει θαυμασμό, έκπληξη, χαρά, ενθουσιασμό, ενθάρρυνση, έντονη προτροπή, αποδοκιμασία, προσταγή, ειρωνεία, σαρκασμό, απορία. Εντός παρένθεσης : έκπληξη, αμφισβήτηση.

Τα κειμενικά είδη είναι προϊόντα μιας κοινωνικής διεργασίας, που διαφοροποιούνται ανάλογα με το σκοπό για τον οποίο παράγονται και χρησιμοποιούνται από τα μέλη ενός πολιτισμού για την επίτευξη της επικοινωνίας. Κάθε κειμενικό είδος παρουσιάζει διαφορετικό τρόπο οργάνωσης και ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά. Προϊόντα σύνθεσης των κειμενικών ειδών είναι οι κειμενικοί τύποι.

• ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ : Για να συνθέσουμε ένα κείμενο με επιχειρήματα χρησιμοποιούμε ενεστώτα κι αιτιολογικές προτάσεις. Επίσης, εκθέτουμε τα επιχειρήματα στη λογική τους σειρά.

 

ΔΟΜΗ / ΟΡΓΑΝΩΣΗ	ΓΛΩΣΣΑ
o   Ισχυρισμός o   Απόδειξη o   Συμπέρασμα (Χρονικές, αιτιώδεις, αντιθετικές σχέσεις)	Σαφήνεια, ονοματοποίηση, παθητική φωνή, ρητορικά ερωτήματα, αποφαντικές προτάσεις, πλούσια στίξη

 

• ΕΞΗΓΗΣΗ : Ερμηνεύει μέσω της ακολουθίας / διαδοχής τα φαινόμενα σε σχέσεις χρονικότητας ή και αιτιότητας.

ΔΟΜΗ / ΟΡΓΑΝΩΣΗ	ΓΛΩΣΣΑ
Κατηγοριοποίηση – περιγραφή φαινομένου Βήματα σε χρονική ή αιτιολογική σειρά που αποδίδουν το «πώς» και το «γιατί» του φαινομένου Προσωπικές παρατηρήσεις (σχέσεις χρονικές και αιτιολογικές)	Κοινά ουσιαστικά, ρήματα (Ενεστώτα) δράσης και σκέψης, φράσεις πιθανολόγησης

 

• ΟΔΗΓΙΕΣ : Λογικές ακολουθίες, με τις οποίες καθοδηγούνται πράξεις ή συμπεριφορές

ΔΟΜΗ / ΟΡΓΑΝΩΣΗ	ΓΛΩΣΣΑ
o   Διαδικαστικές οδηγίες : -          Στόχος (αναφορά στο στόχο) -          Υλικά (λίστα συστατικών) -          Εκτέλεση (βήματα που οδηγούν στην επίτευξη του στόχου) o   Μη διαδικαστικές οδηγίες : -          Στόχος -          Προτροπές (με αδιάφορη σειρά)  (σχέσεις χρονικές, αιτιολογικές, προϋπόθεσης)	Προσφωνήσεις, ρήματα δράσης σε ενεστώτα, υποτακτική, προστακτική, α΄ πληθυντικό πρόσωπο, φράσεις πιθανολόγησης, κοινά ουσιαστικά, επιρρήματα που τροποποιούν τη σημασία των ρημάτων ή προσθέτουν πληροφορίες

 

 

• ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Ο όρος περιγραφή σημαίνει την αναπαράσταση με το λόγο (προφορικό ή γραπτό) ενός αντικειμένου, την έκθεση, δηλαδή, εκείνων των γνωρισμάτων του με τα οποία μπορεί κανείς να σχηματίσει μια εικόνα του. Κινείται στο χώρο και οργανώνει τα πράγματα σε καθημερινά και τεχνικά πλαίσια νοήματος.

Σκοποί της περιγραφής :

1. Η πληροφοριακή περιγραφή, που έχει ως σκοπό την εξυπηρέτηση καθαρά πρακτικών αναγκών της καθημερινής ζωής και της επιστήμης (σε εφημερίδες : μικρές αγγελίες, ανακοινώσεις, σε διαφημιστικά φυλλάδια, σε πρακτικούς οδηγούς : τουριστικούς κ.λπ., σε σχολικά εγχειρίδια, σε επιστημονικά κείμενα, σε επίσημα έγγραφα).
2. Η λογοτεχνική περιγραφή, που εξυπηρετεί την ανάγκη για έκφραση και επικοινωνία και αποσκοπεί, συγχρόνως, στην ψυχαγωγία του δέκτη.

Η γλώσσα της περιγραφής

Η γλωσσική ποικιλία, η κυριολεκτική ή μεταφορική λειτουργία, κατά την περιγραφή είναι ανάλογη με το σκοπό, το κοινό στο οποίο απευθύνεται και το είδος του κειμένου. Χρησιμοποιούνται ρήματα σε ενεστώτα, συνδετικά, δράσης ή κρίσης καθώς και περιγραφικά ή αξιολογικά επίθετα.

Το ύφος της περιγραφής

Το ύφος ποικίλλει από απλό και καθημερινό έως το πιο επιτηδευμένο και επίσημο, ανάλογα με το σκοπό, το κοινό και, φυσικά το είδος της περιγραφής (αν, δηλαδή, είναι πληροφοριακού ή λογοτεχνικού χαρακτήρα).

Δομή / οργάνωση

• Ονομασία του περιγραφόμενου αντικειμένου
• Ταξινόμηση σε γένος
• Περιγραφή ιδιοτήτων

(διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις που δηλώνουν το χώρο)

 

• ΑΦΗΓΗΣΗ

Αφήγηση είναι μια πράξη επικοινωνίας με την οποία παρουσιάζεται προφορικά ή γραπτά μια σειρά πραγματικών ή πλασματικών γεγονότων. Στην αφήγηση ο αφηγητής φροντίζει, συνήθως, να δώσει με χρονική σειρά, προσέχοντας τον άξονα του χώρου, τις απαραίτητες πληροφορίες για τις διάφορες φάσεις και την εξέλιξή του. Κάθε αφήγηση, ως επικοινωνιακή πράξη, προϋποθέτει δύο τουλάχιστον πρόσωπα : έναν πομπό, τον αφηγητή και το δέκτη της αφήγησης.

Σε κάθε αφήγηση διακρίνουμε :

α) το αφηγηματικό περιεχόμενο (γεγονότα – πράξεις προσώπων που συνιστούν μια ιστορία)

β) την αφηγηματική πράξη (τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται τα γεγονότα από τον αφηγητή).

Με βάση το σκοπό τους υπάρχουν διάφορα είδη αφήγησης :

1) η λογοτεχνική αφήγηση, που εξυπηρετεί τους στόχους της λογοτεχνίας,

2) η ιστορική αφήγηση, που εξυπηρετεί τους στόχους της ιστορίας, και

3) οι αφηγήσεις που εξυπηρετούν τις καθημερινές ανάγκες της ζωής, όπως η δημοσιογραφική είδηση, το ημερολόγιο, το βιογραφικό σημείωμα, η υπηρεσιακή αναφορά, η μαρτυρική κατάθεση κ.λπ.

Δομή / οργάνωση

• Προσανατολισμός
• Περιπέτεια
• Αξιολόγηση
• Λύση
• Κατάληξη

 

Η γλώσσα της αφήγησης

Ρήματα παρελθοντικών χρόνων (και σε ιστορικό ενεστώτα), επαναλήψεις, παρηχήσεις κ.ά.

 

Πηγή : "Οδηγός επιτυχίας"

ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ

Πρόκειται για σταθερές, ταξινομημένες απόψεις , που συνήθως οφείλονται σε ελλιπή πληροφόρηση, σχετικά με τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στα μέλη μιας ομάδας.

 

 

Χαρακτηριστικά: Τα στερεότυπα :

 

1. Βασίζονται σε προκατασκευασμένες ιδέες και κρίσεις
2. Δεν εμπεριέχουν αναλυτικές αιτιολογήσεις
3. Εκφράζονται με επιθετικούς προσδιορισμούς και τυποποιημένες φράσεις
4. Είναι γενικευτικά σύνολα για ένα  λαό ή κοινωνική ομάδα
5. Ενεργοποιούνται χωρίς σκέψη, με τρόπο αυτόματο και μηχανικό
6. Παρεμποδίζουν την λειτουργία της κρίσης
7. Καθορίζουν την αντίδραση και τη συμπεριφορά ενός ατόμου απέναντι στα μέλη ομάδων.

 

Αίτια δημιουργίας στερεότυπων αντιλήψεων

 

• Η οικογένεια ως πρωταρχικός φορέας αγωγής επηρεάζει και καθορίζει την αδιάπλαστη νεανική σκέψη. Οι ιδεολογικοί προσανατολισμοί και το σύνολο των αξιών που επικρατούν στο οικογενειακό περιβάλλον προδιαθέτουν θετικά ή αρνητικά το νέο για κοινωνικές ομάδες , ιδεολογίες κ.λπ.
• Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, η άγνοια, η ημιμάθεια, η έλλειψη κριτικής σκέψης , για σφαιρική θέαση των γεγονότων. η μονομερής και επιφανειακή γνώση στο πλαίσιο του εξειδικευτικού θεσμού που δε δημιουργεί διάθεση γόνιμης αμφισβήτησης στερεοτυπικών αντιλήψεων, δεν ευνοεί την πολυπρισματική θεώρηση των πραγμάτων, δεν απαλλάσσει από το δογματισμό και την προσκόλληση σε αυθεντίες.
• Τα μέσα ενημέρωσης αναπαράγουν στερεότυπες αντιλήψεις με την προπαγάνδιση ανάλογων ιδεών και προκαταλήψεων για πρόσωπα, ομάδες ατόμων, ιδεολογίες. Επίσης με την καλλιέργεια εθνικιστικού πνεύματος και την προβολή αρνητικών προτύπων στα οποία υπολανθάνουν στερεότυπες αντιλήψεις.
• Τα θρησκευτικά δόγματα καλλιεργούν ένα γενικότερο τρόπο άκριτης αποδοχής των γεγονότων και των καταστάσεων.
• Το πολιτικό κατεστημένο έχει άμεσο συμφέρον  από τις διακρίσεις και το διαχωρισμό των πολιτών με βάση τον ιδεολογικό τους προσανατολισμό. Δημαγωγοί στο όνομα της εξουσίας καλλιεργούν το λαϊκισμό και τον εθνικισμό.
• Τα οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα «κατασκευάζουν» υποτιμητικά χαρακτηριστικά για κοινωνικές ομάδες, μετανάστες, για να επιτύχουν την ηθική νομιμοποίηση της εκμετάλλευσης και της αναξιοκρατικής αντιμετώπισής τους.
• Ο σύγχρονος τρόπος ζωής δεν αφήνει στον άνθρωπο περιθώρια να σκεφτεί. Ο ατομικισμός και η ιδιοτέλεια και οι κοινωνικές ανισότητες και ιδεολογίες που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά.
• Συμπλεγματικές προσωπικότητες υποβιβάζουν την αξία άλλων για να ενισχύσουν την αίσθηση της δικής τους αξίας και να εκτονώσουν τη δυσφορία που αισθάνονται για την αυτόϋποεκτίμησή τους.

   
Συνέπειες     
Για το άτομο

1. Δυσχεραίνεται η κοινωνικοποίηση του ατόμου, η πορεία από το εγώ στο εμείς.
2. Διαστρεβλώνεται η πραγματικότητα και το άτομο οδηγείται στη μεροληψία και στον παρωπιδισμό.
3. Καθίσταται δυσχερής η ανεύρεση της αλήθειας λόγω διαμορφωμένης εκ των προτέρων αντιλήψεως, έλλειψης κριτικής σκέψεις , απόρριψης κάθε νεωτεριστικής προσπάθειας.
4. Πνευματική στειρότητα, καθώς εξαιτίας της μονομέρειας της σκέψης, δεν αναπτύσσεται η φαντασία, μένει στάσιμη η επιστήμη.
5. Παρεμποδίζεται η αυτοκριτική και η αυτογνωσία , αφού θεωρείται δεδομένη η υπεροχή έναντι των άλλων.
6. Απώλεια ηθικής συνείδησης, καθώς η προκαθορισμένη στάση οδηγεί στην  αδικία και στην απόρριψη των άλλων. Τα στερεότυπα συνοδεύονται από ρατσισμό, φανατισμό και πάθη που καταλήγουν σε απάνθρωπη συμπεριφορά και παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Για την κοινωνία

 

1. Κοινωνική δυσαρμονία με αποτέλεσμα την κοινωνική στασιμότητα και αναστολή της κοινωνικής προόδου.
2. Πρόκληση κοινωνικών αναστατώσεων και αύξηση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας (βία, εγκληματικότητα, τρομοκρατία).
3. Πολιτική αστάθεια, φανατισμός, καταπάτηση δικαιωμάτων ατόμων και κοινωνικών ομάδων.
4. Καλλιέργεια πνεύματος εθνικισμού, ρατσισμού και φυλετικών διακρίσεων.
5. Μαζοποίηση και παθητικοποίηση, από τη δουλική αποδοχή των στερεότυπων και την και την εκμηδένιση του προσωπικού στοιχείου. Έτσι γίνεται ευκολότερη η χειραγώγηση  και η ετεροκατεύθυνση της κοινωνίας.
6. Αδυναμία συνεργασίας όλων των λαών για επίτευξη παγκόσμιας  ειρήνης και καταπολέμηση των κοινών προβλημάτων.

 

Τρόποι αντίστασης στις στερεότυπες αντιλήψεις

 

1. Πνευματική καλλιέργεια που αναπτύσσει την κριτική σκέψη και παρέχει τη δυνατότητα πολυπρισματικής  θέασης των πραγμάτων, απαλλάσσει από εξωλογικά στοιχεία, ενισχύει τη γόνιμη αμφισβήτηση των παγιωμένων αντιλήψεων.
2. Πνευματική και συνειδησιακή εγρήγορση, φροντίδα για προσωπική καλλιέργεια, διαλλακτικότητα και έλλειψη φανατισμού, αποφυγή άγονης προσήλωσης σε παραδοσιακά δόγματα και θέσεις, μετουσίωση των νέων ιδεών σε καθημερινή πρακτική.
3. Οικογένεια →Αποφυγή επιβολής απόψεων, καλλιέργεια διαλόγου, διαπαιδαγώγηση με πνεύμα ελευθερίας, ανοχής, διαμόρφωση αυτόνομης σκέψης χωρίς προκαταλήψεις και ιδεολογικές αγκυλώσεις.
4. Παιδεία →Ανθρωπιστικό περιεχόμενο, για την ανάπτυξη σεβασμού προς τον άνθρωπο ως οντότητα και αξία. Διεύρυνση πνευματικών οριζόντων, καλλιέργεια κριτικής σκέψης και ορθολογισμού, άρση προκαταλήψεων, ρατσιστικών διακρίσεων, αρνητικών γενικευτικών κρίσεων για κοινωνικές, πολιτικές ομάδες ή κατηγορίες ανθρώπων ή και λαούς.  
5. Μέσα ενημέρωσης→ Παροχή αντικειμενικής πληροφόρησης, αποφυγή παραπληροφόρησης και εξυπηρέτησης συμφερόντων, πολυφωνία, πλουραλισμός απόψεων, τήρηση δημοσιογραφικής δεοντολογίας.
6. Πνευματικοί άνθρωποι→ Ενεργοποίηση κριτικής διάθεσης του μέσου πολίτη. Προώθηση ανθρωπιστικού πνεύματος, διεθνισμού, αφύπνιση συνειδήσεων ενάντια σε αθεμελίωτες κρίσεις που παραμορφώνουν την πραγματικότητα.

 

 

ΜΟΝΑΞΙΑ - ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ

 

Αιτίες μοναξιάς του σύγχρονου ανθρώπου

 

• Η υποκρισία και η προσποίηση που χαρακτηρίζουν τις κοινωνικές σχέσεις σήμερα δεν ευνοούν την ανθρώπινη προσέγγιση, την εκδήλωση εμπιστοσύνης και τη δημιουργία φιλικών δεσμών.
• Ο άνθρωπος της πόλης κατατρύχεται από φοβίες και ανασφάλεια, καθώς νιώθει ανυπεράσπιστος μπροστά σε πολυπληθείς κινδύνους.
• Ο άνθρωπος αναλώνει το χρόνο του, για να ανταποκριθεί στις διογκωμένες ανάγκες του και αδυνατεί να προσεγγίσει το συνάνθρωπο του.
• Το πνεύμα του ανταγωνισμού που υπάρχει στην κοινωνία ευνοεί την αντιπαλότητα και την αποξένωση.
• Η προσκόλληση του ατόμου στα μέσα ενημέρωσης και η αποφυγή της επαφής και του διαλόγου.

 

Συνέπειες μοναξιάς

 

• Συναισθηματική αποσύνδεση και απογύμνωση των ανθρώπων με αποτέλεσμα την ψυχική τους κατάρρευση.
• Κλονισμός της ομαλής κοινωνικής συμβίωσης.

Τρόποι αντιμετώπισης της μοναξιάς

• Αυθορμητισμός, ανθρωπιστική διάθεση, αγάπη προς τον συνάνθρωπο.
• Αγώνας για την θεμελίωση του κόσμου σε ανθρωπιστικές αξίες και ανώτερα ιδανικά.
• Αποβολή του ατομικισμού, της κερδοσκοπίας και του πνεύματος ανταγωνισμού.

 

Αίτια αλλοτρίωσης

 

α) βιομηχανική τεχνολογική ανάπτυξη σημαίνει :

 

- μηχανή : κατάργηση της χειρωνακτικής εργασίας

- αποξένωση από τον συνάνθρωπό μας και την εργασία μας

 

β) Αστικοποίηση : αποξένωση από τη φύση και από τον συνάνθρωπο συγχρόνως (μικρά διαμερίσματα που μοιάζουν με κλουβιά)

 

γ) Οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα :

- διαφήμιση

- καταναλωτισμός : αποξένωση από τις αξίες της ζωής από πράγματα που χρησιμοποιούμε, από τον ίδιο τον εαυτό μας

- υλιστικές αντιλήψεις (η επικράτηση υλιστικών αντιλήψεων σημαίνει απομυθοποίηση όλων των ευγενών συναισθημάτων της πίστης της αρετής, των ιδανικών και συνεπώς νέα αποξένωση από τον συνάνθρωπο και τις αξίες της ζωής.

- προπαγάνδα : αποξένωση από τις αξίες της ζωής και του συνανθρώπου.

 

δ) Διαστρέβλωση της παιδείας. (Τέλος την καινούργια αυτή κατάσταση των πραγμάτων, την παραγωγή και την ύλη έρχεται να υπηρετήσει και η παιδεία με το αίτημα ότι το σχολείο πρέπει να συνδεθεί με τη ζωή, δηλαδή με την παραγωγή.)

 

Μια τέτοια παιδεία είναι χρησιμοθηρική, ωφελιμιστική, διαστρεβλωτική και αλλοτριωτική. Αποξενώνει με τη σειρά της από τις αξίες της ζωής από τους συνανθρώπους μας και από τον εαυτό μας.

 

Συνέπειες

 

α) Μηχανοποίηση, απώλεια της αυτοτέλειας του ανθρώπου, απώλεια της δυνατότητας να σκεφτόμαστε.

 

β) Άγχος, νευρώσεις και απανθρωποποίηση.

 

γ) Η εντύπωση όχι η ηθική και η αρετή δεν αξίζουν τίποτε.

 

δ) Η εντύπωση ότι δεν αξίζει τίποτα, ούτε το ίδιο το άτομο, αίσθημα ανασφάλειας, απομόνωση έλλειψη συμμετοχής στις κοινές υποθέσεις.

 

Μέτρα

 

Χρειάζονται μέτρα προληπτικά (για να μη δημιουργείται) και γι’ αυτά πρέπει να υπάρξουν δύο θεμελιώδεις προϋποθέσεις.

 

1) Περιορισμός των απαιτήσεων μας για βιομηχανικά αγαθά, μετριασμός των αναγκών μας, αμεσότερη και ουσιαστικότερη επαφή με τη φύση, αναζήτηση του συνανθρώπου μας για αλλιώτικες ανθρωπινότερες σχέσεις μαζί του. Επειδή όμως αυτά δεν είναι πράγματα που γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη. Η ασθένεια αυτή δε θεραπεύεται ανασταλτικά αλλά προληπτικά.

 

2) Αλλαγή παιδείας που θα δώσει προτεραιότητα στα ανθρωπιστικά μαθήματα. Θα συνδέσει το σχολείο όχι με την παραγωγή αλλά την αληθινή ζωή, δηλαδή τη μη αλλοτριωτική θα εμπνεύσει δηλαδή στα παιδιά το σεβασμό και την εκτίμηση για τον συνάνθρωπό του.

 

Ενισχυτικά μπορεί να λειτουργήσουν :

α) αποκέντρωση αποαστικοποίηση

 

β) πρότυπες μικρές πόλεις και μικρές κατοικίες

 

γ) τόνωση της πνευματικής ζωής

 

δ) κατάργηση καταναλωτικών προτύπων

 

ε) προβολή άλλου μοντέλου ζωής

 

στ) στροφή από την ύλη στην ψυχή και τις ανάγκες της

 

 

 

 

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

 

• Οι θετικές επιδράσεις της διαφήμισης :

1. Ενημερώνει τους καταναλωτές :

α)   για τα προϊόντα (τιμή, χρησιμότητα). Παρέχει, έτσι, τη δυνατότητα σύγκρισης και επιλογής μεταξύ ομοειδών προϊόντων, με αποτέλεσμα να εξοικονομείται χρόνος και χρήμα.

β)   για κοινωνικά θέματα και προτείνει μέτρα πρόληψης (κάπνισμα, AIDS).

2. Συμβάλλει στην οικονομική πρόοδο μιας χώρας με την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης των προϊόντων, καθώς και με την ανάπτυξη του εμπορίου.
3. Συμβάλλει στην περιστολή της ανεργίας καθώς δημιουργούνται νέα επαγγέλματα (διαφημιστές, μακετίστες, γραφίστες) και απασχολούνται περισσότεροι άνθρωποι για να αντιμετωπιστεί η αύξηση της παραγωγής.
4. Προσπορίζει οικονομικά κέρδη στα ΜΜΕ, ώστε να είναι αδέσμευτα από τα πολιτικά κόμματα και να επιτελούν καλύτερα τον έλεγχο στην εξουσία.
5. Ορισμένες διαφημίσεις καλλιεργούν την καλαισθησία.
6. Ο ανταγωνισμός οδηγεί τις βιομηχανίες στη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων και των τιμών. Η διαφήμιση δημιουργεί κίνητρα για την ανάπτυξη της πρωτοτυπίας και της καινοτομίας, ενώ οι τιμές μειώνονται, επειδή η κατανάλωση αυξάνεται και επειδή το κόστος της διαφήμισης είναι χαμηλότερο από το κόστος που έχουν οι προσωπικές πωλήσεις. Έτσι βελτιώνεται το επίπεδο ζωής του ανθρώπου.
7. Επιχορηγεί τη διοργάνωση εκδηλώσεων αθλητικών, καλλιτεχνικών κ.λπ.

 

• Οι αρνητικές επιδράσεις της διαφήμισης :

1. Προβάλλει πρότυπα κατανάλωσης και τελικά πρότυπα ζωής και αξιών τέτοιων που μεταβάλλουν τον πολίτη σε εύκολο θύμα της απληστίας του κεφαλαίου.
2. Η διαφήμιση επιβάλλεται με το να πλήττει καταλυτικά την ελευθερία της βούλησης. Αλλοτριώνει ψυχολογικά τον άνθρωπο. Χάνοντας τη δύναμή του για πρωτοβουλία, ο άνθρωπος δεν είναι πια ο εαυτός του, είναι ήδη ένας άλλος του οποίου η προσωπικότητα τον αντικατέστησε. Παράλληλα, η διαφήμιση πετυχαίνει τον εθισμό των μαζών, εκτός από την αποδοχή και υπακοή σε διαφημιστικά μηνύματα, στην αποδοχή μηνυμάτων πολιτικού και ιδεολογικού περιεχομένου. Έτσι, οι μάζες απογυμνώνονται έντεχνα από το αναφαίρετο δικαίωμα και καθήκον τους να αποφασίζουν για την τύχη τους.
3. Δημιουργεί πλασματικές ανάγκες και αυξάνει το άγχος για την απόκτηση των διαφημιζόμενων προϊόντων.
4. Η συνεχής διαφήμιση παραπληροφορεί και αποπροσανατολίζει τον καταναλωτή για την ποιότητα του διαφημιζόμενου προϊόντος.
5. Προκαλεί φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, βία και εγκληματικότητα, ιδίως στους νέους, προκειμένου να εξασφαλίσουν καταναλωτικά αγαθά.
6. Επιδρά αρνητικά στον ιδεολογικό κόσμο του ανθρώπου, καθώς το καταναλωτικό πνεύμα αμβλύνει το ενδιαφέρον του για τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Ο άνθρωπος γίνεται υλιστής, ενώ απομακρύνεται από κάθε είδους ανώτερα ιδανικά και αξίες.
7. Ευτελίζει την προσωπικότητα του ατόμου με την κακή αλλά και προσβλητική χρησιμοποίηση ατόμων (κυρίως γυναικών) και με τη γελοιοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων και συναισθημάτων.
8. Προκαλεί αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον, αφού οι αφίσες ρυπαίνουν, καταστρέφουν και αλλοιώνουν την αισθητική του τοπίου, ενώ με τη μεγιστοποίηση τη; παραγωγής εξαντλούνται οι φυσικοί πόροι.
9. Η διαφήμιση ωραιοποιεί τη ζωή, καλύπτει τις άσχημες πλευρές της, διαστρεβλώνει την αλήθεια και παρουσιάζει στον άνθρωπο έναν εξωπραγματικό, πλαστό κόσμο.
10. Κακοποιεί τη γλώσσα, με τη συνθηματική χρήση της και την πληθώρα ξενικών στοιχείων.
11. Επιβαρύνει δυσανάλογα την τιμή των προϊόντων.
12. Η οργανωμένη και παρατεταμένη διαφημιστική καμπάνια των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων οδηγεί σε μαρασμό τις μικρές ανταγωνιστικές τους επιχειρήσεις, που δεν έχουν τα απαιτούμενα κεφάλαια, για να διαφημίζουν τα προϊόντα που παράγουν ή τις υπηρεσίες που παρέχουν.
13. Χειραγωγούνται, έμμεσα, τα ΜΜΕ και κατά συνέπεια κατευθύνεται και η πληροφόρηση που προσφέρουν στο κοινό.

 

• Οι τρόποι αντιμετώπισης των αρνητικών πλευρών της διαφήμισης :

1. Το κράτος, ως έκφραση του οργανωμένου κοινωνικού συνόλου, μπορεί να παρέμβει και να καθιερώσει όρια και υποχρεώσεις, από την πλευρά των διαφημιστών, για σεβασμό της αλήθειας, προς χάρη του καταναλωτή.
2. Η διαφήμιση πρέπει να στηρίζεται στην αρχή της αλήθειας, της αντικειμενικότητας, του θεμιτού ανταγωνισμού και του σεβασμού κοινωνικών και πολιτισμικών αξιών.
3. Ο πολίτης οφείλει να προκρίνει, κι αυτό είναι αποτέλεσμα παιδείας, εκείνα τα προϊόντα που πραγματικά του χρειάζονται. Να συνειδητοποιήσει ότι η ευτυχία δε βρίσκεται στην κατανάλωση. Να συμμετέχει σε ενώσεις καταναλωτών που μεριμνούν για την προστασία του κοινού από την παραπλάνηση και την κερδοσκοπία.

 

 

ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ

 

• Αιτίες καταναλωτισμού :

1. Η δομή της οικονομίας : στα πλαίσια της ελεύθερης οικονομίας οι ιδιωτικές επιχειρήσεις επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση του κέρδους με την υπερπαραγωγή και την έντονη προβολή των προϊόντων τους.
2. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας (αυτοματοποίηση της παραγωγής) : μαζική παραγωγή, ποικιλία και ελκυστικότητα προϊόντων, γ) χαμηλό κόστος : προσιτά στο ευρύτερο κοινό.
3. Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, που δίνει τη δυνατότητα : α) ικανοποίησης των πρωταρχικών αναγκών, β) για περισσότερες αγορές (επιθυμία για ικανοποίηση δευτερευουσών αναγκών).
4. Τα οξυμένα προβλήματα, το άγχος, η ανία, οδηγούν συχνά το άτομο στην υπερκατανάλωση για εκτόνωση, φυγή. Η απόλαυση, η ευφορία που νοιώθει ο καταναλωτής και ταυτίζονται με την ευτυχισμένη ζωή.
5. Η υπερκατανάλωση, άλλωστε, προωθείται ως νοοτροπία για αποπροσανατολισμό του λαού από υψηλές επιδιώξεις και διαιώνιση του κατεστημένου.
6. Η διαφήμιση με επιστημονικά επεξεργασμένες τεχνικές ψυχολογικού επηρεασμού προκαλεί τεχνητές, πλασματικές ανάγκες. Ο καταναλωτής έχει την ψευδαίσθηση ότι ικανοποιεί πληρέστερα (ποσοτικά) και καλύτερα (ποιοτικά) τις ανάγκες του. Επιδιώκει να ακολουθεί πιστά τις επιταγές τις μόδας και να μιμείται τα καταναλωτικά πρότυπα που προβάλλονται.

• Αρνητικές επιδράσεις της καταναλωτικής κοινωνίας :

Α. Για το άτομο :

1. Παγίδευση – ψυχική υποδούλωση του καταναλωτή, ο οποίος : α) αισθάνεται άγχος για την απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών, β) εμφανίζει συμπλέγματα κατωτερότητας (πρόκειται για άτομα που αδυνατούν να εξασφαλίσουν ισάριθμα αγαθά με τους άλλους), γ) χωρίς μέτρο, είναι δέσμιος των ανικανοποίητων, συνήθως πλασματικών, αναγκών του.
2. Ο άνθρωπος υπερεργάζεται, με αποτέλεσμα την έλλειψη ελεύθερου χρόνου αλλά και διάθεσης για ουσιαστική επικοινωνία με τους άλλους. Κλονίζεται η σωματική και η ψυχική του υγεία.
3. Αλλοιώνονται οι ανθρώπινες σχέσεις, καθώς επικρατούν η ιδιοτέλεια, το άγχος, ο ανταγωνισμός και η μοναξιά. Αναπτύσσεται ανταγωνιστική – ατομικιστική διάθεση. Συχνά ο ένας χρησιμοποιεί τον άλλο ως μέσο.
4. Οι άνθρωποι απομακρύνονται από ιδεολογικές αναζητήσεις και υψηλές αξίες. Επικρατούν η χρήση αθέμιτων μέσων, η εκμετάλλευση, η διαφθορά και η ανηθικότητα.
5. Αδιαφορία για τα πολιτικά ζητήματα.

 

Β. Για την κοινωνία :

1. Η τάση για υπερκατανάλωση οδηγεί στη μείωση των φυσικών πόρων.
2. Προκαλούνται οικολογικά προβλήματα (μόλυνση, ρύπανση, αύξηση απορριμμάτων).
3. Τόσο η ανικανοποίητη επιθυμία απόκτησης καταναλωτικών αγαθών όσο και ο κορεσμός οδηγούν στην εκδήλωση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας (βία, έγκλημα, ναρκωτικά κ.ά.).
4. Δυσχεραίνεται η κοινωνική πρόοδος, αφού η επιδίωξη του υλικού ευδαιμονισμού αναστέλλει τη διάθεση για συνεργασία και προώθηση του κοινωνικού συμφέροντος.
5. Κοινωνίες χωρίς πολιτικά ιδεώδη γίνονται ευάλωτες στις προσπάθειες χειραγώγησής τους.

 

 

 

ΠΑΙΔΕΙΑ – ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 

Παιδεία είναι το σύνολο των διαδικασιών με τις οποίες επιτυγχάνεται η πνευματική, κοινωνική και ηθική ολοκλήρωση του ατόμου.

Εκπαίδευση είναι θεσμός της πολιτείας που με συγκεκριμένη δομή, μέσα, κατευθύνσεις στοχεύει στην παροχή γνώσεων και εφοδίων και στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων.

Ανθρωπιστική παιδεία : Αποσκοπεί στην πολύπλευρη μόρφωση και την ευρύτερη καλλιέργεια του ανθρώπου, παρέχοντας γενικές γνώσεις και μεταδίδοντας ηθικές αξίες, που συμβάλλουν στη διαμόρφωση φιλελεύθερου ήθους και δημοκρατικής συνείδησης. Το ουμανιστικό περιεχόμενό της συντελεί στη διάπλαση ευσυνείδητων ανθρώπων, κοινωνικά και πολιτικά, που αντιλαμβάνονται το νόημα και την ουσία της ζωής. Η ανθρωπιστική παιδεία, λοιπόν, καθίσταται αναγκαία, ώστε ο άνθρωπος να μετέχει στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα, ενεργώντας αυτόβουλα και συνειδητά.

Τεχνοκρατική παιδεία : Παρέχει στους νέους επιστημονικές και τεχνολογικές γνώσεις, ώστε να εξελιχθούν σε μελλοντικούς ειδικούς επιστήμονες – τεχνοκράτες. Στοχεύει στην εφαρμογή των δεδομένων της τεχνολογίας για την επίλυση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων, παραβλέποντας συνήθως τις επιπτώσεις σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.

 

• Σημασία της παιδείας :
  1. Πνευματικός τομέας :
     • Διευρύνει τον πνευματικό ορίζοντα, οξύνει την κριτική σκέψη και βοηθά το άτομο να επεξεργάζεται τα ερεθίσματα από το εξωτερικό περιβάλλον.
     • Διαμορφώνει μία σφαιρική αντίληψη για τη ζωή λαμβάνοντας πληροφορίες από διαφορετικά γνωστικά πεδία.
     • Συμβάλλει στην εξάλειψη στερεοτυπικών αντιλήψεων, προκαταλήψεων και δεισιδαιμονιών. Καταπολεμά φαινόμενα ρατσισμού και φανατισμού.
     • Οξύνει τη φαντασία και συντελεί στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας.
  2. Πολιτισμικός τομέας : Συντελεί στην κατανόηση του πολιτισμικού παρελθόντος και της αξίας της παράδοσης, ενώ προωθεί την καλλιτεχνική δημιουργία μέσω εκδηλώσεων στο χώρο του σχολείου.
  3. Ηθικός τομέας :
     • Συνεισφέρει στη διαμόρφωση κώδικα ηθικών αρχών και αξιών (ακεραιότητα, αλληλεγγύη, δικαιοσύνη, συνέπεια, ευσυνειδησία, σύνεση, ταπεινοφροσύνη, ειλικρίνεια, εγκράτεια, αξιοπρέπεια, υπευθυνότητα και αυτογνωσία) και στην εφαρμογή του, βοηθώντας έτσι το άτομο να χαλιναγωγεί τα πάθη και τα ένστικτά του και να υποτάσσει τις προσωπικές επιθυμίες του στις επιταγές της ηθικής.
     • Απαλλάσσει το άτομο από τη χαιρεκακία, το μίσος, τον εγωισμό τροφοδοτώντας το με ηθική ανωτερότητα.
  4. Κοινωνικός τομέας :
     • Ενισχύει τη σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων ενώ παράλληλα εξαλείφει φαινόμενα αποξένωσης.
     • Καλλιεργεί στους μαθητές τη συνεργασία, την ομαδικότητα, την αλληλεγγύη μέσω της συμμετοχής τους σε ομαδικές εργασίες και εκδηλώσεις.
     • Συντελεί στη διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης, ενισχύοντας την αυτενέργεια στο σχολικό περιβάλλον.
  5. Πολιτικός τομέας : Προωθεί τις αξίες της δημοκρατίας, βοηθώντας το άτομο να συνειδητοποιήσει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του καθιστώντας το ενεργό πολίτη.
  6. Εθνικός – Διεθνικός τομέας :
     • Συντελεί στην ενίσχυση της εθνικής συνείδησης, μέσω του μαθήματος της Ιστορίας, της καλλιέργειας του λόγου, αλλά και της διοργάνωσης και της συμμετοχής των μαθητών στις εθνικές επετείους.
     • Διαμορφώνει ευρωπαϊκή και παγκόσμια συνείδηση, μέσω της χρήσης του διαδικτύου και της επικοινωνίας με μαθητές άλλων χωρών, της προώθησης της γλωσσομάθειας, και διαφόρων εκδηλώσεων και προγραμμάτων ανταλλαγής μαθητών.
  7. Επαγγελματικός τομέας : Προσφέρει επαγγελματική κατάρτιση, γενική ή ειδική, θεωρητική, τεχνολογική ή θετική. Μέσω του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού ο μαθητής αποκτά επίγνωση των δυνατοτήτων, συνειδητοποιεί τις ικανότητες και τις αδυναμίες του και επιλέγει το κατάλληλο γι’ αυτόν επάγγελμα.

 

• Τα αρνητικά σημεία της εκπαίδευσης στη χώρα μας :

1. Έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής.
2. Αναντιστοιχία εκπαίδευσης κοινωνικο-οικονομικών αναγκών της χώρας μας.
3. Ελλιπής, μη ουσιαστικός επαγγελματικός προσανατολισμός των νέων με συνέπεια από τη μια μεριά τη μη παραγωγική αξιοποίηση ανθρώπινου δυναμικού και από την άλλη την υπερπληθώρα επιστημόνων (ανέργων).
4. Η παρεχόμενη γνώση από άποψη περιεχομένου είναι αναχρονιστική και δεν εναρμονίζεται με τις σύγχρονες εξελίξεις και τις απαιτήσεις της εποχής μας. Ενώ ταυτόχρονα, ο τρόπος μετάδοσής της ευνοεί τη μηχανιστική μάθηση, δεν καλλιεργεί την κριτική σκέψη του μαθητή και συχνά ο τελευταίος γίνεται απλός δέκτης γνώσεων, δίχως να έχει τη δυνατότητα να αναλάβει πρωτοβουλίες. Στη σχολική αίθουσα επικρατεί ο δασκαλοκεντρισμός και απουσιάζει ο ουσιαστικός διάλογος.
5. Ελλιπής κατάρτιση εκπαιδευτικών αναφορικά με την παιδαγωγική γνώση αλλά και την εξειδίκευση στο αντικείμενο της διδασκαλίας. (Αδυναμία ή αδιαφορία παρακολούθησης των εξελίξεων – τεχνολογικά αναλφάβητοι.)
6. Η αξιολόγηση του μαθητή περιορίζεται στο βαθμό επίδοσης σ’ ένα μάθημα και δεν περιλαμβάνει ευρύτερα στοιχεία της προσωπικότητάς του. Έτσι όμως, εκτός των άλλων, δεν αναδεικνύονται οι ιδιαίτερες κλίσεις οι πιθανές ειδικές ικανότητές του.
7. Ο τρόπος αξιολόγησης, άλλωστε, το εξεταστικό σύστημα αναπτύσσει τη βαθμοθηρική διάθεση, μετατρέπει τις αναγκαίες σχέσεις άμιλλας σε ανταγωνιστικές και προκαλεί μέγιστο άγχος στους μαθητές.
8. Έλλειψη ίσων ευκαιριών (λόγω κοινωνικών, γεωγραφικών, οικονομικών και άλλων ανισοτήτων και της απουσίας αντισταθμιστικής αγωγής για παιδιά υποβαθμισμένων περιοχών).
9. Ενίσχυση του φαινομένου της παραπαιδείας.
10. Το εκπαιδευτικό σύστημα παραμένει μονόπλευρα προσανατολισμένο σε εξωτερικούς στόχους (επιτυχία στις εξετάσεις, εξειδίκευση, υλοποίηση απλώς επαγγελματικών στόχων – κυριαρχεί η τεχνοκρατική αντίληψη) και όχι στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με αξίες, ιδανικά, κοινωνικές αρετές.

 

• Προτάσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της εκπαίδευσης :

1. Εκσυγχρονισμός του εκπαιδευτικού θεσμού, ώστε να ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες. Αντιστοιχία του περιεχομένου των σπουδών με τις τεχνολογικές, πολιτισμικές κ.α. απαιτήσεις του παρόντος και του μέλλοντος. Χρήση των κατάλληλων βιβλίων.
2. Παροχή υψηλής επιστημονικής και παιδαγωγικής κατάρτισης στους εκπαιδευτικούς.
3. Ενίσχυση του ενδιαφέροντος των μαθητών μέσω πρωτότυπων μεθόδων διδασκαλίας και εκσυγχρονισμένων εκπαιδευτικών συστημάτων που τους απομακρύνουν από το παραδοσιακό, τυποποιημένο πρότυπο διδασκαλίας.
4. Ανάθεση ομαδικών εργασιών, κυρίως σε θέματα που σχετίζονται με την επικαιρότητα. Ενίσχυση της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας.
5. Αντικειμενική και αδιάβλητη αξιολόγηση διδασκομένων και διδασκόντων.
6. Αδιάλειπτη επιβράβευση της ατομικής και ομαδικής προσπάθειας.
7. Απαλλαγή από το στενά τεχνοκρατικό, απλώς εξειδικευτικό της χαρακτήρα. Ανθρωποκεντρικός προσανατολισμός.
8. Έμφαση στη μάθηση και στην καλλιέργεια της συνθετικής ικανότητας των μαθητών και όχι στην εξέταση και τη στείρα αποστήθιση. Δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης της φαντασίας αλλά και της σκέψης.
9. Επίτευξη ορθού επαγγελματικού προσανατολισμού.
10. Παροχή ίσων ευκαιριών με την αναγκαία αντισταθμιστική αγωγή, που θα αμβλύνει τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές κ.α. ανισότητες.
11. Βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής για την καλύτερη εμπέδωση και συστηματοποίηση της γνώσης.
12. Ενεργοποίηση της αυτενέργειας με τη χρήση του διαδικτύου.
13. Δημιουργία τάξεων υποδοχής και ενισχυτικής διδασκαλίας για τα παιδιά των αλλοδαπών, με σκοπό – αφού εξοικειωθούν με την ελληνική γλώσσα – να ενταχθούν σύντομα σε κανονικές τάξεις.
14. Στόχος θα πρέπει να είναι η διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με κοινωνική συνείδηση, υγιή πολιτική - δημοκρατική συνείδηση, πίστη σε υψηλές αξίες και ιδανικά, πνεύμα οικουμενικής συνείδησης χωρίς ακραίες εθνικιστικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις, αισθητική αγωγή, ανάδειξη και αξιοποίηση των ιδιαίτερων κλίσεων και ικανοτήτων των νέων.
15. Συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικών.
16. «Δημοκρατικός» χαρακτήρας της εκπαίδευσης, που θα σέβεται την προσωπικότητα του μαθητή, προωθώντας το διάλογο και προσφέροντάς του ευκαιρίες συμμετοχής στο θεσμό των μαθητικών κοινοτήτων.
17. Δημιουργία σχολικών ομίλων ποικίλων ενδιαφερόντων (καλλιτεχνικών, αθλητικών, επιστημονικών, ανθρωπιστικών κ.ά.) και ανάληψη πρωτοβουλιών στο χώρο του σχολείου, ώστε να διευρύνονται τα ενδιαφέροντα των μαθητών, να ενεργοποιείται η αγάπη για μάθηση, να βελτιώνεται η ψυχολογία τους και παράλληλα να αναβαθμίζεται η ποιότητα της σχολικής ζωής.
18. Σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης (της οικονομίας, της επικοινωνίας, της πολιτικής, του πολιτισμού) καθίσταται αναγκαία η σύνδεση της εκπαίδευσης με τη διεθνή πραγματικότητα.
19. Διαπολιτισμική αγωγή μέσω της εκμάθησης ξένων γλωσσών, της διδασκαλίας της παγκόσμιας ιστορίας, της εκπόνησης εργασιών με θέματα τη νοοτροπία, τα ήθη και τα έθιμα άλλων λαών, της συμμετοχής σε προγράμματα ανταλλαγής μαθητών, της επικοινωνίας μέσω διαδικτύου και της διδασκαλίας ξένης λογοτεχνίας.
20. Ενίσχυση της «διά βίου εκπαίδευσης» με τη διοργάνωση σεμιναρίων και προγραμμάτων επιμόρφωσης ποικίλου περιεχομένου – ανάλογα με τις εξελίξεις και τις ανάγκες της εποχής και της κοινωνίας – με την ενίσχυση του Ανοικτού Πανεπιστημίου και τη διεύρυνση των μεταπτυχιακών προγραμμάτων.
21. Διοργάνωση ποικίλων εκδηλώσεων στο χώρο του σχολείου, με περιεχόμενο επιμορφωτικό, αλλά ταυτόχρονα και ψυχαγωγικό.
22. Βιωματική μάθηση, που θα συνδέεται με τη ζωή, τα βιώματα του μαθητή και τις κοινωνικές εξελίξεις, θα στοχεύει στην ενεργό συμμετοχή του σε ποικίλες δραστηριότητες, όπως η παρατήρηση, οι συνεντεύξεις, τα «παιχνίδια ρόλων», οι επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους.

 

 

 

ΥΠΟΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 

Με τον όρο αυτόν εννοούμε τη μη ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

• Αίτια :

1. Οικονομική κρίση.
2. Υπανάπτυξη της Περιφέρειας.
3. Αποκλεισμός αλλοδαπών και μειονοτήτων.
4. Ολιγωρία ως προς την απόκτηση της γνώσης.

• Επιπτώσεις :

1. Ανεργία.
2. Ψυχολογικά προβλήματα.
3. Αδυναμία ομαλής ένταξης στο κοινωνικό περιβάλλον.
4. Πολιτισμική οπισθοδρόμηση.
5. Κρίση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

• Τρόποι αντιμετώπισης :

1. Διοργάνωση σεμιναρίων.
2. Αλλαγή προσανατολισμού της εκπαίδευσης.
3. Παροχή ευκαιριών πρόσβασης στην εκπαίδευση.

 

ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΜΑΘΗΣΗ

 

Πρόκειται για τη διαδικασία μάθησης που αναπτύσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου. Η ανάγκη αυτή για συνεχή επαφή με τη γνώση είχε συνειδητοποιηθεί από την εποχή του Σόλωνα ακόμη, ο οποίος υποστήριζε το «γηράσκω αεί πολλά διδασκόμενος». Στις μέρες μας, όμως, καθίσταται ιδιαίτερα απαραίτητη λόγω των αέναων αλλαγών και εξελίξεων στον χώρο της γνώσης, της επιστήμης, της τεχνολογίας και της εργασίας και των νέων συνθηκών (οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών).

• Τρόποι επίτευξης της «Διά βίου εκπαίδευσης - μάθησης» :

1. Ατομική προσπάθεια για συνεχή ευρυμάθεια και πολυμάθεια μέσα από :
   • παρακολούθηση πνευματικών εξελίξεων (τέχνες, επιστήμες, πολιτισμό),
   • συνεχή ενημέρωση για τις κοινωνικές εξελίξεις και άσκηση κριτικής,
   • ταξίδια,
   • συμμετοχή σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια.
   • φοίτηση στο ανοιχτό πανεπιστήμιο,
   • συμμετοχή σε πολιτιστικές εκδηλώσεις (εκθέσεις βιβλίου, ζωγραφικής, γλυπτικής, επισκέψεις σε μουσεία κ.ά.),
   • χρήση διαδικτύου,
   • ανάγνωση βιβλίων και εφημερίδων.
2. Με τη συνδρομή της οικογένειας :
   • Παροχή ποικίλων μορφωτικών ερεθισμάτων και ανάπτυξη διαλόγου.
3. Με τη συνδρομή της πολιτείας :
   • Μέσω φοίτησης σε σχολεία δεύτερης ευκαιρίας.
   • Διοργάνωση σεμιναρίων.
   • Εφαρμογή ευέλικτων προγραμμάτων επιμόρφωσης.
4. Με τη συνδρομή των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης :
   • Εκπαιδευτική τηλεόραση.
   • Προβολή ντοκιμαντέρ και ποιοτικών εκπομπών.

 

• Στόχοι της «Διά βίου εκπαίδευσης - μάθησης» :
  1. Το άτομο να μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας.
  2. Να μπορεί να παρακολουθεί τις νέες επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις.
  3. Να μπορεί να συνδυάσει την ειδίκευση με τη γενική μόρφωση και την πολύπλευρη καλλιέργεια, τεχνοκρατική και ανθρωπιστική, μέσω της οποίας θα μπορέσει να αναπτυχθεί ευρύτερα, αλλά και να προετοιμαστεί για την ένταξή του σε μία κοινωνία που απαιτεί εξειδικευμένη γνώση.
  4. Να μπορούν να κινητοποιηθούν τα άτομα και οι ομάδες, προκειμένου να επιτευχθεί ατομική και κοινωνική πρόοδος, βελτίωση της ποιότητας ζωής και ενεργός συμμετοχή των πολιτών σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.
  5. Να καταπολεμηθεί το φαινόμενο του αναλφαβητισμού και του κοινωνικού αποκλεισμού.

 

ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 

Σκοπός της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης είναι η οργάνωση και η λειτουργία σχολικών μονάδων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για την παροχή εκπαίδευσης σε νέους με κοινωνικές, πολιτιστικές ή μορφωτικές ιδιαιτερότητες. Στα διαπολιτισμικά σχολεία (όπου ο αριθμός των παλιννοστούντων ή των αλλοδαπών μαθητών πλησιάζει το 45% του συνολικού) εφαρμόζονται τα προγράμματα των αντίστοιχων δημοσίων σχολείων, προσαρμοσμένα όμως στις ιδιαίτερες ανάγκες των διδασκομένων. Όλοι οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στα σχολεία αυτά έχουν δεχθεί την κατάλληλη επιμόρφωση και όσοι καλούνται να καλύψουν τα δημιουργούμενα κενά, επιλέγονται με κριτήριο τις γνώσεις τους στη διαπολιτισμική εκπαίδευση και στη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας. Επομένως, η θέσπιση των Διαπολιτισμικών Σχολείων σηματοδοτεί μια νέα κατεύθυνση στην εκπαιδευτική πολιτική του Υπουργείου Παιδείας.

Το πρόγραμμα για την εκπαίδευση των παλιννοστούντων και των αλλοδαπών μαθητών σε συνδυασμό με άλλα προγράμματα (π.χ. «Εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας σε μετανάστες» από το Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων) φιλοδοξεί να αποτελέσει μελλοντικά ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διαπολιτισμικής εκπαιδευτικής πολιτικής και πρακτικής. Σήμερα στη χώρα μας λειτουργούν 26 διαπολιτισμικά σχολεία (13 Δημοτικά, 9 Γυμνάσια, 4 Λύκεια), που βάσει απαιτήσεων θα αυξάνονται, παρέχοντας την εγγύηση ισότητας ευκαιριών για όλους τους μαθητές χωρίς διακρίσεις και διαποτίζοντας το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα με σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις.

 

• Προβλήματα των αλλοδαπών στα σχολεία :

1. Δυσχέρεια ένταξης σε ένα διαφορετικό πολιτισμικό περιβάλλον (λ.χ. άλλες αξίες και αρχές, «πιστεύω», θρησκεία, κουλτούρα, νοοτροπία, παράδοση).
2. Δυσκολία εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας και ανταπόκρισης στις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού συστήματος. Συχνά, μάλιστα, η ανεπαρκής γλωσσική κατάρτιση αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην αξιοποίηση του γνωστικού και πολιτισμικού κεφαλαίου που προσφέρεται από τα σχολεία φοίτησης, από το οικογενειακό περιβάλλον τους και από τις ευρύτερες εμπειρίες τους.
3. Εχθρική ή ακόμη και ρατσιστική αντιμετώπιση από συμμαθητές ή διδάσκοντες, στιγματισμός που εκδηλώνεται στις καθημερινές διαπροσωπικές σχέσεις.
4. Κάποιες φορές γίνονται θύματα της ξενοφοβικής συμπεριφοράς (π.χ. ύβρεις, προσβολή αξιοπρέπειας, σωματική βία, περιθωριοποίηση).
5. Οι αλλοδαποί βιώνουν έντονα ψυχολογικά προβλήματα (λ.χ. κατωτερότητα, ανασφάλεια, άγχος), που εντείνουν το αίσθημα νοσταλγίας για την πατρίδα τους.

 

• Προτάσεις :

1. Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πάνω σε ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των αλλοδαπών μαθητών τους και γενικότερα σε θέματα διαπολιτισμικής αγωγής καθώς και επιμορφωτικά σεμινάρια κοινωνικού περιεχομένου που θα απευθύνονται σε μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς, προκειμένου μα ενημερώσουν και να τονίσουν τη δυνατότητα συνύπαρξης ατόμων με διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά.
2. Εκσυγχρονισμένα αναλυτικά προγράμματα και προσαρμογή των βιβλίων στην πραγματικότητα των διαπολιτισμικών σχολείων.
3. Έμπρακτη κατοχύρωση της ελεύθερης πρόσβασης και της ισότιμης συμμετοχής όλων των παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο και συντονισμένη προσπάθεια ενσωμάτωσής τους στο σχολικό περιβάλλον (π.χ. ενισχυτική διδασκαλία, προγράμματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας).
4. Δυνατότητα ψυχολογικής στήριξης – όσων παιδιών την έχουν ανάγκη – από ειδικούς παιδαγωγούς και ψυχολόγους. Ιδιαίτερα ο δάσκαλος έχει χρέος να προβάλλει με τη συμπεριφορά του την ισότητα των ανθρώπων στο σχολείο, προκειμένου οι μαθητές να γίνουν κοινωνοί των ανθρωπιστικών αξιών.
5. Αποβολή ρατσιστικών αντιλήψεων, προκαταλήψεων και στερεοτύπων των γηγενών έναντι των αλλοδαπών και καλοπροαίρετη διάθεση για καταπολέμηση της μονομέρειας, του αποκλεισμού και της ξενοφοβίας.
6. Καλλιέργεια του πνεύματος της ανεκτικότητας, επίδειξη σεβασμού στο διαφορετικό, διαλλακτικότητα και, γενικότερα, ανθρωπιστική στάση. Κατανόηση των δυσκολιών που καλούνται να υπερκεράσουν οι αλλοδαποί^. επιβάλλεται πνεύμα συνεργασίας, αλληλεγγύης και αλτρουισμού.
7. Ο σεβασμός απέναντι σε άτομα με διαφορετική κουλτούρα μαρτυρά τη θέληση και την απόπειρα για προστασία και κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων αλλά και την εδραίωση μιας δημοκρατικής συμπεριφοράς.
8. Επιδίωξη μιας διαπολιτισμικής επικοινωνίας μέσω πολιτιστικών ανταλλαγών και πλουραλισμού, που επιφέρει διεύρυνση των οριζόντων των μαθητών, ώστε να ενδυναμωθεί η ειρηνική συνύπαρξη και το πνεύμα κοσμοπολιτισμού. Στόχος είναι η διαμόρφωση μαθητών ικανών να διαχειριστούν τη διαπολιτισμική πραγματικότητα και να επωφεληθούν από αυτή.
9. Τέλος, οι ίδιοι οι αλλοδαποί μαθητές και οι γονείς τους έχουν χρέος να αναγνωρίσουν την πολύτιμη και πολύπλευρη αρωγή της χώρας υποδοχής και να επιδείξουν σεβασμό για τη χώρα και τους κατοίκους της που τους «αγκάλιασαν» και τους προσέφεραν μια δεύτερη ευκαιρία ζωής, αλλά και γνήσιο ενδιαφέρον για την παράδοση και τον ελληνικό πολιτισμό.

 

ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 

• Σκοποί της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης :

1. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση στηρίζει την παραγωγικότητα, την οικονομική ανάπτυξη, καθώς συνδέεται με την επιστημονική έρευνα – γνώση και παρέχει τα εφόδια για την επαγγελματική κατάρτιση των νέων (εξειδίκευση, προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές).
2. Το Πανεπιστήμιο επιδιώκει να προσφέρει ειδικές και γενικές γνώσεις, να πληροφορεί και να ενημερώνει τους φοιτητές για τις εξελίξεις και τα επιτεύγματα των επιστημών, να προβάλλει την πνευματικότητα, να παρακινεί σε στοχασμό και γόνιμη αμφισβήτηση, σε πνευματικές αναζητήσεις και κατακτήσεις.
3. Αίρονται οι κοινωνικές ανισότητες, καθώς η επίδοση των φοιτητών είναι αυτή που κρίνει και την εξέλιξή τους και όχι οι οικονομικές, ταξικές ή άλλου είδους διακρίσεις.
4. Ενισχύεται η μέριμνα της πανεπιστημιακής κοινότητας και για τη «διά βίου εκπαίδευση» των πολιτών^. ο θεσμός του «Ανοιχτού Πανεπιστημίου», η αρθρογραφία, η οργάνωση διαλέξεων και ημερίδων ανοικτών προς το ενδιαφερόμενο κοινό ωθούν αποτελεσματικά προς την κατεύθυνση αυτή.
5. Στόχος των ΑΕΙ είναι η ευρύτερη καλλιέργεια και παιδεία των φοιτητών και η αποφυγή της στείρας εξειδίκευσης. Αυτό υπηρετείται με τη διδασκαλία μαθημάτων ευρύτερου γνωστικού ενδιαφέροντος καθώς και με ανάλογες εκδηλώσεις ή δραστηριότητες της φοιτητικής κοινότητας.
6. Με την ενεργό φοιτητική δράση στην πολιτική και κοινωνική ζωή αναπτύσσεται ο ευρύτερος κοινωνικός προβληματισμός και πολιτικοποιούνται οι νέοι, καθώς το Πανεπιστήμιο συνδέεται με τις δημοκρατικές αντιλήψεις, το φιλελευθερισμό (διάλογος, εκλογές κ.ά.)

• Η ανώτατη εκπαίδευση διέρχεται κρίση που οφείλεται :

1. Στην απουσία προγραμματισμού. Σε όλη την επικράτεια, τις τελευταίες δεκαετίες, ιδρύθηκαν αφειδώς τμήματα για την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας. Επιπλέον, δημιουργήθηκαν αρκετά τμήματα με αντικείμενο τόσο εξειδικευμένο, ώστε να μην προσφέρει ουσιαστικές προοπτικές στην αγορά εργασίας, αλλά και πανεπιστημιακά τμήματα ομοειδούς αντικειμένου με τα τεχνολογικά ιδρύματα. Σήμερα γίνεται κατ’ ανάγκη λόγος για συγχωνεύσεις, καταργήσεις και για διαφοροποίηση του αντικειμένου σε όσα τμήματα συγκέντρωσαν ελάχιστους εισακτέους.
2. Στα παρωχημένα συστήματα διδασκαλίας.
3. Στην αδυναμία της κρατικής επιχορήγησης. Η ανεπαρκής χρηματοδότηση από την πολιτεία πλήττει τόσο τις υποδομές όσο και την έρευνα (χαμηλής ποιότητας προγράμματα σπουδών).
4. Στην έλλειψη τεχνογνωσίας.
5. Στη συσσώρευση πτυχιούχων στις ανώτατες σχολές των μεγάλων αστικών κέντρων.
6. Στο συνωστισμό των φοιτητών στα Πανεπιστημιακά ιδρύματα λόγω του συστήματος εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση των προηγούμενων ετών.
7. Στην κομματική συμπεριφορά φοιτητών και διδασκόντων. Η εμπλοκή κομμάτων και πολιτικών αλλά και οι συναλλαγές μεταξύ καθηγητών και φοιτητικών παρατάξεων αποτελούν πλέον συχνό θέμα συζητήσεων.
8. Στην έλλειψη αξιολόγησης των πανεπιστημιακών λειτουργών, που προκαλεί συχνά προβλήματα τα οποία αποτυπώνονται σε καταγγελίες για χαμηλό επίπεδο σπουδών, για παρωχημένα συγγράμματα, για επαγγελματισμό ή ακόμη και για οικονομικές ατασθαλίες.
9. Στην απώλεια του κύρους του Πανεπιστημίου, αφού το 2005 επέτρεψε την εισαγωγή υποψηφίου με γενικό βαθμό μόλις 1,53 (Γερμανική Φιλολογία Θεσσαλονίκης). Την κατιούσα ακολουθεί και το γνωστικό επίπεδο των φοιτητών.
10. Στην απαξίωση της τεχνολογικής εκπαίδευσης, άποψη που συνδέεται άρρηκτα με την αστοχία στον καθορισμό των προσφερόμενων ειδικοτήτων, τη μη κατοχύρωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων και την αδυναμία αξιοποίησης του πτυχίου των ΤΕΙ.

 

• Η εξυγίανση του συστήματος των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων καθίσταται εφικτή με την επίτευξη των εξής στόχων :

1. Προώθηση της γνώσης και της έρευνας.
2. Σύνδεση της παρεχόμενης γνώσης με την καθημερινή ζωή και τις επαγγελματικές απαιτήσεις.
3. Επικοινωνία με ξένα πανεπιστήμια.
4. Κατάλληλη εξειδίκευση, αλλά και παροχή ευρύτερης γνώσης και παιδείας.
5. Ανάπτυξη ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων και υπεύθυνων επιστημόνων.
6. Δημιουργία νέων επιστημονικών κλάδων και διεύρυνση των μεταπτυχιακών σπουδών.
7. Άρτια υλικοτεχνική υποδομή.
8. Χρηματοδοτούμενη πρακτική άσκηση των φοιτητών.
9. Αξιολόγηση διδασκόντων και προγραμμάτων διδασκαλίας. Σύσταση επιτροπής για την αξιολόγηση των λειτουργών των ΑΕΙ και ΤΕΙ.
10. Ευκαιρίες εργασίας ακόμα και κατά τη διάρκεια σπουδών.
11. Υγιής πολιτικοποίηση και στηλίτευση του στείρου κομματισμού, αποσύνδεση των πρυτανικών αρχών από τα εκάστοτε πολιτικά συμφέροντα και τις σκοπιμότητες.
12. Αναζήτηση ενός εισαγωγικού συστήματος που εγγυάται την ποιοτική και όχι την ποσοτική απορρόφηση φοιτητών στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση.

 

 

Διαρροή εγκεφάλων (brain drain)

Διαρροή εγκεφάλων ονομάζεται το φαινόμενο της μετανάστευσης των νέων επιστημόνων προς αναζήτηση εργασίας.

ΑΙΤΙΑ

• Η έλλειψη δυνατότητας προσωπικής ευημερίας μέσω του αντικειμένου σπουδών
• Κορεσμένα επαγγέλματα – ανεργία
• Οικονομική κρίση – υποαπασχόληση
• Δυσβάσταχτη φορολογία / αποθάρρυνση επενδύσεων
• Αναντιστοιχία σπουδών – αγοράς εργασίας
• Δύσκολες εργασιακές συνθήκες
• Χαμηλές οικονομικές απολαβές σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος ζωής. Ο νέος αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ζήσει, να δημιουργήσει, να ανεβάσει το επίπεδο της ζωής του.
• Συναισθηματικός εγκλωβισμός-κατάργηση του αισθήματος της αυτοπραγμάτωσης
• Στέρηση της πνευματικής και ψυχικής ελευθερίας
• Έλλειψη αξιοκρατίας

 

ΕΠΙΤΩΣΕΙΣ

• Η χώρα οδηγείται σε οικονομική ύφεση
• Δεν αυξάνονται οι εισπράξεις των ασφαλιστικών ταμείων – μειωμένη είσπραξη φόρων
• Υπονόμευση της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας: Μειώνεται η οικονομική ισχύς της, καθώς δεν αξιοποιούνται πλήρως οι πλουτοπαραγωγικές της δυνατότητες
• Χαμηλό Α.Ε.Π.- μείωση κατανάλωσης
• Μειώνεται σημαντικά η παραγωγικότητα, η αποδοτικότητα
• Ύφεση στους τομείς των γραμμάτων και του πολιτισμού: Παρατηρείται αδυναμία ανανέωσης των εστιών πολιτισμού, εξαιτίας της έλλειψης στελέχωσής τους με νέα ταλέντα.
• Πολλά νέα παιδιά με εξαιρετικές ικανότητες και ορθά δομημένες προσωπικότητες δεν έχουν την ευκαιρία να δείξουν την αξία τους
• Ανάπτυξη εθνικισμών
• Υπογεννητικότητα / μείωση του ενεργού πληθυσμού της χώρας

 

Προτάσεις για την αντιμετώπιση του Brain drain και τον παραγωγικό μετασχηματισμό

• Στοχευμένες πολιτικές για ανάπτυξη κλάδων υψηλής εξειδίκευσης
• Στοχευμένες περιφερειακές πολιτικές
• Μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης της παραγωγικής εργασίας
• Δημιουργία ελκυστικού εργασιακού περιβάλλοντος με σύγχρονα συστήματα διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού
• Δημιουργία οικοσυστήματος καινοτομίας νεοφυών επιχειρήσεων (start ups) εργαλείων
• Ανάπτυξη εταιρειών «τεχνοβλαστών» (spin-off), από τα πανεπιστημιακά ή ερευνητικά ιδρύματα
• Θεσμικές παρεμβάσεις και κίνητρα που ενθαρρύνουν τη συνεργασία πανεπιστημίων-επιχειρήσεων (π.χ. βιομηχανικά διδακτορικά)
• Θέσπιση κινήτρων που ενθαρρύνουν τις επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη(delayering, performance appraisal, performance related pay, training, employer branding, telework)
• Κλαδικά συμβούλια δεξιοτήτων σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας 
• Αξιοποίηση εκροών Μηχανισμού Διάγνωσης Αναγκών Αγοράς Εργασίας
• Στοχευμένα πακέτα επαναπατρισμού από επιχειρήσεις
• Δράσεις συμβουλευτικής και απόκτησης εργασιακής εμπειρίας από επιχειρήσεις (π.χ. ReGeneration)
• Διασύνδεση Ελλήνων του εξωτερικού με την εγχώρια επιχειρηματική και ερευνητική κοινότητα
• Κίνητρα πρόσληψης ειδικευμένου προσωπικού από το εξωτερικό (φοροαπαλλαγές, επιδοτήσεις κλπ.)
• Αναβάθμιση επαγγελματικής κατάρτισης
• Αναβάθμιση/επέκταση πρακτικής άσκησης
• Επαγγελματικός προσανατολισμός

 

ΕΠΙΣΤΗΜΗ - ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

• Αίτια – παράγοντες δημιουργίας της επιστήμης :

1. Η ερευνητική φύση του ανθρώπου, η ενεργητική του στάση απέναντι στο περιβάλλον.
2. Η επιθυμία του για μάθηση.
3. Η αμφιβολία και η περιέργεια, που έχουν ως αποτέλεσμα την έρευνα και την επαλήθευση.
4. Η ανάγκη του ανθρώπου να ξεπεράσει πολλά εμπόδια και να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του.

• Τα ευεργετικά αποτελέσματά τους :

1. Βελτίωση της ποιότητας ζωής. – Άνοδος του βιοτικού επιπέδου.
2. Αύξηση της ποσότητας και βελτίωση της ποιότητας των αγαθών, που γίνονται προσιτά σε όλους τους ανθρώπους.
3. Επωφελής εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και κυριαρχία του ανθρώπου στη φύση. ο άνθρωπος όχι μόνο απαλλάχτηκε από την κυριαρχία της φύσης, αλλά και αξιοποίησε τις φυσικές δυνάμεις.
4. Προσφορά εργασίας με τα νέα επαγγέλματα, περιορισμός του σωματικού μόχθου.
5. Οικονομική πρόοδος.
6. Πρόληψη και καταπολέμηση των ασθενειών. Ο άνθρωπος ανακουφίστηκε από τον πόνο και αυξήθηκε το όριο ζωής.
7. Διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων του και, κατά συνέπεια, εμπλουτίστηκε με ουσιώδη στοιχεία το περιεχόμενο της ζωής του. Η επιστήμη και η τεχνολογία τον βοήθησαν να αποκτήσει μια διαφορετική αντίληψη του κόσμου και επίγνωση της θέσης του σ’ αυτόν (αυτογνωσία).
8. Οι ανθρωπιστικές επιστήμες εξευγενίζουν το συναισθηματικό κόσμο. Συμβάλλουν στην ηθικοπνευματική τελείωση και στη διαμόρφωση μιας πολυδιάστατης προσωπικότητας.
9. Η επιστήμη ασκεί το πνεύμα και ικανοποιεί τις πνευματικές ανάγκες του ανθρώπου.
10. Αναπτύσσεται η κρίση και εξασφαλίζεται η πνευματική ελευθερία.
11. Απαλλάχτηκε η σκέψη του ανθρώπου από πλάνες, προλήψεις, δεισιδαιμονίες. Ο άνθρωπος γλίτωσε από την άγνοια και το δέος που του προκαλούσε το άγνωστο.
12. Αυξήθηκε ο ελεύθερος χρόνος του ατόμου.
13. Η ευχερής διάδοση της γνώσης συνέβαλε στην εξύψωση του πνευματικού επιπέδου των λαών.
14. Επιτεύχθηκε η επικοινωνία και η αλληλογνωριμία μεταξύ των λαών με τη βοήθεια των σύγχρονων μέσων συγκοινωνίας και των μέσων μαζικής επικοινωνίας.

• Αρνητικές συνέπειες από την κακή χρήση τους :

1. Το φυσικό περιβάλλον μολύνεται και καταστρέφεται με την υπερεκμετάλλευση. Οι συνέπειες της καταστροφής αυτής είναι ολέθριες για τη ζωή.
2. Η ανθρωπότητα απειλείται με τα όπλα μαζικής καταστροφής. Υπάρχει ζωντανή η απειλή πυρηνικού ή χημικού πολέμου.
3. Με την εκμηχάνιση της παραγωγής αυξάνεται η ανεργία.
4. Η τυποποίηση της εργασίας, ο αυτοματισμός και η λεπτομερής εξειδίκευση των επιστημόνων οδηγεί συχνά στη μονομέρεια.
5. Στερεί τον άνθρωπο από τη χαρά της δημιουργίας, τον αλλοτριώνει από την εργασία, τον εαυτό του, εξαιτίας του υπέρμετρου προγραμματισμού και της αυστηρής μεθοδολογίας.
6. Το άτομο οδηγείται σε υπερβολικές φιλοδοξίες και αποκτά την αίσθηση υπεροχής.
7. Ο επιστημονισμός εξαφανίζει κάθε αίσθημα ανθρωπιάς. Απανθρωποποιεί το άτομο, αμβλύνει τις ηθικές του αντιστάσεις.
8. Καλλιεργεί τον ανταγωνισμό μεταξύ των επιστημόνων στο πλαίσιο της προσωπικής προβολής και διάκρισης.
9. Καταρρακώνεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, υπονομεύεται η ελευθερία του ανθρώπου, αφού η επιστήμη μπορεί να γίνει όργανο για την εξαπάτηση, την υποδούλωση και την εκμετάλλευση των ανθρώπων.
10. Με τα επιστημονικά πειράματα εμφανίζονται νέες ανίατες ασθένειες.
11. Η ύπαιθρος ερημώνεται, ενισχύεται το κύμα αστυφιλίας.
12. Ο πλούτος κατανέμεται άνισα και διευρύνεται το χάσμα ανάμεσα στις αναπτυγμένες και τις υποανάπτυκτες χώρες.
13. Ο ρυθμός ζωής γίνεται έντονος και οι ανάγκες αυξάνονται παράλογα. Ο καταναλωτισμός, ο ευδαιμονισμός και το άγχος επιβάλλονται στο σύγχρονο άνθρωπο.
14. Σημειώνεται η παραβίαση διακηρυγμένων αρχών και ηθικών αξιών.

• Προϋποθέσεις για την ανθρωποκεντρική αξιοποίηση της επιστήμης :

1. Ο επιστήμονας οφείλει να διακρίνεται από :

     α) Παιδεία με ανθρωπιστικές αρχές και πνεύμα ελευθερίας.

     β) Γενικής μόρφωση και ψυχική καλλιέργεια, ώστε να θέτει τις γνώσεις του στην υπηρεσία του ανθρώπου και να ασκεί το έργο του με υπευθυνότητα και αίσθημα κοινωνικής συνείδησης.

     γ) Αυτογνωσία, για σωστή επιλογή στόχων, που ανταποκρίνονται στα προβλήματα της ζωής.

     δ) Ευσυνειδησία, ηθικές αρχές και αξίες.

2. Η ειρήνη επιτρέπει στον επιστήμονα να επιδίδεται απερίσπαστα στον ανθρωπιστικό του έργο.
3. Η επανιεράρχηση των στόχων και αξιών του σύγχρονου ανθρώπου.

 

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

 

Σήμερα οι  άνθρωποι :

• αδιαφορούν για τις βλαβερές συνέπειες που μπορούν να έχουν ορισμένα επιτεύγματα φάρμακα, πυρηνική ενέργεια, ραδιοκύματα κτλ)
• είναι γνωστό ότι πολλές εφευρέσεις βλάπτουν τον άνθρωπο ή το περιβάλλον, τόσο με τη χρήση όσο και με τον τρόπο παρασκευής τους (πρώτες ύλες κτλ). Ωστόσο, συνεχίζουν να συμμετέχουν σε ομάδες/εταιρείες
• όλα τα οπλικά συστήματα στηρίζονται στην εργασία επιστημόνων (ατομική βόμβα και άλλα όπλα μαζικής καταστροφής)
• “ξεπουλιούνται” σε οικονομικά συμφέροντα
• προβαίνουν σε μελέτες που οδηγούν σε αποτελέσματα που συμφέρουν το χρηματοδότη
  • υποστηρίζουν εταιρείες και κρατικά συμφέροντα που βλάπτουν την υγεία, την ασφάλεια κτλ των πολιτών
  • πολλοί επιστήμονες ζουν μακριά/αδιαφορούν για τις ανάγκες της κοινωνίας
• ενδιαφέρονται μόνο για την επιστήμη και τις έρευνες/εργασία τους
• ενδιαφέρονται μόνο για το κέρδος

 

Υποχρεώσεις του επιστήμονα

• να ερευνά προς όφελος του ανθρώπου
• οι μελέτες του οφείλουν να έχουν γνώμονα το καλό του Ανθρώπου και της κοινωνίας
• να κινούνται με γνώμονα τις ανθρωπιστικές αρχές κι αξίες, να συνδέονται με τον Ανθρωπισμό
• να αντιδρά σε κάθε πείραμα ή κατασκευή που έχει στόχο να βλάψει ανθρώπους (πχ σύγχρονα οπλικά συστήματα)
• να ελέγχει πολλάκις τα αγαθά που παρασκευάζονται ώστε να είναι βέβαιο ότι δε θα βλάψουν άθελά τους τον άνθρωπο (πχ κινητή τηλεφωνία)
• να προάγει τη συνεργασία και τη συλλογικότητα
• να ενημερώνει το κοινό/κοινή γνώμη για όσα το απειλούν.
• ένας σημαντικός ρόλος του επιστήμονα είναι να ενημερώνει και να “διδάσκει”, εκλαϊκεύει τα πορίσματα της επιστήμης
• μέσω των ΜΜΕ (ταινίες τεκμηρίωσης, συμμετοχή σε συναντήσεις, διαλέξεις και ημερίδες στις οποίες συμμετέχει γενικά κόσμος, να είναι δίπλα στον πολίτη
• να “ανοιχτεί” στην κοινωνία και να μη “χάνεται” στις μελέτες και τις έρευνές του
• να αντιδρά στις οικονομικές πιέσεις και τις “πουλημένες” έρευνες
• να “ορθώνει το ανάστημά του”/αντιδρά σε συγκεκριμένες προτάσεις, να μην υποκύπτει σε πιέσεις για αλλοιωμένες έρευνες
• μη γνωρίζει ότι κέντρο των ερευνών/εφαρμογών δεν είναι το οικονομικό κέρδος, αλλά το καλό της κοινωνίας
• να μη θεωρεί ως αυτοσκοπό την προβολή και την οικονομική ευμάρεια

 

 

ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

 

Πολιτισμός είναι η υλική και πνευματική πρόοδος του ανθρώπου, καθώς και η παράλληλη ηθική εξέλιξή του (= το σύνολο των υλικών, πνευματικών και ηθικών επιτευγμάτων του ανθρώπου).

Διακρίνεται σε : Τεχνικό πολιτισμό (τεχνική, υλικά αγαθά).

                          Πνευματικό πολιτισμό (Επιστήμη, Τέχνες, Γράμματα).

                          Ηθικό πολιτισμό (ηθική, δίκαιο, ανθρωπιά).

Ο σύγχρονος πολιτισμός είναι μονομερής, μονοδιάστατος. Έχει δοθεί προτεραιότητα στον τεχνικό, ενώ, σε μεγάλο βαθμό, παραμελείται ο πνευματικός και ηθικός του χαρακτήρας.

 

• Οι θετικές πλευρές της τεχνικής προόδου :

1. Κυριαρχία στη φύση : α) ελάττωση της εξάρτησης του ανθρώπου απ’ αυτή με την αποκρυπτογράφηση των νόμων της, β) αξιοποίηση των δυνάμεών της προς όφελός του.

 

2. Θετική επίδραση στο χαρακτήρα και τα αποτελέσματα της εργασίας :

     α) ελαχιστοποίηση σωματικού μόχθου, απαλλαγή από επίμοχθες εργασίες (με τη μηχανοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας).

     β) μείωση ορίων παραγωγικού χρόνου, αύξηση ελεύθερου χρόνου. το άτομο έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του, μπορεί να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στην οικογένειά του, να βελτιώσει τις διαπροσωπικές σχέσεις/κοινωνικές επαφές.

     γ) μαζική παραγωγή αγαθών και βελτίωση της ποιότητάς τους.

     δ) δημιουργία νέων τομέων απασχόλησης – νέων επαγγελμάτων με επέκταση των ευκαιριών για εργασία.

 

3. Αφθονία ανέσεων και μέσων στην καθημερινή ζωή^. αποφασιστική συμβολή στην επίλυση βασικών προβλημάτων διαβίωσης και κατ’ επέκταση στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Στην καθημερινότητα παρατηρείται μία ιδιαίτερη αφθονία αγαθών που ενισχύουν την ποιότητα ζωής του σύγχρονου ανθρώπου μεγαλύτερη άνεση (στο σπίτι, στο αυτοκίνητο κλπ.) καθώς και ευκολίες δημιουργικής αναψυχής (π.χ. ανάγνωση βιβλίων).

 

4. Η τεχνολογική ανάπτυξη συνέβαλε στη διεύρυνση του επιστημονικού πεδίου, στη συνακόλουθη πρόοδο των επιστημών :

     α) θεαματική πρόοδος της ιατρικής που μείωσε την παιδική θνησιμότητα και παράλληλα με τη βελτίωση των όρων αύξησε το προσδόκιμο ζωής. Μειώθηκαν οι ασθένειες που προκαλούν θάνατο ή είναι πιο εύκολο να αντιμετωπιστούν, ενώ έχει προχωρήσει σημαντικά η ιατρική στον τομέα της πρόληψης.

     β) με τα σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα επιτυγχάνεται η ευρεία διάδοση των επιτευγμάτων του πνευματικού πολιτισμού, η ανάπτυξη της παιδείας και η κοινωνικοποίηση της γνώσης. Έτσι, καταπολεμάται η άγνοια, η αμάθεια, οι δεισιδαιμονίες, οι προλήψεις (ανάπτυξη ορθολογικής σκέψης, απομάκρυνση εξωλογικών στοιχείων).

 

5. Η τελειοποίηση των μέσων συγκοινωνίας, με την εκμηδένιση των αποστάσεων, διευκολύνει την ανθρώπινη επαφή και την προσέγγιση των λαών.

 

6. Ανάπτυξη πνεύματος οικουμενικής συνείδησης με τις απεριόριστες δυνατότητες επικοινωνίας που παρέχει στους λαούς (ΜΜΕ, δορυφορική τηλεόραση κ.λπ.).

 

7. Πολλαπλασιασμός των μέσων ψυχαγωγίας, διεύρυνση μορφών τέχνης.

 

8. Η γενικότερη πρόοδος συντελεί στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, αφού τα πολιτιστικά αγαθά (περίθαλψη, μόρφωση κ.ά.) είναι πλέον προσιτά στο ευρύτερο κοινό.

 

• Αρνητικές πλευρές της τεχνικής προόδου :

1. Καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος, διατάραξη οικολογικής ισορροπίας εξαιτίας, εκτός των άλλων, της τεχνοκρατικής αντίληψης στην εφαρμογή των επιτευγμάτων του σύγχρονου πολιτισμού με συνέπειες : α) δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης, β) αρνητική επίδραση στην ψυχοσωματική υγεία – έξαρση ψυχονευρωτικών διαταραχών, άγχος κ.λπ.). Μολύνεται η ατμόσφαιρα και ο υδροφόρος ορίζοντας, ζώα εξαφανίζονται ή απειλούνται με εξαφάνιση εξαιτίας της εκμετάλλευσής τους, οι θάλασσες χάνουν τη δύναμη ανανέωσής τους απειλώντας την υγεία του ανθρώπου κι όλου του πλανήτη, το τσιμέντο -ως χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ανάπτυξης- κυριαρχεί παντού, σε βάρος του φυσικού πλούτου. Οι πόλεις είναι πια απάνθρωπες απειλώντας την ποιότητα ζωής και την υγεία των κατοίκων τους.

 

2. Η αλματώδης ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού δίνει τη δυνατότητα τελειοποίησης των πολεμικών εξοπλισμών και τη δημιουργία μέσων μαζικής καταστροφής που : α) απειλούν την ανθρωπότητα με ολοκληρωτικό αφανισμό (κίνδυνος πυρηνικού ολέθρου).

     β) επιτείνουν τα αισθήματα ανασφάλειας, αβεβαιότητας για το μέλλον.

 

3. Ο μηχανοποιημένος και κατακερματισμένος χαρακτήρας της εργασίας (αυτοματισμός εξειδίκευση κ.λπ.) οδηγεί : α) στην αποξένωση του δημιουργού από τα δημιουργήματά του, την απώλεια της χαράς από την προσωπική δημιουργία (αλλοτρίωση).

     β) στην τυποποίηση, την πλήξη, την ανία.

     γ) συχνά στην πνευματική μονομέρεια.

Παράλληλα, ο χρόνος εργασίας, αντί να περιορίζεται λόγω των βελτιωμένων μηχανών, συνεχίζεται αμείωτος σε βάρος του ελεύθερου χρόνου μπροστά στην επιθυμία του ανθρώπου για περισσότερα κέρδη.

 

4. Δημιουργούνται κίνδυνοι για τη δημοκρατία, όταν τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα (κυρίως τα ΜΜΕ, οι επιστημονικές τεχνικές επηρεασμού της κοινής γνώμης κ.λπ.) υπηρετούν συμφέροντα και πολιτικές σκοπιμότητες. Τότε, ως όργανα αποπροσανατολισμού, χαλιναγώγησης του πολίτη τον καθιστούν ενεργούμενό τους.

 

5. Το πνεύμα υλικού ευδαιμονισμού και η συνακόλουθη υπερκατανάλωση οφείλονται, σε μεγάλο βαθμό, στη συμβολή της τεχνολογίας στη μαζική παραγωγή, ποικιλία, ελκυστικότητα, προβολή των αγαθών και στη νοοτροπία της άνεσης και της ευκολίας που καλλιεργούν τα τεχνικά μέσα.

 

6. Οι υλιστικές προτεραιότητες του μονοδιάστατου ανθρώπου οδηγούν :

     α) στην αδιαφορία για την πνευματική καλλιέργεια.

     β) στην απομάκρυνση από υψηλές αξίες, ιδανικά.

     γ) στην αποστασιοποίηση από συλλογικές δραστηριότητες.

     δ) στο άγχος, την υπερένταση.

 

7. Η κυριαρχία του υπέρμετρου ορθολογισμού και του ωμού πρακτισμού του σύγχρονου πολιτισμού οδηγούν στην απώλεια της θέλησης για ενδοσκόπηση, εσωτερική ζωή και αδιαφορία για τη δημιουργία ηθικά και πνευματικά ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων.

 

8. Η ανάπτυξη των βιομηχανιών στις πόλεις είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία αστυφιλικού ρεύματος για τη μετοίκηση μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων από την περιφέρεια στα αστικά κέντρα, με όλες τις αρνητικές συνέπειες (υποβάθμιση ποιότητας ζωής, αδυναμία επικοινωνίας και διαμόρφωσης υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, πολύμορφη αλλοτρίωση του ατόμου, άγχος κ.λπ.).

 

• Τι μπορεί να γίνει;

1. Ο άνθρωπος κρίνεται σκόπιμο να συνειδητοποιήσει :

• ότι τα τεχνολογικά επιτεύγματα στόχο έχουν τη βελτίωση της ζωής μας και ότι δεν πρέπει να γίνεται αυτοσκοπός η απόκτησή τους (υπερκατανάλωση),
• την ιεράρχηση των αξιών, ώστε να αντιληφθεί ότι τα αγαθά βοηθούν, αλλά δεν μπορούν να κατευθύνουν τη ζωή και τη δράση του,
• ότι οφείλει αυτός να κυριαρχήσει επί της μηχανής και όχι το αντίθετο όπως παρατηρούμε.

2. Παιδεία
   ανάπτυξη της κριτικής σκέψης μέσα από μία ελεύθερη και δημιουργική ανθρωπιστική παιδεία που θα αφήσει κατά μέρος τη μετάδοση στείρας γνώσης και θα στοχεύει στον ολοκληρωμένο άνθρωπο με διαθεματική γνώση

• ουσιαστική μετάδοση ανθρωπιστικών αξιών κι όχι ανούσιες και κουραστικές γραμματολογικές και συντακτικές ασκήσεις/γνώσεις
• εξοικείωση των νέων από μικρή ηλικία με τις νέες τεχνολογίες ώστε να μάθουν να τις αντιμετωπίζουν κριτικά και να τις χρησιμοποιούν με σύνεση

3. Οι πνευματικοί άνθρωποι και οι επιστήμονες

• να επιδιώξουν να «βγουν στην κοινωνία» και να αντιμετωπίσουν τα δικά της προβλήματα συμβάλλοντας στην ίδια την ανάπτυξή της
• να δείξουν έμπρακτα την ανάγκη μιας νέας στροφής της κοινωνίας προς τον Άνθρωπο
• μέσα από ημερίδες, σεμινάρια (διά βίου μάθηση, Σχολές Γονέων, Λαϊκά Πανεπιστήμια κτλ) σε συνεργασία με την Πολιτεία (κρατικό μηχανισμό, Τοπική Αυτοδιοίκηση, σωματεία και τοπικοί σύλλογοι κτλ) να συμβάλλουν στην προώθηση των ανθρωπιστικών αξιών ώστε να περιοριστούν οι συνέπειες της μονομέρειας
• συλλογική δράση που καλλιεργώντας τη συμμετοχή σε δημοκρατικούς θεσμούς θα οδηγήσει στον τερματισμό του ανταγωνισμού και της επίδειξης μέσα από την απόκτηση αγαθών

 

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

 

Τα δικαιώματα του ανθρώπου ανέκαθεν απασχολούσαν, και στον αιώνα μας ακόμη περισσότερο, φιλοσόφους, κοινωνιολόγους, πολιτικούς κ.ά. Η υπογραφή μάλιστα το 1948 της Οικουμενικής Διακήρυξης των ανθρώπινων δικαιωμάτων κατέστησε αυτά, τη μεγαλύτερη ίσως πολιτική κατάκτηση των τελευταίων εβδομήντα χρόνων. Στη Διακήρυξη αναγνωρίζονται τα αστικά δικαιώματα (ατομικές ελευθερίες), τα πολιτικά («εκλέγειν» και «εκλέγεσθαι»), τα οικονομικά (δικαιώματα εργασίας κ.ά.), τα κοινωνικά (απαιτήσεις από το κράτος για κοινωνικές παροχές) και τα πολιτιστικά (συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή).

Στη συνέχεια η παγκόσμια πείρα οδήγησε στην κατοχύρωση μιας νέας σειράς ανθρώπινων και κατ’ εξοχήν ανθρωπιστικών δικαιωμάτων, που αφορούν προβλήματα κοινωνικής αδικίας όπως η γενοκτονία, τα βασανιστήρια, οι φυλετικές διακρίσεις, η άδικη μεταχείριση των γυναικών, η απαγόρευση της απεργίας κ.ά.

Γενικότερα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, που καλύπτουν κάθε πτυχή του ανθρώπινου βίου, διακρίνονται σε ατομικά, κοινωνικά, πολιτικά και εθνικά.  

• Στα ατομικά δικαιώματα εντάσσονται εκείνα που χαρακτηρίζονται και ως θεμελιώδη, όπως είναι το δικαίωμα στη ζωή, στην αξιοπρέπεια, στην ασφάλεια, στην προσωπική περιουσία, στην ελευθερία λόγου, στην ιδιωτικότητα, καθώς και στην ανεξιθρησκία.
• Στα κοινωνικά δικαιώματα εντάσσονται εκείνα που κυρίως προκύπτουν μέσα από τη λειτουργία της κοινωνικής συνύπαρξης, όπως είναι το δικαίωμα στην εργασία, στην εκπαίδευση, στην ψυχαγωγία και ξεκούραση, στην υγεία, στην ισότητα, αλλά και στη γενικότερη κοινωνική μέριμνα.
• Στα πολιτικά δικαιώματα εντάσσονται εκείνα που αφορούν την ελεύθερη συμμετοχή του ατόμου στις πολιτικές διαδικασίες. όπως είναι το δικαίωμα να εκλέγει, αλλά και να εκλέγεται, το δικαίωμα του συνεταιρισμού, το δικαίωμα των συγκεντρώσεων, αλλά και το δικαίωμα στην ενημέρωση.
• Στα εθνικά δικαιώματα εντάσσονται εκείνα που αφορούν την ευρύτερη υπόσταση ενός έθνους, όπως είναι το δικαίωμα διατήρησης της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας, το δικαίωμα στην εθνική ανεξαρτησία και στον εθνικό αυτοπροσδιορισμό, το δικαίωμα στην εθνική ακεραιότητα, αλλά και το δικαίωμα της εθνικής ταυτότητας, όπως αυτό προκύπτει μέσα από τη γλώσσα και την τοπική παράδοση.

 

 

• Δείγματα / φαινόμενα παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων :
  1. Ρατσισμός, φυλετικός και κοινωνικός.
  2. Παραβίαση πολιτικών δικαιωμάτων : του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, της ελευθερίας διακίνησης ιδεών, της έκφρασης πολιτικών πεποιθήσεων, της θρησκευτικής συνείδησης.
  3. Αυθαιρεσίες πολιτικών ηγετών σε βάρος του πολίτη.
  4. Παρακολούθηση επικοινωνιών, και κυρίως της ηλεκτρονικής.
  5. Παραβίαση της προσωπικής ζωής με διάφορα αθέμιτα μέσα και ύπουλες τεχνικές.
  6. Λογοκρισία, φίμωση του τύπου, έλεγχος των ΜΜΕ προκειμένου να διοχετεύεται στο λαό η κυρίαρχη ιδεολογία.
  7. Παράνομες, χωρίς ένταλμα, συλλήψεις, κρατήσεις, φυλακίσεις πολιτών και βασανισμοί.
  8. Βία (σωματική, ψυχολογική) σε απλές μορφές, τρομοκρατία, πόλεμος. Κακοποίηση της γυναίκας και ιδιαίτερα του παιδιού (δουλεμπόριο, φτηνό εργατικό δυναμικό, εγκατάλειψη, εκμετάλλευση ως αντικείμενο προβολής σε διαφημίσεις). Κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες η προστασία της παιδικής ηλικίας είναι ελλιπής. Μικρά παιδιά εξαναγκάζονται να εργαστούν υπό άθλιες συνθήκες, κακοποιούνται σωματικά, ενώ γίνονται συχνά και αντικείμενο σεξουαλικής εκμετάλλευσης.
  9. Απουσία : ισοπολιτείας, ισότιμης μόρφωσης, κοινωνικής ασφάλισης, περίθαλψης, κατοικίας, ισονομίας, ίσων ευκαιριών, αξιοκρατίας.
  10. Ανεργία, καταστρατήγηση των εργατικών δικαιωμάτων.
  11. Ανθυγιεινές συνθήκες ζωής στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις.
  12. Πείνα, στερήσεις, εξαθλίωση κυρίως στις χώρες του Τρίτου Κόσμου.
  13. Παραβίαση δικαιωμάτων των μειονοτικών πληθυσμών (παραβίαση δικαιώματος ανεξιθρησκίας, στέρηση δικαιώματος μόρφωσης).
  14. Παραπληροφόρηση.
  15. Εφαρμογή θανατικής ποινής. Μάλιστα, σε κράτη όπου δεν γίνονται σεβαστές οι δημοκρατικές αρχές χρησιμοποιείται εκτεταμένα η θανατική ποινή, καθώς πραγματοποιούνται εκτελέσεις πολιτικών αντιπάλων ή αντιφρονούντων.
• Αιτίες παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην εποχή μας :
  1. Η επεκτατική πολιτική ισχυρών κρατών (πόλεμοι, πυρηνική απειλή, παραβίαση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης λαών).
  2. Τα ρατσιστικά κινήματα και οι ιδεολογίες που κατευθύνονται από πολιτικούς και οικονομικούς κύκλους.
  3. Τα κατώτερα ένστικτα του ανθρώπου, τα συμπλέγματα κατωτερότητας τον οδηγούν σε ενέργειες υποβιβασμού ορισμένων ανθρώπων, ομάδων ή και λαών.
  4. Τα ΜΜΕ : Η παραπληροφόρηση και η προβολή εκπομπών χαμηλής ποιότητας αποπροσανατολίζουν τον άνθρωπο, αμβλύνουν τη συνείδησή του και ετεροκατευθύνουν την κοινή γνώμη. Συχνά, μάλιστα, μεταδίδουν στερεοτυπικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις σε βάρος ατόμων ή ομάδων αναπαράγοντας φαινόμενα ρατσισμού, εκμετάλλευσης και βίας.
  5. Η οικογένεια, ένας από τους πιο βασικούς φορείς αγωγής και κοινωνικοποίησης του ατόμου δυσλειτουργεί, με αποτέλεσμα να μη συμβάλλει στη διάπλαση της προσωπικότητας του νέου μεταγγίζοντας ηθικοπνευματικές αξίες, να μην παρέχει τα απαραίτητα εφόδια και τα κατάλληλα ερεθίσματα για την ομαλή ένταξή του στο κοινωνικό περιβάλλον και την απόκτηση πνευματικών και ηθικών αντιστάσεων απέναντι στην καταστρατήγηση των δικαιωμάτων.
  6. Οι αυταρχικές δομές πολιτικών συστημάτων, όπως είναι κυρίως οι δικτατορίες.
  7. Οι προκλητικές οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Ο ατομικισμός και η υπέρμετρη ιδιοτέλεια, η φιλοχρηματία και η κερδοσκοπία οδηγούν στην οικονομική εκμετάλλευση του αδυνάτου από τον ισχυρό.
  8. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο που : α) συνεπάγεται την άγνοια των δικαιωμάτων του πολίτη, β) εύκολα καθιστά το άτομο θύμα χειραγώγησης και γ) μπορεί να οδηγήσει το άτομο στο αντίθετο άκρο, στην επιβολή του «δικαίου της πυγμής», καταπατώντας τα δικαιώματα των συνανθρώπων του.
  9. Η έλλειψη ηθικών αξιών ωθεί τον άνθρωπο στην υιοθέτηση σκληρής και απάνθρωπης συμπεριφοράς.

 

• Τρόποι προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων :
  1. Το ίδιο το άτομο είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσει την αξία των δικαιωμάτων του και να αγωνίζεται καθημερινά για τη διασφάλιση και την καθολική εφαρμογή τους, ώστε να αποκτήσουν αυτά πανανθρώπινη διάσταση.
  2. Το σχολείο να στοχεύει στην καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας των μαθητών, στην ενημέρωσή τους για τα διάφορα φαινόμενα καταπάτησης των δικαιωμάτων και στην προσπάθεια διεκδίκησής τους από μικρή ηλικία. Άρση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων και κάθε μορφής ρατσισμού, αποδοχή της διαφορετικότητας και διαμόρφωση διεθνικής αντίληψης.
  3. Ενημέρωση και στηλίτευση ανάλογων φαινομένων από τα ΜΜΕ. Παράλληλα, μέσω της προβολής κοινωνικών διαφημίσεων μπορεί να επιτευχθεί η ευαισθητοποίηση και η αφύπνιση της συνείδησης των πολιτών.
  4. Επιφανείς καλλιτέχνες θα μπορούσαν να διοργανώνουν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις προσφέροντας ένα μεγάλο ποσοστό των εσόδων σε ανθρώπους και λαούς που έχουν πραγματικές ανάγκες.
  5. Η πολιτική ηγεσία κάθε χώρας να έχει αφυπνιστικό ρόλο και να στοχεύει στην υλοποίηση των νεανικών οραμάτων. Καθώς και να μεριμνά για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής μέσα από τη δίκαιη κατανομή αγαθών, την παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους τους πολίτες και την επικράτηση ποιοτικότερων συνθηκών διαβίωσης.
  6. Διακρατικός διάλογος και σύναψη φιλίας, ειρήνης, συνεργασίας και μέριμνα για την επίλυση προβλημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο.
  7. Οι ανεπτυγμένες χώρες συνεργάζονται για τον εκπολιτισμό και την παροχή ουσιαστικής βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για την ενίσχυση όλων των τομέων του πολιτισμού τους, επιστήμες, τέχνες, τεχνολογία, οικονομία.
  8. Στο πλαίσιο του εθελοντισμού ωφέλιμο θα ήταν να πραγματοποιούνται μεμονωμένες πρωτοβουλίες ανθρωπιστικού περιεχομένου (συγκέντρωση χρημάτων, φαρμάκων, τροφίμων, ρουχισμού) για την καταπολέμηση της ανέχειας και του υποσιτισμού.
  9. Ενίσχυση του ρόλου και του έργου των διεθνών οργανισμών (Ο.Η.Ε., UNICEF, UNESCO, ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ) και απεξάρτησή τους από συμφέροντα και επιρροές ισχυρών χωρών.

 

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ

 

Άνθρωποι που εγκατέλειψαν τη χώρα τους για μια καλύτερη ζωή σε μια νέα πατρίδα.

 

• Προβλήματα :

1. Δυσκολία εκμάθησης της γλώσσας και οικειοποίησης των πνευματικών αγαθών της νέας πατρίδας. Οι δυσκολίες γρήγορης κατανόησης ερμηνεύονται από τους γηγενείς ως πνευματική υστέρηση.
2. Αίσθημα μειονεξίας έναντι του γηγενούς πληθυσμού, γιατί νιώθουν σαν ξένοι στη νέα πατρίδα, χωρίς προνόμια. Ψυχολογικά προβλήματα όπως έντονο άγχος για το αβέβαιο μέλλον, μελαγχολία και εκδηλώσεις πικρίας για την απεμπόληση, ως ένα βαθμό, της πατρίδας τους.
3. Καταπάτηση των δικαιωμάτων τους : μετατρέπονται σε θύματα οικονομικής εκμετάλλευσης στον εργασιακό χώρο (χαμηλόμισθοι, ανασφάλιστοι) πνευματικής εξαπάτησης, ρατσισμού, έλλειψη παροχής ίσων ευκαιριών (στην υγεία, στην εκπαίδευση), παραβίαση πολιτικών δικαιωμάτων.
4. Πολιτισμική αλλοίωση και κίνδυνος απώλειας της εθνικής τους ταυτότητας.

 

• Δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι πράγματι έχουν σημειωθεί και φαινόμενα παραβατικής συμπεριφοράς, εγκληματικότητας, μαφίας, συμμοριών, τρομοκρατίας εκ μέρους ορισμένων μεταναστών, αλλά πρόκειται για μεμονωμένα φαινόμενα που δεν θα πρέπει να γενικεύονται αυθαίρετα διαμορφώνοντας, καθιερώνοντας στερεότυπα. Αντίθετα θα λέγαμε πως σε μεγάλο βαθμό η παρουσία τους είναι ευεργετική για τη χώρα μας γιατί καταπολεμούν το πρόβλημα της υπογεννητικότητας, συμβάλλουν στην αύξηση της παραγωγικότητας, στην αύξηση του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος και στη στήριξη των ταμείων.

 

• Τρόποι αντιμετώπισης :

Οφείλουμε να διαχειριζόμαστε την πολυπολιτισμικότητα μέσα από την ανάδειξη των ιδιαίτερων πολιτισμικών ταυτοτήτων.

1. Αλληλεπίδραση μεταξύ των πολιτισμών που συνθέτουν μια κοινωνία.
2. Αναγνώριση της ετερότητας.
3. Διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής.
4. Φροντίδα για παροχή ίσων ευκαιριών (εκπαίδευση, υγεία, εργασία κ.ά.) πρόσβαση στη γνώση αλλά και στην κοινωνική, πολιτισμική και οικονομική ζωή.
5. Παροχή πολιτικών δικαιωμάτων.
6. Παιδεία αξιοκρατική, δίκαιη, αμερόληπτη, απροκατάληπτη, ενίσχυση της σχολικής επίδοσης και της αυτοαντίληψης των εθνικών και μεταναστευτικών ομάδων.
7. Άρση στερεοτύπων, απόκτηση αμοιβαίας εμπιστοσύνης, επικοινωνία (π.χ. στον χώρο του σχολείου σταδιακή γνωριμία και γόνιμη επικοινωνία των γηγενών και αλλοεθνών μαθητών χάρη στον παρεμβατικό, διαμεσολαβητικό ρόλο των εκπαιδευτικών. Τοπικές εκδηλώσεις σε διάφορες περιοχές ιδιαίτερα σε μέρη με αυξημένο αριθμό μεταναστών).

Δημιουργική ένταξη στην παραγωγική διαδικασία με νέες θέσεις εργασίας. Δυνατότητα των μεταναστών να αξιοποιήσουν τις γνώσεις που αποκόμισαν από τις σπουδές στην πατρίδα τους.

 

ΠΑΡΑΔΟΣΗ

 

Παράδοση είναι το σύνολο των υλικών, πνευματικών, ηθικών, και γενικότερα πολιτιστικών στοιχείων του παρελθόντος που συνθέτουν την ταυτότητα ενός λαού, μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά με τον προφορικό ή το γραπτό λόγο και συμβάλλουν στην πολιτιστική εξέλιξη, με προϋπόθεση την προσαρμογή τους στην εκάστοτε κοινωνική πραγματικότητα και τη δημιουργική αξιοποίησή τους.

Κάθε νέα μορφή ζωής προέρχεται, γεννιέται και ως ένα βαθμό καθορίζεται από τις παλιότερες μορφές. Γι’ αυτό και η παράδοση με την πρόοδο, μολονότι φαίνονται έννοιες ασυμβίβαστες, καθώς η μία αναφέρεται στο παρελθόν και η άλλη στο παρόν και στο μέλλον, δεν είναι παρά εκδηλώσεις της ίδιας, ενιαίας και συνεχούς ζωής του ανθρώπου και της κοινότητας στην οποία ζει.

Η παράδοση δεν περιορίζεται σε κάποιο χώρο της ζωής. Περιέχει όλες τις εκδηλώσεις της, όπως άλλωστε και ο πολιτισμός. Η θρησκευτική παράδοση, η γλωσσική, η πνευματική, η καλλιτεχνική δημιουργία σε όλες τις μορφές της, οι κοινωνικοί και πολιτειακοί θεσμοί, οι ηθικές αξίες και οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες αποτελούν την κληρονομιά ενός λαού. Και η κληρονομιά αυτή είναι τόσο πιο πλούσια, όσο πιο μακραίωνη είναι η ιστορία του.

• Η σημασία της παράδοσης :
• Στον πνευματικό τομέα :

1. Μεταβιβάζει κάθε είδους γνώσεις, την πείρα των αιώνων.
2. Συμβάλλει στην αποφυγή των σφαλμάτων.
3. Αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας.
4. Διευρύνει τα πνευματικά ενδιαφέροντα.

• Στον εθνικό τομέα :

1. Αποτελεί συνδετικό κρίκο των γενεών.
2. Διασφαλίζει την εθνική συνείδηση και συντελεί στη διάσπαση της εθνικής ταυτότητας.
3. Οδηγεί στην εθνική αυτογνωσία.
4. Αποτρέπει την εθνική αλλοτρίωση.

• Στον κοινωνικό τομέα :

1. Κοινωνικοποιεί το άτομο.
2. Μεταλαμπαδεύει αξίες που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν (φιλία, άμιλλα, φιλοξενία, προώθηση κοινωνικού συμφέροντος).
3. Προσφέρει πρότυπα για μίμηση.
4. Ενισχύει το πνεύμα της συλλογικότητας, της συνεργασίας.

• Στον ηθικό τομέα :

1. Εμπνέει σεβασμό στα μεγάλα ιδανικά.
2. Κληροδοτεί ηθικές αξίες (σεβασμός στον άνθρωπο, ανιδιοτέλεια, τήρηση του μέτρου).

• Στον πολιτικό τομέα :

1. Ενισχύσει τη δημοκρατία με τις αρχές και τις αξίες του παρελθόντος (Αθηναϊκή Δημοκρατία).

• Στον πολιτιστικό τομέα :

1. Επηρεάζει την Τέχνη.
2. Συντελεί στην πολιτισμική επικοινωνία ανθρώπων και λαών.

 

• Λειτουργικά στοιχεία ελληνικής παράδοσης
• Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία (Αριστοτέλης, Πλάτωνας…), με τις διαχρονικές ιδέες και αξίες της, διδάσκεται στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού και επεξεργασίας από διακεκριμένους μεταγενέστερους φιλοσόφους.
• Η δημοκρατία, το ιδανικό πολίτευμα που έχει υιοθετηθεί από όλα τα κράτη που σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αλλά και ο δημοκρατικός τρόπος ζωής των Ελλήνων.
• Η ελληνική γλώσσα που συνιστά αδιάψευστο μάρτυρα της ιστορικής συνέχειας του έθνους μας.
• Ο θεσμός της εκκλησίας και γενικότερα, το θρησκευτικό συναίσθημα του Έλληνα, που, παρά την ηθική παρακμή των ημερών μας, εξακολουθούν να κατέχουν σημαντική θέση στη νεοελληνική κοινωνία.
• Η ελευθεροφροσύνη, η αντίσταση και οι ιστορικοί αγώνες που παραδειγματίζουν τις επερχόμενες γενιές.
• Το αθλητικό πνεύμα και η Ολυμπιακή ιδέα, που θεμελίωσαν πρώτοι οι αρχαίοι μας πρόγονοι, διασώζονται σήμερα μέσω των Ολυμπιακών αγώνων και διδάσκουν τις επερχόμενες γενιές, σε θεωρητικό επίπεδο και όχι μόνο, τις ιδέες του ευ αγωνίζεσθαι, της ειρήνης, της ισότητας.
• Το αρχαίο δράμα που εμπνέει τη σύγχρονή καλλιτεχνική δημιουργία, όπως και η αρχιτεκτονική, η γλυπτική, η ζωγραφική, η ποίηση κτλ.
• Η οικογένεια η οποία διατηρεί πιο έντονα τα συνεκτικά στοιχεία στα μέλη της και δεν υφίσταται σε μεγάλο βαθμό τη διάβρωση από τη σημερινή αλλοτρίωση.

 

• Αιτίες κρίσης της παράδοσης :

1. Το χάσμα των γενεών και ο γενικότερος αρνητισμός των νέων.
2. Η τάση αμφισβήτησης από πλευράς των νέων (άκριτη απόρριψη που οφείλεται κυρίως σε αίτια που τους υπερβαίνουν: λόγω έλλειψης γνώσεων, ισχυρών πολιτιστικών αντισωμάτων, μιμητισμού)
3. Ο λανθασμένος τρόπος γνωστοποίησής της στους νέους μέσω της οικογένειας και της παιδείας.
4. Η προγονοπληξία και η προοδοπληξία.
5. Η στροφή προς την ύλη, λόγω του υλικού ευδαιμονισμού.
6. Το τεχνοκρατικό πνεύμα της κοινωνίας, η μονοδιάστατη αντίληψη περί προόδου.
7. Η γενικότερη κρίση των αξιών, των θεσμών και των αρχών.
8. Η ξενομανία, ο μιμητισμός ξένων προτύπων.
9. Η παγκοσμιοποίηση, ο ηγεμονισμός του δυτικού πολιτιστικού προτύπου και της αγγλικής γλώσσας.
10. Η διαφήμιση ξενόφερτων στοιχείων που οδηγεί στην αλλοτρίωση.
11. Ο τουρισμός αλλοιώνει τις συνειδήσεις με την εισαγωγή ξενικών ηθών.
12. Αστικοποίηση
13. Έλλειψη ελεύθερου χρόνου
14. Η λειτουργία των φορέων αγωγής (έλλειμα παιδείας)

 

• Προγονοπληξία ονομάζεται η προσκόλληση στο παρελθόν, σε κάθε παραδοσιακό στοιχείο, η αναγωγή του σε ιδανικό : η δογματική προσήλωση στην παράδοση, η στείρα προγονολατρεία, η άκριτη απόρριψη κάθε νέου ή ξένου στοιχείου.
• Συνέπειες :

1. Διατήρηση προκαταλήψεων, δεισιδαιμονιών.
2. Ανάπτυξη δογματισμού.
3. Άρνηση της τεχνολογικής προόδου και της ανάπτυξης.
4. Στασιμότητα στις Τέχνες και στις Επιστήμες.
5. Δουλική μίμηση παλιότερων προτύπων.
6. Εθνικός απομονωτισμός, σοβινισμός.
7. Ρατσισμός.

 

• Προοδοπληξία καλείται η άκριτη αποδοχή κάθε νέου ή ξένου στοιχείου, πλήρης απόρριψη κάθε παραδοσιακού με την ιδέα πως παρεμποδίζει την πρόοδο.
• Συνέπειες :

1. Άμβλυνση της εθνικής συνείδησης, απώλεια εθνικής ταυτότητας, πολιτιστική αλλοίωση, υποδούλωση.
2. Αδυναμία κατανόησης και ερμηνείας του παρόντος.
3. Κίνδυνος ετεροκαθορισμού.

 

• Η σωστή στάση απέναντι στην παράδοση :

1. Ουσιαστική γνώση της παράδοσης.
2. Διατήρηση των ζωντανών δυναμογόνων στοιχείων.
3. Απόρριψη όλων των νεκρών στοιχείων.
4. Συγκερασμός των στοιχείων της προόδου με την παράδοση.
5. Προστασία της παράδοσης από τη διαστρέβλωση ή την εμπορευματοποίηση.

 

Ειδικότερα, Είναι αναγκαίο :

α) Οι άνθρωποι, κυρίως οι νέοι, δεν πρέπει να τηρούν στάση αδιαφορίας, περιφρόνησης. Αντίσταση στον υλισμό και την προοδοπληξία. Απόρριψη ακραίων τάσεων. Γόνιμη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Αποφυγή προγονολατρίας, γιατί έτσι ολισθαίνουμε σε επικίνδυνες πολιτιστικές καθαρολογίες και εθνοκεντρισμούς. Κριτική στάση απέναντι στην παράδοση, με σκοπό τη δημιουργική της αξιοποίηση.

β) Η πολιτική ηγεσία οφείλει να ενισχύσει το κύρος της χώρας. Χάραξη εθνικής πολιτικής για την παιδεία και τον πολιτισμό. Ανανέωση πεπαλαιωμένων θεσμών. Τόνωση της εθνικής συνείδησης και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αναβάθμιση της λειτουργικότητας των αρχαιολογικών χώρων, μνημείων κ.λπ. διάθεση κονδυλίων. Σχέσεις συνεργασίας και επικοινωνίας με τον απόδημο ελληνισμό. Μέριμνα για την προστασία της ελληνικής γλώσσας από τους ξενισμούς.

γ) Στο σχολείο του περιεχόμενο των σπουδών είναι σκόπιμο να είναι ανθρωπιστικό. Αυτό προϋποθέτει την ενίσχυση του μαθήματος της γλώσσας, τον επαναπροσδιορισμό των στόχων και του περιεχομένου των εορταστικών και επετειακών εκδηλώσεων, τη βιωματική επαφή με την παράδοση, τη γνωριμία με τη λαϊκή τέχνη, τη συνδρομή της τεχνολογίας, ώστε να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με την πολιτιστική κληρονομιά εξ αποστάσεως.

δ) ΜΜΕ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ: Σωστή προβολή γλώσσας. Ποιοτικές εκπομπές. Φιλοξενία πνευματικών ανθρώπων. Ένθετα πολιτιστικού περιεχομένου. Ευαισθητοποίηση κοινής γνώμης. Περιορισμός τους καταναλωτικού οράματος. Αποφυγή εθνοκεντρισμού.

ε) ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: αναβίωση εθίμων, βιωματική επαφή με την παράδοση. Διάλογος προκειμένου το παιδί να μην ταυτίζει την παράδοση με την οπισθοδρόμηση.

 

 

• Προϋποθέσεις για τη δημιουργική αξιοποίηση της παράδοσης :

1. Η στροφή στην παράδοση δεν πρέπει να μετατραπεί σε αναχρονισμό και αντιδραστικότητα σε κάθε νεωτερισμό.
2. Μελετούμε και διατηρούμε τις παραδόσεις μας χωρίς εθνοκεντρική αλαζονεία, που εμποδίζει το σεβασμό του πολιτισμού που έχουν τα άλλα έθνη και τις ισότιμες σχέσεις με αυτά.
3. Δεν πρέπει να μας ενδιαφέρουν τόσο οι τύποι και οι μορφές της παραδοσιακής ζωής, όσο οι ιδέες και οι σκέψεις των ανθρώπων που έζησαν σε παλιότερες εποχές.
4. Απέναντι στην παράδοση στεκόμαστε με σεβασμό και ευλάβεια, αλλά και με διάθεση κριτική.

 

ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ

Μαζοποίηση είναι η αφομοίωση από μέρους του ατόμου των τρόπων σκέψης, ιδεών και της συμπεριφοράς των άλλων, χωρίς να είναι αποτέλεσμα κριτικής σκέψης και επεξεργασίας, αλλά εξομοίωσή του με το σύνολο μέσω προπαγανδιστικών μηχανισμών, της κοινωνικοποίησης (σχολείο, κοινωνικός περίγυρος κτλ) ή της μόδας. Η μαζοποίηση συνδέεται άρρηκτα με το ρατσισμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό επειδή δεν αποδέχεται το διαφορετικό.

 

ΑΙΤΙΑ

• η μετάδοση μέσω της οικογένειας αξιών, ιδεών και συμπεριφορών
• η επιθυμία του ατόμου να γίνει αποδεκτό από μία κοινωνική ομάδα και να διακριθεί σε αυτήν
• το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο που δεν επιτρέπει κριτική σκέψη
• ο καταιγισμός πληροφοριών που δεν προλαβαίνει να επεξεργαστεί το άτομο
• η αρνητική λειτουργία των ΜΜΕ που στοχεύουν στο κέρδος των ιδιοκτητών τους και στην αύξηση της ακροαματικότητας προβάλλοντας την υποκουλτούρα και διαμορφώνοντας μόδα
• η παγκοσμιοποίηση και η προβολή ξένων προτύπων, που στέκουν μακριά από εκείνα των άλλων κοινωνιών

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

√ αποδυνάμωση πνευματικών λειτουργιών
√ χειραγώγηση κι εκμετάλλευση του ατόμου
√ δημιουργία άκριτης σκέψης και άβουλου νου,
√ το άτομο καθορίζει τη στάση και τις ιδέες του με βάση όχι τη δική του κριτική σκέψη, αλλά στηριζόμενο στις θέσεις του άλλου συνόλου
√ οδηγεί στην αισθητική και καλλιτεχνική ισοπέδωση υποστηρίζοντας μόνο εύκολες και εύπεπτες καλλιτεχνικές τάσεις.
√ εμποδίζει τη λειτουργία και την ανάπτυξη της δημοκρατίας και καταργεί την ατομικότητα και την πραγματική ελευθερία σκέψης και έκφρασης, αφού το άτομο ετεροκαθορίζεται
√ αλλοιώνεται η εθνική ταυτότητα και ο πολιτισμός με βάση τη μόδα και όχι τις ατομικές επιθυμίες
√ εμποδίζει την επικοινωνία των ατόμων καθώς οι σχέσεις γίνονται επιφανειακές. τρόποι αντιμετώπισης
√ με την πνευματική καλλιέργεια και την παιδεία
√ επιδιώκεται η ανάπτυξη κριτικού καλλιεργημένου πνεύματος που θα μπορεί να αντιδρά στις πιέσεις των μηχανισμών που οδηγούν στη μαζοποίηση και τον κοινωνικό κομφορμισμό
√ αντιμετωπίζουν κριτικά τα κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα και βελτιώνουν το ίδιο το δημοκρατικό σύστημα,
√ δεν επηρεάζονται εύκολα και δεν αποδέχονται άκριτα τις αξίες που προβάλλονται από προπαγανδιστικούς μηχανισμούς ή τα ΜΜΕ,
√ αποφεύγουν την ομοιομορφία των επιλογών και αποδέχονται τις διαφορετικές θέσεις και ιδέες
√ απαλλάσσονται από την έλλειψη κρίσης και το δογματισμό (=φανατισμό, μισαλλοδοξία)
√ αναπτύσσεται η κριτική ως μοχλός ενίσχυσης της δημοκρατίας και ως αντίσταση στις πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις
√ διαμορφώνει δημοκρατική συνείδηση ώστε τα άτομα να μην επηρεάζονται από δημαγωγίες και την προπαγάνδα
√ η παιδεία και η κριτική σκέψη ωθούν στη διαμόρφωση ηθικών αξιών και αντιλήψεων και τις ιεραρχούν με βάση τις ανάγκες της κοινωνίας
√ συνειδητοποίηση της ιδιαιτερότητας της πολιτιστικής παράδοσης της χώρας
√ με την ανάπτυξη υγιούς πολιτικής συνείδησης
√ δεν ομαδοποιούνται ούτε γίνονται παθητικοί δέκτες
√ αποφεύγουν τη χειραγώγηση και την προπαγάνδα
√ αντιστέκονται στη μαζοποίηση
√ με τη συμμετοχή στα κοινά, ώστε μέσα τη συλλογική δράση και να καλλιεργούνται δημοκρατικές ιδέες και να αναπτύσσει το άτομο συνεργατική συνείδηση

ΠΗΓΗ : https://www.schooltime.gr

 

 

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

 

Παγκοσμιοποίηση είναι η σύνθετη διαδικασία υπέρβασης των εθνικών συνόρων μέσα από τα δίκτυα επικοινωνίας. Η ανάπτυξη οικονομικών, πολιτικών και γενικότερα πολιτισμικών σχέσεων σ’ έναν ενιαίο, παγκόσμιας εμβέλειας χώρο. Στηρίζεται ουσιαστικά στην τεχνολογική εξέλιξη, υλοποιείται στην οικονομία και επηρεάζει καταλυτικά τον πολιτισμό.

• Τα αίτια που οδήγησαν στην παγκοσμιοποίηση εντοπίζονται :

1. Στην τεχνολογική εξέλιξη και ιδιαίτερα στην εξέλιξη των ηλεκτρονικών δικτύων (τηλεπικοινωνίες, Μ.Μ.Ε., διαδίκτυο).
2. Στην ανάγκη για ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων χωρίς τη διαμεσολάβηση κρατικών φορέων.
3. Στην υλοποίηση εμπορικών ανταλλαγών, χωρίς δασμολογικούς και άλλους εθνικούς περιορισμούς.
4. Στην ελεύθερη διάδοση γνώσεων, ιδεών, τρόπων ζωής, αξιών, έργων, προϊόντων σ’ έναν ενιαίο χώρο.
5. Στη δημιουργία και ανάπτυξη νέων κέντρων εξουσίας αυτόνομων, ως ένα βαθμό, από την πολιτική των κρατών. Εκπρόσωποι των νέων εξουσιών είναι τα Μ.Μ.Ε. και οι μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις.

• Θετικά αποτελέσματα που προβάλλονται από τους υποστηρικτές :
• Στην οικονομία :

1. Ο οικονομικός ανταγωνισμός συμβάλλει στη μείωση των τιμών και στη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων.
2. Ευνοείται η ανταλλαγή οικονομικών μεθόδων και εμπειριών.
3. Παρέχεται τεχνογνωσία σε υποανάπτυκτες χώρες.
4. Εκσυγχρονίζονται η βιοτεχνία και η βιομηχανία.
5. Διευρύνονται οι εμπορικές δραστηριότητες. Με τη δημιουργία παγκόσμιας αγοράς αυξάνεται ο όγκος του διεθνούς εμπορίου και των διεθνών επενδύσεων.

• Στον κοινωνικό τομέα :

1. Επικοινωνία πολιτών σε πραγματικό χρόνο. Κατάργηση των φραγμών που θέτουν οι αποστάσεις και η αποδέσμευση του χρόνου από το χώρο. Ανάδειξη της αξίας που έχει η πληροφορία.
2. Απαλλαγή από στερεότυπα και προκαταλήψεις για τους άλλους λαούς.
3. Συνεργασία σε διακρατικό επίπεδο για καταπολέμηση φαινομένων, όπως τα ναρκωτικά, το έγκλημα κ.ά.

• Στην πολιτική :

1. Ενίσχυση των δημοκρατικών πολιτευμάτων σ’ όλες τις χώρες.
2. Έλεγχος σε ανελεύθερα καθεστώτα μέσω των διεθνών οργανισμών και παγκοσμίου χαρακτήρα οργανώσεων. Με την ανάπτυξη των διεθνών δικτύων επικοινωνίας ευνοείται ο έλεγχος της κρατικής αυθαιρεσίας και διευκολύνεται η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

• Στον πνευματικό τομέα :

1. Ανάπτυξη της παιδείας και της επιστήμης μέσω της συνεργασίας των ανταλλαγών.

• Στον πολιτισμό :

1. Οι πολιτιστικές ανταλλαγές συμβάλλουν στη διεύρυνση του αισθητικού κριτηρίου.
2. Επιτυγχάνεται η συνειδητοποίηση της πολιτιστικής και εθνικής ιδιοπροσωπίας μίας χώρας.

• Στο διεθνιστικό τομέα :

1. Καθίσταται ευχερέστερη η αντιμετώπιση των παγκόσμιων προβλημάτων (οικολογικό, πυρηνικό κ.ά.)
2. Απαλλαγή από ρατσισμό, προκαταλήψεις, εθνικισμό.
3. Ανάπτυξη πνεύματος οικουμενικής συνείδησης.
4. Εδραίωση της ειρήνης, επειδή η πύκνωση των ανταλλαγών και της επικοινωνίας συντελεί στη δημιουργία δεσμών και κοινών συμφερόντων που αντιστρατεύονται στον πόλεμο.

 

Αρνητικά αποτελέσματα που αντιπαραθέτουν οι επικριτές :

• Στην οικονομία :

1. Οι μικρές επιχειρήσεις και χώρες αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό.
2. Η παγκόσμια επιχείρηση επιδιώκει τη μεγιστοποίηση των κερδών της με την επιβολή ισχνών αμοιβών και την ελάχιστη κοινωνική ασφάλιση.
3. Οι μικρές χώρες αποκτούν δεσμούς εξάρτησης από ισχυρές μέσω των πολυεθνικών εταιριών.
4. Φτηνό εργατικό δυναμικό, περιορισμός εργασιακών δικαιωμάτων.
5. Κυριαρχία οικονομιστικού μοντέλου ανάπτυξης σε βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

• Στον κοινωνικό τομέα :

1. Υιοθετούνται αρνητικά κοινωνικά πρότυπα και αξίες, όπως ο ατομικισμός, ο ανταγωνισμός κ.ο.κ.
2. Οι άνθρωποι ενστερνίζονται τα καταναλωτικά πρότυπα που προβάλλουν οι πολυεθνικές επιχειρήσεις, οι οποίες αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους.

• Στην πολιτική :

1. Εξάρτηση από ισχυρές χώρες, δορυφοριοποίηση των μικρών χωρών.
2. Αδυναμία άσκησης αυτόνομης πολιτικής.

• Στον πολιτιστικό τομέα :

1. Ενισχύονται οι κίνδυνοι πολιτιστικής αλλοτρίωσης.
2. Ξενομανία, μιμητισμός.
3. Κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας διεθνώς.

• Στον διεθνιστικό τομέα :

1. Οι διεθνείς οργανισμοί αποδυναμώνονται εξαιτίας της κυριαρχίας ισχυρών οικονομικών συμφερόντων που δρουν ανεξέλεγκτα.

• Στον αισθητικό τομέα :

1. Αισθητική ομοιομορφία, ομογενοποίηση (επίδραση της παγκόσμιας πολιτιστικής βιομηχανίας : κινηματογράφος, τέχνη, μορφές διασκέδασης), κατάργηση ιδιαιτερότητας.

• Στον εθνικό τομέα :

1. Υπάρχει ο κίνδυνος έξαρσης εθνικιστικών αντιλήψεων λόγω της απειλής αφομοίωσης από άλλους πολιτισμούς.
2. Απώλεια εθνικής κυριαρχίας.

• Στον πνευματικό τομέα :

1.         Αποδοχή ενιαίων προτύπων σκέψης και συμπεριφοράς. Ο ιδιαίτερος τρόπος ζωής, οι ιδέες και οι αξίες κάθε λαού ευθυγραμμίζονται.

 

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ : https://blogs.sch.gr/3lykirak/files/2012/10/ekthesh.pdf

 

Τρίτη Ηλικία

Θετικά Χαρακτηριστικά Ηλικιωμένων

Στον πνευματικό τομέα:

• Ποιοτική δημιουργικότητα λόγω της πείρας της ζωής.
• Διαύγεια πνευματική και ισχυρή κρίση στην ανεύρεση ορθής λύσης σε δυσχερή ζητήματα.
• Απαλλαγή από πάθη και ώριμη σκέψη.
• Καθοδηγητική και συμβουλευτική δραστηριότητα σε ποικίλες πτυχές του πνευματικού χώρου (ως προς την επιστήμη: στην αποφυγή σφαλμάτων, στη μεθοδολογία, στην αντιμετώπιση ερευνητικών αδιεξόδων, στη μεταλαμπάδευση πολύτιμων γνώσεων, στην επιτυχέστερη επιστημονική μελέτη· ως προς την τέχνη: στη διάσωση και διατήρηση των παραδοσιακών στοιχείων, στη μετακένωση ιδεών, καλλιτεχνικών ρευμάτων και τεχνοτροπιών).

Στον ψυχολογικό τομέα:

• Διαλλακτικότητα, συμβιβαστικότητα, ειλικρίνεια και επιείκεια.
• Οι άνθρωποι που έχουν κορεσθεί από εμπειρίες μιας ολόκληρης ζωής και έχουν διαμορφώσει μια υγιή προσωπικότητα αντιμετωπίζουν το τέλος με γαλήνη και αίσθημα αυτοπραγμάτωσης.

Στον κοινωνικό τομέα:

• Πολύτιμοι σύμβουλοι σε οποιοδήποτε κοινωνικό στάδιο: στην οικογένεια, στη δουλειά, στην παιδεία, στην αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων, στην εξυγίανση της κοινωνίας.
• Υποστηρίζουν την κοινωνική γαλήνη και ομόνοια.
• Ως γιαγιάδες και παππούδες, συμβάλλουν τα μέγιστα στην αγωγή της νέας γενιάς.

 

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΑΞΙΩΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

• Εμφάνιση ψυχικών διαταραχών.
• Υπαρξιακό άγχος.
• Έξαρση κρουσμάτων κακομεταχείρισης, εκμετάλλευσης και εγκληματικότητας σε βάρος τους.
• Αποκοπή από το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι.
• Όξυνση κοινωνικού ρατσισμού.

 

Τρόποι Καταπολέμησης Προβλημάτων Τρίτης Ηλικίας

Οι ηλικιωμένοι:

• Να συμμετέχουν σε ποικίλες δραστηριότητες, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη μοναξιά και την ανία.
• Να διεκδικούν από τη σχέση τους με τους άλλους την ισοτιμία και όχι τη φροντίδα, εφόσον αυτή δεν είναι απολύτως απαραίτητη. Ο κοινωνικός αποκλεισμός μαραίνει τον ηλικιωμένο.
• Να αναλαμβάνουν ρόλους στο οικογενειακό περιβάλλον (π.χ. τη φύλαξη των παιδιών), ώστε να νιώθουν χρήσιμοι και να ενισχυθεί η αυτοπεποίθησή τους.
• Να συμμετέχουν σε δραστηριότητες των Κ.Α.Π.Η. και άλλων αντίστοιχων οργανισμών, οι οποίοι παράλληλα με την οργάνωση ψυχαγωγικών δράσεων και εκδρομών ενημερώνουν για θέματα υγείας και συμβάλλουν στην κοινωνική και ψυχική τους αποκατάσταση.

Η πολιτεία ως κοινωνικό κράτος πρόνοιας:

• να δίνει συντάξεις ικανές για την αξιοπρεπή διαβίωσή τους.
• να εξασφαλίζει την ιατροφαρμακευτική περίθαλψή τους.
• να παρέχει βοήθεια κατ’ οίκον, ιδίως σε ανθρώπους που δεν μπορούν να μετακινηθούν ή δεν έχουν κάποιο συγγενικό πρόσωπο να τους στηρίξει.
• να προωθεί την ισότητα και την αυτονομία των ηλικιωμένων.
• να τιμά με διάφορες αφορμές τους ηλικιωμένους ως απόδειξη ευγνωμοσύνης για την προσφορά τους στο κοινωνικό σύνολο. Τα «τιμημένα γηρατειά» να μην είναι λόγος κενός.
• να καταρτίζει προγράμματα σίτισης των άπορων ηλικιωμένων.

Οι συγγενείς:

• να μην τους εγκαταλείπουν.
• να μην τους λησμονούν παραγκωνίζοντάς τους σε κάποιο γηροκομείο.
• να τους δίνουν την ευκαιρία της καθοδήγησης και της παροχής συμβουλών για όλες τις πλευρές της ζωής.

ΠΗΓΗ : http://1lykmosc.weebly.com/uploads/3/9/6/1/39615565/%CE%A4%CE%A1%CE%99%CE%A4%CE%97-%CE%97%CE%9B%CE%99%CE%9A%CE%99%CE%91.pdf

 

ΕΙΡΗΝΗ – ΠΟΛΕΜΟΣ

 

• Αναγκαιότητα της ειρήνης :

1. Δυνατότητα για ολόπλευρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων του ανθρώπου – απόλαυση της ζωής σε όλες της τις διαστάσεις.
2. Δυνατότητα για ανάπτυξη του πολιτισμού σε όλους τους τομείς (επιστήμες, τέχνες, γράμματα).
3. Δεν κυριαρχεί ο άμεσος κίνδυνος του θανάτου. Ενισχύεται το αίσθημα της βεβαιότητας και της ασφάλειας των πολιτών και αναπτύσσεται η δημιουργικότητά τους.
4. Μείωση των τεράστιων δαπανών – δυνατότητα αύξησης των κοινωνικών παροχών – πολύπλευρη ανάπτυξη οικονομίας – βελτίωση ποιότητας ζωής.
5. Επιτυγχάνεται η επικοινωνία και η συνεργασία ανάμεσα στα κράτη.
6. Η εξασφάλιση ειρήνης ευνοεί τους αγώνες για την επίλυση άλλων προβλημάτων και τη βελτίωση των τομέων της πολιτικής, κοινωνικής, πολιτιστικής και οικονομικής ζωής.
7. Συμβάλλει στην αποφυγή του ολοκαυτώματος, που σήμερα, λόγω των εκσυγχρονισμένων οπλικών συστημάτων μπορεί να επιφέρει τεράστιες καταστροφές.

• Κίνδυνοι που απειλούν την ειρήνη στην εποχή μας :

1. Ο ανταγωνισμός, προκειμένου να επεκταθούν συμφέροντα που έχουν ισχυροί οικονομικοί οργανισμοί και κράτη (επεκτατική πολιτική).
2. Η υπονόμευση των ειρηνικών σχέσεων γειτονικών κρατών από ισχυρά κράτη, για να επεμβαίνουν και να επωφελούνται.
3. Η αναβίωση σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη μας έχουν έντονων εθνικιστικών ανταγωνισμών και μεγαλοϊδεατικών εθνικών οραμάτων. Η εθνικιστική προπαγάνδα ξύνει παλιές πληγές, αναμοχλεύει παλιές διαφορές μεταξύ των εθνών και υποδαυλίζει μίση.
4. Ο θρησκευτικός και ιδεολογικός φανατισμός.
5. Οι κοινωνικές αντιθέσεις και τα εκρηκτικά οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν ορισμένα κράτη αυξάνουν την επιθετικότητά τους, για να εκτονωθεί η δυσαρέσκεια των μαζών σε γειτονικά κράτη.
6. Τα τεράστια συμφέροντα των πολεμικών βιομηχανιών, οι οποίες συντηρούν κλίμα πολέμου ή υποκινούν πολέμους, για να πουλούν το «εμπόρευμά» τους.

• Συνέπειες πολέμου :

1. Ο πόλεμος φέρνει μόνο καταστροφή και όλεθρο, θάνατο και φρίκη. Οι κοινωνίες αποδεκατίζονται και η αξία της ανθρώπινης ζωής ευτελίζεται.
2. Ο άνθρωπος θηριοποιείται, το οικοδόμημα του πολιτισμού του καταστρέφεται, η οικονομία καταβαραθρώνεται, ενώ οι τέχνες και οι επιστήμες στασιμοποιούνται.
3. Συντελούνται δημογραφικές και γεωγραφικές ανακατατάξεις καθώς επίσης και κοινωνικοπολιτικές μεταβολές.
4. Απειλείται οικολογική καταστροφή, που θα είναι ολική με τη χρήση των σύγχρονων και χημικών όπλων.
5. Γενικότερα, η απειλή ενός πολέμου καλλιεργεί την ανασφάλεια και την απαισιοδοξία, την αδιαφορία για το μέλλον και την επιδίωξη του υλικού ευδαιμονισμού, παραλύει την ανθρώπινη ενεργητικότητα και γενικά οδηγεί σε σπασμωδικές ενέργειες και σε παθητικότητα.

• Προτάσεις για τη μόνιμη εγκαθίδρυσή της :

1. Επειδή η ειρήνη εξαρτάται από την ωριμότητα και την αγαθή προαίρεση των ανθρώπων, ιδιαίτερη συμβολή για τη μόνιμη εγκαθίδρυσή της μπορεί να έχουν οι παιδευτικοί παράγοντες (σχολείο, πνευματικοί άνθρωποι), που διαμορφώνουν το πνεύμα και το ήθος των ανθρώπων.
2. Η εδραίωση της ειρήνης συνδέεται άμεσα με την ενίσχυση του δημοκρατικού πολιτεύματος και το σεβασμό προς τους θεσμούς του.
3. Επικράτηση της λογικής και του διαλόγου για τη διευθέτηση των διαφορών που υπάρχουν ανάμεσα στα κράτη.
4. Ανάληψη ειρηνευτικών πρωτοβουλιών από κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς, με στόχο, σταδιακά, τον αφοπλισμό.
5. Συστηματική ενημέρωση για τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου. Αποφυγή της παραπληροφόρησης που οδηγεί στον εθνικισμό.
6. Σύσφιξη των σχέσεων ανάμεσα στους λαούς με εμπορικές, πολιτιστικές ανταλλαγές και αθλητικές διοργανώσεις, ώστε να αρθούν προκαταλήψεις, διαφορές και να αναπτυχθούν σχέσεις συνεργασίας και αμοιβαίων συμφερόντων.

 

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Φυσικό περιβάλλον είναι το σύνολο των φυσικών, χημικών και βιοτικών παραγόντων που επιδρούν σ’ έναν οργανισμό ή σε μια βιοκοινότητα και τελικά καθορίζουν τη μορφή και την επιβίωσή τους.

Είναι το σύστημα (χλωρίδα – πανίδα – ατμόσφαιρα) που βρίσκεται σ’ αλληλεπίδραση με τον άνθρωπο.

• Τα αίτια της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος :

1. Η εξυπηρέτηση του οικονομικού συμφέροντος βλάπτει ποικιλότροπα τη φύση με :

α)   την αλόγιστη ανάπτυξη της τεχνολογίας και της βιομηχανίας.

β)   την επικράτηση του οικονομικού ορθολογισμού.

γ)   την καλλιέργεια της καταναλωτικής νοοτροπίας στο σύγχρονο άνθρωπο.

2. Η μονόπλευρη πνευματική ανάπτυξη της οποία χαρακτηριστικά είναι :

α)   ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας των θετικών, κυρίως, επιστημών.

β)   η απουσία οικολογικής συνείδησης, ως αποτέλεσμα του μονομερούς προσανατολισμού του εκπαιδευτικού συστήματος.

γ)   η έλλειψη προγραμματισμού σε κάθε ανθρώπινη ενέργεια σε συνδυασμό με τη φιλοσοφία του υλικού ευδαιμονισμού που επιτρέπουν τον αυτοσχεδιασμό σε κάθε τομέα της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση.

δ)   η επικράτηση της λανθασμένης εντύπωσης ότι η φύση μπορεί να επουλώσει όλες τις πληγές που προκαλεί η ανθρώπινη επέμβαση.

3. Η έλλειψη κάθε οικολογικής πρόνοιας στην οργάνωση των σύγχρονων κοινωνιών καθώς :

α)   η αστυφιλία δημιούργησε τα υδροκέφαλα αστικά κέντρα, με απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης.

β)   προκαλούνται εμπρησμοί προκειμένου να οικοπεδοποιηθούν δασικές εκτάσεις.

γ)   τα αναρίθμητα μέσα μεταφοράς και οι βιομηχανικές μονάδες μολύνουν με τα καυσαέρια το περιβάλλον.

4. Τα προγράμματα των πολιτικών κομμάτων παραμένουν ουσιαστικά γράμμα κενό, αφού οι κυβερνήσεις :

α)   αδιαφορούν στις περισσότερες περιπτώσεις καταστροφής του περιβάλλοντος, προωθώντας μια αντιοικολογική εκβιομηχάνιση.

β)   εξυπηρετούν οικονομικά συμφέροντα κι επιτρέπουν έμμεσα την οικολογική καταστροφή.

5. Η έλλειψη οικολογικής συνείδησης, που εκφράζεται με :

α)   την αδιαφορία για την ομαλή λειτουργία του ζωικού και φυσικού βασιλείου.

β)   την εκμεταλλευτική διάθεση και την απληστία που βρίσκουν αντίκρισμα σε πράξεις καταπάτησης και καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος.

• Οι συνέπειες της καταστροφής του περιβάλλοντος :

Α.   Στον άνθρωπο :

• ως βιολογική υπόσταση :

α)   Η εμφάνιση επικίνδυνων ασθενειών.

β)   Η στέρηση οξυγόνου εξαιτίας της ρύπανσης της ατμόσφαιρας με μονοδείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου κλπ.

γ)   Η επιβάρυνση της υγείας με την πρόκληση καρκίνου, λευχαιμίας και τερατογεννέσεων από τη ραδιενέργεια.

δ)   Η καταστροφή του όζοντος που αποτελεί απειλή για κάθε μορφής ζωή.

• ως ψυχική υπόσταση :

α)   Η επίταση του άγχους σε ένα δυσμενές οικιστικό περιβάλλον.

β)   Η προσβολή του νευρικού συστήματος του ανθρώπου, κυρίως από την ηχορύπανση.

γ)   Η αύξηση της επιθετικότητας εξαιτίας των πιεστικών συνθηκών διαβίωσης στις πόλεις.

Β.   Στον οικονομικό τομέα, όπου σημειώνεται :

α)   Η εξάντληση του ορυκτού πλούτου, λόγω της αλόγιστης εξόρυξής του.

β)   Η υποθήκευση της ζωής των επερχόμενων γενεών.

γ)   Η αύξηση του οικονομικού ανταγωνισμού μεταξύ των πολυεθνικών εταιριών για την εκμετάλλευση του ήδη περιορισμένου φυσικού πλούτου.

Γ.   Στη φύση, όπου παρατηρείται :

α)   Η ρύπανση του νερού και του εδάφους από τα βιομηχανικά απόβλητα και τα χημικά λιπάσματα.

β)   Η αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών.

γ) Η δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου.

 

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Τα θετικά της ένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση :

1. Στον τομέα της οικονομίας :

• Διάθεση προϊόντων σε μια ευρύτερη αγορά.
• Παροχή τεχνογνωσίας.
• Εκσυγχρονισμός βιοτεχνίας και βιομηχανίας λόγω ανταγωνισμού.
• Διαμόρφωση επαγγελματικής συνείδησης.

2. Στον κοινωνικό τομέα :

• Συνεργασία για καταπολέμηση αρνητικών φαινομένων, όπως τα ναρκωτικά, το έγκλημα, η τρομοκρατία.
• Διεύρυνση κοινωνικών δικαιωμάτων με την προσαρμογή τους στα ευρωπαϊκά δεδομένα.

3. Στον πολιτικό τομέα :

• Διεύρυνση δημοκρατικής λειτουργίας του πολιτεύματος.
• Ενίσχυση πολιτικού κύρους της χώρας μας, ώστε να παρεμβαίνει σε διεθνές επίπεδο για αποκατάσταση πολιτικών κ.α. δικαιωμάτων.

4. Στον εθνικό τομέα :

• Η κοινή εξωτερική πολιτική ενισχύει το κύρος της χώρας και συμβάλλει στην επίλυση εθνικών προβλημάτων.

5. Στον πολιτιστικό τομέα :

• Μέσα από την πληθώρα των πνευματικών αγαθών μπορεί να καλύψει η χώρα μας πολλές ελλείψεις στην ευρύτερη πολιτισμική της ζωή.
• Δυνατότητες για αποδοχή μηνυμάτων και ερεθισμάτων, προκειμένου να δημιουργήσουν νέες μορφές στα γράμματα και τις τέχνες, στα πλαίσια των ποικίλων πολιτιστικών ανταλλαγών, που αποτελούν πλέον πραγματικότητα στην Ενωμένη Ευρώπη.
• Πλουτισμός της ελληνικότητας με νέα σχήματα και ιδέες, που άνετα μπορούν να αξιοποιηθούν από το λαό μας, εφόσον προσφέρονται απλόχερα απ’ τον ευρωπαϊκό κόσμο, και τοποθέτηση σ’ αυτά εκείνης της δικής τους σφραγίδας που καθιστά κάτι ελληνικό.

Τα αρνητικά σημεία της ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση :

1. Στον οικονομικό τομέα :

• Δυσχερής η αυτόνομη οικονομική πορεία. Είναι πιθανή η εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από ξένα κέντρα, καθώς ο ανταγωνισμός θα είναι ιδιαίτερα οξύς. Είναι γνωστός ο φόβος για την προοπτική μιας Ευρώπης «δύο ταχυτήτων». Προβλήματα όπως η ανεργία, η καθήλωση της βιομηχανικής μας ανάπτυξης και η μονόπλευρη εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τον τουρισμό, θα γνωρίσουν μεγάλη ένταση.
• Αδυναμία μικρών επιχειρήσεων να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό.

2. Στον πολιτικό τομέα :

• Κίνδυνος υπερσυγκεντρωτισμού της εξουσίας ορισμένων ισχυρών χωρών. Μακροπρόθεσμα μια υπερσυγκεντρωτική πανευρωπαϊκή εξουσία με έδρα την κεντρική Ευρώπη θα αφαιρούσε από τα κράτη της περιφέρειας τη δυνατότητα αυτοκυριαρχίας. Ακόμη, η χώρα μας καθώς έχει χαρακτηριστεί «Πόλη της Ευρώπης» θα υποστεί την πίεση ενός πιθανού κύματος μετανάστευσης από τα κράτη του τρίτου κόσμου προς την ευρωπαϊκή ήπειρο.
• Αποδυνάμωση πολιτικής αυτονομίας εθνικών κυβερνήσεων.

3. Στον πολιτιστικό τομέα :

• Ανεξέλεγκτη εισροή χαμηλής ποιότητας ξενικών πολιτιστικών στοιχείων.
• Κίνδυνος αποκοπής από την ιδιαίτερη πολιτισμική παράδοση :

α) Στην τέχνη : η άρνηση ενός πνευματικού παρελθόντος που προέρχεται από την κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας και του Βυζαντίου οδηγεί στην αδυναμία να παράγει η Ελλάδα αυτόνομα πολιτιστικά προϊόντα. Έτσι, αποδέχεται με άκριτο τρόπο και ακολουθεί τα πολιτιστικά επιτεύγματα του δυτικού πολιτισμού.

β) Στα  ήθη – έθιμα : διαφθορά ηθών (μέσω επαφής με τους Ευρωπαίους) και εξαφάνιση εθίμων. Καταστροφή της ιδιαίτερης εθνικής ταυτότητας του ελληνισμού.

• Κίνδυνος πολιτιστικής αλλοτρίωσης και ισοπέδωσης και ιδιαιτερότητας κάθε χώρας. Υπάρχει ο κίνδυνος στο όνομα της «ευημερίας» και της «παραγωγικότητας» να αλλάξει ο Έλληνας τρόπο ζωής και σκέψης και να αποδεχθεί (χωρίς να αφομοιώσει) τον τρόπο ζωής και σκέψης λαών με διαφορετική ιδιοσυγκρασία. Απώλεια εθνικής ταυτότητας και δημιουργία χειρότερου αδιεξόδου από το σημερινό.

4. Στον κοινωνικό τομέα σημειώνονται αλλαγές :

• Στις διαπροσωπικές σχέσεις (ορθολογιστικές, ιδιοτελείς).
• Στην επικοινωνία.
• Στον ομαδικό χαρακτήρα της ψυχαγωγίας.

 

Τρόποι υπέρβασης των κινδύνων του εξευρωπαϊσμού της Ελλάδας :

1. Συνειδητοποίηση από το λαό μας ότι η ελληνική παράδοση εξακολουθεί να έχει δύναμη στον τόπο μας σε όλες τις μορφές της.
2. Προσπάθεια για την κατοχύρωση της ενότητας και του περιεχομένου της παράδοσης ώστε να είναι δυνατή η προβολή της.
3. Αξιοποίηση του μεγάλου κεφαλαίου της Ορθοδοξίας, που ταυτίζεται με τη νεοελληνική παράδοση και την ενδυναμώνει σε κάθε έκφρασή της. Η Ορθοδοξία θεωρημένη πλατιά, μακριά από τυπικότητες και προκαταλήψεις, έχει να δώσει απαντήσεις στα μεγάλα υπαρξιακά προβλήματα που διχάζουν το πρόσωπο του ευρωπαίου πολίτη.
4. Η άποψη ότι οι Νεοέλληνες έχουν γοητευθεί από το Δυτικό πολιτισμό είναι εν μέρει σωστή, όμως αυτή η στάση τους είναι σύμφωνη με τη φυσική τους τάση να γοητεύονται από κάθε νεωτερισμό που προκύπτει στη ζωή τους. Όμως αργά ή γρήγορα θα κατανοήσουν πως δεν τους ταιριάζει να υποτάσσονται σε πρότυπα που τους καταπιέζουν. Σ’ αυτό μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά οι πνευματικοί άνθρωποι του τόπου μας.
5. Για να γίνει η χώρα μας υπολογίσιμη δύναμη στη Δύση πρέπει να επικεντρώσει τις δραστηριότητές της σε ορισμένους βασικούς τομείς : πολιτική καταξίωση, επίλυση οικονομικών προβλημάτων, μόρφωση.

 

ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΙΣΜΟΣ - ΒΙΑ ΣΤΑ ΓΗΠΕΔΑ

 

ΑΙΤΙΑ : Σύμφωνα με τα πορίσματα ερευνών που έχουν γίνει για το θέμα :

• η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων πολιτών πιστεύει ότι η ατιμωρησία της βίας στα γήπεδα αποτελεί την κυριότερη αιτία διαιώνισής της και επιρρίπτει τις ευθύνες στις διοικήσεις των ομάδων, ενώ το 50% των φιλάθλων εκτιμά ότι η συχνότητα των συμπλοκών στα γήπεδα έχει σαφώς αυξηθεί τα τελευταία χρόνια.
• Οκτώ στους δέκα Έλληνες φιλάθλους εκφράζουν την άποψη ότι η χρήση αλκοολούχων ποτών και ναρκωτικών ουσιών έχουν σοβαρό μερίδιο ευθύνης στην εκδήλωση κρουσμάτων χουλιγκανισμού, αλλά παράλληλα
• το ίδιο ποσοστό (80%) συναρτά το φαινόμενο με τη γενική έκπτωση αξιών της κοινωνίας.
• Και μέσα σε όλα αυτά, μόλις το 15% των φιλάθλων πιστεύουν ότι το πρωτάθλημα ποδοσφαίρου είναι «σίγουρα καθαρό», ενώ ως «καθόλου καθαρό»το βαθμολογεί το 34%.

 

Το φαινόμενο της νεανικής βίας αντανακλά το πνεύμα της σύγχρονης εποχής και εκεί θα πρέπει να αναζητηθούν τα αίτιά του :

1. Η έλλειψη αγωγής από την οικογένεια : Οι διαταραγμένες σχέσεις των συζύγων και η απουσία των γονέων από την οικογενειακή εστία εξαιτίας της υπερεργασίας ασκούν αρνητική επίδραση στην ψυχολογία του παιδιού. Η επικοινωνία των μελών της οικογένειας μειώνεται και αυτά οδηγούνται στην αποξένωση. Συχνά, οι γονείς συμπεριφέρονται με αυταρχικότητα ή υπερπροστατευτισμό στα παιδιά τους, αντιμετωπίζοντας παράλληλα πρόβλημα παιδαγωγικής αμηχανίας, αφού αγνοούν τις αξίες και τον τρόπο που θα τους τις μεταλαμπαδεύσουν.
2. Ελλιπής παιδεία : Τα δαιδαλώδη σχολικά συγκροτήματα ευνοούν την ανωνυμία και δημιουργούν προδιάθεση για επιθετική συμπεριφορά. Οι εκπαιδευτικοί δε γίνονται πάντα αποδέκτες των προβλημάτων των νέων. Η εντατικοποίηση των σπουδών σε συνδυασμό με τη βαθμοθηρία και το ανταγωνιστικό κλίμα εντείνει το άγχος και ενεργοποιεί τη βία. Το σχολείο δεν παρέχει αρκετές γνώσεις για να ικανοποιήσει ο νέος τις ζωτικές του ανάγκες προκαλώντας το αίσθημα της απογοήτευσης και της ματαίωσης, που εκφράζεται με βίαιη συμπεριφορά.
3. Διαβίωση στις μεγαλουπόλεις : Η αστικοποίηση, με την έλλειψη χώρων για προσωπική έκφραση και δημιουργία που συνοδεύεται από παράλληλο περιορισμό της επικοινωνίας δημιουργούν ανασφάλεια, αβεβαιότητα, αίσθημα αδιεξόδου, το οποίο οδηγεί σε εκδηλώσεις επιθετικότητας.
4. Επίδραση της τηλεόρασης : Η τηλεόραση προβάλλει σκηνές βίας με αποτέλεσμα τον εθισμό και την απευαισθητοποίηση του νεαρού δέκτη. Δημιουργεί αντικοινωνικά πρότυπα με τα οποία ο νέος ταυτίζεται. Τέλος, προκαλεί ατροφία κρίσης και ο νέος αδυνατεί να διακρίνει το πραγματικό από το φανταστικό.
5. Ψυχοσύνθεση των νέων : Η απειρία των νέων, η μίμηση κάθε συμπεριφοράς, αλλά και η επαναστατικότητά τους αποτελούν συχνά κίνητρα για παρεκτροπές και βίαιες ενέργειες.

 

• ΔΟΚΙΜΙΟ

 

Δοκίμιο (< essay / essai) : δοκιμή / προσπάθεια. Πρόκειται για σύντομο, ερμηνευτικό ή αναλυτικό δημιούργημα σε πεζό λόγο, όπου ο δοκιμιογράφος εκθέτει τις προσωπικές του απόψεις για ένα ορισμένο θέμα προσπαθώντας να το πραγματευτεί, όχι όμως εξαντλητικά.

• Έχει τίτλο

 

Είδη δοκιμίου

 

	ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ Προσεγγίζει τη λογοτεχνία.	ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ Προσεγγίζει τον επιστημονικό λόγο.
Περιεχόμενο	Διαφαίνεται η υποκειμενική σκοπιά του δοκιμιογράφου και οι προσωπικές του παρατηρήσεις, που απορρέουν από την πείρα της ζωής ή της φαντασίας του.	Ο συγγραφέας καθορίζει τη θέση – στάση του από την αρχή, προσεγγίζοντας όμως το θέμα όσο πιο αντικειμενικά γίνεται, εκλαϊκεύοντας παράλληλα επιστημονικά θέματα.
Οργάνωση / Δομή	Οι σκέψεις καταγράφονται ελεύθερα, αν και το θέμα αναπτύσσεται κάτω από μια ενιαία βάση. Η συνειρμική δύναμη των λέξεων, εικόνων, ιδεών υποβάλλουν τον αναγνώστη παρά τον πείθουν.	Δεν παρατηρείται ελευθερία ως προς την ερμηνεία των ιδεών, αλλά λογική ιεράρχηση, τεκμηρίωση των ιδεών που πηγάζουν από τη γνώση και όχι από τη φαντασία ή την παρατήρηση.
Είδος πειθούς	Επίκληση στο συναίσθημα.	Επίκληση στη λογική.
Γλώσσα	Ποιητική / μεταφορική / συγκινησιακή / συνυπωδηλωτική χρήση τη γλώσσας.	Λογική / αναφορική χρήση της γλώσσας.
Τόνος	Συχνά χιουμοριστικός.	Σοβαρός, φιλοσοφικός αλλά και σατιρικός.
Στόχος	Κυρίως η διασκέδαση και η τέρψη.	Η πληροφόρηση, η διδαχή, η πειθώ.

 

 

• ΑΡΘΡΟ

 

Άρθρο : δημοσίευμα εφημερίδας ή περιοδικού που αναφέρεται σε ειδικό, επίκαιρο θέμα, αναλύει και σχολιάζει ειδήσεις.

• Έχει τίτλο

 

Άρθρο πληροφοριακό	Άρθρο γνώμης
▪       Αφόρμηση από την επικαιρότητα ▪       Αναφορική λειτουργία της γλώσσας ▪       γ΄ ρηματικό πρόσωπο ▪       Ύφος αντικειμενικό, πληροφοριακό ▪       Μέση έκταση ▪       Ποικιλία περιεχομένου ▪       Μορφή αντεστραμμένης πυραμίδας	▪       Αφόρμηση από την επικαιρότητα ▪       Αναφορική και ποιητική λειτουργία της γλώσσας ▪       α΄ ρηματικό πρόσωπο ▪       Υποκειμενική οπτική του δημοσιογράφου ▪       Μέση έκταση ▪       Ποικιλία περιεχομένου ▪       Τριμερής δομή
Πρόθεση : η πληροφόρηση	Πρόθεση : η ερμηνεία, η διαμόρφωση γνώμης

 

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΑΡΘΡΟ

• Έχει τίτλο
• Αφορμάται από την επικαιρότητα
• Μπορεί ναι είναι άρθρο πληροφοριακό ή γνώμης
• Ημερομηνία, ώρα, ετικέτες
• Μικρή έκταση παραγράφων
• Προφορικό ύφος / Διάθεση συνομιλίας
• Λέξεις : αναρτώ, ανάρτηση, ηλεκτρονικά κ.ά.

 

ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ

 

Τύπος γραπτού κειμένου που δημοσιεύεται σε εφημερίδα, το περιεχόμενό του κατά κύριο λόγο δεν είναι ειδησεογραφικό και γράφεται από άνθρωπο ειδικό στο θέμα που πραγματεύεται.

(παλιότερα) Λαϊκό ανάγνωσμα δημοσιευμένο σε συνέχειες στην εφημερίδα, το οποίο με την ιδιαίτερη πλοκή και την πλούσια δράση του κρατούσε το ενδιαφέρον του κοινού.

 

Χαρακτηριστικά της επιφυλλίδας :

• Έχει τίτλο
• Δοκιμιακός χαρακτήρας / Ύφος επίσημο, σοβαρό, αντικειμενικό
• Αναφορά σε φιλολογικά, επιστημονικά, εγκυκλοπαιδικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά, πολιτικά θέματα.
• Γράφεται από ειδήμονα με αφορμή κάποιο γεγονός, συνήθως επίκαιρο, που του δίνει το έναυσμα για να προχωρήσει σε σκέψεις και παρατηρήσεις διαχρονικού χαρακτήρα.
• Δημοσιεύεται σε ορισμένη θέση της εφημερίδας, στο παρελθόν στο κάτω άκρο της σελίδας, και χωρίζεται από την υπόλοιπη ύλη με οριζόντια γραμμή, ολοσέλιδη ή μικρή.
• Αναφορική λειτουργία της γλώσσας
• Λόγιο / ειδικό λεξιλόγιο

 

Πρόθεση : ο προβληματισμός, η καλλιέργεια του κοινού

 

 

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ

 

• Έχει τίτλο
• Αφορμάται από την επικαιρότητα
• Έντονος λογοτεχνισμός, γλαφυρότητα
• Μικροπερίοδος λόγος, παρατακτική σύνδεση, ασύνδετο σχήμα
• Τόνος εύθυμος, χαριτωμένος, χιουμοριστικός, επικριτικός, δηκτικός, ειρωνικός, παραινετικός
• Ατημέλητος λόγος, γρήγορα κατασκευασμένος, ελλειπτικός
• Ποικιλία θεμάτων / μέση έκταση
• Κοφτό, λιτό ύφος / προφορικότητα
• Δημοσιεύεται σε ειδική στήλη στην εφημερίδα

Πρόθεση : ο σχολιασμός της επικαιρότητας, η καλλιέργεια του κοινού

 

Σχόλιο συντάκτη

Πρόκειται για ξένο σχόλιο, το σχόλιο ενός τρίτου προσώπου, για το γεγονός που παρουσιάζεται

• Συγκινησιακά ή αξιολογικά φορτισμένο λεξιλόγιο
• Σχολιαστικά σημεία στίξης (θαυμασμός, ενθάρρυνση, ευχαρίστηση, έκπληξη, συμφωνία, αποδοκιμασία, αποστροφή, αγανάκτηση, κατάπληξη, αποθάρρυνση, δισταγμός, απορία, αμφισβήτηση, ειρωνεία, έμφαση)
• Χρήση εκφραστικών μέσων (σχημάτων λόγου, εικόνων, περιγραφών)
• Η επιλογή / αποσιώπηση λεπτομερειών, η τοποθέτηση στη σελίδα, η χρήση συνοδευτικής εικόνας

 

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ (επιμελημένη συζήτηση)

• Μορφή ερωταπαντήσεων
• Πληροφορίες για το πρόσωπο που δίνει τη συνέντευξη
• Προφορικότητα
• Απλό, καθημερινό λεξιλόγιο
• Ποικιλία θεμάτων
• Ύφος απλό, οικείο, άμεσο, προφορικό

Πρόθεση : η πληροφόρηση του κοινού για τις απόψεις / θέσεις ενός προσώπου, προβληματισμός, διαμόρφωση γνώμης

 

 

ΚΡΙΤΙΚΗ (Έκφραση αξιολογικού λόγου για ένα έργο, φαινόμενο, για μια ενέργεια)

• Αξιολογικός λόγος
• Αναφορική λειτουργία της γλώσσας
• Ειδικό λεξιλόγιο
• Μακροπερίοδος λόγος, διαδοχική υπόταξη, χρήση υπερβατού
• Ύφος επίσημο, περίπλοκο, εξεζητημένο

Πρόθεση : ο σχολιασμός και η αξιολόγηση ενός έργου, με σκοπό την ενημέρωση του κοινού

 

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ (Συστηματική καταγραφή προσωπικών σκέψεων)

• Επικαιρικός, βιωματικός χαρακτήρας
• Έντονος υποκειμενισμός
• Αναφορική και ποιητική λειτουργία της γλώσσας
• Α΄ πρόσωπο
• Καθημερινό λεξιλόγιο
• Καταγραφή γεγονότων στον άξονα του χρόνου
• Ύφος άμεσο, οικείο, απλό, προσωπικό, εξομολογητικό

Πρόθεση : η εξωτερίκευση των σκέψεων και των συναισθημάτων του συγγραφέα

 

ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ (Εξιστόρηση σημαντικών γεγονότων του παρελθόντος, στα οποία συμμετείχε ο συντάκτης ή τα οποία παρακολούθησε ως αυτόπτης μάρτυρας)

• Γράφεται από απόσταση χρόνου από κάποιο πρόσωπο που είτε βίωσε τα γεγονότα είτε ήταν σε αυτά αυτόπτης μάρτυρας
• Έντονος υποκειμενισμός
• Βιωματικός χαρακτήρας
• Α΄ και β΄ πρόσωπο
• Ιστορικός ενεστώτας
• Προφορικότητα
• Αυτούσια μεταφορά λόγων άλλων
• Ελεύθερος πλάγιος λόγος
• Καθημερινό και, συχνά, ιδιωματικό λεξιλόγιο
• Ύφος άμεσο, οικείο, απλό, προσωπικό, εξομολογητικό, αφηγηματικό, ζωντανό

Πρόθεση : η καταγραφή σημαντικών γεγονότων από χρονική απόσταση για την πληροφόρηση του κοινού

 

Πηγή : "Οδηγός επιτυχίας"

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ – ΠΡΟΘΕΣΗ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Τα δομικά στοιχεία της παραγράφου

1. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ : εκφράζει την κεντρική ιδέα της παραγράφου. (Μπορεί να τοποθετηθεί σε οποιοδήποτε μέρος μέσα στην παράγραφο – συνήθως βρίσκεται στην αρχή της.)
2. ΣΧΟΛΙΑ – ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ : άλλες μικρότερες ιδέες, κρίσεις, επιχειρήματα κλπ., που διασαφηνίζουν και αναπτύσσουν τη θεματική πρόταση.
3. ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ : συνοψίζει τα προηγούμενα και ολοκληρώνει τη μορφή της παραγράφου. Η πρόταση κατακλείδα πολλές φορές παραλείπεται.

 

Μέθοδοι ανάπτυξης παραγράφων

1. Με παραδείγματα
2. Με σύγκριση και αντίθεση
3. Με αιτιολόγηση
4. Με ορισμό
5. Με διαίρεση
6. Με αίτια και αποτελέσματα
7. Με αναλογία
8. Με συνδυασμό μεθόδων

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ :

• Παράγραφος με παραδείγματα

Τη θεματική πρόταση μπορούμε να την υποστηρίζουμε, να την αναπτύσσουμε παρουσιάζοντας κατάλληλα παραδείγματα. Τα παραδείγματα τα αντλούμε από την καθημερινή ζωή και την εμπειρία μας, από την ιστορία ή μπορούμε ακόμα και να τα επινοήσουμε.

Σημάδια αναγνώρισης : Μπορεί να γίνει σύγχυση της παραγράφου που αναπτύσσεται με παραδείγματα και της παραγράφου που αναπτύσσεται με απαρίθμηση λεπτομερειών. Αν υπάρχουν οι λέξεις και οι φράσεις : παράδειγμα, για παράδειγμα, παραδείγματος χάρη, λόγου χάρη, ας πούμε, τότε αναγνωρίζεται εύκολα.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Στήριξη του αρχικού ισχυρισμού / Αξιοποίηση της εμπειρίας του αναγνώστη / Επίκληση στη λογική του αναγνώστη / Αντικειμενικότητα, πειστικότητα / Επεξήγηση, διασάφηση / Ζωντανός, άμεσος, παραστατικός λόγος.

 

• Παράγραφος με σύγκριση και αντίθεση

Χρησιμοποιείται όταν η θεματική πρόταση ζητά να συγκριθούν πρόσωπα, πράγματα, γεγονότα, καταστάσεις, φαινόμενα, ιδέες, χαρακτήρες για να επισημανθούν οι μεταξύ τους διαφορές. Αυτά που συγκρίνονται ονομάζονται μέλη της αντίθεσης / σύγκρισης.

Στις περιπτώσεις αυτές οργανώνουμε το λόγο μας σε περιόδους με αντίθεση ή με αντιθέσεις. Τα εκφραστικά μέσα που αποδίδουν με τον καλύτερο τρόπο την αντίθεση είναι οι εναντιωματικές και οι παραχωρητικές προτάσεις, οι εναντιωματικές μετοχές, οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δηλώνουν εναντίωση και οι αντώνυμες λέξεις.

Σημάδια αναγνώρισης : Είναι οι λέξεις και οι φράσεις που δηλώνουν αντίθεση: απεναντίας, εντούτοις, αλλά, ωστόσο, όμως, παρόλο που, διαφέρω, διαφορά, αντίθεση, συγκρίνω, από την άλλη πλευρά, οι αντιθετικοί και παραχωρητικοί σύνδεσμοι : αν και, ενώ, μολονότι, και που, και ας, και αν, και να και οι αντώνυμες λέξεις.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Στήριξη του αρχικού ισχυρισμού / Ανάδειξη των διαφορών μεταξύ δύο εννοιών / Χρήση της σύγκρισης με σκοπό την ανάδειξη της βασικής έννοιας – φαινομένου / Επίκληση στη λογική του αναγνώστη / Πειστικότητα / Λόγος με ένταση.

 

• Παράγραφος με αιτιολόγηση

Στην παράγραφο που αναπτύσσεται με αιτιολόγηση αποδεικνύουμε τη θέση – κρίση που διατυπώνεται στη θεματική πρόταση. Δηλαδή, εξηγούμε γιατί αυτό που υποστηρίζεται είναι λογικά ορθό. Η αιτιολόγηση είναι ο λόγος της τεκμηρίωσης, επειδή μια αιτιολόγηση ισοδυναμεί με επιχείρημα και αντίστροφα.

Σημάδια αναγνώρισης : Είναι οι λέξεις και οι φράσεις που δηλώνουν αιτία : επειδή, γιατί, διότι, αφού, καθώς, που, εφόσον, η αιτία, ο λόγος, η εξήγηση είναι, γι’ αυτό το λόγο, κατ’ αυτόν τον τρόπο, έτσι, αυτό οφείλεται, εξηγείται, αιτιολογείται, αποδεικνύεται, οι αιτιολογικές μετοχές, οι εμπρόθετοι και πτωτικοί προσδιορισμοί της αιτίας.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Στήριξη του αρχικού ισχυρισμού με επιχειρήματα / Επίκληση στη λογική του αναγνώστη / Πειστικότητα - Αποδεικτικότητα

 

• Παράγραφος με ορισμό

Στην παράγραφο με ορισμό ορίζουμε μία έννοια. Αν ορίζουμε μία γενική και όσες μερικότερες υπάγονται σ’ αυτή, τότε η οργάνωση του λόγου γίνεται με ορισμό και διαίρεση, ενώ αν ορίζουμε δύο αντίθετες έννοιες, τότε η οργάνωση του λόγου γίνεται με σύγκριση και αντίθεση. Ορίζω μία έννοια σημαίνει επισημαίνω με ακρίβεια και σαφήνεια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητές της, ώστε να μην είναι δυνατή η σύγχυσή της με άλλη.

Τα δομικά στοιχεία του ορισμού είναι η οριστέα έννοια (η έννοια δηλαδή που ορίζεται), το γένος ή είδος της έννοιας (η ευρύτερη έννοια ή κατηγορία στην οποία ανήκει η οριστέα έννοια) και η ειδοποιός διαφορά (εκείνο δηλαδή το χαρακτηριστικό γνώρισμα που κάνει την οριστέα έννοια να ξεχωρίζει και να διαφοροποιείται από κάθε άλλη του είδους). 

Σημάδια αναγνώρισης : Είναι οι λέξεις : ορισμός, ορίζω, είναι (όταν βρίσκεται σε γλωσσικό περιβάλλον που ταιριάζει σε ορισμό), εννοώ, σημαίνω. Τέλος, ο ορισμός μπορεί να δίνεται και επεξηγηματικά.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Επισήμανση του περιεχομένου μιας έννοιας άγνωστης στον αναγνώστη ή μιας έννοιας της οποίας το περιεχόμενο είναι συγκεχυμένο / Εξοικείωση του αναγνώστη με έναν βασικό όρο που θα απασχολήσει το κείμενο / Επεξήγηση – διασάφηση / Απόδοση ακαδημαϊκού ύφους.

 

• Παράγραφος με διαίρεση

Με τη διαίρεση αναλύουμε ένα όλο (γένος) στα μέρη του (είδη) με βάση κάποιο ουσιώδες γνώρισμά τους (διαιρετική βάση). Η διαίρεση είναι μία αναλυτική μέθοδος που μοιάζει με την παραγωγική συλλογιστική πορεία. Αναλύουμε κάτι γενικό στα μέρη του.

Τα δομικά στοιχεία της διαίρεσης είναι η διαιρετέα έννοια (η έννοια δηλαδή που διαιρείται), η διαιρετική βάση (τα στοιχεία ή το χαρακτηριστικό γνώρισμα, το κριτήριο ως προς το οποίο διαιρείται) και το πηλίκο ή μέλη της διαίρεσης (τα αποτελέσματα της διαίρεσης).

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Οριζόντια και κάθετη ανάδειξη του περιεχομένου μιας έννοιας / Οργανωμένη και μεθοδική παρουσίαση μιας έννοιας / Επεξήγηση – διασάφηση / Ακρίβεια - σαφήνεια.

 

• Παράγραφος με αίτια και αποτελέσματα

Η παράγραφος με αίτια και αποτελέσματα είναι συγγενής της παραγράφου που αναπτύσσεται με αιτιολόγηση. Η διαφορά τους είναι ότι η αποδεικτική διαδικασία της αιτιολόγησης συμπληρώνεται και με τα αποτελέσματα τα οποία έπονται και λογικά και στην ανάπτυξη της παραγράφου.

Σημάδια αναγνώρισης : Εκτός από τις λέξεις και φράσεις με αιτιολογική σημασία, που επισημάναμε και στην παράγραφο με αιτιολόγηση, υπάρχουν λέξεις και φράσεις που δηλώνουν αποτέλεσμα : ώστε, για να, να, (με) αποτέλεσμα, λοιπόν, άρα, επομένως, συνεπώς, κατά συνέπεια, έτσι.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Στήριξη του αρχικού ισχυρισμού με επιχειρήματα / Επίκληση στη λογική / Πειστικότητα / Προβληματισμός του αναγνώστη (ιδίως σε περίπτωση αναφοράς αρνητικών συνεπειών) / Ανάδειξη του αντίκτυπου ενός φαινομένου.

 

• Παράγραφος με αναλογία

Η αναλογία είναι και αυτή σύγκριση. Μόνο που με την αναλογία δε βρίσκουμε διαφορές, αλλά ομοιότητες ανάμεσα σε πράγματα που εκ πρώτης όψεως φαίνονται ή είναι διαφορετικά. Στην αναλογία έχουμε δύο μέρη. Από αυτά, το ένα, που στην ανάπτυξη προτάσσεται, είναι το γνωστό, συνήθως από την εμπειρία μας, και το άλλο είναι το άγνωστο και δύσκολο να κατανοηθεί.

Σημάδια αναγνώρισης : Είναι οι λέξεις και οι φράσεις : όπως…έτσι, τόσο…όσο, ανάλογος, -η, -ο, αναλογία, αναλογικά, κατ’ αναλογία, όμοια, παρόμοια, σαν, μοιάζω, παρομοιάζω, παραλληλίζω, παραβάλλω, παραβολή.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Ανάδειξη του περιεχομένου μιας έννοιας άγνωστης στον αναγνώστη μέσω του παραλληλισμού της με μια έννοια γνωστή στον αναγνώστη / Επεξήγηση, διασάφηση / Ζωντάνια, παραστατικότητα / Ύφος γλαφυρό (στη μεταφορική αναλογία).

 

• Παράγραφος με συνδυασμό μεθόδων

Αναπτύσσεται με συνδυασμό δύο τουλάχιστον από τους τρόπους που αναφέρθηκαν. Οι συνδυασμοί αυτοί δεν είναι ορισμένοι, αλλά ποικίλουν ανάλογα με το περιεχόμενο και τις απαιτήσεις ανάπτυξης της παραγράφου.

Σημάδια αναγνώρισης : Συνδυασμός των σημείων αναγνώρισης που αναφέρθηκαν σε όλα τα άλλα είδη παραγράφων.

 

ΣΥΝΟΧΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

Η συνοχή, δηλαδή, τη σύνδεση των προτάσεων, των περιόδων, των παραγράφων, των τμημάτων του κειμένου επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους :

α) με διαρθρωτικές λέξεις – φράσεις που δηλώνουν :

• Αιτιολόγηση : εξαιτίας, επειδή, γιατί, διότι, μια και, μια που, ένας ακόμη λόγος, καθώς, αυτό οφείλεται/ εξηγείται/ερμηνεύεται/αιτιολογείται, εφόσον, η αιτία/ο λόγος/η εξήγηση είναι, γι΄ αυτό το λόγο, έτσι, με αιτιολογικές μετοχές ή εμπρόθετους προσδιορισμούς της αιτίας κτλ
• Αναλογία – Ομοιότητα : όπως, σαν, όμοια, ως
• Ανακεφαλαίωση : επιλογικά, καταληκτικά, συμπερασματικά, συνοψίζοντας, τελικά κλπ.
• Αντίθεση – εναντίωση : αλλά, μα, και όμως, παρά, μόνο, ωστόσο, εντούτοις, μάλιστα, έπειτα, άλλωστε, μολαταύτα, εξάλλου, αντίθετα, σε αντίθεση, απεναντίας, διαφορετικά, ειδάλλως, ειδεμή, αλλιώς, αλλιώτικα, από την άλλη πλευρά, πάλι, ενώ, αν και, μολονότι, αντίστροφα, ενάντια, στον αντίποδα, ακόμη κι αν, παρ΄ όλα αυτά, παρόλο που, δε συμβαίνει όμως το ίδιο, όχι μόνο…αλλά και, όχι μόνο… αλλά και να, και που, και ας, όχι μόνο δεν…αλλά ούτε, όχι μόνο…παρά, όχι μόνο να μην…αλλά ούτε και να, όχι μόνο να μη…αλλά ούτε να κτλ.
• Σκοπό: για τα σκοπό αυτό, με σκοπό να, για να κτλ.
• Αποτέλεσμα : γι΄ αυτό το λόγο, ως επακόλουθο, κατά συνέπεια, αποτέλεσμα/απόρροια/απότοκο όλων αυτών, και γι΄ αυτό, ώστε, έτσι που, λοιπόν κτλ.
• Χρονική σχέση : αρχικά, προηγουμένως, στη συνέχεια, πρώτα, ύστερα, πριν, εντωμεταξύ, έπειτα, τέλος, όταν, καθώς, όποτε, μόλις, αργότερα, ενώ, ώσπου να, ταυτόχρονα, παράλληλα, στο μεταξύ, καταρχάς, αφότου, συγχρόνως, στην αρχή, καθώς, τελικά κλπ.
• Γενίκευση : γενικά, τις περισσότερες φορές, ευρύτερα κλπ.
• Διάζευξη : ή-ή, είτε-είτε, ούτε-ούτε, μήτε-μήτε
• Επεξήγηση – διασάφηση : δηλαδή, με άλλα λόγια, αυτό σημαίνει, ειδικότερα, πιο συγκεκριμένα, σαφέστερα, για να γίνω πιο σαφής, ήτοι, με όσα είπα προηγουμένως εννοούσα, για να με καταλάβετε θα σας το παρουσιάσω με άλλο τρόπο, για την ακρίβεια κλπ.
• Έμφαση : το σημαντικότερο απ’ όλα, το κυριότερο, είναι αξιοσημείωτο- αξιοπρόσεκτο ότι, εκείνο που προέχει, θα έπρεπε να τονιστεί ότι, ιδιαίτερα σημαντικό είναι, μάλιστα, προπάντων, πράγματι, κατεξοχήν, αναντίρρητα, ασφαλώς, αξίζει να σημειωθεί πως, πρέπει ακόμη να σημειωθεί, θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σας, πολύ περισσότερο κλπ.
• Επιβεβαίωση : πράγματι, πραγματικά, βέβαια, μάλιστα, και μάλιστα, κυρίως, ακριβώς, οπωσδήποτε κλπ.
• Συμπέρασμα : συμπερασματικά, λοιπόν, συνάγεται το συμπέρασμα, ανακεφαλαιώνοντας κλπ.
• Όρο – προϋπόθεση : αν, εκτός αν, εφόσον, σε περίπτωση που, με την προϋπόθεση, με το δεδομένο, με τον όρο, με τη δέσμευση κλπ.
• Παράδειγμα - Διευκρίνιση : λόγου χάρη, για παράδειγμα, παραδείγματος χάρη
• Παραχώρηση : ακόμη κι αν, και αν
• Προσθήκη : ακόμη, επίσης, έπειτα, εκτός απ’ αυτό, συμπληρωματικά, επιπλέον, εξάλλου κλπ.
• Ταξινόμηση / απαρίθμηση : αφενός – αφετέρου, από τη μια – από την άλλη, πρώτα, καταρχήν, δεύτερον, τρίτον, το επόμενο επιχείρημα/θέμα που θα μας απασχολήσει, τελικά κλπ.
• Τοπική σχέση : εδώ, εκεί, μέσα, έξω, κοντά κλπ.

β) Με αντωνυμίες ή επιρρήματα. π.χ. Η ανεργία καιροφυλακτεί. Αυτή συνθλίβει το άτομο. / Σε περίοδο κρίσης η ανεργία αυξάνεται. Τότε το κράτος παραλύει.

γ) Με την επανάληψη ή την παράληψη ορισμένων σημαντικών λέξεων. π.χ. Η ανεργία καιροφυλακτεί. Η ανεργία συνθλίβει το άτομο. /ή/ Η ανεργία καιροφυλακτεί. Συνθλίβει το άτομο.

δ) Μέσω της νοηματικής συγγένειας. π.χ. Η αδυναμία κάποιου να εργαστεί αποτελεί…. Η έλλειψη θέσεων εργασίας…

ε) Με συνυπώνυμα ή υπερώνυμα. π.χ. Τα ΜΜΕ πυροδοτούν την κρίση. Η τηλεόραση και ο τύπος… / Η ανεργία, η βία πυροδοτούν την κρίση. Τα κοινωνικά προβλήματα…

στ) Φωνολογικά, με ερωτήσεις ή με κοινό ρυθμό και επιτονισμό. π.χ. Η ισότητα και η ισονομία διασφαλίζονται…; Η απάντηση είναι… / Ο ελεύθερος χρόνος συρρικνώνεται, μειώνεται, αλλοιώνεται.

ΠΡΟΘΕΣΗ ΠΟΜΠΟΥ

1. Να εξηγήσει

Στο να εξηγήσει ο πομπός συμβάλλουν αδιακρίτως όλοι οι τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

• Γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα
• Λόγος μικροπερίοδος, παρατακτική σύνδεση προτάσεων, ασύνδετο σχήμα
• Απλό, καθημερινό λεξιλόγιο
• Πλήθος διαρθρωτικών λέξεων που δηλώνουν επεξήγηση – διασάφηση
• Ερωταπαντήσεις
• Σχήματα λόγου, αναλογίες
• Αυξημένη χρήση επεξηγηματικών παρενθέσεων και διπλής παύλας
• Ενεργητική σύνταξη
• Ρηματική διατύπωση
• Περιγραφή
• Ύφος : Άμεσο, απλό, αναλυτικό, ακριβές
• Τρόποι πειθούς

α) Επίκληση στη λογική με λογικά επιχειρήματα και πλήθος τεκμηρίων

 

2. Να ευαισθητοποιήσει το κοινό

Στην ευαισθητοποίηση του κοινού συμβάλλει κυρίως η ανάπτυξη της παραγράφου με τη μέθοδο της αναλογίας, της σύγκρισης – αντίθεσης, του αιτίου – αποτελέσματος και των παραδειγμάτων

• Γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα
• Ποιητική λειτουργία της γλώσσας
• Δεοντική τροπικότητα (ευχή, δεοντολογική διατύπωση)
• Ευθύς λόγος
• Αναφωνήσεις, αποστροφή στο δέκτη, επιφωνήματα
• α΄ πληθυντικό πρόσωπο και β΄ πρόσωπο ενικού και πληθυντικού αριθμού
• Προστακτική και Υποτακτική έγκλιση
• Ενεστώτας
• Χρήση λέξεων με ιδεολογική ή συναισθηματική φόρτιση
• Χρήση επιθέτων / επιρρημάτων
• Χρήση υποκοριστικών – μεγεθυντικών
• Λόγιο ή λαϊκό λεξιλόγιο, χρήση αργκό – ξενισμών
• (Ρητορικές) ερωτήσεις
• Σχολιαστικά σημεία στίξης
• Σχήματα λόγου (επαναλήψεις, υπερβολές, παρομοιώσεις, μεταφορές κ.ά.)
• Ομοιοτέλευτο – παρηχήσεις
• Συνεχείς αρνήσεις (δεν… δεν… ούτε… ούτε…)
• Μεταφορικός κι εικονοπλαστικός λόγος
• Μικροπερίοδος λόγος, ασύνδετο, πολυσύνδετο σχήμα
• Αφήγηση, περιγραφή, χιούμορ, ειρωνεία
• Ύφος : Δραματικό, ειρωνικό, σαρκαστικό, διδακτικό, λυρικό, προτρεπτικό
• Τρόποι πειθούς

α) (κυρίως) Επίκληση στο συναίσθημα

 

3. Να επικοινωνήσει με το κοινό

Στο να επικοινωνήσει ο πομπός με το κοινό συμβάλλει κυρίως η ανάπτυξη της παραγράφου με τη μέθοδο της αναλογίας και των παραδειγμάτων

• Γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα
• Ποιητική λειτουργία της γλώσσας
• Δεοντική τροπικότητα (ευχή, δεοντολογική διατύπωση)
• Ευθύς λόγος
• Αναφωνήσεις, αποστροφή στο δέκτη, επιφωνήματα
• α΄ και β΄ πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού
• Προστακτική και Υποτακτική έγκλιση
• Χρήση λέξεων με ιδεολογική ή συναισθηματική φόρτιση
• Λόγιο ή λαϊκό λεξιλόγιο, χρήση αργκό – ξενισμών
• (Ρητορικές) ερωτήσεις
• Σχολιαστικά σημεία στίξης
• Σχήματα λόγου (επαναλήψεις, υπερβολές, παρομοιώσεις, μεταφορές κ.ά.)
• Μεταφορικός κι εικονοπλαστικός λόγος
• Μικροπερίοδος λόγος, παρατακτική σύνταξη, ασύνδετο, πολυσύνδετο σχήμα
• Ρηματική διατύπωση, Ενεργητική φωνή
• Στοιχεία προφορικότητας – Χιούμορ - Ειρωνεία
• Ύφος : Άμεσο, οικείο, απλό - λιτό, ειρωνικό, σαρκαστικό, διδακτικό, προτρεπτικό
• Τρόποι πειθούς

α) Επίκληση στο συναίσθημα

 

4. Να επικρίνει / να καταγγείλει

Στο να καταγγείλει ο πομπός συμβάλλει κυρίως η ανάπτυξη της παραγράφου με τη μέθοδο του αιτίου – αποτελέσματος και των παραδειγμάτων

• Γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα
• Συναισθηματικά και ιδεολογικά φορτισμένες λέξεις (κυρίως επίθετα κι επιρρήματα)
• Λόγος κοφτός, μικροπερίοδος
• Ρητορικές ερωτήσεις
• Σχήματα λόγου
• Σχολιαστικά σημεία στίξης
• Ενεργητική σύνταξη (για έμφαση στο υποκείμενο που επικρίνεται)
• Στοιχεία προφορικότητας – Σαρκασμού - Ειρωνείας
• Ύφος : Άμεσο, επικριτικό, ειρωνικό, σαρκαστικό, θεατρικό
• Τρόποι πειθούς

α) Επίκληση στο συναίσθημα

β) Επίκληση στο ήθος του πομπού / επίθεση στο ήθος του αντιπάλου

 

5. Να πείσει το κοινό

Στο να πείσει ο πομπός το κοινό συμβάλλει κυρίως η ανάπτυξη της παραγράφου με τη μέθοδο της αιτιολόγησης, του αιτίου – αποτελέσματος και των παραδειγμάτων

• Γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα

(Ισχύουν όσα αναφέρονται για τη βεβαιότητα του πομπού)

• Ύφος : Επίσημο, ουδέτερο, τυπικό, αντικειμενικό
• Τρόποι πειθούς

α) (κυρίως) Επίκληση στη λογική με επιχειρήματα και τεκμήρια

 

 

ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ / ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Ο συντάκτης επιλέγει την εκάστοτε διατύπωση ανάλογα με την ιδιότητά του, την πρόθεσή του, το θέμα που πραγματεύεται, την επικοινωνιακή περίσταση

 

ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

 

• Ρήματα σε οριστική έγκλιση
• Φράσεις με τις οποίες δηλώνει, ισχυρίζεται και, γενικά, αναλαμβάνει την ευθύνη για την αλήθεια του περιεχομένου της πρότασης που εκφωνεί ή δεσμεύεται : συμφωνώ/διαφωνώ, αποδέχομαι, βεβαιώνω, πιστοποιώ
• Ρήματα δεοντολογικού περιεχομένου : πρέπει, οφείλει, επιβάλλεται κ.ά.
• Εμφατική διατύπωση : όσο το δυνατόν περισσότερο, σε καμία περίπτωση, όχι μόνο… αλλά ούτε / αλλά και…, τόσο πολύ κ.ά.
• Επιρρήματα : πάντα, ασφαλώς, βέβαια, σίγουρα, αναντίρρητα, αναμφίβολα, διαρκώς, αιωνίως, σαφέστατα, απολύτως κ.ά.
• Λέξεις που δηλώνουν μια έννοια που δεν επιδέχεται διαβάθμιση, μια απόλυτη έννοια, π.χ. αμετάβλητος, σταθερός, αδύναμος, ισχυρός κ.ά.
• Βεβαιωτικές εκφράσεις : το γεγονός ότι…, είναι σαφές ότι…, το βέβαιο είναι…, είναι γνωστό…, όλοι συμφωνούν ότι…, είναι αυτονόητο ότι… κ.ά.
• Χρήση λογικών επιχειρημάτων με τα οποία αποδεικνύει τις θέσεις του και, επομένως, τη βεβαιότητά του για την ισχύ τους.
• Χρήση παραδειγμάτων, γεγονότων, ερευνητικών δεδομένων που ενισχύουν τις θέσεις του γράφοντος και, παράλληλα, μαρτυρούν τη βεβαιότητά του γι’ αυτές.
• Αντωνυμίες που αυξάνουν την απολυτότητα του συντάκτη : καθένας, κανένας, όλοι κ.ά.
• Ρητορικές ερωτήσεις που εκφράζουν έντονη άρνηση ή έντονη κατάφαση.
• α΄ πληθυντικό πρόσωπο, για να δηλωθεί ότι η άποψη που εκφράζεται είναι συλλογική κι, επομένως, κάτι που πραγματικά συμβαίνει.
• γ΄ ενικό και πληθυντικό πρόσωπο, για να προσδοθεί αντικειμενικότητα στην πληροφορία / θέση και, έτσι, να παρουσιαστεί ως κάτι που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση.

 

Βεβαιωτικές διατυπώσεις συνηθίζονται :

1. στον επιστημονικό λόγο ως απότοκο της κατάρτισης του πομπού, με τη συνοδεία τεκμηρίων
2. στον πολιτικό λόγο ως αποτέλεσμα της πρόθεσης του πομπού να εγγυηθεί για την αλήθεια των λεγομένων του και να αποσπάσει ψήφους
3. στο διαφημιστικό λόγο ως απόρροια της πρόθεσης του πομπού να πείσει για την αξιοπιστία του διαφημιζόμενου προϊόντος.

 

ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

 

Ρήματα σε δυνητική οριστική, για να δηλωθεί η πιθανότητα, η δυνατότητα, η αβεβαιότητα : θα μπορούσε, θα ήταν δυνατόν, μπορεί να κ.ά.

• Ρήματα σε υποτακτική, η οποία αναφέρεται στο μέλλον κι επομένως έχει πιθανολογικό χαρακτήρα.
• Ρήματα σε οριστική μέλλοντα, που έχει πιθανολογικό χαρακτήρα.
• Επιρρήματα : ίσως, ενδεχομένως, πιθανώς κ.ά.
• Φράσεις : είναι πιθανό, είναι ενδεχόμενο, δεν είναι απίθανο κ.ά.
• Ερωτήσεις μερικής άγνοιας που εκφράζουν τον προβληματισμό και την απορία του συντάκτη και δηλώνουν μικρό βαθμό βεβαιότητας, π.χ. Ποιος ξέρει, άραγε, πού θα οδηγηθεί η χώρα;
• Υποθετικές προτάσεις, που εκφράζουν προϋπόθεση.

 

Συχνά στον επιστημονικό λόγο ο πομπός εκφράζεται με πιθανολογική διατύπωση, περιορίζοντας τη βεβαιότητά του. Αυτό είναι απότοκο αφενός της βαθιάς πεποίθησης ενός επιστήμονα ότι η γνώση είναι ανεξάντλητη και οι ανατροπές των δεδομένων πιθανές κι αφετέρου της μετριοπάθειας και του αντιδογματισμού που τον διακατέχει.

 

ΤΡΟΠΙΚΟΤΗΤΕΣ

Οι τροπικότητες αφορούν τη στάση του ομιλητή απέναντι στο περιεχόμενο της πρότασης που εκφωνεί. Διακρίνονται στην επιστημική, που αφορά τον βαθμό βεβαιότητας του ομιλητή και στη δεοντική, που αφορά το βαθμό αναγκαιότητας να συμβεί αυτό για το οποίο γίνεται λόγος. Οι τροπικότητες δηλώνονται στο γραπτό λόγο με πλήθος γραμματικών στοιχείων και παρουσιάζουν διαβαθμίσεις.

 

Επιστημική τροπικότητα

Υπόθεση : - να + υποτακτική, π.χ. Να μου δίνατε μια ευκαιρία, και θα βλέπατε.

• Αν/ εάν/ άμα / έτσι και / ας + οριστική, π.χ. Ας είχα μια ευκαιρία και θα βλέπατε.
• Υποθέτω, εικάζω + ειδική πρόταση

Δυνατότητα : - μπορεί / ίσως + υποτακτική

• θα + οριστική (δυνητική διατύπωση)

Πιθανότητα : - πρέπει + υποτακτική, π.χ. Πρέπει να έχει μάθει το συμβάν, γιατί τον είδα νευριασμένο.

• θα + οριστική, π.χ. Θα διψούσε για μάθηση, για να γραφτεί κρυφά στο πανεπιστήμιο.
• Εκφράσεις ή επιρρήματα δηλωτικά πιθανότητας (ίσως, μάλλον, ενδεχομένως, πιθανόν)

Βεβαιότητα : - απλή οριστική (εκτός των μελλοντικών χρόνων)

• Εκφράσεις ή επιρρήματα βεβαιότητας (είναι βέβαιο / σίγουρο, ασφαλώς, βεβαίως, σίγουρα)

 

Δεοντική τροπικότητα

Επιθυμία : θέλω, επιθυμώ, ελπίζω + υποτακτική (δευτ. βουλητική πρόταση)

Ευχή : - απλή υποτακτική, π.χ. Ας βοηθήσει λίγο κι αυτός!

• Εκφράσεις ευχής (όχι προσταγής)
• Ας, να, μακάρι, που + υποτακτική
• Ελπίζω, εύχομαι να + υποτακτική

Πρόθεση : ρήματα δηλωτικά πρόθεσης (σκοπεύω να, στοχεύω να, προτίθεμαι να, λέω να, σχεδιάζω να, έχω την πρόθεση να) + υποτακτική

Υποχρέωση (δεοντολογική διατύπωση) : - δεοντολογικές εκφράσεις, είναι ανάγκη, είναι υποχρεωμένος, οφείλει, έχει χρέος… + υποτακτική

• Απρόσωπο ρήμα πρέπει

Προστακτική

 

 

ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ

Οι εγκλίσεις είναι διαφορετικοί τύποι του ρήματος, που παρουσιάζουν το περιεχόμενο μιας πρότασης ως πραγματικό ή ως επιθυμητό. Είναι η Οριστική, η Υποτακτική και η Προστακτική.

Η Οριστική δηλώνει :

• Το πραγματικό, το βέβαιο (με εξαίρεση την οριστική μελλοντικών χρόνων)
• Το δυνατό (δυνητική οριστική, θα + Παρατατικός)
• Το πιθανό
• Ευχή (που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, μακάρι + Παρατατικός / Υπερσυντέλικος)
• Παράκληση

Με τη σημασία της βεβαιότητας η οριστική συνηθίζεται στα επιστημονικά κείμενα, όταν ο πομπός αναφέρεται σε αδιαμφισβήτητα δεδομένα, και στα άρθρα, όταν παρουσιάζονται αδιάψευστες πληροφορίες.

 

Η Υποτακτική φανερώνει :

• Το πιθανό
• Το επιθυμητό
• Προτροπή ή αποτροπή (=> ύφος προτρεπτικό / συμβουλευτικό)
• Συγκατάθεση
• Ευχή
• Το δυνατό (δυνητική υποτακτική)
• Απορία (απορηματική υποτακτική, που προκαλεί προβληματισμό)
• Προσταγή ή απαγόρευση (όταν συνοδεύεται από άρνηση)
• Παράκληση (ευαισθητοποιεί)

Συνηθίζεται σε κείμενα με διδακτικό, συμβουλευτικό περιεχόμενο, στο κειμενικό είδος των οδηγιών (κυρίως στις μη διαδικαστικές) και στον κειμενικό τύπο της επιστολής και της ομιλίας, όταν εκφράζεται επιθυμία του πομπού και παροτρύνεται ο δέκτης σε δράση.

 

Η Προστακτική δηλώνει :

• Προσταγή, απαίτηση
• Προτροπή (=> ύφος προτρεπτικό / συμβουλευτικό)
• Ευχή
• Παράκληση (ευαισθητοποιεί)
• Απαγόρευση
• Έντονη ενέργεια (π.χ. λέγε λέγε, τον έπεισαν να τους ακολουθήσει)

Συνηθίζεται σε κείμενα με διδακτικό, συμβουλευτικό περιεχόμενο, στο κειμενικό είδος των οδηγιών και στον κειμενικό τύπο της επιστολής και της ομιλίας, όταν εκφράζεται επιθυμία του πομπού και παροτρύνεται ο δέκτης σε δράση.

 

ΡΗΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Η επιλογή του ρηματικού προσώπου αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην επικοινωνία, καθώς επηρεάζει άμεσα την ερμηνεία και την πρόσληψη του μηνύματος.

 

Α΄ ενικό : Χρησιμοποιείται κυρίως σε ημερολόγια, στοχαστικά δοκίμια, άρθρα γνώμης, επιστολές, απομνημονεύματα κ.ά.

Δηλώνει : - Αμεσότητα, οικειότητα, παραστατικότητα στο λόγο

• Κατάθεση προσωπικών θέσεων, απόψεων. Προσδίδει στο κείμενο μια μορφή μαρτυρίας
• Βιωματικός, προσωπικός, εξομολογητικός τόνος, έντονος υποκειμενισμός
• Διάθεση συνομιλίας / σχέση εμπιστοσύνης με τον δέκτη
• Εναργής παρουσίαση σκέψεων
• Προκαλεί συναισθηματική φόρτιση στο δέκτη (επίκληση στο συναίσθημα).
• Ανάδειξη της προσωπικότητας του πομπού
• Στοχαστικό ύφος

Προσοχή : Η εκτεταμένη χρήση του α’ ρηματικού προσώπου, ενδέχεται, να δηλώνει εγωκεντρισμό, εγωπάθεια και αλαζονεία.

 

Α’ πληθυντικό :

Όταν ο πομπός χρησιμοποιεί α΄ πληθυντικό πρόσωπο :

• Προσδίδει καθολικότητα στις απόψεις του και αμεσότητα
• Αποπνέει συλλογικότητα, καθώς εντάσσει τον πομπό στο σύνολο, σε συγκεκριμένη ομάδα ατόμων με κοινή ιδιότητα ή κοινά ενδιαφέροντα
• Μοιράζεται κοινή οπτική γωνία με τον δέκτη και δημιουργείται αίσθηση οικειότητας
• Αναπτύσσει στον δέκτη ένα αίσθημα συλλογικής ευθύνης, τον παρακινεί για ανάληψη δράσης, τον ευαισθητοποιεί, καθώς του ασκεί συναισθηματική επίδραση
• Καθιστά ευκολότερη την παραδοχή ενός γεγονότος από τον δέκτη
• Τονίζεται η ανάγκη για δραστηριοποίηση των αρμόδιων φορέων

Β’ ενικό : Χρησιμοποιείται σε φιλικά γράμματα και επιστολές

• Προσδίδει αμεσότητα, παραστατικότητα και οικειότητα στον λόγο, αφού ο πομπός απευθύνεται άμεσα στον δέκτη
• Προσδίδει διαλογικό χαρακτήρα στο λόγο, προφορικότητα, θεατρικότητα
• Ο τόνος γίνεται οικείος και φιλικός
• Ενδέχεται να δηλώνει την παραινετική / συμβουλευτική διάθεσή του προς τον δέκτη
• Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη
• Με ρήματα σε υποτακτική ή σε προστακτική λειτουργεί προτρεπτικά. Έχουμε συμβουλευτικό ύφος, διδακτισμό
• Σε ερωτηματικές προτάσεις προβληματίζει το δέκτη
• Κάποιες φορές αντικαθιστά το α΄ ή το γ΄ ενικό, οπότε από προσωπικά βιώματα ο πομπός καταλήγει σε καθολικές απόψεις

 

Β’ πληθυντικό : Χρησιμοποιείται σε συνεντεύξεις, ομιλίες και επιστολές

Όταν ο πομπός χρησιμοποιεί β΄ πληθυντικό πρόσωπο :

• Προσδίδει αμεσότητα και οικειότητα στο λόγο.
• Προσδίδει διαλογικό χαρακτήρα στο λόγο.
• Ο τόνος γίνεται οικείος και φιλικός.
• Το ύφος και ο λόγος αποκτούν θεατρικότητα, παραστατικότητα, δραματικότητα.
• Ο πομπός δημιουργεί έναν τεχνητό αγωγό επικοινωνίας με τον ή τους δέκτες του. Απευθύνεται άμεσα σ’ αυτούς, είναι σαν να συνομιλεί μαζί τους και έτσι πετυχαίνει να τους καταστήσει συμμέτοχους στο θέμα που αναπτύσσει, περνώντας τους με τον πιο άμεσο τρόπο το μήνυμα του.
• Πληθυντικός ευγενείας, όταν απευθυνόμαστε σε άτομα μεγαλύτερα ηλικιακά ή ανώτερης κοινωνικής τάξης / επαγγελματικής θέσης.

 

Γ’ Ενικό: Χρησιμοποιείται κυρίως σε αποδεικτικά δοκίμια, άρθρα, επιφυλλίδες, βιβλιοκριτικές

• Αντικειμενικότητα: Η χρήση του γ’ ενικού προσδίδει στο μήνυμα αντικειμενικότητα, αμεροληψία και ουδετερότητα, καθώς ο ομιλητής δεν εμπλέκει άμεσα τον εαυτό του ή τον δέκτη.
• Απρόσωπο και Ουδέτερο Ύφος: Η υιοθέτηση του γ’ ενικού καθιστά το ύφος απρόσωπο και ουδέτερο, ιδανικό για την παρουσίαση γεγονότων, δεδομένων ή επιστημονικών πληροφοριών.
• Γενική Αποδοχή: Η χρήση του γ’ ενικού μπορεί να παρουσιάσει τις απόψεις του ομιλητή ως γενικά αποδεκτές, καθώς αποστασιοποιείται από προσωπικές εμπειρίες ή σκέψεις.
• Σοβαρό ύφος
• 
  
  
  

Γ’ Πληθυντικό:

Ενίσχυση Αντικειμενικότητας: Η χρήση του γ’ πληθυντικού ενισχύει την αίσθηση αντικειμενικότητας, καθώς ο ομιλητής μιλάει για μια γενική κατηγορία ανθρώπων ή πραγμάτων.

Παράδειγμα:

“Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί σοβαρή απειλή.”

Ευρύτερη Εφαρμογή: Η υιοθέτηση του γ’ πληθυντικού επιτρέπει στον ομιλητή να εφαρμόσει τις ιδέες του σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, λαμβάνοντας υπόψη διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Παράδειγμα:

“Η τέχνη μπορεί να εκφράσει ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων και ιδεών.”

Ακαδημαϊκός Τόνος: Η χρήση του γ’ πληθυντικού συναντάται συχνά σε ακαδημαϊκά κείμενα, προσδίδοντας τους έναν επιστημονικό και ουδέτερο τόνο.

 

ΠΗΓΗ : "ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ"

 

• Ύφος ονομάζουμε τις ιδιαίτερες χρήσεις της γλώσσας που εξυπηρετούν ιδιαίτερους σκοπούς, δηλαδή τον χαρακτηριστικό τρόπο με τον οποίο ένα άτομο χρησιμοποιεί τη γλώσσα. Ανάλογα με την περίσταση και τον επικοινωνιακό σκοπό του (να πείσει, να προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, να εκφράσει συναισθήματα κ.λπ.), ο συγγραφέας επιλέγει τα γλωσσικά και εκφραστικά μέσα, τη λογική ή συγκινησιακή χρήση της γλώσσας.

	Γλωσσικές επιλογές	Χαρακτηρισμός ύφους
1.                  Ανάλογα με τη σύνδεση των προτάσεων	παρατακτική σύνδεση / βραχυπερίοδος λόγος / ασύνδετο-πολυσύνδετο / συνειρμική οργάνωση / παρεκβάσεις	απλό, κατανοητό, χαλαρό, απότομο, ζωηρό, κοφτό, πλαδαρό
	υποτακτική, διαδοχική υπόταξη / μακροπερίοδος λόγος / σύνθετα και πολλά νοήματα	σύνθετο, πυκνό, δυσνόητο
2.                  Ανάλογα με το λεξιλόγιο	λόγιο / ειδικό / επιστημονικό / προτίμηση σε ονοματικά σύνολα / εκφραστική ακρίβεια / παθητική σύνταξη / γ´ ρηματικά πρόσωπα / αναφορική ή δηλωτική χρήση της γλώσσας / περιγραφή εννοιών / επιχειρήματα-τεκμήρια	λόγιο, τυπικό, επίσημο, ουδέτερο, αντικειμενικό, απρόσωπο, επιστημονικό, σοβαρό
	απλό / λαϊκό / λέξεις του προφορικού λόγου / ανάμικτοι τύποι / ιδιωματικοί τύποι / ενεργητική σύνταξη / αναφορική/λογική χρήση της γλώσσας / απουσία περίτεχνων εκφραστικών μέσων	απλό, λαϊκό, λιτό, απέριττο, φυσικό, οικείο
	εξεζητημένες λέξεις / σπάνιες λέξεις / περίπλοκη σύνταξη / ρητορισμός / μεγαλοστομία / λεκτικός πληθωρισμός	εξεζητημένο, στομφώδες, επιτηδευμένο, περίπλοκο
	προτρεπτική υποτακτική / προστακτική / β´ ρηματικό πρόσωπο / α´ ρηματικό πρόσωπο	διδακτικό, συμβουλευτικό, προτρεπτικό, εξομολογητικός τόνος
3.                  Ανάλογα με τα σχήματα λόγου και τον σχολιαστικό χαρακτήρα της στίξης	Ποιητική ή συγκινησιακή χρήση της γλώσσας / ευθύς λόγος / διάλογος / λογοτεχνικές εκφράσεις, / μεταφορικός/εικονοπλαστικός λόγος / παραδείγματα / σχήματα λόγου (παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, ασύνδετο, καλολογικά επίθετα κ.λπ.) / σχολιαστικά σημεία στίξης / στίχοι ποιητών / συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις / χιούμορ / ειρωνεία	ζωντανό, άμεσο, οικείο, παραστατικό, λυρικό, υποβλητικό, στοχαστικό, ειρωνικό
4.                  Ανάλογα με τη διάθεση και τον σκοπό του συγγραφέα	Όταν π.χ. ειρωνεύεται, χρησιμοποιεί χιούμορ,  προτρέπει, ενημερώνει, εμβαθύνει σε προβλήματα ή έχει απολογητική διάθεση	ειρωνικό, απαισιόδοξο, στοχαστικό, αποδοκιμαστικό, εύθυμο, σοβαρό, οικείο, φιλικό, διδακτικό, προτρεπτικό, συμβουλευτικό, ενημερωτικό, πληροφοριακό, εξομολογητικό

 

• Κάθε κείμενο προσδιορίζεται υφολογικά από το είδος του λεξιλογίου που χρησιμοποιεί ο συντάκτης του. Συνεπώς, η επιλογή του λεξιλογίου γίνεται ανάλογα με την πρόθεση του κειμενογράφου, το κειμενικό είδος, τον κειμενικό τύπο και το κοινό στο οποίο αυτό απευθύνεται.

 

Λόγιες λέξεις	Επιστημονικά / φιλοσοφικά κείμενα, άρθρα με σοβαρό, επίσημο ή και επικριτικό / σαρκαστικό ύφος, κριτικές	Σοβαρότητα / επισημότητα θέματος, κύρος στα αναγραφόμενα, ανάδειξη υψηλού επιπέδου μόρφωσης του πομπού, συνθετότητα νοημάτων, ύφος σοβαρό και τυπικό ή (ορισμένες φορές) ειρωνικό και πομπώδες για έκφραση συναισθημάτων
Καθημερινό/ λαϊκό λεξιλόγιο	Άρθρα, συνεντεύξεις, φιλικές ομιλίες, ημερολόγια	Λόγος άμεσος, προφορικός, οικείος, αυθόρμητος, απλός, εύληπτος. Εκφράζει το λαϊκό αίσθημα. Έντονη διάθεση επικοινωνίας. Συναισθηματική επίδραση στο δέκτη.
Ξενισμοί/ αργκό	Άρθρα, blog, επιστημονικά κείμενα (διεθνή ορολογία)	Λόγος άμεσος, προφορικός, οικείος. Συναισθηματική επίδραση στο δέκτη. Λόγος ζωντανός με υφολογική ποικιλία. Αίσθημα μοντέρνου, σύγχρονου. Βρίσκει ανταπόκριση στο νεανικό κοινό. Έντονη διάθεση επικοινωνίας. Αίσθημα οικουμενικότητας.
Ιδιωματικές φράσεις	Λογοτεχνικά κείμενα, άρθρα	Λόγος άμεσος, προφορικός, οικείος, αυθόρμητος. Εκφράζει το λαϊκό αίσθημα. Εύθυμη , χιουμοριστική διάθεση. Συμβάλλουν στην ανάδειξη των χαρακτηριστικών ενός τόπου, μιας ομάδας ανθρώπων. Υφολογική ποικιλία. Συναισθηματική επίδραση στο δέκτη.
Ειδικό λεξιλόγιο	Επιστημονικά κείμενα (μελέτες, πραγματείες), αποδεικτικά δοκίμια, επιφυλλίδες	Λόγος επίσημος, σοβαρός, ακριβής, αντικειμενικός. Ύφος επιστημονικό. Προσδίδει κύρος κι αξιοπιστία. Αναδεικνύει την κατάρτιση του πομπού. Κερδίζει την εμπιστοσύνη του αναγνώστη. Θεματική εστίαση σε συγκεκριμένο/ εξειδικευμένο χώρο.
Λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες	Άρθρα γνώμης, δοκίμια, συνεντεύξεις	Έντονη διάθεση επικοινωνίας. Ύφος λυρικό, ζωντανό, παραστατικό, άμεσο / (κάποτε) δραματικό, ειρωνικό, σαρκαστικό. Υποκειμενισμός, λόγος αξιολογικός. Μετάδοση των συναισθημάτων του πομπού. Συναισθηματική ταύτιση, προβληματισμός, ευαισθητοποίηση του αναγνώστη.

 

• Επικράτηση κάποιου μέρους του λόγου :

 

Ουσιαστικά	Απόδοση αφηρημένων καθολικών εννοιών, λόγος επίσημος, πυκνός, σύνθετος, γενικόλογος. Απαντάται σε κείμενα επιχειρηματολογίας και εξήγησης.
Ρήματα   Απρόσωπα ρήματα	Λόγος ακριβής, συγκεκριμένος, εύληπτος, άμεσος, δραστικός, αναλυτικός.  Είθισται σε περιστάσεις επικοινωνίας με έντονο το προφορικό στοιχείο. Ύφος απρόσωπο, σοβαρό, επίσημο, αντικειμενικό, διατύπωση απόψεων καθολικά αποδεκτών ή έντονης δεοντολογίας. Ο λόγος απευθύνεται σε όλους στη συγχρονία και στη διαχρονία. Απαντάται σε δοκίμια, επιστημονικά κείμενα, άρθρα, κείμενα επιχειρηματολογίας και εξήγησης.
Επίθετα	Ανάδειξη των ιδιοτήτων πραγμάτων, προσώπων, καταστάσεων (περιγραφικά επίθετα) κι έκφραση της στάσης του πομπού απέναντι σε αυτά (αξιολογικά επίθετα). Ύφος γλαφυρό. Επικρατούν σε περιγραφικά κείμενα.
Επιρρήματα	Προσδιορίζουν, διευκρινίζουν το είδος της σχέσης που περιγράφεται, τροποποιούν σημασιολογικά τα ρήματα, προσθέτουν πληροφορίες και, όταν λειτουργούν ως κειμενικοί δείκτες, νοηματοδοτούν ανάλογα την πρόταση στην οποία εντάσσονται. Απαντούν σε όλα τα κειμενικά είδη.

 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κειμένου.

Για να υπερβεί ο ανθρωπισμός την κρίση του απαιτείται να προβεί σε μια μόνο σωτήρια πρωτοβουλία: να αποποιηθεί τον ατομικισμό. Για να μιλήσουμε με την γλώσσα των ποιητών μας: «Το καίριο στη ζωή αυτή κείται πέραν του ατόμου. Με τη διαφορά ότι, αν δεν ολοκληρωθεί κανείς ως άτομο –κι όλα συνωμοτούν στην εποχή μας γι' αυτό– αδυνατεί να το υπερβεί» (Ελύτης). Ο ανθρωπισμός χρειάζεται, αλλά δεν αρκεί έτσι όπως κατάντησε, δηλαδή σαν ατομικισμός. Απαιτείται ο ανθρωπισμός και περιττεύει ο ατομικισμός. Είναι επιτακτική ανάγκη των καιρών μας να περάσουμε από την εξατομίκευση του ανθρώπου στον εξανθρωπισμό του ατόμου. Με δυο λόγια, πρέπει να απελευθερώσουμε τον ανθρωπισμό από τον ατομικισμό. Όταν ο άνθρωπος αυτοπεριορίζεται στο άτομο, τότε αυτοχειριάζεται υπαρξιακά. Ο ατομικισμός είναι το καρκίνωμα του ανθρωπισμού.

Ο ορίζοντας για την αποδέσμευση του ανθρωπισμού από τον ατομικισμό είναι ο κοινωνισμός. Ο ανθρωπισμός χρειάζεται να κοινωνικοποιηθεί, δηλαδή ο άνθρωπος να αντιληφθεί την ύπαρξή του ως συνύπαρξη κι όχι σαν δήθεν αυθύπαρκτη μονάδα αποκομμένη από το περιβάλλον της, όπως δυστυχώς συμβαίνει με το άτομο. [...] Με μια απλή φράση: ο άνθρωπος δεν υπάρχει απλώς, αλλά συνυπάρχει κυρίως. [Πανελλήνιες 2007]

Απάντηση

Το ύφος του κειμένου είναι πυκνό, σύνθετο και δυσνόητο, τυπικό, επίσημο, ουδέτερο διότι ο συγγραφέας αξιοποιεί:

– λεξιλόγιο: λόγιο, αφηρημένο: «Ο ορίζοντας για την αποδέσμευση του ανθρωπισμού από τον ατομικισμό είναι ο κοινωνισμός», «Όταν ο άνθρωπος αυτοπεριορίζεται στο άτομο, τότε αυτοχειριάζεται υπαρξιακά. Ο ατομικισμός είναι το καρκίνωμα του ανθρωπισμού», «Για να υπερβεί ο ανθρωπισμός την κρίση του απαιτείται να προβεί σε μια μόνο σωτήρια πρωτοβουλία: να αποποιηθεί τον ατομικισμό»

– ποιητική αυθεντία: «“Το καίριο στη ζωή αυτή κείται πέραν του ατόμου. Με τη διαφορά ότι, αν δεν ολοκληρωθεί κανείς ως άτομο –κι όλα συνωμοτούν στην εποχή μας γι’ αυτό– αδυνατεί να το υπερβεί” (Ελύτης)».

 Το ύφος του κειμένου είναι στοχαστικό διότι ο συγγραφέας καταγράφει τους στοχασμούς του αναφορικά με την κυριαρχία του ατομικισμού στη σύγχρονη εποχή.

 

ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Αναφορική λειτουργία:  Συνώνυμες λέξεις: αναφορική, κυριολεκτική, δηλωτική σημασία

Ποιητική λειτουργία:  Συνώνυμες λέξεις: ποιητική, μεταφορική, συνυποδηλωτική σημασία

Αιτιολόγηση αναφορικής ή ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας

Αναφορική γλώσσα

Ποιητική γλώσσα

Στην αναφορική ή κυριολεκτική, δηλωτική, λογική, πληροφοριακή χρήση της γλώσσας:   - Έμφαση στην πληροφορία, στο μήνυμα. - Η γλώσσα λειτουργεί με λογικό τρόπο και το μήνυμα σχετίζεται με την κοινή αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο. - Απευθύνεται στη λογική του δέκτη. - Αντικειμενική και ρεαλιστική προσέγγιση του θέματος - Ακρίβεια και σαφήνεια στην έκφραση. - Σκοπός του πομπού είναι η πληροφόρηση, η ενημέρωση, η ανάδειξη της σοβαρότητας του θέματος. -Ύφος επίσημο, σοβαρό.

Στην ποιητική ή μεταφορική, συνυποδηλωτική, συγκινησιακή χρήση της γλώσσας:   - Το μήνυμα έχει συνειρμική σημασία και συναισθηματικές αποχρώσεις (έκφραση συναισθημάτων - επίκληση στο συναίσθημα). - Σκοπός του πομπού είναι να προσελκύσει το δέκτη, να τον ευαισθητοποιήσει, να κατακρίνει, να προσφέρει αισθητική απόλαυση. - Έμφαση δίνεται στη μορφή του μηνύματος και λιγότερο η πληροφορία που φέρει το μήνυμα. - Πολυσημία, συμβολική χρήση της γλώσσας. - Υποκειμενική, συναισθηματική προσέγγιση του θέματος. - Δίνει ζωντάνια, παραστατικότητα. - Ύφος λογοτεχνικό, ζωηρό, γλαφυρό.

 

ΠΗΓΕΣ : "ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ"

https://blogs.sch.gr/kstivaktas

 

Τα σχήματα λόγου αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της γλωσσικής επικοινωνίας, καθώς συνιστούν ένα πλούσιο εργαλείο για τη διαμόρφωση του λόγου και την επίτευξη συγκεκριμένων επικοινωνιακών στόχων. 

Τα συνηθέστερα σχήματα λόγου : 

Αλληγορία:

Ορισμός: Η αλληγορία είναι μια φράση ή μια ιστορία που έχει μεταφορική χροιά και κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που δηλώνουν οι λέξεις της. Χρησιμοποιεί πραγματικά στοιχεία για να αναπαραστήσει μια αφηρημένη έννοια ή μια ηθική διδασκαλία.

Παράδειγμα: Το μυθιστόρημα “Η φάρμα των ζώων” του Τζορτζ Όργουελ, χρησιμοποιεί ζώα για να συμβολίσει την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.

Με τη χρήση της αλληγορίας, η οποία συνιστά μια ιδιαίτερα διαδεδομένη συγγραφική τεχνική, ο δημιουργός επιδιώκει να αποκρύψει το πραγματικό νόημα των όσων καταγράφει, ώστε να μη γίνεται αυτό κατανοητό με μια πρώτη, επιφανειακή ανάγνωση. Μέσω, λοιπόν, της προσπάθειας που απαιτείται από τη μεριά του αναγνώστη για να επιτευχθεί η αποκάλυψη του πραγματικού νοήματος, γίνεται εφικτή η εναργέστερη παρουσίαση των ιδεών του δημιουργού και η πρόκληση διαρκέστερης εντύπωσης στη σκέψη του αναγνώστη.  
Παράδειγμα:
«Aπό την Φαντασίαν έως εις το Xαρτί. Eίναι δύσκολον πέρασμα, είναι επικίνδυνος θάλασσα. H απόστασις φαίνεται μικρά κατά πρώτην όψιν, και εν τοσούτω πόσον μακρόν ταξίδι είναι, και πόσον επιζήμιον ενίοτε δια τα πλοία τα οποία το επιχειρούν. H πρώτη ζημία προέρχεται εκ της λίαν ευθραύστου φύσεως των εμπορευμάτων τα οποία μεταφέρουν τα πλοία. […]»
Κωνσταντίνος Καβάφης, «Τα πλοία»
[Στην αλληγορία του Καβάφη οι ποιητικές ιδέες παρουσιάζονται ως πολύτιμα, αλλά άκρως εύθραυστα εμπορεύματα, τα οποία κατά τη μεταφορά τους ζημιώνονται ή και καταστρέφονται πολύ εύκολα.]

 

Αναδίπλωση (– Παλιλλογία):

Ορισμός: Η αναδίπλωση (ή παλιλλογία) μπορεί να περιγραφεί ως η επανάληψη μίας λέξης ή μίας μικρής φράσης άμεσα μετά την πρώτη της χρήση. Συνήθως, η επανάληψη συνοδεύεται από προσθήκη ενός εμπρόθετου προσδιορισμού.

Παράδειγμα: “Μίλαγε και μίλαγε χωρίς σταματημό”

Η αναδίπλωση αποσκοπεί στο να προβάλει με ιδιαίτερη ένταση και έμφαση την επαναλαμβανόμενη έννοια. Στα ποιητικά, όμως, κείμενα, η έννοια της αναδίπλωσης λειτουργεί και με έναν ευρύτερο, πιο ελεύθερο και πολύ πιο ουσιαστικό τρόπο.
     Για παράδειγμα στο ποίημα του Σεφέρη «Ελένη», διαβάζουμε τα εξής:
Δακρυσμένο πουλί, στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη
που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,
άραξα μοναχός μ’ αυτό το παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν
τον παλιό δόλο των θεών,
αν είναι αλήθεια πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια...
     Σε αυτό το απόσπασμα ο εκφραστικός τρόπος της αναδίπλωσης χρησιμοποιείται και αξιοποιείται με έναν πολύ πιο ελεύθερο τρόπο. Συγκεκριμένα ο ποιητής χρησιμοποιεί και επαναλαμβάνει τρεις φορές την ίδια έκφραση (αν είναι αλήθεια) στην αρχή ισάριθμων στίχων. Με την τριπλή αυτή αναδίπλωση ο ποιητής θέτει εμφατικά, δηλαδή με ιδιαίτερη ένταση, το γεγονός ότι και στο μέλλον ο άνθρωπος θα ξαναζήσει την ίδια περιπέτεια ενός μάταιου πολέμου σαν ένας άλλος Τεύκρος.

 

Ανακόλουθο:

Ορισμός: Το ανακόλουθο είναι η έλλειψη συντακτικής συμφωνίας μεταξύ λέξεων ή φράσεων σε μια πρόταση. Δημιουργείται όταν η σκέψη του ομιλητή ή συγγραφέα αλλάζει ξαφνικά και η πρόταση δεν ολοκληρώνεται σύμφωνα με τους αρχικούς κανόνες γραμματικής.

Παράδειγμα: “Πηγαίνοντας στο σχολείο, είδα τον φίλο μου και χαιρετήσαμε. Ήταν χαρούμενος, που τον είδα.”

 Λειτουργία: Η αξιοποίηση του σχήματος αυτού αποσκοπεί είτε στο να διαφανεί η συναισθηματική ταραχή του προσώπου που μιλά είτε να προταχθεί κάποια λέξη -πιθανώς το υποκείμενο- στο οποίο ο λογοτέχνης θέλει να δώσει έμφαση.

 

Αντίθεση:

Ορισμός: Η αντίθεση είναι η παράθεση δύο εννοιών, ιδιοτήτων, καταστάσεων, ενεργειών, εικόνων που έχουν ολότελα διαφορετικά γνωρίσματα. Χρησιμοποιείται για να τονιστεί η διαφορά ή η αντίθεση μεταξύ τους και να γίνει η έκφραση πιο έντονη και πειστική.

Παράδειγμα: “Ο πόλεμος και η ειρήνη”, “το φως και το σκοτάδι”, “η χαρά και η θλίψη”

Λειτουργία: Πρόκειται για ένα σχήμα λόγου που αξιοποιείται συχνά, εφόσον επιτρέπει την εναργή παρουσίαση των διαφορών, των αντιθέσεων και των αντιφάσεων στη ζωή των προσώπων. Καταγράφεται, έτσι, το πολυποίκιλο της ζωής που προκαλεί τη συνύπαρξη αντίθετων συναισθημάτων ή καταστάσεων, τα οποία άλλοτε οδηγούνται σε εξισορρόπηση κι άλλοτε επιτείνουν την τραγικότητα της ύπαρξης.

 

Αποσιώπηση:

Ορισμός: Η αποσιώπηση είναι η διακοπή του λόγου και η παράλειψη όσων θα ακολουθούσαν, ενώ στη θέση τους σημειώνονται τρεις τελείες. Χρησιμοποιείται για να δημιουργηθεί αγωνία, να αφήσει ο αναγνώστης να σκεφτεί μόνος του ή για να τονίσει κάτι που έχει ειπωθεί προηγουμένως.

Παράδειγμα: “Δεν θα πω άλλο… Ας τα αφήσουμε έτσι.”

Λειτουργία: Η χρήση των αποσιωπητικών άλλοτε γίνεται από τον συγγραφέα για να υπαινιχθεί κάτι και να ενισχύσει, έτσι, τη συναισθηματική φόρτιση, κι άλλοτε για να υποδηλώσει διστακτικότητα στην ομιλία του προσώπου, καθώς εκείνο που πρόκειται να πει ή να αποκαλύψει είναι κάτι το απροσδόκητο.

 

 

Άρση και Θέση:

Ορισμός: Η άρση και θέση είναι η ρητορική τεχνική στην οποία πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι ή τι δεν συμβαίνει και αμέσως μετά τι είναι ή τι συμβαίνει. Χρησιμοποιείται για έμφαση και για να τονιστεί η αντίθεση.

Παράδειγμα: “Δεν είναι εχθρός μου, αλλά φίλος.”

Λειτουργία: Με την αξιοποίηση του σχήματος αυτού αποδίδεται με έμφαση η αλήθεια για το πρόσωπο ή την κατάσταση. 
Παράδειγμα:
«Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε
στο μάρμαρο ο γλύπτης
κι υπόσχονται οι γοφοί σου
ευγονία αγαλμάτων,
καλή σοδειά ακινησίας.
Για τα δεμένα χέρια σου, πού έχεις
όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,
σε λέω γυναίκα.»
Κική Δημουλά, «Σημείο Αναγνωρίσεως»

 

Ασύνδετο:

Ορισμός: Το ασύνδετο είναι η παράλειψη των συνδέσμων που χρειάζονται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων όμοιων όρων ή όμοιων προτάσεων. Χρησιμοποιείται για να δώσει ρυθμό και ζωντάνια στο λόγο και για να τονίσει την ομοιότητα ή την αλληλουχία των εννοιών.

Παράδειγμα: “Ήρθα, είδα, νίκησα.” (Ιούλιος Καίσαρας)

Λειτουργία: Το ασύνδετο σχήμα ενισχύει τη δραστικότητα του λόγου, εφόσον το γοργό πέρασμα από τον έναν όρο στον άλλο του προσδίδει ένταση και ζωντάνια. Με το σχήμα αυτό, συνάμα, ενδέχεται να υποδηλώνεται συναισθηματική φόρτιση του προσώπου που μιλά ή η διάθεση του γράφοντος να πυκνώσει νοηματικά το κείμενό του.

 

Ειρωνεία:

Ορισμός: Η ειρωνεία είναι η χρήση λέξεων ή φράσεων με προσποίηση που το σημασιολογικό τους περιεχόμενο είναι αντίθετο από αυτό που έχει στο νου του ο ομιλητής. Χρησιμοποιείται για να χλευάσει, να σατιρίσει ή να εκφράσει δυσπιστία.

Παράδειγμα: “Μπράβο σου που ήρθες αργά!” (λέγεται με ειρωνεία σε κάποιον που άργησε)

Είδη ειρωνείας
α) Λεκτική:  Σε αυτό το σχήμα χρησιμοποιούνται με προσποίηση λέξεις ή φράσεις που ωστόσο η χρήση τους υπονοεί την ακριβώς αντίθετη σημασία από την αρχική τους. β) Τραγική: Η ιστορία ενός ήρωα εξελίσσεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ο αναγνώστης του κειμένου (ή ο θεατής μιας παράστασης) να γνωρίζει περισσότερα από τον ίδιο τον ήρωα. Σε αυτό το είδος της ειρωνείας εντάσσεται κι η περίπτωση κατά την οποία τα λεγόμενα του ήρωα ερμηνεύονται με διαφορετικό τρόπο από τον ίδιο -επειδή δεν γνωρίζει ακόμη όλη την αλήθεια- και με διαφορετικό τρόπο από τον αναγνώστη (ή τον θεατή), ο οποίος γνωρίζει περισσότερα από τον ήρωα.
     Λειτουργία: Με το σχήμα της λεκτικής ειρωνείας συνήθως εκφράζεται η αποδοκιμασία ή η αγανάκτηση του ομιλούντος, όπως κι η επιθυμία του να στηλιτεύσει ή να περιπαίξει μια κατάσταση ή ένα πρόσωπο.
Με το σχήμα της τραγικής ειρωνείας ενισχύεται η συμπάθεια των αναγνωστών για τον ήρωα, εφόσον κατανοούν τη δύσκολη κατάσταση στην οποία τον έχει οδηγήσει η άγνοιά του για την αλήθεια. Όταν, μάλιστα, ο ήρωας δεν κατανοεί το πραγματικό νόημα των όσων λέει, η συμπάθεια των αναγνωστών κορυφώνεται, εφόσον γίνεται περισσότερο αισθητή η αδυναμία του να αντιληφθεί το τι πραγματικά συμβαίνει.

 

Έμφαση:

Επανάληψη: Η έμφαση είναι η τεχνική με την οποία ένα στοιχείο του λόγου τονίζεται με οποιονδήποτε τρόπο ώστε να εστιαστεί σ’ αυτό η προσοχή του αναγνώστη ή του ακροατή.

Παραδείγματα:

• Χρησιμοποιώντας κεφαλαία: “Αυτό είναι ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ!”
• Επαναλαμβάνοντας μια λέξη ή φράση: “Σας το λέω ξανά και ξανά, δεν θα το κάνω!”
• Αλλάζοντας τον τόνο της φωνής: “Δεν το πιστεύω!”
• Χρησιμοποιώντας χειρονομίες: Χτυπώντας δυνατά το χέρι στο τραπέζι

 

Επανάληψη:

Ορισμός: Η επανάληψη είναι η χρήση μιας λέξης ή φράσης δύο φορές στη σειρά με την ίδια έννοια. Χρησιμοποιείται για έμφαση, για να τονιστεί μια ιδέα ή για να δημιουργηθεί ρυθμός.

Παράδειγμα: “Ήταν μια φορά κι έναν καιρό, μια φορά κι έναν καιρό, σε ένα μακρινό βασίλειο…”

Λειτουργία: Η επανάληψη αποσκοπεί πρωτίστως στο να δοθεί έμφαση σε συγκεκριμένες λέξεις/έννοιες ή φράσεις. Παραλλήλως, βέβαια, όταν πρόκειται για ποιητικό κείμενο, μέσω της επανάληψης ενισχύεται η μουσικότητα του στίχου. 

 

Κλιμακωτό: 

Ορισμός: Αυξάνει βαθμιαία η ένταση στην παρουσίαση μιας σειράς από ενέργειες ή καταστάσεις.

Παράδειγμα: “Μίλησα, φώναξα, ούρλιαξα, αλλά κανείς δεν με άκουσε.”

Λειτουργία: Το σχήμα αυτό αξιοποιείται είτε στο πλαίσιο μιας περιγραφής, ώστε να περάσουμε από το μεγαλύτερο στο μικρότερο ή από το σημαντικότερο στο λιγότερο σημαντικό, είτε κατά την καταγραφή συναισθηματικών αντιδράσεων, προκειμένου να διαφανεί η κλιμάκωση της έντασης των αντιδράσεων αυτών.

 

Κύκλος:

Ορισμός: Μια πρόταση ή μια περίοδος τελειώνει με την ίδια λέξη με την οποία αρχίζει.

Παράδειγμα: “Ο χρόνος είναι χρήμα, το χρήμα είναι χρόνος.”

Λειτουργία: Η επανάληψη στο πλαίσιο αυτού του σχήματος προσδίδει έμφαση και ενισχύει τη λυρικότητα του κειμένου. Παράλληλα, όταν το σχήμα αυτό εφαρμόζεται σε μεγαλύτερες ενότητες ή σε ένα ολόκληρο κείμενο δημιουργεί την εντύπωση πως η κατάσταση ή η ιδιότητα που επαναλαμβάνεται έχει συνεχή διάρκεια και παραμένει αναλλοίωτη ή ανεπίλυτη παρά τη μεσολάβηση ποικίλων γεγονότων. 
 
Παράδειγμα:
«Άφησέ με νάρθω μαζί σου
λίγο πιο κάτου, ως τη μάντρα του τουβλάδικου,
ως εκεί που στρίβει ο δρόμος και φαίνεται
η πολιτεία τσιμεντένια κι αέρινη, ασβεστωμένη με φεγγαρόφωτο,
τόσο αδιάφορη κι άυλη
τόσο θετική σαν μεταφυσική
που μπορείς επιτέλους να πιστέψεις πως υπάρχεις και δεν υπάρχεις
πως ποτέ δεν υπήρξες, δεν υπήρξε ο χρόνος κ’ η φθορά του.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.»
Η σονάτα του σεληνόφωτος, «Γιάννης Ρίτσος»

 

Μεταφορά: 

Ορισμός: Η μεταφορά αποτελεί ένα πανίσχυρο σχήμα λόγου, όπου η ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου, πράγματος ή αφηρημένης έννοιας μεταφέρεται σε ένα άλλο με σκοπό να τονίσει τα μοναδικά χαρακτηριστικά του.

Παράδειγμα: “Η καρδιά της χτύπησε σαν καμπάνα.”

 Λειτουργία: Με την αξιοποίηση της μεταφοράς διευρύνεται και μεταλλάσσεται το σημασιολογικό περιεχόμενο των λέξεων κι ως εκ τούτου εμπλουτίζεται η εκφραστική δυνατότητα της γλώσσας, εφόσον μπορούν να αποδοθούν νέες έννοιες, νοήματα και συναισθηματικές διακυμάνσεις μέσω ήδη γνωστών λέξεων που αποκτούν όμως, χάρη στη μεταφορική τους χρήση, διαφορετικό και πολύ ευρύτερο νόημα.
π.χ. «Μα τες πολλές λαβωματιές πού μόφαγαν τα στήθια»
Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»
Μεταφορά: που μόφαγαν τα στήθια (Το ηρωικό ήθος του Κρητικού γίνεται προφανές από τις πολλές πληγές που δέχτηκε κατά τη διάρκεια των μαχών με τους Τούρκους)

 

Μετωνυμία: 

Ορισμός: Οι λέξεις δεν χρησιμοποιούνται με την αρχική τους σημασία αλλά με διαφορετική, που έχει βέβαια κάποια σχέση με την αρχική.

Παράδειγμα: “Πιες ένα ποτήρι” (αντί για “πιες κρασί από ένα ποτήρι”).

Λειτουργία: Με το σχήμα αυτό ενισχύεται η φυσικότητα του λόγου, εφόσον τέτοιου είδους υποκαταστάσεις λέξεων είναι συχνές στην καθημερινή ομιλία.

 

Ομοιοτέλευτο – Ομοιοκατάληκτο: 

Ορισμός: Στο τέλος διαδοχικών προτάσεων ή περιόδων υπάρχουν λέξεις με καταλήξεις όμοιες ηχητικά.

Παράδειγμα: “Η φιλία και η αγάπη είναι της ζωής το χάπι..”

Λειτουργία: Το σχήμα αυτό ενισχύει τη μουσικότητα του κειμένου, μέσω της επανάληψης όμοιων ήχων.
π.χ. «μα ο παλαιός καθρέπτης τώρα χαίρονταν,
κ’ επαίρονταν που είχε δεχθεί επάνω του
την άρτιαν εμορφιά για μερικά λεπτά.»
Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο καθρέπτης στην είσοδο»

 

Οξύμωρο: 

Ορισμός: Το οξύμωρο αποτελεί ένα ενδιαφέρον σχήμα λόγου, όπου δύο έννοιες που φαινομενικά αντιτίθενται και αποκλείουν η μία την άλλη, συνδέονται αρμονικά, δημιουργώντας ένα λογικό νόημα.

Με άλλα λόγια, το οξύμωρο παίζει με τις αντιφάσεις, ξεπερνώντας τις προφανείς διαφορές και αποκαλύπτοντας μία κρυμμένη αλήθεια.

Παράδειγμα: “Παγωμένη φλόγα” ή “Σιωπηλή κραυγή”.

Λειτουργία: Με την αξιοποίηση του σχήματος αυτού προσδίδεται έμφαση στο εκφραζόμενο νόημα και, παράλληλα, κεντρίζεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέσω της έντονης αντίθεσης που εντοπίζεται μεταξύ των εννοιών.
Παράδειγμα: «Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της»
Οξύμωρο: δροσάτο φως (αν ληφθεί υπόψη ότι το φως αποτελεί πηγή θερμότητας)
Διονύσιος Σολωμός, «Ο Κρητικός»

 

 

 

Παρήχηση: 

Ορισμός: Ένας συγκεκριμένος φθόγγος, συνήθως σύμφωνο, συναντιέται και ηχεί πολλές φορές σε κάποια φράση, συνεχόμενες συλλαβές ή λέξεις.

Παράδειγμα: “Φύσησε φουριόζος ο άνεμος” (η επανάληψη του “φ” δημιουργεί ηχητικό εφέ).

Λειτουργία: Το σχήμα αυτό αποσκοπεί αφενός στην πρόκληση ενός ευχάριστου ακουστικού αποτελέσματος, υπηρετώντας, έτσι, αισθητικούς σκοπούς, κι αφετέρου συμβάλλει στην εντονότερη προβολή του νοήματος των συγκεκριμένων στίχων, καθώς μέσω του επαναλαμβανόμενου φθόγγου τονίζονται οι λέξεις και οι έννοιές τους.
π.χ. «Ἐκοίταα, κι ἤτανε μακριά ἀκόμη τ’ ἀκρογιάλι·»
Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»
[Η απόσταση που χωρίζει τον ήρωα απ’ τη στεριά δηλώνεται με την παρήχηση του α (8 α στον πρώτο στίχο), και με την χασμωδία «μακριά ακόμη».]

 

Παρομοίωση: 

Ορισμός: Σχετίζεται η ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου ή πράγματος ή αφηρημένης έννοιας, με την ιδιότητα κάποιου άλλου προσώπου, που υπάρχει σ’ αυτό σε μεγαλύτερο βαθμό και είναι πιο εντυπωσιακή. 

Παράδειγμα: “Η φωνή της ήταν σαν μέλι” (η φωνή της γλυκιά σαν μέλι).

Λειτουργία: Με την αξιοποίηση των παρομοιώσεων διευκολύνεται η κατανόηση μιας κατάστασης, εφόσον συνδέεται -συγκρίνεται- με μια άλλη που είναι πιο οικεία και συνηθισμένη. Παράλληλα, βέβαια, η διαδικασία της παρομοίωσης προσδίδει παραστατικότητα στον λόγο μέσω της σύγκρισης, αλλά και τον εμπλουτίζει νοηματικά, εφόσον πολύ συχνά εμπεριέχει στοιχεία μεταφορικής χρήσης του λόγου.
π.χ. «Ανάλαφρη, απαλή σαν πεταλούδα,
σαν της δροσιάς το στάλαγμα στα κρίνα,
σα μια πνοή που αγγίζει σε βελούδα,
σαν της αυγής την πρώτη χρυσακτίνα»
Ρώμος Φιλύρας «Madona Mia»
[Ο ποιητής φροντίζει μέσα από αλλεπάλληλες παρομοιώσεις να αποδώσει τον ιδιαίτερο αντίκτυπο που έχει στην ψυχή του η μορφή της αγαπημένης γυναίκας, για την εμφάνιση της οποίας δεν μας δίνει ωστόσο κανένα στοιχείο.]

 

Χιαστό:

Ορισμός: Επαναληπτική δομή όπου δύο λέξεις ή φράσεις επαναλαμβάνονται με αντίστροφη σειρά, δημιουργώντας έμφαση, αντίθεση ή παραλληλισμό.

Παράδειγμα: “Σε θέλω εγώ, κι εσύ θέλεις εμένα.”

Λειτουργία: Το σχήμα αυτό προσδίδει ρυθμικότητα στον λόγο και παράλληλα τονίζει τη διασύνδεση μεταξύ των συγκεκριμένων λέξεων.
π.χ. «στο Παλαμήδι ο γιος του Μάζη
κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι.»
Κώστας Βάρναλης «Οι μοιραίοι»
(Προσέχουμε πως με το χιαστό σχήμα των στίχων: Παλαμήδι – Γκάζι / γιος – κόρη, ο ποιητής παρουσιάζει εμφατικά τους άθλιους τόπους όπου καταλήγουν τα παιδιά, η νεολαία της εποχής. Ο γιος στη φυλακή και η κόρη στην πορνεία.)

 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΣΚΗΣΗΣ

 Στο ακόλουθο ποίημα να εντοπίσετε δύο προσωποποιήσεις, δύο μεταφορές και μία παρομοίωση, και να εξηγήσετε πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.
 
Κι ο έρωτας για κάτι που δεν βρήκες ούτε διάλεξες
δεν σ’ εγκατέλειψε ποτέ.
Διέσχιζε τις βουερές μαχητικές ημέρες
βασάνιζε τις ένοπλες νύχτες
σημάδευε τον δρόμο τον ατέλειωτο
που τον ακολουθούσες με το ένα πόδι στην επιθυμία
και το άλλο στην παραίτηση.
Δεν μπόρεσες να σχηματίσεις ούτε τ’ όνομά του.
Και το φωνάζεις ακόμα προς τα μέσα
σα μια ριπή ψυχρού ανέμου ως τα σωθικά
ορίζοντας την παγωμένη όρθια τρύπα
που γύρω της το σώμα σου αναδεύεται συστρέφεται
     κι ελπίζει.
 
Τίτος Πατρίκιος «Ψυχρός άνεμος»
 
Απάντηση
Προσωποποιήσεις: Μια πρώτη προσωποποίηση σχετίζεται με τον έρωτα, ο οποίος παρουσιάζεται να δρα ως ενεργό πρόσωπο («σημάδευε τον δρόμο τον ατέλειωτο). Με την προσωποποίηση αυτή ο ποιητής επιτυγχάνει να αποδώσει με ενάργεια το δυναστικό ρόλο που επιτελεί ο έρωτας για κάτι το απροσδιόριστο -συναίσθημα του ανικανοποίητου- στη ζωή του ατόμου. Προσέχουμε, άλλωστε, πως στον πρώτο ήδη στίχο επισημαίνεται πως ο έρωτας αυτός είναι «για κάτι που δεν βρήκες ούτε διάλεξες».
Μια δεύτερη προσωποποίηση σχετίζεται με τις νύχτες, οι οποίες χαρακτηρίζονται «ένοπλες», σαν να έχουν δική τους βούληση. Με την προσωποποίηση αυτή τονίζεται η κατάσταση πλήρους επαγρύπνησης στην οποία βρισκόταν το άτομο, σαν να υπήρξε η ζωή του μια διαρκής παρουσία σ’ ένα πεδίο μάχης. Η αναφορά αυτή θα μπορούσε, βέβαια, να είναι κυριολεκτική και να συνδέεται με τη συμμετοχή του ατόμου σε κάποιον πόλεμο ή να αποδίδει γενικότερα τις πολλαπλές δυσκολίες του ανθρώπινου βίου που αναγκάζουν το άτομο να ζει σε συνθήκες έντονου άγχους και το κρατούν σε συνεχή εγρήγορση.
Μεταφορές: «τον ακολουθούσες με το ένα πόδι στην επιθυμία / και το άλλο στην παραίτηση»: Με τη μεταφορική αυτή εικόνα ο ποιητής επιχειρεί να αποδώσει την αμφίθυμη διάθεση του ατόμου απέναντι στην πορεία που ακολουθεί. Το άτομο συνεχίζει τη διαδρομή του στη ζωή (τον δρόμο τον ατέλειωτο) έχοντας από τη μία την επιθυμία να προχωρήσει κι από την άλλη τη διάθεση να εγκαταλείψει την προσπάθειά του.
«την παγωμένη όρθια τρύπα»: Με τη μεταφορική αυτή περίφραση ο ποιητής αποδίδει το κέντρο της ύπαρξης του ατόμου, την καρδιά του, η οποία απουσιάζει, διότι το άτομο δεν έχει κατορθώσει να εντοπίσει τι είναι αυτό που θέλει στη ζωή του. Η αδυναμία του, επομένως, να προσδιορίσει το αντικείμενο του έρωτά του, τον απώτερο στόχο της ζωής του, έχει ως αποτέλεσμα την απουσία της εσωτερικής εκείνης ζωτικότητας και θέρμης που κινητοποιεί το άτομο και του προσδίδει ουσιαστική δύναμη και αποφασιστικότητα.
Παρομοίωση: «σα μια ριπή ψυχρού ανέμου ως τα σωθικά»: Με την παρομοίωση αυτή παρουσιάζεται το πόσο αρνητική είναι η επίδραση που προκύπτει από την αδυναμία του ατόμου να προσδιορίσει αυτό που πραγματικά επιθυμεί. Έτσι, κάθε φορά που προσπαθεί ανεπιτυχώς να ονοματίσει αυτό που επιζητά, ό,τι ακολουθεί είναι μια αίσθηση ψυχρού ανέμου που παγώνει τον εσωτερικό του κόσμο. Τον κυριεύει, δηλαδή, η αίσθηση του ανικανοποίητου, η οποία υπονομεύει τη ζωτικότητά του και ψυχραίνει τον συναισθηματικό του κόσμο.
 

 

ΠΗΓΕΣ : https://diktio-kathigiton.net/blog/ta-panta-gia-ta-sximata-logou

https://latistor.blogspot.com/2010/03/blog-post_9038.html

 

Περισσότερες πληροφορίες =>

 https://filol.gr/files/thewria/11-sximata-logou-thewria.pdf

Οι συγγραφείς χρησιμοποιούν εικόνες για να δώσουν ζωή στα λόγια τους με τρόπο ρεαλιστικό και αυθεντικό. Τους δίνει τη δυνατότητα να προκαλούν ορισμένα συναισθήματα και εικόνες στο μυαλό του αναγνώστη που δίνουν την ψευδαίσθηση ότι προέρχονται από τον ίδιο τον αναγνώστη. Οι εικόνες, ανάλογα με τις αισθήσεις στις οποίες απευθύνονται, είναι οπτικές, ακουστικές, οσφρητικές κ.ά.

Συναντώνται κυρίως σε αφηγηματικά και περιγραφικά κείμενα. Κινητοποιούν τη φαντασία του δέκτη και προσφέρουν λυρισμό στο λόγο ενώ, ταυτόχρονα, τον ξεκουράζουν καθώς αποτελούν μια ανάπαυλα από τη μονοτονία του λόγου. Ο πομπός διατυπώνει εμφαντικά τη γνώμη του. Ο επιστημονικός λόγος εκλαϊκεύεται και καθίσταται πιο εύληπτος. 

Περισσότερες πληροφορίες : https://filol.gr/files/thewria/26-eikones-leitourgia-thewria.pdf

ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Οι αναφορικές προτάσεις εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες (π.χ. οποίος, όσος κ.λπ.) και με αναφορικά επιρρήματα (π.χ. όπου, όποτε κ.ά.) και η χρήση τους συχνά οδηγεί σε διαδοχική υπόταξη και μακροπερίοδο λόγο.

Οι αναφορικές προτάσεις διακρίνονται σε :

1. Ονοματικές αναφορικές προτάσεις οι οποίες εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες και χρησιμοποιούνται συνήθως ως ονόματα, δηλαδή, ως υποκείμενα, αντικείμενα, ονοματικοί προσδιορισμοί (επεξήγηση, παράθεση, κτλ.) και
2. Επιρρηματικές αναφορικές προτάσειςοι οποίες εισάγονται με αναφορικά επιρρήματα ή με άλλους αναφορικούς επιρρηματικούς προσδιορισμούς και προσδιορίζουν ένα επίρρημα ή άλλο επιρρηματικό προσδιορισμό μιας πρότασης. Οι επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις εκφράζουν τρόπο, χρόνο, ποσό, όρο, εναντίωση, παρομοίωση.

 

1. ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ, που χωρίζονται σε :

α) ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ, οι οποίες λειτουργούν συντακτικά ως υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα.

 

β) ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ, οι οποίες λειτουργούν ως επιθετικοί προσδιορισμοί.

 

Οι επιθετικές και διαιρούνται σε :

1. Προσδιοριστικές : - Αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα

• Δε χωρίζονται με κόμμα
• Διαβάζονται μαζί με τον όρο που προσδιορίζουν

 

1. Παραθετικές / προσθετικές : - Μη αναγκαίος όρος

• Χωρίζονται με κόμμα
• Διαβάζονται χωριστά

 

• Η χρήση του «που» καθιστά το ύφος πιο απλό, αλλά μπορεί να προκαλέσει ασάφειες, σε αντίθεση με την αντωνυμία «ο οποίος», που καθιστά το ύφος πιο επίσημο, αλλά και το λόγο σαφή.

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Α. Να βρείτε το είδος και το ρόλο των παρακάτω αναφορικών προτάσεων :

1. Ο Γιάννης προσπάθησε όσο μπορούσε.
2. Πάρε το βιβλίο όποιου συμμαθητή σου θέλεις.
3. Όσοι είχαν δυνάμεις κολύμπησαν στο παγωμένο ποτάμι.
4. Όπως κι αν το διατυπώσουμε, δε σας αρέσει.
5. Θα πάμε όπου θέλεις.

 

Β. Να διακρίνετε τις δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις σε προσδιοριστικές (αποτελούν αναγκαίο προσδιορισμό στον όρο που προσδιορίζουν και δεν χωρίζονται με κόμμα) και σε προσθετικές (δεν αποτελούν απαραίτητα συμπλήρωμα στον όρο που προσδιορίζουν  και χωρίζονται με κόμμα).

 

1. Το δεύτερο που σημαίνει το κήρυγμα του Καλαβρύτων, το οποίο αυτή τη φορά έγινε στο δικαστήριο, όχι από άμβωνος, είναι ότι ο Θεός, ο πανάγαθος και πάγκαλος Θεός, είναι ικανός να σιχαίνεται.

2. Κατάφερε να προσφέρει πολλά· τόσο πολλά που σίγουρα κάλυψαν την επένδυση που έκανε το βρετανικό κράτος για τη σωτηρία εκείνου του άσημου φοιτητή τη δεκαετία του ’60.

3. Η μαθήτρια Ν. Π. της Γ' τάξης, που κατάγεται από την Κέρκυρα, κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό ποίησης.

4. Πράξε αυτό που σου υπαγορεύει η συνείδησή σου.

5. Οι τουρίστες ξεναγήθηκαν στον Παρθενώνα, ο οποίος προκαλεί δέος και συγκίνηση σε κάθε επισκέπτη.

 

ΠΗΓΕΣ : http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2676/Ekfrasi-Ekthesi_B-Lykeiou_html-empl/indexi_08.htm

https://filologikos-istotopos.gr/2018/03/19/askisis-stis-anaforikes-protasis-prosdioristikes-prosthetikes/