Μάθημα : Θρησκευτικά Β΄Λυκείου Χριστιανισμός και Θρησκεύματα

Αναζήτηση του Θεού: Η εκ φύσεως αναζήτηση του Δημιουργού του κόσμου. Η πίστη κινείται στα πλαίσια του υπέρλογου και του υπερβατικού. Συμμετέχουν νόηση, συναίσθημα, βούληση, συνειδητό, προσυνειδητό και ασυνείδητο. Η αναζήτηση του Θεού κορυφώνεται στην υπαρξιακή υπέρβαση, την κοινωνία αγάπης με τον Θεό. Η λίθινη καρδιά μετατρέπεται σε σαρκίνη.

Υπαρξιακά ερωτήματα: Θεολογία (για τον Θεό), κοσμολογία (για τον κόσμο), ανθρωπολογία (για τον άνθρωπο), Εκκλησιολογία (για την Εκκλησία) και εσχατολογία (για τα έσχατα). Ο Χριστιανός αναζητά τον Θεό με κριτήριο την αγάπη και όχι τον φόβο ή το μισθό. 

Αποκάλυψη: Φανέρωση. 

• Αποκάλυψη του εαυτού (ψυχανάλυση: συνειδητό-προσυνειδητο-ασυνείδητο).
• Αποκάλυψη του Θεού Φανέρωση Του στην ιστορία: φυσική (η φύση) και υπερφυσική (τα θαύματα) αποκάλυψη.  

• Η κλήση του Μωυσή / φλεγόμενη, αλλά μ καιόμενη βάτος.
• Η μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού.
• Φανέρωση του Τριαδικού Θεού.
• Ο Χριστός είναι η οδός.
• Η Παναγία είναι η κλίμαξ (σκάλα) και η θύρα (πόρτα) της σωτηρίας.
• Το βιβλίο της Καινής Διαθήκης - Η Αποκάλυψη του Ιωάννη (Αποκαλυπτική Γραμματεία).
• Θεοφάνεια και Αποκάλυψη.
• Ο Θεός ακατάληπτος στην Ουσία Του, καταληπτός στις άκτιστες ενέργειές Του (Θεία Χάρη).
• Αποκάλυψη του Τριαδικού Θεού: Φιλοξενία του Αβραάμ (φιλοξένησε τον Τριαδικό Θεό), Βάπτιση του Χριστού και μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού.
• Ο απρόσιτος Θεός γίνεται ιστορικά προσιτός. Πρέπει να είμαστε κι εμείς δεκτικοί στην Θεία Αποκάλυψη (να μην θεωρούμε το θαύμα σύμπτωση).

Στην Παλαιά Διαθήκη έχουμε δυο διηγήσεις για την Δημιουργία του κόσμου (Ασσυριακό και Βαβυλωνιακό μοντέλο).

Στην αρχή: Πρώτα ο Θεός δημιουργεί τον χρόνο.

Μετά είπε ο Θεός: στο είπε κρύβεται το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος (Υιός ή Λόγος του Θεού).

Ο κόσμος και ο άνθρωπος φτιάχτηκαν σε 6 δημιουργικές ημέρες (περίοδοι). Την 7η ημέρα ο Θεός αναπαύθηκε, χωρίς όμως να σταματήσει να προνοεί για τον κόσμο και τον άνθρωπο.

Η ζωή ξεκινά από το νερό (Όπως και στον Δαρβίνο).

Ο κόσμος δημιουργήθηκε από το μηδέν. Έτερη ουσία από αυτή του Θεού.

Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ' εικόνα (χαρακτηριστικά) και καθ' ομοίωσιν (Θέωση) του Θεού.

Επιστήμη και Θεολογία παλιά συγκρούονταν για την δημιουργία κόσμου και ανθρώπου γιατί προσπαθούσαν να υποκαταστήσουν η μία την άλλη.

Σήμερα όμως συνεργάζονται γιατί απαντούν σε διαφορετικά ερωτήματα:

Επιστήμη: Πως; Πότε;

Θεολογία: Ποιός; Γιατί; (Αγάπη). 

 Ο Μέγας Βασίλειος στην Εξαήμερον ερμηνεύει σύμφωνα με την εποχή του την Βιβλική διήγηση για την δημιουργία.

Ο άνθρωπος φύλακας και συνδιαχειριστής της φύσης - προστασία φυσικού περιβάλλοντος.  

Δεν μπορούμε να μπούμε στην Ουσία του Θεού (Αϊδιον - χωρίς χώρο και χρόνο), μετέχουμε μόνο στις Άκτιστες Ενέργεις του Θεού (Αιώνιο - σχετικός χώρος και χρόνος και χρονικόν - χώρος και χρόνος). Ο Θεός κατά τους Ορθοδόξους απρόσιτος στην Ουσία Του και μεθεκτός στις Άκτιστες Ενέργειές Του (Θεία Χάρη). Βλ. Ησυχασμός. Ο Θεός είναι υπέρλογος. Άκτιστες Ενέργειες: Ουσιοποιός, Λογοποιός και Ζωοοποιός. Αυτές φανερώνονται στην φυσική και υπερφυσική αποκάλυψη. Στην Δευτέρα Παρουσία θα μετέχουμε περισσότερο στην Χάρη του Θεού. Οι Ρωμαιοκαθολικοί  λένε ότι μπορούμε να μπούμε με την γνώση στην Ουσία του Θεού (Σχολαστικισμός). Ο Τριαδικός Θεός είναι Τρισυπόστατη Μονάδα σε αντίθεση με το Μοναρχιανισμό, τον Άρειο και το Μακεδόνιο. Ο Πατήρ Αγέννητος, ο Υιός γεννάται και το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται σπό τον Πατέρα. Ο Τριαδικός Θεός είναι ομοούσιος και συναϊδιος. Ο Θεός γίνεται μεθεκτός από αγάπη. Στην Παλαιά Διαθήκη χρησιμοποιείται πληθυντικός αριθμός για τον Τριαδικό Θεό. Το Τριαδολογικό δόγμα διατυπώνεται στο Σύμβολο της Πίστης. Υπάρχει η καταφατική, η αποφατική και η υπερθετική θεολογία για την περιγραφή του Θεού. Οι Ορθόδοξοι έχουν την αποφατική θεολογία.  

Ζωή: Δώρο του Θεού δεν στερείται (φόνος) και δεν επιστρέφεται (αυτοκτονία). Ο ίδιος ο Θεός είναι η ζωή (Οντολογία). Ο Χριστός είπε: "Εγώ είμαι η οδός και η αλήθεια και η ζωή. Το άλφα και το ομέγα". Περιφρόνηση της ζωής: Ευθανασία (ενεργητική και παθητική), φόνος, θανατική ποινή, άμβλωση και αυτοκτονία. Φαινομενολογία: η απομάκρυνση από τον Θεό (κόλαση, θάνατος, ασθένεια, αμαρτία, άσχημα καιρικά φαινόμενα). Οντολογία: η σχέση με τον Θεό (Βασιεία του Θεού). Θάνατος βιολογικός (εγκεφαλικός) και υπαρξιακός (η απομάκρυνση από τον Θεό). Η Εκκλησία ενθαρρύνει την προσφορά για μεταμόσχευση οργάνων. Ο πόνος αποτελεί δοκιμασία βλ. Ιώβ για να δούμε εμείς αν πιστεύουμε. Η ζωή μας μόνο στα χέρια του Θεού. 

Λύτρωση και σωτηρία: Η απελευθέρωση από τη σκλαβιά της αρρώστιας, του θανάτου, τα πάθη μας, το πολύπλευρο κακό και του διαβόλου. Ο Χριστός δόθηκε ως "λύτρον αντι πολλών" για να μας σώσει από τα παραπάνω. Οι πρώτοι Χριστιανοί αρνούνταν να προσφωνήσουν τον αυτοκράτορα Κύριο και Σωτήρα. Αυτοί οι τίτλοι ανήκουν μόνο στον Χριστό. Η προσμονή της λύτρωσης αποτελεί βασικό στοιχείο της θρησκείας. Η λύτρωση στον Χριστιανισμό είναι η Βασιλεία του Θεού ή των Ουρανών (Μέθεξις Θεού εις τους αιώνας των αιώνων). Κόλαση είναι η αμεθεξία Θεού εις τους αιώνας των αιώνων. Η Θεία χάρη πηγαίνει και στην κόλαση, απλώς οι κολασμένοι από εγωισμό δεν την δέχονται. Το όραμα των ξηρών οστών του Ιεζεκιήλ προτυπώνει:

• την αποκατάσταση του εβραικού έθνους στην πατρίδα του.
• την ανάσταση του Χριστού.
• την γενική ανάσταση των νεκρών

Παλαιά Διαθήκη - γή της επαγγελίας και αγκάλη του Αβραάμ

Καινή Διαθήκη - Βασιλεία του Θεού ή των Ουρανών

Ο θάνατος συνδέεται με το κακό και το προπατορικό αμάρτημα.

Ο Άδης υιοθετείται στην Ορθόδοξη εικονογραφία και παριστάνεται ως κοίτος - δράκοντας.

Πρωτευαγγέλιο στην Παλαιά Διαθήκη: ο ερχομός του Μεσσία και η καταστροφή του Άδη.

Αναστάσιμη χαρά: η προσδοκία της ανάστασης. Ο Χριστός είναι το φάρμακο της αθανασίας. 

Ο θάνατος συνδέεται με το κακό (Φαινομενολογία: ότι δεν έφτιαξε ο Θεός, αλλά εμφανίστηκε λόγω της κακής χρήσης του αυτεξουσίου). Ο βιολογικός θάνατος είναι ο εγκεφαλικός θάνατος. Ο υπαρξιακός θάνατος είναι η απομάκρυνση από τον Θεό - ζωή χωρίς νόημα. Ο Άδης συμβολίζει τον Θάνατο. Το κεφάλι του Άδη συνέτριψε ο Χριστός με την Ανάστασή Του (Πρωτευαγγέλιο). Ο θάνατος είναι αποτέλεσμα της αμαρτίας (φσινομενολογία). Ανάσταση (Οντολογία - παραμονή κοντά στον Θεό). Μερική κρίση - όταν πεθαίνει κάποιος - προγεύεται την Βασιλεία του Θεού / Βασιλεία των Ουρανών ή την κόλαση. Οι Ρωμαιοκαθολικοί έχουν και το Καθαρτήριο (Purgatorio) - όπου εξαγνίζονται οι αμαρτωλοί. Θάνατος - το πέρασμα σε άλλη μορφή συνειδητότητας.  

Ορθόδοξη Παράδοση είναι η συνέχεια της πίστης της Εκκλησίας από τους Αποστολικούς χρόνους. Η Παράδοση δεν είναι συντήρηση. Είναι ελευθερία και ανανέωση, χωρίς να ξεχάσουμε τις ρίζες μας. Η υμνολογία και η εικονογραφία είναι μέρος της Ορθόδοξης Παράδοσης. Παράδοση είναι η πολιτιστική, πνευματική και θρησκευτική κληρονομιά από γενιά σε γενιά. Ιερά Παράδοση είναι η λειτουργική και πνευματική κληρονομιά των Πατέρων της Εκκλησίας.

Οι Ορθόδοξοι έχουν ισοτιμία της Ιεράς Παράδοσης και της Αγίας Γραφής.

Οι Ρωμαιοκαθολικοί έχουν ανωτερότητα της Ιεράς Παράδοσης έναντι της Αγίας Γραφής.

Οι Προτεστάντες λένε όχι στην Ιερά Παράδοση. Εμμένουν μόνο στην Αγία Γραφή.

Υπάρχουν ήθη και έθιμα ειδωλολατρικής προελεύσεως που μπορούν να παραληφθούν. 

Η Πίστη εκφράζεται και μέσω της Βυζαντινής Τέχνης:

Αρχιτεκτονική (Κατ' οίκον Εκκλησία, Βασιλική, Βασιλική με τρούλο, Ροτόντα, Σταυροειδής και Σταυροειδής εγγεγραμμένη). Τρούλος = ουρανός. Δάπεδο = γη.

Ζωγραφική:

• Παλαιοχριστιανική, Βυζαντινή (πρωτοβυζαντινή, μεσοβυζαντινή, υστεροβυζαντινή).
• Εικονογραφία: Ελληνιστικός, Συριακός, Βυζαντινός τύπος.
• Τεχνοτροπία: Μοναστικό, Κομνήνειο, Ακαδημαϊκό ή  Πλαστικό ή Νατουραλιστικό στυλ.

Λειτουργική και Υμνολογία (Θείες Λειτουργίες, Μυστήρια, Ύμνοι, Τροπάρια, Κοντάκια, Κανόνας).

Παγκοσμιοποίηση: Η συνύπαρξη όλων τηων ανθρώπων - ατόμων ή προσωπείων στη μετανεοτερική εποχή μακριά από τις ρίζες και τις παραδόσεις τους με ενωτικό στοιχείο τον καταναλωτισμό και τον κοσμοπολιτισμό. Παρενέργεια: ο φονταμενταλισμός και ο φανατισμός.

Οικουμενικότητα: Η ειρηνική συνύπαρξη όλων των ανθρώπων ως προσώπων, χωρίς να ξεχνούν την παράδοση και τις πολιτιστικές τους καταβολές έτσι ώστε να γίνουμε όλοι ένα, όπως λέει ο ευαγγελιστής Ιωάννης. 

Πρέπει να περάσουμε από την παγκοσμιοποίηση στην οικουμενικότητα (Ορθοδοξία). Χρειάζεται ιεραποστολή και καλό παράδειγμα. 

Η γλώσσα της αγάπης διέπει τον οικουμενικό διάλογο  για θέματα παγκοσμίου ενδιαφέροντος.

Ο Χριστιανισμός προσέφερε πολλά στον πολιτισμό (Βυζαντικός πολιτισμός) και έφερε νέες ιδέες όπως η αγάπη  προς όλους και η φιλανθρωπία. 

Ανθρώπινα δικαιώματα: θεμελιώδη ζητήματα και αρχές όλων των ανθρώπων ανεξάρτητα από χρώμα, φυλή, φύλο, θρησκεία, αναπηρία, ερωτικό προσανατολισμό, πολιτικές θέσεις, οικονομική άνεση και κοινωνική τάξη. 

Δικαίωμα: 

• στη ζωή (όχι στην έκτρωση / άμβλωση, φόνος, ευθανασία, θανατική ποινή).
• στο νερό και στη τροφή.
• στην πολιτική έκφραση.
• στην ελευθερία (σωματική, ψυχική και πνευματική).
• στη μόρφωση.
• στην ασφάλεια.
• στην ισοτιμία - δικαιοσύνη.
• στην θρησκευτική ελευθερία.
• στην εργασία (όχι στην παιδική εργασία).
• στην γεννετήσια αξιοπρέπεια. 

Στην Παλαιά Διαθήκη υπερασπίζονται τα εργασιακά δικαιώματα ιδιαίτερα των ξένων. Στην Καινή Διαθήκη ο Χριστός υπερασπίζεται τα δικαιώματα των γυναικών, των παιδιών, των ξένων και των δούλων. Σε πολλές χώρες καταπιέζεται η θρησκευτική ελευθερία. 

Συγχώρηση (συν+χωρέω - ω: μοιράζομαι τον ίδιο χώρο): η καταλλαγή με τον Θεό και το συνάνθρωπο. Είναι πολύ σημαντική σε κάθε ανθρώπινη σχέση. 

Ο Χριστός συγχώρεσε τη μοιχαλίδα όταν αυτή μετανόησε. Ο Άγιος Διονύσιος Ζακύνθου συγχώρησε τον φονιά του αδερφού του όταν ήρθε να εξομολογηθεί. Η αγάπη είναι η βάση για τη συγχώρηση. Εμπόδιο ο εγωϊσμός. Η συγχώρηση ανανεώνει τις σχέσεις στην Εκκλησία. Η αμαρτία δεν γίνεται μόνιμη, αλλά μεταμέλεια. Πρέπει να ζητάμε και να δίνουμε συγχώρηση. Συγχωρούμε και τους φυλακισμένους εφόσον μετανοήσουν και προσευχόμαστε για την μετάνοια τους. 

Ο άλλος (έτερος - πλησίον) για τον Χριστιανό. Εξαρτιόμαστε - έχουμε σχέση με τους άλλους και αυτοί με εμάς (Συμμετέχουμε όλοι στις ίδιες προσωπικότητες, άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο). Περοθωριοποίηση: η μη εμπιστοσύνη και άνοιγμα στους άλλους, η ,η αποδοχή του όλου εαυτού.

Αγαπάτε αλλήλους. Ο άλλος είναι αδερφός μου, εικόνα του Θεού, και όχι η φυλακή μου (Ζ. Π. Σαρτρ). Να βαστάζουμε τα βάρη των άλλων. Αγαπάτε τους εχθρούς σας. Ευεργετείτε όσους σας μισούν. Μην κρίνετε τους άλλους - καταδικάζετε τον εαυτό σας. 

Η αγάπη εμπνέει τις πράξεις μας. Να αγαπάτε τους ξένους. Παραβολή Καλού Σαμαρείτη. Πίσω από όποιον έχει ανάγκη κρύβεται ο Χριστός (Παραβολή Τελικής Κρίσης). Θεολογία της ετερότητας (αγάπη προς τον άλλον, τον διαφορετικό, όχι στους αποκλεισμούς). Ευθύνη Χριστιανού για τα κοινωνικά προβλήματα.

Πιστός και ενεργός πολίτης:

Πιστός: αυτός που ως πρόσωπο ζει Αγιοπνευματική ζωή. Με το παράδειγμα και την προσευχή μεταμορφώνει τον κόσμο. Έχει προσωπική ευθύνη για αυτόν. Δεν φτάνει να μην αδικείς - δεν πρέπει και να δέχεσαι την αδικία. Τα χέρια σου δεν φτάνει μόνο να είναι καθαρά - πρέπι να μην είναι άδεια. 

Ενεργός πολίτης: αυτός που ασχολείται με τα κοινά και την πολιτική, τον εθελοντισμό και τις ΜΚΟ. 

Οι τρεις Ιεράρχες για την αδικία:

Ο προπτωτικός άνθρωπος με το προπατορικό αμάρτημα έσπασε την αρχική ενότητα των ανθρώπων και έφερε την αδικία (φαινομενολογία) και την ανισοκατανομή του πλούτου. Για την αδικία φταίνε οι πολιτικοί νόμοι που περιθωριοποιούν τους φτωχούς και τους αδύναμους (Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός). Οι πλούσιοι είναι κλέφτες γιατί δεν μοιράζονται αυτά που ο Θεός έδωσε για όλους (Μέγας Βασίλειος). Η κοινωνία πρέπει να χαρακτηρίζεται από ισότητα (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος).

Η εξουσία είναι διακονία (προσφορά προς όλους). Βλ. Χριστός που πλένει τα πόδια των μαθητών (Ιερός Νιπτήρας).  

Στερεότυπα: πυρηνικές πεποιθήσεις που αναπαράγονται από την οικογένεια σε σχέση με το φύλο, την φυλή, την θρησκεία, την οικονομική άνεση, την κοινωνική τάξη και τη σωματική ακεραιότητα μέσα στα πλαίσια μιας ψυχαναγκαστικής προσέγγισης και τάξης του κόσμου. 

Ο Χριστός γκρέμισε τα στερεότυπα για τους αμαρτωλούς, τους ξένους, τους αναπήρους, τις γυναίκες, τα παιδιά και τους δούλους. 

• Παραβολή του καλού Σαμαρείτη.
• Παραβολή τελώνη και φαρισαίου. 
• Τρώει με τους αμαρτωλούς.
• Συγχωρεί την μοιχαλίδα.
• Συναντά τον τυφλό και τον θεραπεύει.
• Μιλάει με τη Σαμαρείτιδα.
• Ευλογεί τα παιδιά. 

Πολυπολιτισμικότητα: η αρμονική συνύπαρξη στην εποχή της νεοτερικότητας και της παγκοσμιοποίησης ανθρώπων - προσώπων από διαφορετικές χώρες, πολιτισμούς, φυλές, θρησκείες και παραδόσεις μέσω της σύνθεσης ιδεών και παραδόσεων. Αγκάθι ο φονταμετνταλισμός και ο θρησκευτικός φανατισμός. Πέρασμα από την καταναλωτική παγκοσμιοποίηση στην οικουμενικότητα με σχέσεις προσώπων.

Η πολυπολιτισμικότητα θυμίζει το οικουμενικό κάλεσμα της Εκκλησίας σε πολλούς λαούς και γλώσσες της Πεντηκοστής (γενέθλια της Εκκλησίας) να υιοθετήσουν το Χριστιανικό μήνυμα και την γλώσσα της αγάπης. Η πολυπολισμικότητα και η πολυθρησκευτικότητα αποτελεί πρόκληση για την Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία με το παράδειγμα της να ασκήσει ιεραποστολή και όχι προσηλυτισμό, καθώς και η αποδοχή της θρησκευτικής διαφορετικότητας και σεβασμός αυτής. 

Η ιεραποστολή δεν έχει εξαναγκασμό, έχει αγάπη και σεβασμό. Τη συνύπαρξη των ανθρώπων την θέλει και ο Θεός (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος). Απαλλαγή από το μίσος, τον φονταμενταλισμό και τον θρησκευτικό φανατισμό. Διάλογος με στήριγμα την αγάπη. 

Διάλογος: μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας, η οποία στηρίζεται στον κοινό σκοπό, τα επιχειρήματα και την αγάπη. Σήμερα γίνεται οικουμενικός διάλογος για θέματα κοινού ενδιαφέροντος (ειρήνη, πολυπολιτισμικότητα, ελευθερία κλπ) μεταξύ των Εκκλησιών (Ορθόδοξη, Ρωμαιοκαθολική και Προτεσταντική) και θρησκειών. Η ενότητα οφείλεται στην διαφορετικότητα, όπως και στα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. 

• Εκκοσμίκευση (θετικός ορισμός): η θρησκευτικότητα είναι θέμα προσώπου και όχι επιβολή από μια κεντρική εξουσία (π.χ μονάρχης). 

• Εκκοσμίκευση (αρνητικός ορισμός): η απομάκρυνση της Εκκλησίας από τις αρχές της και ο συγχρωτισμός με το κοσμικό φρόνημα.

Οι Χριστιανοί πιστεύουν ότι είναι παρεπιδημούντες (περαστικοί) από αυτόν τον κόσμο και περιμένουν να πάνε στην ουσράνια πατρίδα. Τους χαρακτηρίζει η αγάπη και η μακροθυμία.  

Οι Χριστιανοί με το παράδειγμά τους μεταμορφώνουν τον κόσμο. Αγαπούν και τους διώκτες τους και τους εχθρούς τους. Αποτελούν το άλας και το φως του κόσμου. 

Αθεΐα: η μη πίστη στον Θεό:

Εκπρόσωποι αθεΐας: 

• Φοϋερμπαχ: Ο Θεός προβολή των ανθρώπων. Εκκλησία: Ο Θεός υπάρχει ανεξάρτητα από τις προβολές των ανθρώπων.
• Μάρξ: Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού. Εκκλησία: μετά τον κομμουνισμό οι περισσότερες κοινωνίες επέστρεψαν στις θρησκείες τους. 
• Φρόιντ: Ο Χριστός επαναστάτης υιός εναντίον ενός σαδιστή πατέρα. Εκκλησία: Οθεός ανεξάρτητος από τα δικά μας σχήματα.
• Νίτσε: Η θρησκεία είναι για τους αδύναμους και πρέπει να εξοντωθεί. Εκκλησία: Είδαμε που οδήγησε ο υπεράνθρωπος του Νίτσε τον Χίτλερ.
•  Ζ. Π. Σαρτρ: Ο άλλος είναι η φυλακή μας. Εκκλησία: Ο άλλος είναι η εικόνα του Θεού. 

Φανατισμός (fanum: ιερό): η εμμονή με τις ιδέες μας, η ιδεοληψία και η μισαλοδοξία (μίσος για τη γνώμη των άλλων), καθώς και η λεκτική ή ακόμη και σωματική επίθεση στους άλλους γι' αυτές. Παρωπίδες στα μάτια, κλειστά αυτιά και μυαλά χαρακτηρίζουν τον φανατικό, ο οποίος συνειδητοποιεί το χάος που έχουμε μέσα μας και στοχοποιεί ότι είναι γι' αυτόν απωθημένο και διαφορετικό. Ο φανατικός συνδυάζει στοιχεία του παρανοειδούς και του ψυχοπαθητικού. Υπάρχει πολιτικός, θρησκευτικός, φυλετικός και ιδεολογικός φανατισμός.

Άλλο πίστη και άλλο φανατισμός και φονταμενταλισμός. Ο φανατισμός δεν μπορεί να επικαλείται τον Θεό. Αποτελεί παρέκλιση του θρησκευτικού βιώματος. Όχι στην θρησκευτική βία (μικρό τζιχάντ του Ισλάμ). Πρέπει να γνωρίσουμε τον ξένο μας εαυτό για να δεχτούμε και τον ξένο δίπλα μας (συνειδητοποίηση των απωθημένων μας).  Όλοι ήμαστε πλάσματα του Θεού. Αγάπη και αποδοχή, ελευθερία, διάλογος και ισοτιμία.

δούλος: αυτός που είναι δέσμιος των παθών του, των εξαρτήσεων, του φόβου και του σατανά. Εξάρτηση από εθισμούς (κάπνισμα, αλκοόλ, ουσίες, κινητό, ιντερνέτ, τζόγο, libido κ.α).

Στην Παλιά Διαθήκη έχουμε την ελευθερία από την δουλεία στην Αίγυπτο και πορεία προς την γη της επαγγελίας. Στην Καινή Διαθήκη έχουμε την απελευθέρωση από τη δουλία στον σατανά και στον θάνατο και εν Χριστώ ελευθερία (Δούλος του Θεού - εν Χριστώ ελεύθερος).

Δεν κάνω το δικό μου θέλημα, αλλά του Πατρός λέει ο ίδιος ο Χριστός και θυσιάζεται για εμάς. Λογισμοί και πάθη μας εγλωβίζουν. Χριστός μας ελευθερώνει.

Η αρχαία Ελληνική θρησκεία είναι ένα σύνολο θρησκειών και φιλοσοφικών - θρησκευτικών αντιλήψεων (πολυθεϊσμός, λατρεία ηρώων, αθεϊσμός φυσικών φιλοσόφων, αναβλαστικές θεότητες, φιλοσοφικός μονισμός και θρησκευτικός συγκρητισμός στα Ελληνιστικά χρόνια {αναβλαστικές θεότητες και Ερμής ο τρισμέγιστος}).

Χαρακτηριστικά:

• Πολυθεϊσμός.
• Ισαριθμία επιμέρους πραγματικοτήτων του κόσμου και θείων όντων.
• Η τάση του πολλαπλασιασμού των Θεών.
• Η εγκόσμια κατεύθυνση.
• Η εναρμόνηση με το θέλημα της θεότητας.
• Ελληνική θρησκεία και μύθος.
• Θεοί και άνθρωποι στην αρχαία Ελληνική θρησκεία.

Η νεοειδωλολατρεία σήμερα είναι στείρα απομίμηση.

Τα Αφρικανικά θρησκεύματα ξεκίνησαν από την έρημο Σαχάρα.

Χαρακτηριστικά:

• Ανιμισμός η παμψυχισμός: παντού ψυχές.
• Προγονολατρεία: λατρεία προγόνων.
• Δεντρολατρεία: λατρεία των δέντρων.
• Λιθολατρεία: λατρεία των λίθων.
• Τα πνεύματα καλά ή κακά ζουν μέσα σε βουνά, λίμνες, ποτάμια, θάλασσα, δέντρα, λίθους, εδαφικές περιοχές, ανθρώπους ή ζώα (τοτέμ: ιερό ξόανο, ταμπού: ιερό ζώο).
• Θεός Δημιουργός - προπατορικό αμάρτημα.
• Πολυθεΐα.
• Ιεροδιάμεσοι - σαμάνες (πνευματοληψία - ονειρογραμμές πρβλ. aboriginals Αυστραλίας).
• Μάγος: γιατρός της φυλής.
• Διαβατήριες τελετές, μύησης, κάθαρσης, ικεσίας κλπ. 

Ο Ιουδαϊσμός: μονοθεϊστική θρησκεία δυτικού τύπου. Στηρίζεται στην Διαθήκη - συμφωνία του Αβραάμ και του Μωυσή με τον Θεό (Γιαχβέ).

Χαρακτηριστικά: 

• Ο Θεός είναι ένας.
• Ο Θεός είναι δημιουργός.
• Ο κόσμος είναι πολύ καλός. 
• Η δημιουργία του ανθρώπου και η πτώση.
• Ο Θεός σώζει.
• Σεόλ (ο άλλος κόσμος).
• Αναμονή του Μεσσία - ευθύγραμμη θεώρηση της ιστορίας - σωτηρία στο τέλος της ιστορίας / Ημέρα Κυρίου.
• Ιερή ημέρα - αργία το Σάββατο.

Λατρευτική πράξη:

• Συναγωγή (Ιεροδιδασκαλείο).
• Ιερά κείμενα: Πεντάτευχος - Προφήτες - Αγιόγραφα - Ταλμούδ - Καμπαλά.
• Γιορτές: Πάσχα, Χανουκά, Πεντηκοστή, Πρωτοχρονιά (σεληνιακό ημερολόγιο - αρχές Σεπτεμβρίου) και Πουρίμ.
• Σιωνισμός, Αναθεωρητικός Ιουδαϊσμός, Ορθόδοξος Ιουδαϊσμός.

Ισλάμ: υποταγή (στον Αλλάχ / Θεό). Ο προφήτης του Ισλάμ και των Αράβων είναι ο Μωάμεθ. Ο αρχάγγελος Γαβριήλ του υπαγόρευσε τον μήνα Ραμαντάν το Κοράνιο, το ιερό τους βιβλίο. Αναγόρευσε τον οικογενειακό του Θεό σε μοναδικό Θεό. Εγκατέλειψε τη Μέκκα το 622 μ.Χ (αρχή του ισλαμικού ημερολογίου) και πήγε στη Μεδίνα (Εγίρα λέγεται αυτή η μετακίνηση). Όταν το 630 μ.Χ επιτέθηκε στη Μέκκα έκανε την Κάαμπα ιρό του Αλλάχ. Στο Σουνιτικό ισλάμ το διαδέχτηκε ο συντροφός του, Αμπού Μπάακρ, νώ στο Σηιτικό ο Άλη. 

Διδασκαλία:

1. Ο Θεός είναι ένας, ο Αλλάχ.
2. Οι άγγελοι είναι δημιουργήματα Του. Εξέπεσε ο Ιμπλίς (διάβολος).
3. Συνδυασμός κισμέτ (μοίρα) και ανρθρώπινη ελεύθερη πράξη. 
4. Υλικός παράδεισος και υλική κόλαση.

Πέντε Στύλοι:

1. Ομολογια πίστεως.
2. Προσευχή.
3. Νηστεία.
4. Προσκύνημα.
5. Φιλανθρωπία.

Το Ισλάμ χωρίζεται σε Σουνιτικό Ορθόδοξο Ισλάμ και Σηιτικό (Σούφι, Δερβίσιδες).

Ιερός τόπος το τζαμί και η μονές (τεκές στο Σηιτικό Ισλάμ).

Τζιχάντ:

• Μικρό - ιερός πόλεμος.
• Μεγάλο - καλό παράδειγμα.

Ινδουισμός: το σύνολο των ινδικών θρησκευμάτων και θρησκευτικών - φιλοσοφικών αντιλήψεων. Ανήκει στα ανατολικού τύπου θρησκεύματα. Είναι πολυεπίπεδος ο Ινδουισμός: πολυθεΐα, φιλοσοφικός αθεϊσμός, απρόσωπος μονοθεϊσμός, Τριαδικότητα (Μπράχμα, Βίσνου, Σίβα), Τετραδικότητα (Μπράχμα, Βίσνου, Σίβα, Κρίσνα) - Μπάκτι (αφιέρωση) και Σάνκτισμός (λατρεία της θηλυκής εκδοχής ή της συζύγου των θεών). 

Ιερά κείμενα: 4 Βέδες, Ουπανισάδες.

Μυθολογία: Μαχαμπχαράτα, Ραμαγιάνα. 

Κάστες (κοινωνικές τάξεις): Βραχμάνες (ιερείς), πολεμιστές, έμποροι, χειρονάκτες και ανέγγιχτοι (ανάπηροι, πολλοί φτωχοί).

Βασικές έννοιες:

• Ντάρμα: ο Αιώνιος Νόμος.
• Μπράχμαν: Το απρόσωπο Θείο.
• Μετενσάρκωση: όταν πεθαίνεις γίνεσαι πάλι άνθρωπος σε κάποια κάστα (κοινωνική τάξη).
• Κάρμα (πράξη): το ηθικό φορτίο που καθορίζει την επόμενη μετενσάρκωση.
• Σαμσάρα: ο κύκλος των μετενσαρκώσεων.
• Μόξα ή μούκτι: η λύτρωση από τις μετενσαρκώσεις. 
• Τζίβα: η ψυχή.

Ο Γκάντι μεγάλωσε σε οικογένεια ΤζαΙνιστών και διατύπωσε την θεωρία της μη βίας - παθητική αντίσταση.

Ο Βουδισμός: Ανατολικού τύπου θρήσκευμα: 

• Μικρό Όχημα - Χιναγιάνα Βουδισμός (Ο Βούδας χάθηκε στο Νιρβάνα. λίγοι στη σωτηρία, σύνθετα τα τράγματα).
• Μεγάλο Όχημα - Μαχαγιάνα Βουδισμός (Ο Βούδας επέστρεψε από το Νιρβάνα για να σώσει κι άλλους, αρχικός Βούδας - πολλοί Βούδες, πολλοί στη σωτηρία, τα πράγματα είναι ανύπαρκτα, Μποντισάτβας {υποψήφιοι να γίνουν Βούδες}).
• Αδαμάντινο Όχημα (Ιερή Γεωμετρία - Ταντρισμός, Μάνταλα).

Βούδας = Φωτισμένος κάτω από το δέντρο Μπόντι. 

Μετενσάρκωση και διακοπή της - Νιρβάνα. 

Ιερά κείμενα:

• Κανόνας Πάλι (Μικρή και Μεγάλη Τρικάλαθος).

Τα 4 θεάματα του Σιντάρτα Γκαουτάβα Βούδα:

1. Άρρωστος.
2. Γέρος.
3. Νεκρός.
4. Γιόγκι.

Οι 4 ευγενικές αλήθειες:

1. Η ζωή είναι πόνος.
2. Αιτία του πόνου είναι η επιθυμία.
3. Το σβήσιμο της επιθυμίας είναι το Νιρβάνα.
4. Η Οκταπλή Ατραπός - Μονοπάτι (8 αρετές) οδηγούν στο Νιρβάνα.

Ιαπωνία / Σογκούν - Μεγάλο Όχημα. Μποντισάτβα Κάνον (θηλυκή μποντισάτβα).

Κινέζικη θρησκεία (Άθεος Κινέζικος Οικουμενισμός):

• Προγονολατρεία και λατρεία ηρώων.
• Λάο Τσε / Ταοϊσμός: Τάο ή Ντάο (ορισμένος δρόμος) - Γιν και Γιανγκ (ενεργητικό - παθητικό, αρσενικό - θηλυκό, καλό - κακό, μη βία - βία). Ιερό κείμενο: Ντάο Τε Τζιγκ. Κβού Βάι: Μη πράττειν. Φιλοσοφικός και θρησκευτικός Ταοϊσμός. 
• Κομφούκιος / Κομφουκιανισμός: Φιλοσοφία για την ιεραρχία και τις αρμονικές σχέσεις μέσα σε αυτήν. Πρότυπο ο αυτοκράτορας ως γιός του Ουρανού. Μαθητής του Κομφουκίου ο Μένκιος (Ο Πλάτων της Κίνας). Ιερά κείμενα: Ανάλεκτα, Φθινόπωρο και Άνοιξη και το βιβλίο των μεταβολών.