Μάθημα : ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Α΄Λυκείου

Εδώ θα βρείτε την εξεταστέα ύλη καθώς και διαγράμματα - περιλήψεις των εξεταζομένων κεφαλαίων.

Εδώ περιλαμβάνονται ερωτήσεις σχετικά με τις ιστορικές πηγές που αφορούν το τρίτο θέμα ταξινομημένες ανά εποχή

Εδώ θα βρείτε τους ακόλουθους φακέλλους:  Ερωτήσεις του 2ου θέματος της Α΄ομάδας από την Τράπεζα Θεμάτων ταξινομημένες ανά εποχή, την επίσημη Διεύθυνση της Τράπεζας Θεμάτων όπου μπορείτε να αναζητήσετε και μόνοι σας θέματα. Οι ενδεικτικές απαντήσεις προηγούνται του κάθε θέματος,

Ομηρική   1100-750 π.Χ. (αρχή αποικισμών)

1100 κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου

11ος αι. – 9ος αι. αναστατώσεις, μετακινήσεις, μόνιμες εγκαταστάσεςι

Αρχαϊκή 750-480 π.Χ. (τέλος περσικών πολέμων) 

Κλασική 480-323 π.Χ. (θάνατος Μ.Αλεξάνδρου) 

Εποχή προετοιμασίας και των απαρχών της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής εξέλιξης του ελληνικού κόσμου

• υπεροχή συντελεστών και επιτευγμάτων
• πνευματική επιβολή και διαχρονική επιβίωση στις ιδέες και τα δημιουργήματα μεταγενέστερων εποχών
• νικηφόρα έκβαση Περσικών πολέμων (αυτοπεποίθηση, αίσθηση αυτάρκειας και υπεροχής, ψυχική ευφορία αποκατάσταση καταστροφών)

Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΥ ΘΕΣΜΟΥ

Για δύο αιώνες διατηρήθηκε η συγκυβέρνηση του αυτοκράτορα και της συγκλήτου. Από τις αρχές του 3ου μ.Χ αι πρωταγωνιστικός είναι ο ρόλος του στρατού, ο οποίος αναμειγνύεται στην πολιτική ζωή. Η τάση του στρατού να επιβάλλει ηγέτη της αρεσκείας του είναι γνωστή ως στρατιωτική αναρχία.

Αρχίζει να χάνεται η τάξη και η ασφάλεια. Οι λαοί οδηγούνται σε εξεγέρσεις, αποσπούνται και ανεξαρτοποιούνται. Τότε σχηματίζεται και το εφήμερο βασίλειο της Παλμύρας στη συριακή έρημο, με κυβερνήτη τη Ζηνοβία, η οποία είχε πολλές ικανότητες και ελληνική παιδεία.

VII. H ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (4ος - 6ος αι. μ.Χ.)

1. Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4ος-5ος αι. μ.Χ.)

1.1 Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας σσ. 236-238


Οι διοικητικές αλλαγές.

Διοκλητιανός → αυτοκράτορας το 284 μ.Χ.

επαναφορά της τάξης στο ρωμαϊκό κράτος

τολμηρές διοικητικές αλλαγές προς την κατεύθυνση του επιμερισμού της εξουσίας που ανταποκρίνονταν στην ανάγκη

αμεσότερης επέμβασης του στρατού και

καλύτερης φύλαξης των συνόρων.

Διοικητικό σύστημα Διοκλητιανού → η Τετραρχία.

Χαρακτηριστικά:

• προέκυψε από τη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι ένα πρόσωπο δεν επαρκεί για τη διοίκηση του τεράστιου ρωμαϊκού κράτους
• βασίστηκε στη διοικητική διαίρεση του κράτους σε ανατολικό και δυτικό και στην παραχώρηση μέρους της διοίκησης του καθενός από τα δύο αυτά τμήματα σε δύο
• άλλους συνάρχοντες∙ δηλ. η διοικητική εξουσία μοιράστηκε σε 4 κέντρα ∙
• πέτυχε να διατηρήσει την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας (όχι για πολύ).

Περιγραφή της Τετραρχίας

τα πρόσωπα:

Διοκλητιανός → αυτοκράτωρ στο ανατολικό τμήμα του κράτους∙ τίτλος: Αύγουστος∙ έδρα: η Νικομήδεια της Βιθυνίας.

Γαλέριος → συνάρχοντας στο ανατολικό τμήμα του κράτους (η εξουσία του παραχωρήθηκε από τον Διοκλητιανό)∙ τίτλος: Καίσαρας∙ έδρα: το Σίρμιο της (σημερινής) Σερβίας.

Μαξιμιανός → αυτοκράτωρ στο δυτικό τμήμα του κράτους (επιλεγμένος από τον Διοκλητιανό)∙ τίτλος: Αύγουστος∙ έδρα: το Μιλάνο της Ιταλίας.

Κωνστάντιος ο Χλωρός → συνάρχοντας στο δυτικό τμήμα του κράτους (η εξουσία του παραχωρήθηκε από τον Μαξιμιανό)∙ τίτλος: Καίσαρας ∙ έδρα: οι Τρέβηροι της Γαλατίας.

Πρωτεύουσα του κράτους και έδρα της συγκλήτου παρέμεινε η Ρώμη

Η αλλαγή στη μορφή του πολιτεύματος

Οι αλλαγές που επέβαλε ο Διοκλητιανός:

• χωρισμός του κράτους σε μικρές επαρχίες με διοικητές διορισμένους από τον αυτοκράτορα
• ξεχωριστοί διοικητές για το στρατό κάθε περιοχής, δηλ. διαφορετικοί από τους αντίστοιχους των επαρχιών∙

συνέπεια:

• ο στρατός χάνει κάθε πολιτική εξουσία ∙
• σταδιακή συγκέντρωση των εξουσιών στο πρόσωπο του αυτοκράτορα∙
• υιοθέτηση από τον Διοκλητιανό του πρωτοκόλλου της αυλής των Σασανιδών βασιλέων: ο αυτοκράτορας απροσπέλαστος, διάδημα και πορφύρα κατά τις εμφανίσεις, επιβολή προσκύνησης, απόδοση του ιερού τίτλου «Ζευς» και απαίτηση λατρείας του ως θεού.

Συμπέρασμα: Ουσιαστική μεταβολή του πολιτειακού συστήματος του Οκταβιανού Αυγούστου από Ηγεμονία (Principatus) σε Απόλυτη μοναρχία (Dominatus)∙ μεταβολή του ρόλου του αυτοκράτορα από πρώτο πολίτη (princeps) σε απόλυτο μονάρχη (dominus) .

Το σύστημα της Τετραρχίας δεν έδωσε λύση στα προβλήματα της αυτοκρατορίας. Αντίθετα, ενίσχυσε τους ανταγωνισμούς και την αλληλοεξόντωση των διαδόχων. Ο Κωνσταντίνος διαδέχτηκε στην εξουσία τον πατέρα του Κωνστάντιο Χλωρό ως Καίσαρας των δυτικών επαρχιών.

• Νίκησε τον αντίπαλό του Μαξέντιο στη Δύση το 312 μ.Χ. 

• Συνεννοήθηκε με το Λικίνιο, Αύγουστο της Ανατολής και αποφάσισαν να μην προσλάβουν Καίσαρες αλλά να συνεργαστούν από κοινού για τη διοίκηση της αυτοκρατορίας (313 μ.Χ).

• Νίκησε στην Αδριανούπολη τον Λικίνιο και απέμεινε μονοκράτορας το 324 μΧ. 


Ο Κωνσταντίνος έδωσε απολυταρχικότερο χαρακτήρα στο πολίτευμα από το Διοκλητιανό. Περιβαλλόταν από τους ανακτορικούς υπαλλήλους και το ανακτορικό συμβούλιο, ενώ η σύγκλητος που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη έμεινε ένα τιμητικό σώμα χωρίς εξουσία που πλαισίωνε τον αυτοκράτορα στις δεξιώσεις. 
Ο αυτοκράτορας ήταν πλέον όχι θεός αλλά ο εκλεκτός του θεού που κυβερνούσε με τη θεία χάρη. Κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του τον τίτλο του Μεγίστου Αρχιερέως αλλά εκδήλωσε την υποστήριξή του στο Χριστιανισμό με τις εξής ενέργειες: Υπέγραψε μαζί με τον Λικίνιο το Διάταγμα των Μεδιολάνων ή Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας στο Μιλάνο (Μεδιόλανα) το Φεβρουάριο του 313 μ.Χ που έδινε απόλυτη ελευθερία στους κατοίκους της αυτοκρατορίας για την επιλογή θρησκείας. Αργότερα έγινε αποδεκτή η ίδια απόφαση και για τους κατοίκους του ανατολικού τμήματος στη Νικομήδεια της Βιθυνίας. 


• Μετά τη νίκη του στη Μουλβία γέφυρα κατά του Μαξέντιου υιοθέτησε ως σύμβολο το Χριστόγραμμα, το οποίο τοποθέτησε στις ασπίδες των στρατιωτών και στην αυτοκρατορική σημαία. 
Προστάτευσε το Χριστιανισμό από τις αιρέσεις καθιερώνοντας το θεσμό των Οικουμενικών συνόδων. 

• Συνέβαλε μαζί με τη μητέρα του στην οικοδόμηση εκκλησιών και λίγο πριν πεθάνει βαφτίστηκε χριστιανός.
Η μεταστροφή του στο Χριστιανισμό αποτέλεσε θέμα επιστημονικής σύγκρουσης. 


Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ 


Ο Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη γιατί:
Ήθελε να επιτύχει τις πολιτικές του επιδιώξεις.
Την ισχυροποίηση της απόλυτης μοναρχίας και τον εκχριστιανισμό της αυτοκρατορίας.
Ήταν διοικητική ανάγκη αφού βοηθούσε τον Κωνσταντίνο να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που δημιουργούσαν οι βαρβαρικές επιδρομές στη Ρώμη που αποτελούσε πόλο έλξης γι’ αυτούς αλλά και γιατί η Ρώμη ήταν ταυτισμένη με την αρχαία ρωμαϊκή παράδοση. 


Αντίθετα η νέα πρωτεύουσα είχε προνομιακή θέση, που εξασφάλιζε καλύτερη άμυνα και οικονομική ανάπτυξη
βρισκόταν κοντά στις περιοχές της Ανατολής, που κατοικούνταν από Έλληνες και χριστιανούς.

Η Νέα Ρώμη οικοδομήθηκε στην αρχαία αποικία του Βυζαντίου, στα μέσα του 7ου αι με οικιστή το Βύζαντα. Τα εγκαίνιά της έγιναν στις 11 Μαΐου του 330 μ.Χ.

Η αυτοκρατορία που άρχισε να διαμορφώνεται με κέντρο την Κωνσταντινούπολη βασίστηκε στα εξής στοιχεία:

• Τη ρωμαϊκή πολιτική παράδοση
• Τη χριστιανική πίστη 

• Την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά 


Έτσι η αυτοκρατορία απέκτησε προοδευτικά ελληνικό χαρακτήρα. 


1.4 Ο εξελληνισμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, σ. 247-249 

Η μετεξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας υπό την επίδραση τριών παραγόντων: της ρωμαϊκής πολιτικής παράδοσης, της χριστιανικής θρησκείας και της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Αίτια της μετεξέλιξης:

• Η μεταφορά της πρωτεύουσας σε θέση που βρισκόταν πλησιέστερα στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας.
• Η υπεροχή του ελληνικού πληθυσμιακού στοιχείου και της ελληνιστικής πολιτιστικής παράδοσης στην Ανατολή (βαθμιαίος εξελληνισμός του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας).
• Η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική (οριστικοποιήθηκε από τον Μ. Θεοδόσιο) → βαθμιαία αυτονόμηση και εξελληνισμός του ανατολικού τμήματος (4ος αι. μ.Χ.).
• Η ελληνική παιδεία (φιλοσοφική σκέψη, ρητορεία κ.λπ.), που καλλιεργήθηκε στο ανατολικό τμήμα του κράτους (Αθήνα, Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια)∙ μαθητές των φιλοσοφικών σχολών της Ανατολής (του νεοπλατωνισμού) ήταν ο αυτοκράτορας Ιουλιανός, γνωστοί δάσκαλοι και ιεράρχες κ.ά.

Συμπέρασμα

• Βαθμιαίος εξελληνισμός της αυτοκρατορίας με τη μεταφορά της πνευματικής δραστηριότητας από την Αθήνα στην Κωνσταντινούπολη∙
• ίδρυση του Πανδιδακτηρίου στην Κων/ πολη από τον Θεοδόσιο τον Β΄ (425 μ.Χ.)∙ υπεροχή της ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας έναντι της λατινικής στο Πανδιδακτήριο∙
• σύνταξη των δικαστικών αποφάσεων και των διαθηκών στην ελληνική γλώσσα με αυτοκρατορικά διατάγματα (397 και 439 μ.Χ.).

Τα γεγονότα.

Χωρισμός της αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική από τον Μ. Θεοδόσιο πριν πεθάνει (395 μ.Χ.) και κληροδοσία των τμημάτων στους γιους του: ανατολικό → ο πρωτότοκος Αρκάδιος (ιδιαίτερο το ενδιαφέρον για την Ανατολή) και δυτικό → ο Ονώριος.

Τεράστια η σημασία του χωρισμού αυτού που ήταν ο τελευταίος και ο οριστικός∙ από πολλούς το 395 μ.Χ. θεωρείται η συμβατική αρχή της βυζαντινής ιστορίας γιατί:

• Το δυτικό τμήμα κατέρρευσε υπό το βάρος αλλεπάλληλων βαρβαρικών επιδρομών, κυρίως γερμανικών φύλων (476 μ.Χ.)∙ τέλος του ρωμαϊκού κόσμου στη Δύση.
• Το ανατολικό τμήμα νίκησε τους βαρβάρους και συνέχισε την ιστορική του πορεία με κυρίαρχο το ελληνικό στοιχείο∙ το κράτος μετεξελίχτηκε πλέον στη βυζαντινή του μορφή.
• Και στο ανατολικό τμήμα υπήρξε προσωρινά κίνδυνος εκγερμανισμού του κράτους, αναπτύχθηκε ωστόσο ισχυρή αντίσταση από Έλληνες λογίους και πολιτικούς (αντιγερμανική/ αντιγοτθική κίνηση), υπό τη μορφή εθνικού κόμματος, και ο κίνδυνος αποσοβήθηκε.

Η ελληνοχριστιανική οικουμένη, σ. 258-260.

Ο Ιουστινιανός στην εξωτερική του πολιτική οραματίστηκε την παλιά ρωμαϊκή οικουμένη και στην εσωτερική του οργάνωση εφάρμοσε καινοτομίες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της βυζαντινής φυσιογνωμίας του κράτους.
Στην εσωτερική του λοιπόν πολιτική: 


• Ισχυροποίησε την απόλυτη μοναρχία. Η καταστολή της στάσης του Νίκα (532 μ.Χ) συνδέθηκε με την πεποίθηση ότι ο αυτοκράτορας είναι ο εκλεκτός του θεού. 

• Επέβαλε μία θρησκεία και ένα δόγμα. Αντιμετώπισε με σκληρότητα τα κατάλοιπα των αρχαίων θρησκειών. Έκλεισε τη νεοπλατωνική σχολή των Αθηνών και δήμευσε την περιουσία της. Εξόντωσε τις θρησκευτικές μειονότητες και συμπεριφέρθηκε με επιείκεια μόνο στους Εβραίους. Εκχριστιάνισε λαούς στον Καύκασο, τη Νουβία (σημ. Σουδάν), τη Σαχάρα και το Δούναβη. Οικοδόμησε την αγία Σοφία. Συστηματοποίησε την κωδικωποίηση του Δικαίου, που έγινε γνωστή το 16^ο αι ως Corpus juris civilis (αστικό δίκαιο) και αποτέλεσε τη βάση της νεότερης νομοθεσίας των ευρωπαϊκών κρατών. 


ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ


Α. Ιουστινιάνειος Κώδικας (529 και 534)

Β. Πανδέκτης (533) 


Γ. Εισηγήσεις (533) σε λατινική γλώσσα

Δ. Νεαρές (μετά το 534) σε ελληνική γλώσσα


Θεμελίωσε νέο διοικητικό σύστημα και απέτρεψε τον εκφεουδαρχισμό της αυτοκρατορίας.
Παραχώρησε την πολιτική εξουσία στους στρατιωτικούς διοικητές των περιοχών που ήταν εκτεθειμένοι σε βαρβαρικές επιδρομές. Έτσι αντιμετώπισε και την ανάπτυξη των μεγάλων ιδιοκτησιών.
Με επιμέρους διατάγματα κατάφερε να αντιμετωπίσει τους δυνατούς, δηλαδή τους μεγαλοκτηματίες της εποχής αποτρέποντας τη διαμόρφωση μιας κατάστασης παρόμοιας με εκείνης του δυτικού μεσαιωνικού κόσμου.