Μάθημα : Λατινικά Γ΄Λυκείου

Brenno duce Galli,

delētis

legionibus Romanōrum,

apud Alliam flumen

evertērunt

urbem Rōmam

praeter Capitōlium,

 pro quo accepērunt

immensam pecuniam.

Tum Camillus,

qui fuerat

diu in exilio

apud Ardeam

propter Vēientānam praedam

divīsam non aequo iure,

absens est

factus dictātor;

is secūtus est Gallos

iam abeuntes:

quibus interemptis

recēpit omne aurum.

Quod appensum illic

dedit nomen civitāti:

nam Pisaurum dicitur,

quod aurum pensātum est illic.

Post hoc factum

rediit in exilium,

unde tamen reversus est

rogātus.

Με αρχηγό το Βρένο οι Γαλάτες,

αφού κατατρόπωσαν

τις λεγεώνες των Ρωμαίων

κοντά στον Αλία ποταμό,

κατέστρεψαν εντελώς

την πόλη Ρώμη

εκτός από το Καπιτώλιο,

για το οποίο πήραν ως αντάλλαγμα.

ένα πολύ μεγάλο χρηματικό ποσό

Τότε ο Κάμιλλος,

ο οποίος είχε βρεθεί

για πολύ καιρό στην εξορία

κοντά στην Αρδαία

εξαιτίας της λείας από τους Βηίους

που δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια,

αν και απουσίαζε,

έγινε αρχιστράτηγος·

αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες,

ενώ πια αποχωρούσαν·

αφού τους εξολόθρευσε,

πήρε πίσω όλο το χρυσάφι.

Αυτό, επειδή ζυγίστηκε εκεί,

έδωσε το όνομά του στην πολιτεία·

ονομάζεται δηλαδή Πίσαυρο,

επειδή το χρυσάφι ζυγίστηκε εκεί.

Μετά από αυτή την πράξη

επέστρεψε στην εξορία,

από όπου όμως επέστρεψε,

αφού τον παρακάλεσαν.

Ταξινομημένο λεξιλόγιο

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Α κλίση

Αllia -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)

Roma -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)

pecunia –ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)

Ardea -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)

praeda -ae: θηλυκό

Β΄κλίση

Βrennus –i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)

Gallus –i: αρσενικό

Γ΄κλίση

flumen –inis: ουδέτερο

legio –onis: θηλυκό

urbs –is: θηλυκό

ius, γεν. iuris: ουδέτερο

dictator –oris: αρσενικό

civitas –atis: θηλυκό (γενική πληθυντικού: civitatum και civitatium)

nomen –inis: ουδέτερο

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

tum (χρονικό)

diu (χρονικό) [Συγκριτικός: diutius, Υπερθετικός: diutissime]

tam (ποσοτικό)

unde (αναφορικό-τοπικό)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

quod (υποτακτικός - αιτιολογικός)

tamen (αντιθετικός)

Romanus –i: αρσενικό

factum –i: ουδέτερο

exilium -ii/-i: ουδέτερο

Capitolium –ii/-i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)

Camillus –i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)

Pisaurum –i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)

aurum -i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)

dux –cis: αρσενικό

ΕΠΙΘΕΤΑ

immensus, -a, -um
Veientanus, -a, -um → δε σχηματίζει παραθετικά
aequus, -a, -um (Συγκριτικός: aequior - aequior - aequius, Υπερθετικός: aequissimus, -a, -um)

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

qui, quae, quod (αναφορική)
is, ea, id (δεικτική-επαναληπτική)
hic, haec, hoc (δεικτική)

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

apud (+ αιτιατική)

praeter (+ αιτιατική)

pro (+ αφαιρετική)

in (+ αιτιατική/ αφαιρετική)

Αρχικοί Χρόνοι Ρημάτων

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ   ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ  ΣΟΥΠΙΝΟ  ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ       ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α’ ΣΥΖΥΓΙΑ

do                       dedi                        datum            dāre          

penso                 pensavi                 pensatum       pensāre       

rogo                    rogavi                   rogatum         rogāre   

Β’ ΣΥΖΥΓΙΑ    

deleo                  delevi                        deletum          delēre       

Γ’ ΣΥΖΥΓΙΑ    

accipio              accepi                       acceptum        accipĕre      

appendo           appendi                    appensum       appendĕre  

dico                   dixi                               dictum           dicĕre         

divido               divisi                           divisum          dividĕre      

everto               everti                        eversum          evertĕre       

interimo           interemi                    interemptum   interimĕre   

recipio              recepi                        receptum        pecipĕre      

sequor             secutus sum              –                         sequi           Αποθετικό

revertor           reversus sum /reverti         –               reverti          Ημιαποθετικό

sum                 fui                                  –                   esse                Βοηθητικό

absum             afui                              –                    abesse            Σύνθετο                 του sum

abeo                abi(v)i                       abitum           abīre                  Ανώμαλο

redeo             redi(v)i                       reditum          redīre              Ανώμαλο

fio                  factus sum                   –                     fieri              Ανώμαλο

Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium: κύρια πρόταση κρίσης, εκφέρεται με οριστική και εκφράζει πραγματικό γεγονός.

everterunt: ρήμα.
Galli: υποκείμενο ρήματος.
urbem: αντικείμενο ρήματος
Romam: ομοιόπτωτος προσδιορισμός‚ επεξήγηση στο urbem.
praeter Capitolium: εμπρόθετος προσδιορισμός της εξαίρεσης στο ρήμα everterunt.
Βrenno duce: ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο. Tο Brenno λειτουργεί ως υποκείμενο και το duce ως κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα, στο υποκείμενο.
Ανάλυση: cum Brennus dux esset ή cum Brennus dux erat ή dum Brennus dux est.
deletis: επιρρηματική χρονική μετοχή, ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη, δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν(everterunt).
Ανάλυση: cum Galli legiones delevissent ή postquam/ ubi/ ut Galli legiones deleverunt/ deleverant.
legionibus: υποκείμενο της μετοχής deletis.
Romanorum: γενική κτητική στο legiones.
apud Alliam: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο (πλησίον) στη μετοχή deletis.
flumen: παράθεση στο Alliam.

pro quo immensam pecuniam acceperunt: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο Capitolium. Eισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo (εμπρόθετη εισαγωγή) και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

acceperunt: ρήμα.
(Galli): εννοούμενο υποκείμενο.
pecuniam: αντικείμενο.
immensam: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο pecuniam.
pro quo: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει αντάλλαγμα στο acceperunt.

Tum Camillus absens dictator est factus: κύρια πρόταση κρίσης. Εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

est factus: ρήμα.
Camillus: υποκείμενο ρήματος.
dictator: κατηγορούμενο στο Camillus.
absens: επιρρηματική εναντιωματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν (est factus).
Ανάλυση: etsi Camillus aberat.
tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο factus est.

qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο Camillus. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

fuerat: ρήμα.
qui: υποκείμενο.
in exilio: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κατάσταση στο fuerat.
diu: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο fuerat
apud Ardeam: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο (πλησίον) στο fuerat.
propter praedam: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο στο fuerat.
Veientanam: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο praedam.
divisam: επιθετική μετοχή, ως επιθετικός προσδιορισμός στο praedam, δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν(fuerat).
Ανάλυση: quae non aequo iure divisa erat.
iure: αφαιρετική του τρόπου στο divisam.
aequo: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο iure.

is Gallos iam abeuntes secutus est: κύρια πρόταση κρίσης, εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

secutus est: ρήμα.
is: υποκείμενο ρήματος.
Gallos: αντικείμενο ρήματος.
abeuntes: επιρρηματική χρονική μετοχή, που εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν, (secutus est), συνημμένη στο Gallοs. Η μετοχή μπορεί να εκληφθεί και ως επιθετική‚ ως επιθετικός προσδιορισμός στο Gallοs.
Ανάλυση: cum Galli abirent ή dum Galli abeunt
Προσοχή: όλες οι χρονικές μετοχές ενεστώτα που συναντούμε στα κείμενα δηλώνουν συνεχιζόμενη πράξη στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει το ρήμα της πρότασης.
Ως επιθετική μετοχή: qui abibant.
iam: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο abeuntes.

quibus interemptis aurum omne recepit: κύρια πρόταση κρίσης, εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

Σημείωση
(Η αντωνυμία quibus βρίσκεται μετά από ισχυρό σημείο στίξης και, εφόσον δεν υπάρχει άλλη κύρια πρόταση στην περίοδο, εισάγει κύρια πρόταση και ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία: eis.)

recepit: ρήμα.
Camillus: υποκείμενο ρήματος.
aurum: αντικείμενο ρήματος.
οmne: ομοιόπτωτος, κατηγορηματικός προσδιορισμός στο aurum.

Υποσημείωση
Η διερεύνηση και ο χαρακτηρισμός των διαφόρων συντακτικών φαινομένων μας απασχόλησε αρκετά και στραφήκαμε στη βιβλιογραφία, την ελληνική και τη διεθνή. Οι κατηγορηματικοί προσδιορισμοί ήταν ένα από τα θέματα αυτά. Μετά από συζήτηση με πανεπιστημιακούς και συναδέλφους που έχουν ασχοληθεί επί μακρόν με τη διδασκαλία της λατινικής γλώσσας καταλήξαμε και θα θέλαμε να ενημερώσουμε συναδέλφους και υποψήφιους μαθητές ότι στο μεγάλο θέμα των κατηγορηματικών προσδιορισμών θεωρούμε ότι το omnis γενικά είναι επιθετικός προσδιορισμός εκτός από τις περιπτώσεις vita omnis (15), aurum omne (21), όπου το επίθετο έχει την έννοια της ολότητας και ισοδυναμεί με το totus (μπορεί δηλ. να μεταφραστεί "ολόκληρος-η-ο"). Στις περιπτώσεις αυτές χαρακτηρίζουμε το omnis κατηγορηματικό προσδιορισμό.

interemptis: ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη, επιρρηματική χρονική μετοχή, που εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν (recepit).
Ανάλυση: cum Camillus eos interemisset/ quos cum Camillus interemisset ή postquam/ ubi/ ut Camillus eos interemit (interemerat)/ quos postquam/ ubi/ ut Camillus interemit (interemerat).

quibus: υποκείμενο της μετοχής interemptis.

Quod illic appensum civitati nomen dedit: κύρια πρόταση κρίσης, εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

Σημείωση
(Η αντωνυμία quod μετά από ισχυρό σημείο στίξης και, εφόσον δεν υπάρχει άλλη κύρια πρόταση στην περίοδο, εισάγει κύρια πρόταση και ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία: id.)

dedit: ρήμα.
quod : υποκείμενο ρήματος.
nomen: άμεσο αντικείμενο ρήματος.
civitati: έμμεσο αντικείμενο ρήματος.
appensum: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή στο ρήμα dedit, συνημμένη στο quod, δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν (dedit).
Ανάλυση: quod id illic appensum erat/ quod quia illic appensum erat (αντικειμενική αιτιολογία) quod id illic appensum esset/ quod quia illic appensum esset (υποκειμενική αιτιολογία).
illic: επιρρηματικός προσδιορισμός στάσης σε τόπο στο appensum

nam Pisaurum dicitur: κύρια πρόταση κρίσης, εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

dicitur: ρήμα.
(civitas): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
Pisaurum: κατηγορούμενο του υποκειμένου civitas, μέσω του συνδετικού dicitur.

quod illic aurum pensatum est: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης (dicitur). Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία (δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν).

pensatum est: ρήμα.
aurum: υποκείμενο ρήματος.
illic: επιρρηματικός προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στο ρήμα pensatum est.

Post hoc factum rediit in exilium: κύρια πρόταση κρίσης, εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

rediit: ρήμα.
(Camillus): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
in exilium: εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο στο ρήμα rediit.
post factum: εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα rediit.
hoc: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο factum.

unde tamen rogatus reversus est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο in exilium. Εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα unde και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

reversus est: ρήμα.
(Camillus): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
rogatus: επιρρηματική χρονική (ή αιτιολογική) μετοχή στο ρήμα, συνημμένη στο Camillus, δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν (reversus est).
Ανάλυση: cum Camillus rogatus esset ή postquam/ ubi/ ut Camillus rogatus est/ rogatus erat ή quod Camillus rogatus erat (αντικειμενική αιτιολογία) [quod Camillus rogatus esset (υποκειμενική αιτιολογία) /cum Camillus rogatus esset (αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας).
unde: επιρρηματικός προσδιορισμός της από τόπο κίνησης στο ρήμα reversus est.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ  στα συντακτικά

Οι αιτιολογικές προτάσεις με τον σύνδεσμο quod εκφέρονται α) με οριστική και β) με υποτακτική. Με υποτακτική όταν περιέχουν γνώμη όχι του συγγραφέα, αλλά του υποκειμένου του ρήματος της πρότασης, από την οποία εξαρτάται η αιτιολογική πρόταση (εσωτερική εξάρτηση)

Ετυμολογικά

• pecunia: κυρ. «ιδιοκτησία σε ζώα»· pecus -oris = ζώα, κοπάδι
• consequor ·socius, secundus: πρβλ. σεκόντο, σοσιαλισμός (έπομαι, επόμενος, οπαδός, επομένως, συνεπής)
• factum < facio: ντεφάκτο
• dux > δούκας > δουκάτο
• dictator > δικτάτορας