Μάθημα : Λατινικά Γ΄Λυκείου

Κωδικός : 0544005323

Λατινικά Γ΄Λυκείου

0544005323  -  ΕΛΕΝΗ ΡΙΖΟΠΟΥΛΟΥ

Ενότητες - Μάθημα XXXVIII- Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΙΚΙΛΙΑΣ

Μάθημα XXXVIII- Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΙΚΙΛΙΑΣ

Μάθ XXXVII- Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΩΝ ΕΜΦΥΛ... Μάθημα XXXIX- ΕΝΑ ΠΡΟΤΥΠΟ ΙΔΑΝ...
 

 

Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι οι τυχαίες κουβέντες μπορούσαν να αποδειχτούν σημαδιακές . Ενδεικτικό είναι το περιεχόμενο του κειμένου που ακολουθεί. Η Καικιλία θέλησε να προκαλέσει την εμφάνιση ενός οιωνού, για να πληροφορηθεί κάτι σχετικό με το μελλοντικό άντρα της κόρης της αδελφής της, που βρισκόταν σε ηλικία γάμου. Στη διάρκεια της ολονυκτίας μέσα στο ναό η κοπέλα κουράστηκε από την ορθοστασία και ζήτησε από τη θεία της «να της παραχωρήσει τη θέση της για να καθήσει». Η Καικιλία της «παραχώρησε ευχαρίστως τη θέση της». Αργότερα η Καικιλία πέθανε και το κορίτσι «πήρε τη θέση της» και στη ζωή, αφού έγινε γυναίκα του Μετέλλου.

 

Caecilia, uxor Metelli,

dum petit

prisco more

nuptiale omen

filiae sororis,

ipsa fecit omen.

Quodam nocte nam

persedebat

in sacello

cum filia sororis

expectabatque

dum audiretur

aliqua vox

congruens

proposito.

Tandem puella,

fessa

longa mora standi,

rogavit materteram,

ut sibi cederet

paulisper loco.

Tum Caecilia dixit puellae:

«ego libenter

tibi cedo sede mea».

Hoc dictum

confirmavit post paulo

ipsa res.

Mortua est nam Caecilia,

quam Metellus,

dum vixit,

amavit multum;

postea is

duxit puellam in matrimonium.

Η Καικιλία, η σύζυγος του Μετέλλου,

ενώ επεδίωκε

σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα έθιμα

την εμφάνιση γαμήλιου οιωνού

για την κόρη της αδελφή της,

η ίδια δημιούργησε τον οιωνό.

Μια νύχτα δηλαδή

καθόταν (για πολλή ώρα)

σε κάποιο μικρό ιερό

μαζί με την κόρη της αδελφής της

και περίμενε,

μέχρι να ακουστεί

κάποια φωνή

που να ανταποκρινόταν

στο σκοπό τους.

Στο τέλος η κοπέλα,

κουρασμένη

από την πολλή ορθοστασία,

ζήτησε από τη θεία της

να της παραχωρήσει

για λίγο τη θέση της.

Τότε η Καικιλία είπε στην κοπέλα:

«Εγώ πρόθυμα

σου παραχωρώ τη θέση μου».

Αυτόν τον λόγο

επιβεβαίωσε μετά από λίγο

η ίδια η πραγματικότητα.

Πέθανε δηλαδή η Καικιλία,

την οποία ο Μέτελλος,

όσο ζούσε,

την αγαπούσε πολύ·

αργότερα αυτός

πήρε την κοπέλα για γυναίκα του.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ TΑΞΙΝΟΜΗΜΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ



ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση
Caecilia -ae: θηλυκό (ως κύριο όνομα δεν σχηματίζει κατά κανόνα πληθυντικό)
filia -ae: θηλυκό (δοτική και αφαιρετική πληθυντικού filiis & filiabus)
puella -ae: θηλυκό
mora -ae: θηλυκό
matertera -ae: θηλυκό


Β΄ κλίση
Metellus -i: αρσενικό (ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό)
sacellum -i: ουδέτερο
locus -i: αρσενικό [στον πληθυντικό είναι ετερογενές: είναι και αρσενικό: loci -orum (χωρία βιβλίων): και ουδέτερο: loca -orum (τόποι, περιοχές)]
propositum -i: ουδέτερο (στην πραγματικότητα πρόκειται για ουδέτερο μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος της γ΄ συζυγίας propono, -sui, -situm, proponĕre)
dictum -i: ουδέτερο (στην πραγματικότητα προέρχεται από το ουδέτερο μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος της γ΄συζυγίας dico, dixi, dictum, dicĕre)
matrimonium -ii(i): ουδέτερο


Γ΄ κλίση
uxor -oris: θηλυκό
mos, moris: αρσενικό
omen -inis: ουδέτερο
soror -oris: θηλυκό
nox, noctis: θηλυκό (αφαιρετική ενικού: nocte και noctu, γενική πληθυντικού: noctium)
vox, vocis: θηλυκό
sedes, sedis: θηλυκό (γενική πληθυντικού sedum)


Ε΄ κλίση
res, rei: θηλυκό


ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση
priscus, -a, -um: (δεν σχηματίζει παραθετικά)
longus, -a, -um: (συγκριτικός:longior, -ior, -ius, υπερθετικός:longissimus, -a, - um)
fessus, -a, -um: (δεν σχηματίζει παραθετικά)
paulus, -a, -um: (δεν σχηματίζει παραθετικά)


Γ΄ κλίση
nuptialis, -is, -e: ( δεν σχηματίζει παραθετικά ως απόλυτη έννοια)
congruens -ntis: (συγκριτικός: congruentior, -ior, -ius, υπερθετικός: congruentissimus, -a, -um. Πρόκειται στην πραγματικότητα για επιθετικοποιημένη μετοχή ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος της γ΄ συζυγίας congruo, congrui, -, congruĕre)


ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

ipse, ipsa, ipsum: (oριστική)
quidam, quaedam, quoddam: (αόριστη επιθετική)
aliqui, aliqua, aliquod: (αόριστη επιθετική)
ego: (προσωπική α΄ προσώπου)
tu: (προσωπική β΄προσώπου)
meus, -a, -um: (κτητική α΄ προσώπου για έναν κτήτορα)
hic, haec, hoc: (δεικτική)
qui, quae, quod: (αναφορική)
is, ea, id: (δεικτική-επαναληπτική)
se: προσωπική γ΄ προσώπου που λειτουργεί ως αυτοπαθητική

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

 

tandem: χρονικό
paulisper: χρονικό
tum: χρονικό
libenter: τροπικό (συγκριτικός: libentius, υπερθετικός:libentissime)
post: χρονικό
multum: ποσοτικό (συγκριτικός: plus, υπερθετικός: plurimum)
postea: χρονικό



ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

 

in+ τοπική αφαιρετική (στον εμπρόθετο προσδιορισμό: in sacello)
in+ αιτιατική (στον εμπρόθετο προσδιορισμό: in matrimonium)
cum+ οργανική αφαιρετική



ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

 

dum (χρονικός,υποτακτικός)
nam (αιτιολογικός ή διασαφητικός)
-que (συμπλεκτικός,παρατακτικός)
ut (βουλητικός, υποτακτικός)

Αρχικοί Χρόνοι Ρημάτων

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ   ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ  ΣΟΥΠΙΝΟ  ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ       ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α’ ΣΥΖΥΓΙΑ

amo                  amavi                       amatum           amare

confirmo          confirmavi               confirmatum    confirmare

expecto            expectavi                 expectatum      expectare

rogo                  rogavi                       rogatum           rogare

sto                    steti                           statum             stare

Β’ ΣΥΖΥΓΙΑ

persedeo           persedi                    persessum        persedere

Γ’ ΣΥΖΥΓΙΑ

cedo                 cessi                        cessum             cedere

congruo            congrui                     –                      congruere

dico                  dixi                            dictum             dicere

duco                 duxi                          ductum            ducere

facio                 feci                           factum             facere                    15 σε -io

peto                  peti(v)i                     petitum            petere

vivo                  vixi                            victum              vivere

morior              mortuus sum            –                      mori                       αποθ./ μτχ. μέλλ. moriturus

Δ’ ΣΥΖΥΓΙΑ

audio                audivi                       auditum           audire                   

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ



Caecilia, uxor Metelli,dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το fecit. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με οριστική (petit: ιστορικός ενεστώτας), διότι η πράξη ενδιαφέρει μόνο από καθαρά χρονική άποψη. Πιο συγκεκριμένα, εκφράζει, σε σχέση με την πρόταση την οποία προσδιορίζει, το σύγχρονο στο παρελθόν και μάλιστα τη συνεχιζόμενη πράξη, στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει η πράξη της κύριας πρότασης. (Έχουμε λατινισμό, αφού γίνεται χρήση της σύνταξης dum + οριστική ενεστώτα, που στα νέα ελληνικά μεταφράζεται με οριστική χρόνου παρατατικού). Η φράση Caecilia, uxor Metelli ανήκει,κατά πρόταξη, στη χρονική πρόταση.
petit: ρήμα.
Caecilia: υποκείμενο του ρήματος petit.
uxor: ομοιόπτωτος προσδιορισμός, παράθεση στο Caecilia.
Metelli: γενική κτητική στη λέξη uxor.
omen: αντικείμενο του ρήματος petit.
nuptiale: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο omen.
filiae: δοτική προσωπική χαριστική. Συνάπτεται με το ρήμα petit.
sorοris: γενική κτητική στη λέξη filiae.
more: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα petit.
prisco: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο more.


ipsa fecit omen: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (fecit: οριστική παρακειμένου) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.
fecit: ρήμα.
ipsa: υποκείμενο του ρήματος fecit.
omen: αντικείμενο του ρήματος fecit.


Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (persedebat: οριστική παρατατικού) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.
persedebat: ρήμα.
(Caecilia ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος persedebat.
in sacello: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στο ρήμα persedebat.
quodam: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη sacello.
cum filia: εμπρόθετος προσδιορισμός της κοινωνίας4 στο ρήμα persedebat.
sororis: γενική κτητική στη λέξη filia.
nocte: αφαιρετική του χρονικού εντοπισμού στο ρήμα persedebat.


4 Ο εμπρόθετος προσδιορισμός της κοινωνίας (cum+ οργανική αφαιρετική) συναντάται με ρήματα που δηλώνουν συμμετοχή. Αντιθέτως, με ρήματα που δηλώνουν κίνηση ο προσδιορισμός ονομάζεται «της συνοδείας».


expectabatque: κύρια πρόταση που εκφέρεται με οριστική (expectabat: οριστική παρατατικού) και συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη κύρια πρόταση με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο –que (εγκλιτική λέξη). Δηλώνει το πραγματικό γεγονός.
expectabat: ρήμα.
(Caecilia ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος expectabat.


dum aliqua vox congruens proposito audiretur: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το expectabat. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με υποτακτική χρόνου παρατατικού (audiretur), διότι η πράξη δεν ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, αλλά περιγράφεται και ως προσδοκία ή επιδίωξη. Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζει, δηλαδή την κύρια, δηλώνει το υστερόχρονο στο παρελθόν.
audiretur: ρήμα.
vox: υποκείμενο του ρήματος audiretur.
aliqua: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο vox.
congruens: επιθετική/αναφορική μετοχή αναφέρεται στο vox στο οποίο λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Ανάλυση μετοχής: quae congruebat proposito.
proposito: αντικείμενο της μετοχής congruens σε δοτική.


Tandem puella, longa mora standi fessa, rogavit materteram: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (rogavit: οριστική παρακειμένου) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.
rogavit: ρήμα.
puella: υποκείμενο του ρήματος rogavit.
materteram: άμεσο αντικείμενο του ρήματος rogavit. Ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος rogavit τίθεται η δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση που ακολουθεί «ut sibi paulisper loco cederet».
fessa: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο puella μέσω του ρήματος δράσης rogavit.
mora: οργανική αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου. Συνάπτεται με το fessa.
longa: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη mora.
standi: γενική γερουνδίου που χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα (γενική αντικειμενική) στο mora.
tandem: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα rogavit.


ut sibi paulisper loco cederet: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα rogavit της κύριας πρότασης που προηγήθηκε. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, διότι είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της δηλώνει απλώς κάτι το επιθυμητό, και χρόνου παρατατικού (cederet), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (rogavit ) που είναι ιστορικού χρόνου και αναφέρεται στο παρελθόν. Έχουμε ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, καθώς η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της. (Συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).
cederet: ρήμα.
(matertera ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος cederet.
sibi: δοτική προσωπική χαριστική που συνάπτεται με το cederet (έμμεση αυτοπάθεια).
loco: κυρίως αφαιρετική της απομάκρυνσης ή του χωρισμού (αντικείμενο) του ρήματος cederet.
paulisper: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα cederet.


Tum Caecilia puellae dixit: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (dixit: οριστική παρακειμένου) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.
dixit: ρήμα.
Caecilia: υποκείμενο του ρήματος dixit.
puellae: (έμμεσο) αντικείμενο του ρήματος dixit σε δοτική.
tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα dixit.


“ego libenter tibi mea sede cedo”: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (cedo: οριστική ενεστώτα) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.
cedo: ρήμα.
ego: υποκείμενο του ρήματος cedo.
tibi: δοτική προσωπική χαριστική που συνάπτεται με το cedo.
sede: αφαιρετική της απομάκρυνσης ή του χωρισμού (αντικείμενο) του ρήματος cedo.
mea: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη sede.
libenter: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα cedo.


Hoc dictum paulo post res ipsa confirmavit: κύρια πρόταση κρίσεως, εκφέρεται με οριστική (confirmavit: οριστική παρακειμένου) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.
confirmavit: ρήμα.
res: υποκείμενο του ρήματος confirmavit.
ipsa: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη res.
dictum: αντικείμενο του ρήματος confirmavit.
hoc: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη dictum.
post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα confirmavit.
paulo: αφαιρετική οργανική του μέτρου ή της διαφοράς στο επίρρημα post.


Nam mortua est Caecilia: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (mortua est: οριστική παρακειμένου) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός. Εδώ ο σύνδεσμος nam (= δηλαδή) είναι διασαφητικός.
mortua est: ρήμα.
Caecilia: υποκείμενο του ρήματος mortua est.


quam Metellus,- multum amavit: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στη λέξη Caecilia. Eισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quam και εκφέρεται με οριστική (amavit), αφού εκφράζει το πραγματικό γεγονός.
amavit: ρήμα.
Metellus: υποκείμενο του ρήματος amavit.
quam: αντικείμενο του ρήματος amavit.
multum: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ρήμα amavit.


dum vixit: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής με ρήμα το amavit. Eισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με οριστική (vixit: oριστική παρακειμένου), διότι ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη. Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζει (την αναφορική δευτερεύουσα) εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν και μάλιστα την παράλληλη διάρκεια.
vixit: ρήμα.
(Caecilia ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος vixit.


postea is puellam in matrimonium duxit: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (duxit: οριστική παρακειμένου) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.
duxit: ρήμα.
is: υποκείμενο του ρήματος duxit.
puellam: αντικείμενο του ρήματος duxit.
in matrimonium: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κατάσταση ή σκοπό στο ρήμα duxit.
postea: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου και συγκεκριμένα της χρονικής ακολουθίας στο ρήμα duxit.

Ετυμολογία

  • priscus: «προγενέστερος»· πρβλ. (pri-mus, prin-ceps), πριν (προ-, πρώτος)
  • matertera < mater ≃ μήτηρ (μητέρα, μητρικός, μήτρα, μητριαρχία)
  • sedes·sed-eo: ἕδ-ρα, ἕζομαι (= κάθομαι)· (καθέδρα, καθεδρικός)
  • matrimonium < mater ≃ μήτηρ (μητρικός, μητριαρχία, μήτρα, μητέρα)
  • natura: πρβλ. νατουραλισμός (αισθητικό κίνημα)
  • mos: πρβλ. αμοραλιστής, αμοραλισμός
  • res: πρβλ. ρεαλισμός
  • mora: πρβλ. μορατόριουμ (συμφωνία για αναστολή προκλητικών ενεργειών μεταξύ κρατών)
  • morior (σουπίνο mortuum): βροτός, ἄ-μβροτος, αμβροσία· πρβλ. μόρτης (μάγκας, αλήτης)

Ασκήσεις

1. Να γραφεί ό,τι ζητείται για τους ακόλουθους ρηματικούς τύπους:

  1. petit: β΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου
  2. fecit: β΄ πληθυντικό υποτακτικής παθητικού παρατατικού
  3. persedebat: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου
  4. expectabat: α΄ ενικό υποτακτικής ενεργητικού ενεστώτα
  5. audiretur: αφαιρετική σουπίνου
  6. dixit: τα 3 γένη του γερουνδιακού
  7. cedo: γ΄ πληθυντικό οριστικής συντελεσμένου μέλλοντα στην ενεργητική φωνή
  8. confirmavit: απαρέμφατο ενεργητικού παρακειμένου
  9. vixit: γ΄ ενικό υποτακτικής υπερσυντελίκου στη φωνή που βρίσκεται
  10. duxit: γ΄ πληθυντικό οριστικής παθητικού ενεστώτα
 

2. Να γραφεί ό,τι ζητείται για τους ακόλουθους ονοματικούς τύπους:

  1. more: γενική ενικού
  2. omen: δοτική ενικού
  3. prisco: αιτιατική ενικού στον θετικό βαθμό του θηλυκού γένους
  4. filia: αφαιρετική πληθυντικού
  5. longa: αφαιρετική ενικού στον συγκριτικό βαθμό του ιδίου γένους.
  6. sibi: αφαιρετική πληθυντικού του α΄ προσώπου
  7. sede: γενική πληθυντικού
  8. ipsa: αιτιατική πληθυντικού στο αρσενικό γένος
  9. res: δοτική πληθυντικού
  10. matrimonium: γενική ενικού
 

 

3. longa, libenter, multum: να γίνει παραθετική αντικατάσταση των τύπων.