Μάθημα : Νεοελληνική Λογοτεχνία (Α' Λυκείου)

Στρατής Μυριβήλης, “Νικημένος ήρωας” (απόσπασμα)

Ο Ανδρέας Σγούρδας, ήρωας των Βαλκανικών πολέμων, ζει με την γυναίκα του, Πηνελόπη, και τις δύο κόρες του. Στο παρακάτω απόσπασμα παρουσιάζεται η θέση που ο πρώην ανθυπολοχαγός έχει στο σπίτι του και οι ισορροπίες, όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί με την πάροδο των ετών.

[…] Βρήκε την ευκαιρία (η Πηνελόπη) να τον ταπεινώσει ακόμα μια φορά με τα πικρά της λόγια μπροστά στα παιδιά του, θυμώτρα όπως πάντα και πικρόγλωσση. Πού πήρε τη ζωή της, και την μορφιά της και τα νιάτα της, και τα χαράμισε ο αχαΐρευτος, που να το βρει από τον θεό. Σαν να μην είχε εκείνος ζωή, και νιάτα και χαρά, σαν να μην είχε κεινος λεφτεριά και όνειρα, που του τα χαράμισε εκείνη η γυναίκα – τόφαλος, που του τα τσαλαπάτησε κάτω από τα χονδρά της πόδια, που του τα ζούπησε κάτω από τα θραψερά πάχη της. Σαν να μην έκοψε για εκείνα τα τρία θηλυκά κάθε μικροχαρά του, την παρεούλα του, τον καφενέ του, το τσιγάρο του, τη φημερίδα του, για να προφτάξει τα λούσα τους και το φαΐ τους και τις φαντασίες τους. Και σα να φταιγε ο ίδιος που τόνε πήρε η εκκαθάριση κ’ έμεινε με την ψωροσύνταξη.

Έτσι, χωρίς να το καταλάβει κάν, η ζωή οργανώθηκε γύρω του από την ίδια τη δύναμη των πραγμάτων και τον έσφιξε κάτω από το σκληρό νόμο της. Η γυναίκα του έπλενε και καθάριζε και μαγείρευε και μαντάριζε από το πρωί ως το βράδυ, και αυτός την βοηθούσε. Στην αρχή αυτό γινόταν από δική του προαίρεση. Έβλεπε τη γυναίκα του να πολεμά και πήγαινε να της δώσει ένα χέρι, να την μεταπιάσει. Κατόπι μέρα με την ημέρα άρχισε να γίνεται καθεστώς. Έμαθε να πλένει τα πιάτα, να τρίβει τα τεντζερέδια, να κάνει τα τζάμια κάθε Σάββατο, να ξεβγάζει κάτι μαντήλια, κάτι κάλτσες… Όλα αυτά ξεχώρισαν σιγά σιγά σα δουλειές απόλυτα δικές του, ώσπου του φόρεσε κι εκείνη την ποδιά της κουζίνας. Μια ποδιά άσπρη, μακριά, που περνούσε στο λαιμό, και έδενε πίσω στη μέση.

Τη φόρεσε στην αρχή σαν πρόχειρα, σαν αστεία, για να προφυλάξει τα ρούχα του από τις μουτζούρες και τις σαπουνάδες. Ύστερα έγινε δική του και τη φορούσε μόλις άρχιζε αυτές τις γυναικοδουλειές. Τη μισούσε αυτήν την ποδιά μ’ ένα πάθος ένστιχτο, όμως κάθε φορά που έκανε ν’ αρχίσει στην κουζίνα ή στο πλυσταριό χωρίς να την φορέσει η γυναίκα φώναζε θυμωμένη:

-Πάλι ξέχασες την ποδιά σου και θα μου βγεις σαν το γουρούνι!

Και ο Σγούρδας πήγαινε πειθαρχικός και την ξεκρέμαζε από το καρφί, πίσω από την πόρτα της κουζίνας, και την περνούσε από το λαιμό του, και έδενε τα άσπρα δεσίδια πίσω στη μέση του. Ήταν μια νέα στολή αυτή η γυναικεία ποδιά, η στολή του ξεπεσμού και της ήττας, η στολή της σκλαβιάς και της ταπείνωσης. Επισημοποιούσε την τωρινή του κατάσταση, όπως η άλλη, η στολή το λοχαγού, μαρτυρούσε χειροπιαστά την αλλοτινή. Αυτό κυρίως το καταλάβαινε κάθε φορά που περνούσε από την ντουλάπα που είχε μέσα τα στρατιωτικά του. Έβλεπε μέσα στον καθρέπτη της το παράξενο και γελοίο σουλούπι του και ένιωθε φαρμακίλα στον ουρανίσκο. Έτσι μικροκαμωμένος, αξούριστος, πρώιμα γερασμένος, φάνταζε μέσα στην μακριά ποδιά της γυναίκας, που του έφτανε ως κάτω και του σκέπαζε ταντρίκια ρούχα του, σαν άσκημος αποκριάτικος αρσενικοθήλυκος μασκαράς ενός τραγικού καρναβαλιού. Πώς μπόρεσε αλήθεια και κατήλθε ως αυτό το σημείο;

Στρ. Μυριβήλη, Το γαλάζιο Βιβλίο, εκδ. βιβλιοπωλείον «Εστίας», Ι.Δ.Κολλάρου &Σιας Α.Ε, Ιούνιος 2008.

Θέματα για συζήτηση

1. Ποιος αφηγείται την ιστορία και ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές της;

2. Τι συμβολίζει η ποδιά στο κείμενο; Πώς η στολή μπορεί να διαμορφώσει/ αλλάξει τη διάθεση/ταυτότητα ενός ανθρώπου;

3. Να διακρίνετε από έναν αφηγηματικό τρόπο στην 3η και 4η παράγραφο του κειμένου.

4. Μπορείτε να εντοπίσετε σημεία του κειμένου όπου φαίνεται η διαφορά μεταξύ ευθέος και πλαγίου λόγου; Πώς διαφοροποιείται το ύφος με τη χρήση του καθενός;

5. Γνωρίζετε τι είναι ο ελεύθερος πλάγιος λόγος; Διαβάστε την 1η παράγραφο του κειμένου και συζητήστε την.

6. Ποια είναι τα συναισθήματα του κεντρικού ήρωα και που οφείλονται; Υπάρχουν εκφραστικά μέσα/ σήματα λόγου που τα υπογραμμίζουν;

7. Να εξηγήσετε τον ρόλο του ερωτήματος στο τέλος του κειμένου.