Μάθημα : Ιστορία Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Επιστημών

Λαµβάνοντας υπόψη το περιεχόµενο των παραθεµάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας, να προσδιορίσετε  τους λόγους δημιουργίας και το πλαίσιο λειτουργίας των πελατειακών δικτύων στην Ελλάδα του 19ου αιώνα.

ΠΗΓΗ 1
Η σχέση πελατείας είναι µια σχέση εκούσιας διπολικής ανταλλαγής ανάµεσα σε κοινωνικούς φορείς άνισης κοινωνικής και οικονοµικής ισχύος, που στηρίζεται στην αµοιβαία ανάληψη υποχρεώσεων παροχής ορισµένων διαφορετικών υπηρεσιών, χωρίς το πλέγµα αυτό των υποχρεώσεων να εντάσσεται σ’ ένα δεδοµένο έννοµο ή οπωσδήποτε θεσµοποιηµένο σύστηµα
αξιολογικών κανόνων συµπεριφοράς και αντιστοίχων κυρώσεων.

Κ. Τσουκαλά, Το πρόβληµα της πολιτικής πελατείας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα Στο: Γ. Κοντογιώργη (επιµ): Κοινωνικές και πολιτικές δυνάµεις στην Ελλάδα, Αθήνα 1977, σ. 76

ΠΗΓΗ 2
Κύριο στοιχείο του ανεπίσηµου συστήµατος (σηµ.: διακυβερνήσεωςπαραδοσιακή επιβίωση από την οθωµανική εποχή, το οποίο λειτουργεί συγχρόνως µε το επίσηµο σύστηµα διακυβερνήσεως που ενυπήρχε στις δυτικότροπες καινοτοµίες, κατά την οθωνική περίοδο) ήταν η «προστασία». ∆εν ήταν θεσµός νοµοθετηµένος αλλά καθιερωµένος από την καθηµερινή χρήση και τη συνήθεια. ∆ηµιούργηµα µιας κοινωνίας χωρίς έντονη διαφοροποίηση στον πολιτικό, τον οικονοµικό, τον κοινωνικό τοµέα, η «προστασία» αποτελούσε µέρος ενός ευρύτερου κοινωνικού διακανονισµού τον οποίο οι Έλληνες είχαν δοκιµάσει στον προσωπικό τρόπο ζωής τους. Κύριο χαρακτηριστικό του ήταν η εξάρτηση· όχι όµως εξάρτηση από το φεουδάρχη, όταν οι θεσµοί αµετάκλητοι και διαρκείς, καθορίζονταν από το νόµο ή την κοινωνική θέση, εκτός από ειδικές περιστάσεις που καθορίζονταν από το νόµο και το έθος. Η εξάρτηση του τύπου «προστάτης-πελάτης» προϋπέθετε και την ικανότητα του πρώτου να εξυπηρετεί τον «πελάτη» και την ελευθερία του τελευταίου να διακόπτει τους δεσµούς όταν έβρισκε ότι δεν τον ικανοποιούσαν τα ανταλλάγµατα µε τα οποία εξαγόραζαν την εξάρτησή του. Η εξάρτηση ευνοούσε τον ανταγωνισµό ανάµεσα στους «προστάτες» για να επιτύχουν την υπακοή των «πελατών» και ταυτόχρονα τον ανταγωνισµό των τελευταίων για να εξασφαλίσουν την εύνοια των «προστατών». Λειτουργούσε πέρα από διαχωρισµούς τάξεων, δηµιουργώντας πλέγµατα οριζόντια σε σχήµα πυραµίδας, έτσι ώστε ο προστάτης µπορούσε να γίνεται «πελάτης» ανάλογα µε τη θέση του απέναντι σε κάποιον που θα ήταν λιγότερο ή σε κάποιον άλλο που θα ήταν περισσότερο ισχυρός.

Ι.Ε.Ε., ΙΓ΄, σ. 14

Λαµβάνοντας υπόψη το περιεχόµενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας, να παρουσιάσετε τις διαφορετικές απόψεις προκρίτων και Υψηλάντη στο θέµα της διακυβέρνησης της επαναστατηµένης Ελλάδας.  (Μονάδες 25)

ΠΗΓΗ  1

Παρουσιασθείς (σηµ.: ο ∆. Υψηλάντης) εις Ύδραν (σηµ.: το καλοκαίρι του 1821) ως πληρεξούσιος του Γ. επιτρόπου της Αρχής, υποδέχεται και αναγνωρίζεται υπό των προκρίτων· µεταβαίνει εις Σπέτσας και αναγνωρίζεται ωσαύτως· εκείθεν µεταβαίνει εις Άστρος συνωδευµένος µ ε τον επίσκοπον Βρεσθένης, επί τούτω σταλέντα υπό των Πελοποννησίων, όπου, αφ’ ου τον υπεδέχθησαν τα µέλη της Γερουσίας και πολλοί των προκρίτων της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδος και των Νήσων, και των οπλαρχηγών και στρατιωτών, µετέβησαν όλοι εις το εν Βερβένοις στρατόπεδον να συµβουλευθώσι περί των πραγµάτων. Αυτόθι ο Υψηλάντης ανέγνω το έγγραφον, δι’ ου αποκαθίστατο πληρεξούσιος του Γ. επιτρόπου της Αρχής και οι Έλληνες επευφήµησαν… Τότε οι ολιγαρχικοί τον διεφιλονείκησαν το δικαίωµα της επ’ ονόµατι του παραδόσεως του ειρηµένου φρουρίου, τον είπον ότι έπρεπε να παραδοθή εν ονόµατι του έθνους, και τον δίδουσι να εννοήση ότι δεν τον αναγνωρίζουσιν ως τοιούτον οποίος επαρουσιάσθη, και δεν τον παραχωρούσι την εξουσίαν, την οποίαν εν ονόµατι της Αρχής της εταιρείας αντιποιείται. Αυτοί ζητούσι να επικυρώση την Γερουσίαν των, να διευθύνη δε τα πράγµατα, και να κινή τα στρατεύµατα, παρά των συγγενών και των οικείων των διοικούµενα, κατά τας αποφάσεις της Γερουσίας, ήτις έµελλε να ήναι το συµβούλιόν του· προ λίγου µάλιστα εφρόνουν να τον ψηφίσωσι και αυτόν απλούν µέλος, µίαν και µόνην ψήφον έχοντα εις τας αποφάσεις της. Ο δε Υψηλάντης κατά την έννοιαν του τίτλου, πληρεξούσιος του Γ. επιτρόπου, αναπτυχθείσαν υπό του Νεοφύτου Βάµβα, τον οποίον έχει αρχικαγγελλάριον και σύµβουλον, εννοεί να ήναι υπέρτατος άρχων και να διευθύνη τα τε πολιτικά και τα πολεµικά κατά τινάς όρους· να ήναι δε ο πληρεξούσιος αρχιστράτηγος της Ελλάδος και τα στρατεύµατα να εξαρτώνται και να διευθύνωνται απολύτως από αυτόν· θέλει και να διορισθή αντί της Γερουσίας ειδός τι συµβουλίου, να χρησιµεύση ως φροντιστήριον, δια να προµηθεύη τ’ αναγκαία δια τον πόλεµον.

Ν. Σπηλιάδη, Αποµνηµονεύµατα (Α΄ 203-213) [Πηγή: Θέµατα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές, Γ΄ Λυκείου, Αθήνα 1998, σσ. 92-93]

ΠΗΓΗ 2

Είναι αξιοσηµείωτος η προκήρυξις του ∆ηµ. Υψηλάντου (6/18 Οκτωβρίου 1821) δι’ ης διετάχθησαν αι εκλογαί προς συγκρότησιν της Εθνοσυνελεύσεως (σηµ.:της Επιδαύρου), διότι εις αυτήν πλην άλλων τονίζεται  ότι ο αγών διεξηγετο υπέρ της απελευθερώσεως του λαού από πάσης καταπιέσεως όχι µόνον από της δυναστικής των Τούρκων, αλλά και από της οικονοµικής των Χριστιανών ισχυρών. «Ήλθον, έγραφεν ο Υψηλάντης, να διεκδικήσουν τα δίκαιά σας, την τιµήν την ζωήν, την περιουσίαν σας· ήλθον να σας δώσω νόµους δικαίου, δικαστήρια αµερόληπτα… Καιρός είναι να παύση πλέον η τυραννία όχι µόνο των Τούρκων, αλλά και η τυραννία των ατόµων εκείνων, τα οποία συµµεριζόµενα τα αισθήµατα των Τούρκων, ζητούν να καταπιέζουν τον λαόν…»

Α. Σβώλου, Τα Ελληνικά Συντάγµατα, 1822-1975/1986,  Η συνταγµατική Ιστορία της Ελλάδος, εκδ. Στοχαστής, 1998, σ. 62

ΠΗΓΗ 3

 [Αποσπάσµατα από επιστολή του Αλέξ. Μαυροκορδάτου προς τον ∆ηµ. Υψηλάντη (27 Οκτωβρίου 1821). Στην επιστολή αυτή ο Μαυροκορδάτος στρέφεται µ ε πάθος εναντίον του Αλεξ. Υψηλάντη, αλλά κατηγορεί και τον ∆ηµήτριο (Υψηλάντη) απερίφραστα]:

«Ν’ αφήσωµεν τα ονόµατα αρχηγών και πληρεξουσίων και επιτρόπων· να οργανώσωµεν την διοίκησιν από τους ιδίους εντοπίους, των οποίων να γένωµεν ηµείς οδηγοί, καθ’ όσον δυνάµεθα· να την συγκεντρώσωµεν εις ολίγας χείρας, εν όσω να προσκαλέσωµεν κανένα υποκείµενον, οίος ο πρίγκηψ Ευγένιος ή ο κόµης Καποδίστριας ή πας τις άλλος ικανώτερος ηµών. Ν’ αφήσωµεν όλα τα ξένα και να εναγκαλισθώµεν όλα τα εθνικά σχήµατα· να αφήσωµεν ό,τι µας κάµνει υπόπτους εις τας ευρωπαϊκάς δυνάµεις, ως µετέχοντας των Ιακωβινικών φρονηµάτων· να παραστήσωµεν εις την Ευρώπην τα δίκαιά µας όχι µε παχείας λέξεις, αλλά µε λακωνισµόν άξιον των προγόνων µας και µε µετριοφροσύνη».

Ι.Ε.Ε., τόµ. ΙΒ΄, σ. 198

Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται, να αναφέρετε:
α. τις θέσεις που εξέφραζε το ρωσικό κόμμα σε πολιτικό, κοινωνικό και θρησκευτικό επίπεδο (μονάδες 19) και
β. τις κοινωνικές ομάδες που συμπαρατάχθηκαν με το ρωσικό κόμμα. (μονάδες 6)
Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το «ρωσικό» κόμμα [...] υποστήριζε τη συμφιλίωση με την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης (μέσα στο πλαίσιο του  αυτοκέφαλου), μεγαλύτερες εξουσίες για την Εκκλησία μέσα στο κράτος, και ορθόδοξη μοναρχία. Σε άλλα ζητήματα η θέση του «ρωσικού» κόμματος ήταν συνήθως συγκεχυμένη ή ασυνεπής. Μέσα στην ενδεκάχρονη αυτή περίοδο διένυσε όλο το φάσμα από την υποστήριξη της απολυταρχίας ως την υποστήριξη της πιο φιλελεύθερης μορφής συνταγματισμού, δεδομένου ότι η θέση του σε κάθε συγκεκριμένη στιγμή εξαρτιόταν από το βαθμό της εύνοιας που του έδειχνε ο βασιλιάς.

John A. Petropoulos, Πολιτική και συγκρότηση κράτους στο Ελληνικό Βασίλειο (1833- 1843), τόμος Β ́, Αθήνα 1985: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης , σ. 632.

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Το ρωσικόν κόμμα προέβαλλε την ομόδοξον δύναμιν του Βορρά, «την προστάτιδα των καταπιεζομένων ορθοδόξων χριστιανών», ως τον αληθή φίλον της Ελλάδος, ο οποίος υποστηρίζει αποτελεσματικώς και αφιλοκερδώς την ικανοποίησιν των εθνικών δικαίων. Η εφημερίς «Αιών», όργανον του ρωσικού κόμματος, έγραφε μεταξύ άλλων: «Ρωσικόν κόμμα ουδέποτε υπήρξεν, ούτε υπάρχει. Υπήρξε και υπάρχει το μέγα εθνικόν κόμμα, το αφοσιωμένον εις την πίστιν των πατέρων αυτού και απεκδεχόμενον παρά της Ρωσίας τον θρίαμβον της Ορθοδοξίας και το μεγαλείον του Ελληνικού Έθνους εν τω μέλλοντι».
Οι ρωσόφρονες διεκήρυττον ότι η Ρωσία θα εκδιώξη βιαίως τους τούρκους από τα ελληνικά εδάφη και γενικώς από την Βαλκανικήν και την Ανατολήν. Το ρωσικόν κόμμα εθεωρείτο ως εμφορούμενον από συντηρητικάς αρχάς. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο αρχηγός του κόμματος, εξεδήλωσε τας σκέψεις του κατά της παροχής συντάγματος. Εθεώρει πολιτικώς ανώριμον τον ελληνικόν λαόν.

Χαρίτων Κοριζής, Η πολιτική ζωή εις την Ελλάδα 1821-1910, Αθήνα 1974: Αυτοέκδοση, σσ. 56-57.

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Από καιρό οι Έλληνες είχαν ζωντανή την ελπίδα ότι ο τσάρος θα τους απελευθέρωνε μια μέρα. [...] Τους Έλληνες συνέδεαν με τους Ρώσους ακόμη κοινές αναμνήσεις από την εκστρατεία του ρωσικού στόλου υπό τον στρατηγό Αλεξέι Γκριγκόροβιτς Ορλόφ στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου [...]. Η ειρήνη του Κιουτσούκ Καϊναρτζί (1774) είχε χαρίσει, πρώτον, στην ορθόδοξη Εκκλησία μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το πλεονέκτημα της ρωσικής προστασίας και, δεύτερον, στους Έλληνες εμπόρους τη δυνατότητα γρήγορου πλουτισμού με το εμπόριο της Μαύρης Θάλασσας, που θεμελίωσε στις Σπέτσες, ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα της Μεσογείου, τον πολιτικό προσανατολισμό κυρίως προς το Ρωσικό Κόμμα και έδωσε την ώθηση για τη δημιουργία μιας σημαντικής ελληνικής παροικίας στο νέο εμπορικό λιμάνι της Οδησσού.

Gunnar Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936, τόμος Α ́, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2004, σσ. 221-222.

ΚΕΙΜΕΝΟ Δ

Βαθιά θρησκευόμενες, υπερβάλλοντας τους κινδύνους για την Ορθοδοξία, εξαιτίας της διαλύσεως των μοναστηριών, παρακινούμενες και από τον κατώτερο κλήρο που ανοιχτά αντιστρατευόταν τα κυβερνητικά μέτρα, οι λαϊκές τάξεις, κοσμικοί και κληρικοί, έβρισκαν ως μόνο καταφύγιο το «ρωσικό» κόμμα, δεμένο ακατάλυτα με τους δεσμούς της Ορθοδοξίας. Παρά το γεγονός ότι το κόμμα είχε στα χρόνια αυτά χτυπηθεί σκληρά, η λαϊκή του βάση, αντί να μειώνεται, διευρυνόταν.

Ιω. Πετρόπουλος , Αικ. Κουμαριανού, «Περίοδος Βασιλείας του Όθωνος 1833-1862» στο Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΓ ́, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000, σ. 73.