Μάθημα : "Η Χαμένη εφηβεία της Μύρτιδος" 10 – 20 Μαΐου 2025

Σας καλωσορίζουμε απόψε στην παρουσίαση μιας ξεχωριστής περιοδικής έκθεσης.

Όχι σαν αυτές που παραδοσιακά διοργανώνει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, μεγάλες σε μέγεθος και σε αριθμό εκθεμάτων, αλλά πολύ μικρή και ουσιαστικά με ένα μόνο έκθεμα που πλαισιώνεται από πλούσιο πληροφοριακό υλικό.

Καταρχήν, η έκθεση αυτή δεν είναι μόνον αρχαιολογική. Στον τομέα της έρευνας, η βασική της ιδιαιτερότητα είναι ο διεπιστημονικός χαρακτήρας. Αρχαιολογία, Ιστορία, Παλαιοανθρωπολογία, Ιατρική, Οδοντιατρική, Βιολογία και Παλαιοπαθολογία σε αγαστή συνεργασία, με ισομερή συμμετοχή, καταθέτουν από κοινού ένα αδιαμφισβήτητο διεπιστημονικό αποτέλεσμα.

Διεπιστημονικές συνεργασίες αυτού του είδους αποτελούν πλέον πάγια τακτική για την αρχαιολογική έρευνα και τα αποτελέσματά τους έχουν φωτίσει σημαντικά την ιστορική πορεία του ανθρώπου. Έτσι, γνωρίζουμε, για παράδειγμα τι καλλιεργούσαν ή τι έτρωγαν οι άνθρωποι στην αρχαιότητα, πόσο ύψος είχαν, το μέσον όρο ζωής τους, το ποσοστό παιδικής θνησιμότητας κ.ά. Η διεθνής βιβλιογραφία είναι ογκώδης.

Οι ιστορικές πηγές, και συγκεκριμένα ο Θουκυδίδης, μας πληροφορεί για το λοιμό που έπληξε την Αθήνα στα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο λοιμός αυτός αποδείχτηκε αρχαιολογικά με την ανασκαφή και την αποκάλυψη των ομαδικών τάφων, στον Κεραμεικό, επιβεβαίωση του αποδεκατισμού των Αθηναίων.

Από τις εξετάσεις των κρανίων των νεκρών, η ιατρική και η βιολογία απέδειξαν ότι ο λοιμός ήταν τυφοειδής πυρετός. Η οδοντιατρική καθόρισε το φύλο και την ηλικία των νεκρών. Το ιδιαίτερο και το ξεχωριστό στην παρούσα διεπιστημονική έρευνα είναι η απτή μορφή του αποτελέσματος. Το πρόσωπο μιας μικρής ανώνυμης 11χρονης Αθηναίας, που υπήρξε ένα από τα δεκάδες χιλιάδες θύματα του τυφοειδούς πυρετού του 430 π.Χ. Τη φιλοξενούμε, αναπλασμένη και ζωντανή. Εδώ και πολλά χρόνια, από τη στιγμή που άρχισε η έρευνα γύρω από αυτήν, της δόθηκε το όνομα Μύρτις. Μας κοιτάζει κατάματα και μας προσφέρει τη δυναμική που δεν προσφέρει τόσο έντονα η φιλολογική περιγραφή του γεγονότος του λοιμού.

Ο θάνατός της μας διακινεί συναισθηματικά περισσότερο κι από τον θάνατο του μεγάλου Περικλή, που ήταν κι αυτός ένα από τα θύματα εκείνης της επιδημίας. Αυτή η διακίνηση του ανθρώπινου θυμικού είναι κατά τη γνώμη μου το ξεχωριστό, το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, η δυναμική που εμπεριέχεται σε αυτή τη έκθεση.

Και αυτή η ιδιαιτερότητα ενισχύεται και προσαυξάνει μέσα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο οποίο εκτίθενται πλήθος επιτάφιων γλυπτών και αναγλύφων.

Έτσι, η φιλοξενία της Μύρτιδος φορτίζεται με τη μεταφυσική δυναμική της αρχαίας «Δεξίωσης». Η Μύρτις συναντιέται με τη σώφρονα Αριστύλλα, τον μικρό Δίκαιο, γιο του Φιλοκλέους, τη Μνησαγόρα και τον μικρό της αδερφό Νικοχάρη και τόσα άλλα επώνυμα και ανώνυμα παιδιά του 5^ου αι. π.Χ. με την ίδια μοίρα, του πρόωρου θανάτου. Η Μύρτις ζωντανεύει, συναντιέται και συνομιλεί μαζί τους και μαζί μας. Η απτή της παρουσία φέρνει στο προσκήνιο τη βαθύτερη έννοια της ζωής, αλλά και της μνήμης που νικάει τον θάνατο. Προσθέτει στα έργα του παρελθόντος την ανθρώπινη διάσταση. Καταργεί τις αποστάσεις, χρονικές και τοπικές. Ενεργοποιεί τον νου και διακινεί την ψυχή και το πνεύμα στη σύγχρονη πραγματικότητα. Διδάσκει τους δυνάμενους να διδαχτούν για τις πραγματικές και ουσιαστικές ανθρώπινες αξίες, καθώς η ίδια είναι θύμα των δεινών του πολέμου.

Σας καλώ να προσεγγίσουμε έτσι, με ανοιχτή την καρδιά, αυτή την ιδιαίτερη έκθεση.

Ευχαριστώ τον καθηγητή κύριο Μανώλη Παπαγρηγοράκη, καθώς και το Πανεπιστήμιο Αθηνών για την προσφορά της έκθεσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τον ευχαριστούμε, επίσης, για την προθυμία του να συμμετέχει και στις εκπαιδευτικές δράσεις του Μουσείου, που έχουν προγραμματιστεί στη διάρκεια της έκθεσης.

Ομιλία του Διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Νικόλαου Καλτσά, στα εγκαίνια της περιοδικής έκθεσης «Μύρτις, Πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν», η οποία παρουσιάστηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο από τις 13 Σεπτεμβρίου έως τις 31 Δεκεμβρίου 2010. https://www.namuseum.gr/periodic_exhibition/myrtis-prosopo-me-prosopo-me-to-parelthon/