Μάθημα : Β ΕΠΑΛ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ – ΠΡΟΘΕΣΗ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Τα δομικά στοιχεία της παραγράφου

1. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ : εκφράζει την κεντρική ιδέα της παραγράφου. (Μπορεί να τοποθετηθεί σε οποιοδήποτε μέρος μέσα στην παράγραφο – συνήθως βρίσκεται στην αρχή της.)
2. ΣΧΟΛΙΑ – ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ : άλλες μικρότερες ιδέες, κρίσεις, επιχειρήματα κλπ., που διασαφηνίζουν και αναπτύσσουν τη θεματική πρόταση.
3. ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ : συνοψίζει τα προηγούμενα και ολοκληρώνει τη μορφή της παραγράφου. Η πρόταση κατακλείδα πολλές φορές παραλείπεται.

Μέθοδοι ανάπτυξης παραγράφων

1. Με παραδείγματα
2. Με σύγκριση και αντίθεση
3. Με αιτιολόγηση
4. Με ορισμό
5. Με διαίρεση
6. Με αίτια και αποτελέσματα
7. Με αναλογία
8. Με συνδυασμό μεθόδων

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ :

• Παράγραφος με παραδείγματα

Τη θεματική πρόταση μπορούμε να την υποστηρίζουμε, να την αναπτύσσουμε παρουσιάζοντας κατάλληλα παραδείγματα. Τα παραδείγματα τα αντλούμε από την καθημερινή ζωή και την εμπειρία μας, από την ιστορία ή μπορούμε ακόμα και να τα επινοήσουμε.

Σημάδια αναγνώρισης : Μπορεί να γίνει σύγχυση της παραγράφου που αναπτύσσεται με παραδείγματα και της παραγράφου που αναπτύσσεται με απαρίθμηση λεπτομερειών. Αν υπάρχουν οι λέξεις και οι φράσεις : παράδειγμα, για παράδειγμα, παραδείγματος χάρη, λόγου χάρη, ας πούμε, τότε αναγνωρίζεται εύκολα.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Στήριξη του αρχικού ισχυρισμού / Αξιοποίηση της εμπειρίας του αναγνώστη / Επίκληση στη λογική του αναγνώστη / Αντικειμενικότητα, πειστικότητα / Επεξήγηση, διασάφηση / Ζωντανός, άμεσος, παραστατικός λόγος.

• Παράγραφος με σύγκριση και αντίθεση

Χρησιμοποιείται όταν η θεματική πρόταση ζητά να συγκριθούν πρόσωπα, πράγματα, γεγονότα, καταστάσεις, φαινόμενα, ιδέες, χαρακτήρες για να επισημανθούν οι μεταξύ τους διαφορές. Αυτά που συγκρίνονται ονομάζονται μέλη της αντίθεσης / σύγκρισης.

Στις περιπτώσεις αυτές οργανώνουμε το λόγο μας σε περιόδους με αντίθεση ή με αντιθέσεις. Τα εκφραστικά μέσα που αποδίδουν με τον καλύτερο τρόπο την αντίθεση είναι οι εναντιωματικές και οι παραχωρητικές προτάσεις, οι εναντιωματικές μετοχές, οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δηλώνουν εναντίωση και οι αντώνυμες λέξεις.

Σημάδια αναγνώρισης : Είναι οι λέξεις και οι φράσεις που δηλώνουν αντίθεση : απεναντίας, εντούτοις, αλλά, ωστόσο, όμως, παρόλο που, διαφέρω, διαφορά, αντίθεση, συγκρίνω, από την άλλη πλευρά, οι αντιθετικοί και παραχωρητικοί σύνδεσμοι : αν και, ενώ, μολονότι, και που, και ας, και αν, και να και οι αντώνυμες λέξεις.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Στήριξη του αρχικού ισχυρισμού / Ανάδειξη των διαφορών μεταξύ δύο εννοιών / Χρήση της σύγκρισης με σκοπό την ανάδειξη της βασικής έννοιας – φαινομένου / Επίκληση στη λογική του αναγνώστη / Πειστικότητα / Λόγος με ένταση.

• Παράγραφος με αιτιολόγηση

Στην παράγραφο που αναπτύσσεται με αιτιολόγηση αποδεικνύουμε τη θέση – κρίση που διατυπώνεται στη θεματική πρόταση. Δηλαδή, εξηγούμε γιατί αυτό που υποστηρίζεται είναι λογικά ορθό. Η αιτιολόγηση είναι ο λόγος της τεκμηρίωσης, επειδή μια αιτιολόγηση ισοδυναμεί με επιχείρημα και αντίστροφα.

Σημάδια αναγνώρισης : Είναι οι λέξεις και οι φράσεις που δηλώνουν αιτία : επειδή, γιατί, διότι, αφού, καθώς, που, εφόσον, η αιτία, ο λόγος, η εξήγηση είναι, γι’ αυτό το λόγο, κατ’ αυτόν τον τρόπο, έτσι, αυτό οφείλεται, εξηγείται, αιτιολογείται, αποδεικνύεται, οι αιτιολογικές μετοχές, οι εμπρόθετοι και πτωτικοί προσδιορισμοί της αιτίας.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Στήριξη του αρχικού ισχυρισμού με επιχειρήματα / Επίκληση στη λογική του αναγνώστη / Πειστικότητα - Αποδεικτικότητα

• Παράγραφος με ορισμό

Στην παράγραφο με ορισμό ορίζουμε μία έννοια. Αν ορίζουμε μία γενική και όσες μερικότερες υπάγονται σ’ αυτή, τότε η οργάνωση του λόγου γίνεται με ορισμό και διαίρεση, ενώ αν ορίζουμε δύο αντίθετες έννοιες, τότε η οργάνωση του λόγου γίνεται με σύγκριση και αντίθεση. Ορίζω μία έννοια σημαίνει επισημαίνω με ακρίβεια και σαφήνεια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητές της, ώστε να μην είναι δυνατή η σύγχυσή της με άλλη.

Τα δομικά στοιχεία του ορισμού είναι η οριστέα έννοια (η έννοια δηλαδή που ορίζεται), το γένος ή είδος της έννοιας (η ευρύτερη έννοια ή κατηγορία στην οποία ανήκει η οριστέα έννοια) και η ειδοποιός διαφορά (εκείνο δηλαδή το χαρακτηριστικό γνώρισμα που κάνει την οριστέα έννοια να ξεχωρίζει και να διαφοροποιείται από κάθε άλλη του είδους). 

Σημάδια αναγνώρισης : Είναι οι λέξεις : ορισμός, ορίζω, είναι (όταν βρίσκεται σε γλωσσικό περιβάλλον που ταιριάζει σε ορισμό), εννοώ, σημαίνω. Τέλος, ο ορισμός μπορεί να δίνεται και επεξηγηματικά.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Επισήμανση του περιεχομένου μιας έννοιας άγνωστης στον αναγνώστη ή μιας έννοιας της οποίας το περιεχόμενο είναι συγκεχυμένο / Εξοικείωση του αναγνώστη με έναν βασικό όρο που θα απασχολήσει το κείμενο / Επεξήγηση – διασάφηση / Απόδοση ακαδημαϊκού ύφους.

• Παράγραφος με διαίρεση

Με τη διαίρεση αναλύουμε ένα όλο (γένος) στα μέρη του (είδη) με βάση κάποιο ουσιώδες γνώρισμά τους (διαιρετική βάση). Η διαίρεση είναι μία αναλυτική μέθοδος που μοιάζει με την παραγωγική συλλογιστική πορεία. Αναλύουμε κάτι γενικό στα μέρη του.

Τα δομικά στοιχεία της διαίρεσης είναι η διαιρετέα έννοια (η έννοια δηλαδή που διαιρείται), η διαιρετική βάση (τα στοιχεία ή το χαρακτηριστικό γνώρισμα, το κριτήριο ως προς το οποίο διαιρείται) και το πηλίκο ή μέλη της διαίρεσης (τα αποτελέσματα της διαίρεσης).

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Οριζόντια και κάθετη ανάδειξη του περιεχομένου μιας έννοιας / Οργανωμένη και μεθοδική παρουσίαση μιας έννοιας / Επεξήγηση – διασάφηση / Ακρίβεια - σαφήνεια.

• Παράγραφος με αίτια και αποτελέσματα

Η παράγραφος με αίτια και αποτελέσματα είναι συγγενής της παραγράφου που αναπτύσσεται με αιτιολόγηση. Η διαφορά τους είναι ότι η αποδεικτική διαδικασία της αιτιολόγησης συμπληρώνεται και με τα αποτελέσματα τα οποία έπονται και λογικά και στην ανάπτυξη της παραγράφου.

Σημάδια αναγνώρισης : Εκτός από τις λέξεις και φράσεις με αιτιολογική σημασία, που επισημάναμε και στην παράγραφο με αιτιολόγηση, υπάρχουν λέξεις και φράσεις που δηλώνουν αποτέλεσμα : ώστε, για να, να, (με) αποτέλεσμα, λοιπόν, άρα, επομένως, συνεπώς, κατά συνέπεια, έτσι.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Στήριξη του αρχικού ισχυρισμού με επιχειρήματα / Επίκληση στη λογική / Πειστικότητα / Προβληματισμός του αναγνώστη (ιδίως σε περίπτωση αναφοράς αρνητικών συνεπειών) / Ανάδειξη του αντίκτυπου ενός φαινομένου.

• Παράγραφος με αναλογία

Η αναλογία είναι και αυτή σύγκριση. Μόνο που με την αναλογία δε βρίσκουμε διαφορές, αλλά ομοιότητες ανάμεσα σε πράγματα που εκ πρώτης όψεως φαίνονται ή είναι διαφορετικά. Στην αναλογία έχουμε δύο μέρη. Από αυτά, το ένα, που στην ανάπτυξη προτάσσεται, είναι το γνωστό, συνήθως από την εμπειρία μας, και το άλλο είναι το άγνωστο και δύσκολο να κατανοηθεί.

Σημάδια αναγνώρισης : Είναι οι λέξεις και οι φράσεις : όπως…έτσι, τόσο…όσο, ανάλογος, -η, -ο, αναλογία, αναλογικά, κατ’ αναλογία, όμοια, παρόμοια, σαν, μοιάζω, παρομοιάζω, παραλληλίζω, παραβάλλω, παραβολή.

Πρόθεση συντάκτη / Στοιχεία ύφους : Ανάδειξη του περιεχομένου μιας έννοιας άγνωστης στον αναγνώστη μέσω του παραλληλισμού της με μια έννοια γνωστή στον αναγνώστη / Επεξήγηση, διασάφηση / Ζωντάνια, παραστατικότητα / Ύφος γλαφυρό (στη μεταφορική αναλογία).

• Παράγραφος με συνδυασμό μεθόδων

Αναπτύσσεται με συνδυασμό δύο τουλάχιστον από τους τρόπους που αναφέρθηκαν. Οι συνδυασμοί αυτοί δεν είναι ορισμένοι, αλλά ποικίλουν ανάλογα με το περιεχόμενο και τις απαιτήσεις ανάπτυξης της παραγράφου.

Σημάδια αναγνώρισης : Συνδυασμός των σημείων αναγνώρισης που αναφέρθηκαν σε όλα τα άλλα είδη παραγράφων.

ΣΥΝΟΧΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

Η συνοχή, δηλαδή, τη σύνδεση των προτάσεων, των περιόδων, των παραγράφων, των τμημάτων του κειμένου επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους :

α) με διαρθρωτικές λέξεις – φράσεις που δηλώνουν :

• Αιτιολόγηση : εξαιτίας, επειδή, γιατί, διότι, μια και, μια που, ένας ακόμη λόγος, καθώς, αυτό οφείλεται/ εξηγείται/ερμηνεύεται/αιτιολογείται, εφόσον, η αιτία/ο λόγος/η εξήγηση είναι, γι΄ αυτό το λόγο, έτσι, με αιτιολογικές μετοχές ή εμπρόθετους προσδιορισμούς της αιτίας κτλ
• Αναλογία – Ομοιότητα : όπως, σαν, όμοια, ως
• Ανακεφαλαίωση : επιλογικά, καταληκτικά, συμπερασματικά, συνοψίζοντας, τελικά κλπ.
• Αντίθεση – εναντίωση : αλλά, μα, και όμως, παρά, μόνο, ωστόσο, εντούτοις, μάλιστα, έπειτα, άλλωστε, μολαταύτα, εξάλλου, αντίθετα, σε αντίθεση, απεναντίας, διαφορετικά, ειδάλλως, ειδεμή, αλλιώς, αλλιώτικα, από την άλλη πλευρά, πάλι, ενώ, αν και, μολονότι, αντίστροφα, ενάντια, στον αντίποδα, ακόμη κι αν, παρ΄ όλα αυτά, παρόλο που, δε συμβαίνει όμως το ίδιο, όχι μόνο…αλλά και, όχι μόνο… αλλά και να, και που, και ας, όχι μόνο δεν…αλλά ούτε, όχι μόνο…παρά, όχι μόνο να μην…αλλά ούτε και να, όχι μόνο να μη…αλλά ούτε να κτλ.
• Σκοπό: για τα σκοπό αυτό, με σκοπό να, για να κτλ.
• Αποτέλεσμα : γι΄ αυτό το λόγο, ως επακόλουθο, κατά συνέπεια, αποτέλεσμα/απόρροια/απότοκο όλων αυτών, και γι΄ αυτό, ώστε, έτσι που, λοιπόν κτλ.
• Χρονική σχέση : αρχικά, προηγουμένως, στη συνέχεια, πρώτα, ύστερα, πριν, εντωμεταξύ, έπειτα, τέλος, όταν, καθώς, όποτε, μόλις, αργότερα, ενώ, ώσπου να, ταυτόχρονα, παράλληλα, στο μεταξύ, καταρχάς, αφότου, συγχρόνως, στην αρχή, καθώς, τελικά κλπ.
• Γενίκευση : γενικά, τις περισσότερες φορές, ευρύτερα κλπ.
• Διάζευξη : ή-ή, είτε-είτε, ούτε-ούτε, μήτε-μήτε
• Επεξήγηση – διασάφηση : δηλαδή, με άλλα λόγια, αυτό σημαίνει, ειδικότερα, πιο συγκεκριμένα, σαφέστερα, για να γίνω πιο σαφής, ήτοι, με όσα είπα προηγουμένως εννοούσα, για να με καταλάβετε θα σας το παρουσιάσω με άλλο τρόπο, για την ακρίβεια κλπ.
• Έμφαση : το σημαντικότερο απ’ όλα, το κυριότερο, είναι αξιοσημείωτο- αξιοπρόσεκτο ότι, εκείνο που προέχει, θα έπρεπε να τονιστεί ότι, ιδιαίτερα σημαντικό είναι, μάλιστα, προπάντων, πράγματι, κατεξοχήν, αναντίρρητα, ασφαλώς, αξίζει να σημειωθεί πως, πρέπει ακόμη να σημειωθεί, θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σας, πολύ περισσότερο κλπ.
• Επιβεβαίωση : πράγματι, πραγματικά, βέβαια, μάλιστα, και μάλιστα, κυρίως, ακριβώς, οπωσδήποτε κλπ.
• Συμπέρασμα : συμπερασματικά, λοιπόν, συνάγεται το συμπέρασμα, ανακεφαλαιώνοντας κλπ.
• Όρο – προϋπόθεση : αν, εκτός αν, εφόσον, σε περίπτωση που, με την προϋπόθεση, με το δεδομένο, με τον όρο, με τη δέσμευση κλπ.
• Παράδειγμα - Διευκρίνιση : λόγου χάρη, για παράδειγμα, παραδείγματος χάρη
• Παραχώρηση : ακόμη κι αν, και αν
• Προσθήκη : ακόμη, επίσης, έπειτα, εκτός απ’ αυτό, συμπληρωματικά, επιπλέον, εξάλλου κλπ.
• Ταξινόμηση / απαρίθμηση : αφενός – αφετέρου, από τη μια – από την άλλη, πρώτα, καταρχήν, δεύτερον, τρίτον, το επόμενο επιχείρημα/θέμα που θα μας απασχολήσει, τελικά κλπ.
• Τοπική σχέση : εδώ, εκεί, μέσα, έξω, κοντά κλπ.

β) Με αντωνυμίες ή επιρρήματα. π.χ. Η ανεργία καιροφυλακτεί. Αυτή συνθλίβει το άτομο. / Σε περίοδο κρίσης η ανεργία αυξάνεται. Τότε το κράτος παραλύει.

γ) Με την επανάληψη ή την παράληψη ορισμένων σημαντικών λέξεων. π.χ. Η ανεργία καιροφυλακτεί. Η ανεργία συνθλίβει το άτομο. /ή/ Η ανεργία καιροφυλακτεί. Συνθλίβει το άτομο.

δ) Μέσω της νοηματικής συγγένειας. π.χ. Η αδυναμία κάποιου να εργαστεί αποτελεί…. Η έλλειψη θέσεων εργασίας…

ε) Με συνυπώνυμα ή υπερώνυμα. π.χ. Τα ΜΜΕ πυροδοτούν την κρίση. Η τηλεόραση και ο τύπος… / Η ανεργία, η βία πυροδοτούν την κρίση. Τα κοινωνικά προβλήματα…

στ) Φωνολογικά, με ερωτήσεις ή με κοινό ρυθμό και επιτονισμό. π.χ. Η ισότητα και η ισονομία διασφαλίζονται…; Η απάντηση είναι… / Ο ελεύθερος χρόνος συρρικνώνεται, μειώνεται, αλλοιώνεται.