Μάθημα : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΕΛ

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

• Κατηγορούμενο μιας πρότασης είναι η λέξη, που φανερώνει μια ιδιότητα ή μια ποιότητα του υποκειμένου. Κατά κάποιον τρόπο, δηλαδή, το κατηγορούμενο τοποθετεί το υποκείμενο μέσα σε μια κατηγορία. Το βρίσκουμε με την ερώτηση : τι είδους; Τι λογής;

Κατηγορούμενο μπορεί να είναι : ένα επίθετο, ένα ουσιαστικό, ένα αριθμητικό, μία αντωνυμία, ένα απαρέμφατο, μία μετοχή (κατηγορηματική από τα ρήματα εἰμί , γίγνομαι, ὑπάρχω), ένα επίρρημα, μία ολόκληρη πρόταση, ένας εμπρόθετος προσδιορισμός (δηλώνει το περίπου, ποσό κατά προσέγγιση : εἰς, αμφί, κατά, περί πρός, ως, υπέρ + αιτιατική, κατάσταση ή σύγκριση : εν + δοτική, ως, ώσπερ + κατηγορούμενο). π.χ. Οἱ πελτασταί ησαν περί τους χιλίους.

Το κατηγορούμενο κανονικά δεν έχει άρθρο. Όμως, όταν δηλώνει μία ήδη γνωστή ιδιότητα του υποκειμένου ή όταν δηλώνει ότι το υποκείμενο είναι πραγματικά ή εξαιρετικά αυτό που σημαίνει το κατηγορούμενο, τότε έχει άρθρο.

Σε ποια πτώση μπαίνει το κατηγορούμενο;

• Όταν το κατηγορούμενο αναφέρεται στο υποκείμενο, τότε μπαίνει σε πτώση ονομαστική, όπως και το υποκείμενο. Π.χ. Οἱ ποταμοί εἰσι μεγάλοι.

• Όταν το κατηγορούμενο αναφέρεται στο αντικείμενο, τότε μπαίνει σε πτώση αιτιατική, όπως και το αντικείμενο. Π.χ.  Οὗτοι καλοῦσιν αὐτοὺς νομοθέτας.

ΑΠΛΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Συναντάται όταν μεσολαβεί συνδετικό ρήμα. Συνδετικά λέγονται τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο (ή το αντικείμενο) μιας πρότασης με το κατηγορούμενο, όπως : εἰμί, τυγχάνω, ἒφυν, πέφυκα, φαίνομαι, ὑπάρχω, διατελῶ (είμαι συνεχὠς). 

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ

ΕΙΝΑΙ: το σε γενική πτώση εκφερόμενο κατηγορούμενο.

ΕΙΔΗ: ΚΤΗΤΙΚΗ: Μεσσήνη κατέστη Λοκρῶν.

ΔΙΑΙΡΕΤΙΚΗ: Σόλων τῶν ἑπτά σοφῶν ἐκλήθη.

ΤΗΣ ΥΛΗΣ: ἡ κρηπίς ἐστί λίθων μεγάλων.

ΤΗΣ ΙΔΙΟΤΗΤΑΣ: εἰμί τριάκοντα ἐτῶν.

ΤΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Δαρείου καί Παρεισάτιδος γίγνονται παῖδες δύο.

ΤΗ ΑΞΙΑΣ: Τοῦτο πολλοῦ ἀργυρίου γίγνεται.

ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

ΕΙΝΑΙ: το κατηγορούμενο εκείνο που αποδίδει προληπτικά στο υποκείμενο ή σπανιότερα  στο αντικείμενο μια ιδιότητα μελλοντική που απορρέει από τη ρηματική έννοια ως αποτέλεσμα αυτής, δηλ. μια ιδιότητα που  θα αποκτήσει το υποκείμενο, όταν ολοκληρωθεί η ρηματική ενέργεια.

ΤΙΘΕΤΑΙ: με  ρήματα που δηλώνουν εξέλιξη προς ένα αποτέλεσμα. Τα συχνότερα  από αυτά: αἲρομαι, αὒξομαι, τρέφομαι, μεγαλύνομαι, παρασκευάζομαι, πνέω, ῥέω κ.ά..

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ώστε να γίνει…, ώστε να είναι…, με αποτέλεσμα να γίνει… π.χ. τήν πόλιν παρεσκευάσαμεν τοῖς πᾶσιν αὐταρκεστάτην (προετοιμάσαμε την πόλη ώστε να είναι σε όλα αυτάρκης).

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

ΕΙΝΑΙ: το κατηγορούμενο που έχει επιρρηματική έννοια και είναι πάντα επίθετο. Συνοδεύει κάθε ρήμα και ιδιαίτερα τα ρήματα που δηλώνουν κίνηση.  Μεταφράζεται με εμπρόθετο, με επίρρημα, με δευτερεύουσα πρόταση ή με αντίστοιχο επίθετο της νεοελληνικής.

ΕΙΔΗ: ΤΡΟΠΟΥ: ἐγώ σε ἂσμενος ἑόρακα. Ως επιρρηματικά κατηγορούμενα χρησιμοποιούνται τα εξής:  ἑκών, ἂκων, ἐθελοντής, ἂσμενος, ὑπόσπονδος, ἂκριτος, αυτοκράτωρ

ΤΟΠΟΥ: οἱ στρατιῶται ἐσκήνουν ὑπαίθριοι. Ως επιρρηματικά κατηγορούμενα χρησιμοποιούνται τα εξής:  μέσος, ὑπαίθριος, ἐνάντιος.

ΧΡΟΝΟΥ: σκοταῖος παρῆλθεν. Ως επιρρηματικά κατηγορούμενα χρησιμοποιούνται τα εξής:  ὂρθριος, χρόνιος.

ΤΑΞΗΣ – ΣΕΙΡΑΣ – ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΣ – ΔΙΑΔΟΧΗΣ: ἐλεγε πρῶτος Τισσαφέρνης τοιάδε. Ως επιρρηματικά κατηγορούμενα χρησιμοποιούνται τα εξής:  πρῶτος, ὓστερος, πρότερος, ὓστατος, τελευταῖος, τριταῖος….

ΣΚΟΠΟΥ: αἱ νῆες ἦλθον βοηθοί (τα πλοία ήλθαν για να βοηθήσουν).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Α. Να εντοπίσετε τα κατηγορούμενα στις παρακάτω προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος τους:

1.1. Τὰ μὲν κατηγορημένα οὕτως ἐστὶ πολλὰ καὶ δεινὰ (= Οι κατηγορίες είναι τόσο πολλές και φοβερές).
1.2. Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις.
1.3. Εἰ τοιαύτη ἐστὶν (ἡ γυνὴ) οἵαν σὺ λέγεις.
1.4. Πάντων δεινότατόν ἐστι διαβολή.
1.5. Ὑπαίθριοι δ' ἔξω ἐστρατοπεδεύετε.
1.6. Πρῶτος ἔλεξεν αὐτῶν Καλλίας ὁ δᾳδοῦχος.
1.7. ᾜρετο δὲ τὸ ὕψος τοῦ τείχους μέγα.
1.8. Ἐγώ σε, ὦ Φαλῖνε, ἄσμενος ἑόρακα.

Β. Να εντοπίσετε τη γενική κατηγορηματική στις παρακάτω προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος της:

2.1. Νομίζει τὰς πόλεις εἶναι ἑαυτοῦ.
2.2. Τὰ ἱερά ἦν τριῶν ταλάντων.
2.3. Σιγή ἐστι σώφρονος τρόπου.
2.4. Αἰτία μὲν γὰρ φίλων ἀνδρῶν ἐστὶν ἁμαρτανόντων, κατηγορία δὲ ἐχθρῶν ἀδικησάντων.
2.5. Ὅστις δ' ἐτῶν μέν ἐστιν πλειόνων ἢ πεντήκοντα.
2.6. Ἀλλὰ χιλίων ἡ δίκη μόνον ἦν δραχμῶν.
2.7. Ἡ κρηπίς ἐστι λίθων μεγάλων.
2.8. Ἦν δὲ τῶν αἱρεθέντων Καλλίας Ἱππονίκου, Αὐτοκλῆς Στρομβιχίδου.

Γ. Να βρείτε τα αντικείμενα και τα κατηγορούμενά τους στις παρακάτω προτάσεις και να τις μεταφράσετε:

α. Ἔκριναν αὐτὸν φιλομαθέστατον.

β. Ὁ δῆμος εἵλετο Μιλτιάδην στρατηγόν.

γ. Ἀρταξέρξης Τισσαφέρνην σατράπην ἐποίησε.

δ. Πάντων δεσπότην αὑτὸν ἐποίησε.

ε. Τὴν τοιαύτην δύναμιν ἀνδρείαν καλῶ.

Δ. Να χαρακτηρίσετε το είδος του κατηγορουμένου στα επόμενα παραδείγματα.

α. Σοφοῖς ὁμιλῶν καὐτὸς ἐκβήσει σοφός.

β. Οἱ Λακεδαιμόνιοι τὸν Ἀγησίλαον εἵλοντο βασιλέα.

γ. Τὰς ναῦς ἑκούσας παρέλαβε.

δ. Καὶ ὁ μὲν Περικλῆς, ὃς τότε διετέλει εἷς τῶν ἀρχόντων, ἦν πεντήκοντα ἐτῶν.

ε. Ἐθελοντὴς ὑπομένει τοὺς πόνους.

Ε. Να χαρακτηρίσετε τα επιρρηματικά και προληπτικά κατηγορούμενα στις παρακάτω περιόδους.

α. Κατέβαινον εἰς τὰς κώμας σκοταῖοι.

β. Οἱ Ἀρκάδες πρῶτοι πλέουσι.

γ. Ἔχων δὲ τούτους Κῦρος ἀφίκετο αἰφνίδιος.

δ. Χρὴ παῖδας ἐκδιδάσκεσθαι σοφούς.

ε. Ηὔξατο διὰ ταῦτα τὸ ὄνομα αὐτοῦ μέγα.