Μάθημα : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΕΛ

ΜΕΤΟΧΗ

Η μετοχή είναι ένα ρηματικό επίθετο.

ΕΙΔΗ ΜΕΤΟΧΗΣ

1. ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ/ Αναφορική : λέγεται η μετοχή που συνήθως συνοδεύεται από άρθροκαι λειτουργεί στον λόγο ως επίθετο, δηλαδή προσδιορίζει ουσιαστικά ή αντωνυμίες.

Π.χ. Αἱ πόλεις αἱ δημοκρατούμεναι τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις διοικοῦνται. (= Οι πόλεις που έχουν δημοκρατικό πολίτευμα διοικούνται με βάση τους νόμους που έχουν θεσπιστεί)

Η επιθετική μετοχή ισοδυναμεί με αναφορική πρόταση, γι' αυτό λέγεται και αναφορική μετοχή. Αρκετά συχνά το ουσιαστικό που προσδιορίζει μια επιθετική μετοχή παραλείπεται. Στην περίπτωση αυτή η μετοχή παίρνει τη συντακτική θέση του ουσιαστικού.

Συντακτικός ρόλος :

Η επιθετική μετοχή χρησιμοποιείται ως:

1. υποκείμενο

• Τὸ μέλλονἀφανὲς ἡμῖν ἐστιν. (= το μέλλον μας είναι αφανές.)

2. αντικείμενο

• Οἱ νόμοι τὸ δίκαιονκαὶ τὸ συμφέρον βούλονται. (= Οι νόμοι θέλουν το δίκαιο κι αυτό που συμφέρει.)

3. κατηγορούμενο (η επιθετική μετοχή είναι πάντοτε έναρθρη)

• Οὗτος ἦν ὁ ἀδικήσαςκαὶ ἐπιβουλεύσας ἡμῖν. (= Αυτός ήταν που μας αδίκησε και σκέφτηκε το κακό για μας.)

4. επιθετικός προσδιορισμός

• Ἀπήγαγε τὴν στρατιὰν ἐπὶ τὴν ἄκραν Τεμενῖτιν καλουμένην. (= Οδήγησε τον στρατό στα σύνορα στην περιοχή που λέγεται Τεμενίτις.)

5. κατηγορηματικός προσδιορισμός (δεν αναλύεται σε αναφορική πρόταση)

• Οἱ στρατιῶται εἶχον τὰς ἀσπίδας ἐκκεκαλυμμένας. (= Οι στρατιώτες είχαν τις ασπίδες ακάλυπτες.)

6. παράθεση

• Λύσανδρος παρέπλει εἰς Λάμψακον σύμμαχον οὖσανἈθηναίων. (= Ο Λύσανδρος έπλεε κοντά στη Λάμψακο που ήταν σύμμαχος των Αθηναίων.)

7. επεξήγηση

• Οὗτοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναίοι, οἱταύτην τὴν φήμην κατασκεδάσαντες, οἱ δεινοὶ εἰσίν μου κατήγοροι.

8. ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός

• Πρὸς ἕκαστον τῶν εἰρημένωνἐνεχείρει τι λέγειν ὁ Φίλιππος, [γεν. διαιρετική]

9. εμπρόθετος προσδιορισμός

• Ἱστορεῖ τὴν Πλάτωνος περὶ τῶν ὄντωνδόξαν. [εμπρόθ. αναφοράς]

10. δοτική προσωπική

• Φύσει δ' ὑπάρχει τοῖς παροῦσιτὰ τῶν ἀπόντων, [δοτ. προσωπική κτητική]

1. ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ : λέγεται η μετοχή που χρησιμεύει ως κατηγορούμενο ή κατηγορηματικός προσδιορισμός του υποκειμένου ή του αντικειμένου του ρήματος.

Η κατηγορηματική μετοχή είναι πάντα άναρθρη. Συναντάται μετά από τις ακόλουθες κατηγορίες ρημάτων:

• Τα συνδετικά, όπως : εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω, τυγχάνω, φαίνομαι, φανερός εἰμί κ.ά.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Με τα ρήματα εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω η μετοχή μεταφράζεται ως ρήμα, ενώ η μετάφραση του ρήματος παραλείπεται.

Π.χ. Ἔστι ταῦτα τὴν ῥᾳθυμίαν ὑμῶν αὐξάνοντα. (= Αυτά αυξάνουν περισσότερο την αμέλειά σας.)

• Τα ρήματα που σημαίνουν έναρξη, λήξη, ανοχή, καρτερία, κάματο.

Π.χ. Οὗτος ἦρξεν ἀδικῶν ἡμᾶς. (= Αυτός άρχισε να μας αδικεί.)

• Τα ρήματα που σημαίνουν αίσθηση, γνώση, μάθηση, μνήμη και τα αντίθετά τους.

Π.χ. Ὁρᾶτε ὑπὸ τοῦ προδότου ἐξαπατηθέντες. (= Βλέπετε ότι εξαπατηθήκατε από τον προδότη.)

• Τα ρήματα που σημαίνουν δείξιμο, δήλωση, αγγελία, έλεγχο.

Π.χ. Ἐπέδειξα τοῦτον ψευδόμενον. (= Απέδειξα ότι αυτός ψεύδεται.)

• Τα ρήματα που σημαίνουν ψυχικό πάθος, όπως : ἄχθομαι (= στενοχωριέμαι), ἥδομαι (= ευχαριστιέμαι), χαίρω, λυποῦμαι, ὀργίζομαι.

Π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι μετεμέλοντο τὰς σπονδὰς οὐ δεξάμενοι. (= Οι Αθηναίοι μετάνιωσαν που δε δέχτηκαν τις συνθήκες.)

• Με τα ρήματα: εὖ καλῶς/κακῶς/δίκαια ποιῶ, χαρίζομαι, ἀδικῶ, νικῶ, περιγίγνομαι, κρατῶ, ἡττῶμαι, λείπομαι.

Π.χ. Εὖ γ' ἐποίησας ἀναμνήσας με. (Καλά έκανες που μου το θύμισες.)

1. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ : λέγεται η μετοχή που χρησιμοποιείται για να εκφράσει επιρρηματικές σχέσεις, δηλαδή τον χρόνο, την αιτία, τον σκοπό, την υπόθεση, την εναντίωση και τον τρόπο. Συνεπώς, η επιρρηματική μετοχή είναι έξι ειδών:
2. χρονική, 2. αιτιολογική, 3. τελική, 4. υποθετική, 5. εναντιωματική ή ενδοτική, 6. τροπική

1. Η χρονική μετοχή:

α)  μπορεί να βρίσκεται σε όλους τους χρόνους εκτός από τον μέλλοντα.

β)  ισοδυναμεί με χρονική πρόταση

γ)  παίρνει άρνηση οὐ ή μή

δ)  δηλώνει πράξη προτερόχρονη ή σύγχρονη και σπανίως υστερόχρονη από αυτή που σημαίνει το ρήμα της πρότασης.

ε)  Συχνά συνοδεύεται από χρονικά επιρρήματα: ἅμα = συγχρόνως / αμέσως, ἐνταῦθα = τότε, ἔπειτα, εὐθύς, ἤδη, μεταξύ, ἔτι, εἶτα, αὐτίκα

στ) Μεταφράζεται με κάποιον από τους χρονικούς συνδέσμους της ν.ε. + οριστική ή υποτακτική.

Παραδείγματα :

• Οἱ δὲ τῶν παίδων διδάσκαλοι κλειέτωσαν τὰ διδασκαλεῖα πρὸ ἡλίου δύοντος.

(= Οι δάσκαλοι των παιδιών να κλείνουν τα σχολεία προτού δύσει ο ήλιος.)

Η μετοχή εκφράζει πράξη προτερόχρονη.

• Πορευόμενοι ἐώρων τὸν στίβον τῶν Ἀχαιῶν καὶ Ἀρκάδων ἐπὶ τὴν ὁδόν.

(= Ενώ βάδιζαν, έβλεπαν τα ίχνη των Αχαιών και των Αρκάδων πάνω στον δρόμο.)

Η μετοχή εκφράζει πράξη σύγχρονη.

• Χαλκιδεῖς ἔτει πέμπτῳ μετὰ Συρακούσας οἰκισθείσας οἰκίζουσι Κατάνην.

(= Οι Χαλκιδείς ίδρυσαν την Κατάνη τον πέμπτο χρόνο αφότου ιδρύθηκαν οι Συρακούσες.)

Η μετοχή εκφράζει πράξη υστερόχρονη.

2. Η αιτιολογική μετοχή:

α)  μπορεί να βρίσκεται σε όλους τους χρόνους σπάνια σε μέλλοντα.

β)  ισοδυναμεί με αιτιολογική πρόταση

γ)  παίρνει άρνηση οὐ

δ)  δηλώνει αντικειμενική - πραγματική αιτία ή υποκειμενική αιτία.

ε)  Μπορεί να συνοδεύεται από τους προσδιορισμούς διὰ τοῦτο, διὰ ταῦτα, ἐκ τούτου, οὕτως· στην περίπτωση της αντικειμενικής αιτίας μπορεί να συνοδεύεται από τα μόρια: ἅτε. ἅτε δή, οἷον, οἷον δή, οἷα δή, ενώ στην περίπτωση της υποκειμενικής αιτίας από τα: ὡς, ὥσπερ.

στ) Μεταφράζεται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους γιατί, διότι, επειδή + οριστική. Στην αντικειμενική αιτία μπορούμε να προσθέσουμε το: πράγματι, ενώ στην υποκειμενική τα: κατά τη γνώμη μου, με την ιδέα ότι, με την εντύπωση ότι κ.ό.

Π.χ. Καὶ διὰ τοῦτο ὀργισθεὶς Ἀπόλλων κτείνει Κύκλωπας. (= Επειδή γι' αυτό οργίστηκε ο Απόλλωνας, σκοτώνει τους Κύκλωπες.)

Συνοδεύεται από τον προσδιορισμό διὰ τοῦτο.

3. Η τελική μετοχή:

α)  βρίσκεται πάντα σε χρόνο μέλλοντα. Μπορεί να συνοδεύεται από ρήματα που δηλώνουν κίνηση.

β)  ισοδυναμεί με τελική πρόταση

γ)  παίρνει άρνηση μή

δ)  μπορεί να δηλώνει υποκειμενικό σκοπό και γι' αυτό στην περίπτωση αυτή συνοδεύεται από το ὡς.

ε)  Μεταφράζεται με το για να + υποτακτική

Π.χ. Οὗτος ἥκει ἀμφισβητήσων. (= Αυτός έχει έρθει, για να αμφισβητήσει.)

4. Η υποθετική μετοχή:

α)  βρίσκεται σε όλους τους χρόνους εκτός από τον μέλλοντα.

β)  δηλώνει την προϋπόθεση κάτω από την οποία μπορεί ή θα μπορούσε να συμβεί αυτό που σημαίνει το ρήμα της πρότασης. Ισοδυναμεί με υποθετική πρόταση.

γ)  παίρνει άρνηση μή.

δ)  μεταφράζεται με τα: αν, εάν, σε περίπτωση που + υποτακτική.

Π.χ. Νικήσαντες ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι ἔσεσθε. (= Αν νικήσετε, θα είστε κύριοι όλων αυτών.)

5. Η εναντιωματική μετοχή:

α)  βρίσκεται σε όλους τους χρόνους εκτός από τον μέλλοντα.

β)  δηλώνει την εναντίωση σε σχέση μ' αυτό που εκφράζει το ρήμα της πρότασης. Ισοδυναμεί με εναντιωματική πρόταση.

γ)  παίρνει άρνηση οὐ.

δ)  μεταφράζεται με τα: αν και, και αν, (σπανιότερα) μολονότι + υποτακτική.

ε)  συχνά συνοδεύεται από λέξεις όπως: καί, καίπερ = παρόλο που - αν και, καίτοι = και βέβαια - και πράγματι, πάνυ = πολύ - εντελώς, καὶ ταῦτα, ενώ στην πρόταση μπορεί να υπάρχουν ο αντιθετικός σύνδεσμος ὅμως ή τα επιρρήματα εἶτα, ἔπειτα, κᾆτα ( > καὶ εἶτα) (= και έπειτα).

Π.χ. Κυρία γενομένη τοσούτων ἀγαθῶν οὐκ ἐφθόνησεν τοῖς ἄλλοις. (= Αν και έγινε κάτοχος τόσων αγαθών, δεν φθόνησε τους άλλους.)

6. Η τροπική μετοχή:

α)  βρίσκεται σε συνήθως σε χρόνο ενεστώτα.

β)  παίρνει άρνηση οὐ.

γ)  δεν ισοδυναμεί με δευτερεύουσα πρόταση, γιατί δεν υπάρχουν δευτερεύουσες τροπικές προτάσεις.

δ)  μεταφράζεται με: νεοελληνική τροπική μετοχή, με τροπικό επίρρημα, ή εμπρόθετο προσδιορισμό, με ρήμα + και ή με τα ενώ, καθώς + οριστική και με το να + υποτακτική. Όταν έχει άρνηση μεταφράζεται με το χωρίς να + υποτακτική.

Π.χ. Οἱ βάρβαροι ἀπῆλθον οὐδὲν ἀποκρινόμενοι. (= Οι βάρβαροι έφυγαν χωρίς να δώσουν καμιά απάντηση.)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

• Ποιες από τις επιρρηματικές μετοχές των παρακάτω φράσεων είναι συνημμένες και ποιες απόλυτες;

1. Ἧκε (= είχε έρθει) φέρων χρήματα πολλά.
2. Κελεύοντος τοῦ κήρυκος ἐσιώπησαν.
3. Οἱ στρατηγοί μεταλαβόντες τοῦ χρυσίου πρόθυμοι ἦσαν εἰς τόν πόλεμον.
4. Οἱ στρατιῶται ἀνεχώρησαν οὐδέν ἀδικήσοντες.
5. Λελυμένων τῶν σπονδῶν (= επειδή παραβιάστηκε η συμφωνία ανακωχής) οἱ Ἀθηναῖοι παρεσκευάζοντο ὡς πολεμήσοντες.

• Να βρεθεί το είδος των μετοχών στις παρακάτω προτάσεις :

1. Πάχης πέμψας καὶ ἐς τὴν Ἄντισσαν τριήρεις προσεκτήσατο.
2. Ὁρῶν δὲ ταῦτα ὁ Θρασύβουλος καὶ οἱ ἄλλοι ὁπλῖται ἐβοήθουν
3. Δερκυλίδας ἄρξων ἀφίκετο ἐπὶ τὸ στράτευμα.
4. Ἀλλὰ μὴν αὐτῶν τῶν νόμων ἀκούσαντες γνώσεσθε.
5. Πέμπων δὲ πρέσβεις ὁ Παυσανίας πρὸς τοὺς ἐν Πειραιεῖ ἐκέλευεν ἀπιέναι ἐπὶ τὰ ἑαυτῶν.
6. Ὁ μὲν νόμος κελεύει τοὺς παῖδας ἡβήσαντας κυρίους τῆς μητρός εἶναι.
7. Βουλόμενοι δὲ τὸ σαφὲς εἰδέναι κατέπλευσαν ἐς ἔμβατον τῆς Ἐρυθραίας.
8. Ἀλλ’ ἥδομαι μέν, ὦ Κλέαρχε, ἀκούων σου φρονίμους λόγους.
9. Οὐκ αἰσχύνονται τρεῖς ἤ τέτταρας μνᾶς ὑπὲρ τούτων αἰτοῦντες.
10. Ἐκεῖνός γε μὴν ὑμνῶν οὔποτ’ ἔληγεν.

ΠΗΓΗ : https://users.sch.gr