Μάθημα : ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΓΕΛ

Τα σημεία στίξης υποβοηθούν την ανάγνωση και πληροφορούν για απόψεις, σκέψεις, συναισθήματα του πομπού. Υπάρχουν τα συντακτικά σημεία στίξης (τελεία, κόμμα, άνω τελεία, παρενθέσεις, παύλες, διάστημα, εισαγωγικά, ερωτηματικό) και τα σχολιαστικά σημεία στίξης (θαυμαστικό, αποσιωπητικά, εισαγωγικά, ερωτηματικό). Τα τελευταία διευκολύνουν την απόδοση του επιτονισμού της φωνής του πομπού. Με τη στίξη το κείμενο αποκτά ζωντάνια, αμεσότητα και μεταδίδονται εναργέστερα οι σκέψεις και τα συναισθήματα.

• ΤΕΛΕΙΑ : Τέλος περιόδου, συντομογραφίες (Δ.Ε.Η.), συντμήσεις λέξεων (κ.λπ.), στους αριθμούς για τη διάκριση χιλιάδων, εκατοντάδων χιλιάδων κ.λπ.

Η τελεία δεν χρησιμοποιείται στις χρονολογίες (2024 μ.Χ.), σε τίτλους, σε λεζάντες φωτογραφιών.

• ΚΟΜΜΑ : Ασύνδετο σχήμα, δευτερεύουσες προτάσεις, κλητικές προσφωνήσεις (Κυρίες και κύριοι, συγκεντρωθήκαμε…), παρενθετικές προτάσεις (είναι, όπως λένε, απίστευτο…). Χρησιμοποιείται στους αριθμούς για τη διάκριση των δεκαδικών ψηφίων, στο αναφορικό ό,τι, όπου και ονομάζεται υποδιαστολή.

• ΑΝΩ ΤΕΛΕΙΑ : Τέλος ημιπεριόδου, συμπλήρωση νοήματος, παράθεση στοιχείων / ύφος : κοφτό. Η άνω τελεία χρησιμοποιείται για να ξεχωρίσει ή ομαδοποιήσει φράσεις στις οποίες παρουσιάζουμε δραστηριότητες, στάδια, διαδικασίες κ.λπ. Με την άνω τελεία ομαδοποιούμε και ταυτόχρονα διαφοροποιούμε τις πληροφορίες που λαμβάνει ο αναγνώστης.

• ΔΙΠΛΗ ΤΕΛΕΙΑ : Μετά από τη διπλή τελεία ακολουθεί : παράθεση στοιχείων, γνωμικό, αυτούσια μεταφορά λόγου, απαρίθμηση, επεξήγηση, το αποτέλεσμα της προηγούμενης φράσης. Η διπλή τελεία χρησιμοποιείται σε διάκριση τίτλου – υπότιτλου (σε άρθρο), για να δώσει έμφαση σε μία λέξη, φράση, πρόταση, για να παραθέσει κατά λέξη, μέσα σε εισαγωγικά, μια ξένη γνώμη, προκειμένου να διακρίνει το θέμα από το σχόλιο σε κείμενο με επιγραμματικό χαρακτήρα όπως ένας κατάλογος, για να παρουσιάσει με λεπτομέρειες ή να αποσαφηνίσει την ιδέα που βρίσκεται πριν από αυτή

• ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ : Επεξήγηση, συμπληρωματικό σχόλιο, παράδειγμα, παραπομπή, διαφοροποίηση των βασικών πληροφοριών από τις δευτερεύουσες, ορισμός έννοιας / όρου, πηγή / παράθεμα.

Το περιεχόμενο της παρένθεσης θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας και μπορεί να παραληφθεί. Το κείμενο καθίσταται άμεσο κι εύληπτο.

• ΜΟΝΗ / ΔΙΠΛΗ ΠΑΥΛΑ : Επεξήγηση, προϋπόθεση, παράθεση συνειρμικής σκέψης, συμπληρωματικό σχόλιο, παράδειγμα, παραπομπή. Χρησιμοποιείται για να δώσει έμφαση σε ένα σχόλιο, για να προσθέσει και υπενθυμίσει σημαντικές πληροφορίες στον αναγνώστη, για να απομονώσει από την υπόλοιπη πρόταση ομοειδή και διαδοχικά επεξηγηματικά στοιχεία που θα μπορούσαν εναλλακτικά να εισαχθούν με λέξεις ή φράσεις (όπως: δηλαδή, για παράδειγμα κ.λπ.).

Το περιεχόμενο εντός της διπλής παύλας δεν θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας και δεν μπορεί να παραληφθεί. Το κείμενο καθίσταται άμεσο κι εύληπτο.

• ΕΝΩΤΙΚΟ : Συλλαβισμός (λέ-ξη), έμφαση (λ-έ-ξ-η), παρενθετικά σύνθετα (τρένο-φάντασμα), διάστημα / απόσταση (ανοικτά Δευτέρα - Πέμπτη), διαχωρισμός προθήματος (υπέρ-εγώ). Χρησιμοποιείται επίσης για να δηλώσει το διάστημα μεταξύ δυο ορίων, για να δηλώσει διάζευξη, για να ενώσει στοιχεία ίδιας κατηγορίας που χρησιμοποιούνται σε άμεση συνέχεια χωρίς να συνδέονται παρατακτικά, σε φραστικά ονόματα του τύπου όνομα + όνομα (π.χ. παιδί-θαύμα), σε κείμενα για τη γλώσσα για να δηλωθεί ότι το παρατιθέμενο στοιχείο αποτελεί μέρος της λέξης (π.χ. Το -εξ ήταν η πιο συχνή κατάληξη στις επωνυμίες εταιρειών κατά τη δεκαετία του ’70.)

• ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ : Αυτούσια μεταφορά λόγου, γνωμικά – ρήσεις, τίτλοι έργων, ονομασία, όρος, μεταφορά, νεολογισμοί – λόγιες λέξεις – αργκό, έμφαση, ειρωνεία, αμφισβήτηση, αποστασιοποίηση του γράφοντα από τα γραφόμενα, σχολιασμός της σημασίας μιας λέξης ή φράσης, επωνυμίες.

• ΑΠΟΣΙΩΠΗΤΙΚΑ : Προβληματισμός, αποσιώπηση μέρους του μηνύματος, παράλειψη ομοειδών όρων, ειρωνεία, συγκίνηση, επιφύλαξη, δισταγμός, απειλή, έκπληξη, στιγμιαία παύση για να κεντριστεί η προσοχή του αναγνώστη, υπονοούμενο για να δηλώσει απρόσμενη μεταβολή στην εξέλιξη του νοήματος. Σε αυτή τη χρήση καταφεύγει όταν θέλει να τονίσει την υπερβολή ή να δημιουργήσει ένα κωμικό αποτέλεσμα. Σε αυτήν την περίπτωση, βάζει αποσιωπητικά πριν από τη λέξη που προξενεί αυτήν την απρόσμενη μεταβολή. (π.χ. Οι πορτοκαλιές πινακίδες έγιναν… μαύρες.)

• ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ : Χρησιμοποιείται σε ευθείες και σε ρητορικές ερωτήσεις, σε αντικατάσταση ενός στοιχείου του μηνύματος που είναι άγνωστο (π.χ. Ο Ηράκλειτος (640-; π.Χ.) πέρασε τη ζωή του στην Έφεσο.)

Απορία, προβληματισμός, αγανάκτηση, αποδοκιμασία, προτροπή, ευαισθητοποίηση. Εντός παρένθεσης : ειρωνεία, αμφισβήτηση, αβεβαιότητα του συντάκτη για ένα στοιχείο του μηνύματος. Στα ρητορικά ερωτήματα : έντονη άρνηση ή έντονη κατάφαση.

• ΘΑΥΜΑΣΤΙΚΟ : Χρησιμοποιείται σε προστακτικές, κατά την προσφώνηση προσώπων, για να δώσει έμφαση, σε επιφωνήματα ή σε επιφωνηματικές πράξεις. Φανερώνει θαυμασμό, έκπληξη, χαρά, ενθουσιασμό, ενθάρρυνση, έντονη προτροπή, αποδοκιμασία, προσταγή, ειρωνεία, σαρκασμό, απορία. Εντός παρένθεσης : έκπληξη, αμφισβήτηση.