Μάθημα : ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΓΕΛ

ΠΡΟΘΕΣΗ ΠΟΜΠΟΥ

1. Να εξηγήσει

Στο να εξηγήσει ο πομπός συμβάλλουν αδιακρίτως όλοι οι τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

• Γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα
• Λόγος μικροπερίοδος, παρατακτική σύνδεση προτάσεων, ασύνδετο σχήμα
• Απλό, καθημερινό λεξιλόγιο
• Πλήθος διαρθρωτικών λέξεων που δηλώνουν επεξήγηση – διασάφηση
• Ερωταπαντήσεις
• Σχήματα λόγου, αναλογίες
• Αυξημένη χρήση επεξηγηματικών παρενθέσεων και διπλής παύλας
• Ενεργητική σύνταξη
• Ρηματική διατύπωση
• Περιγραφή
• Ύφος : Άμεσο, απλό, αναλυτικό, ακριβές
• Τρόποι πειθούς

α) Επίκληση στη λογική με λογικά επιχειρήματα και πλήθος τεκμηρίων

2. Να ευαισθητοποιήσει το κοινό

Στην ευαισθητοποίηση του κοινού συμβάλλει κυρίως η ανάπτυξη της παραγράφου με τη μέθοδο της αναλογίας, της σύγκρισης – αντίθεσης, του αιτίου – αποτελέσματος και των παραδειγμάτων

• Γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα
• Ποιητική λειτουργία της γλώσσας
• Δεοντική τροπικότητα (ευχή, δεοντολογική διατύπωση)
• Ευθύς λόγος
• Αναφωνήσεις, αποστροφή στο δέκτη, επιφωνήματα
• α΄ πληθυντικό πρόσωπο και β΄ πρόσωπο ενικού και πληθυντικού αριθμού
• Προστακτική και Υποτακτική έγκλιση
• Ενεστώτας
• Χρήση λέξεων με ιδεολογική ή συναισθηματική φόρτιση
• Χρήση επιθέτων / επιρρημάτων
• Χρήση υποκοριστικών – μεγεθυντικών
• Λόγιο ή λαϊκό λεξιλόγιο, χρήση αργκό – ξενισμών
• (Ρητορικές) ερωτήσεις
• Σχολιαστικά σημεία στίξης
• Σχήματα λόγου (επαναλήψεις, υπερβολές, παρομοιώσεις, μεταφορές κ.ά.)
• Ομοιοτέλευτο – παρηχήσεις
• Συνεχείς αρνήσεις (δεν… δεν… ούτε… ούτε…)
• Μεταφορικός κι εικονοπλαστικός λόγος
• Μικροπερίοδος λόγος, ασύνδετο, πολυσύνδετο σχήμα
• Αφήγηση, περιγραφή, χιούμορ, ειρωνεία
• Ύφος : Δραματικό, ειρωνικό, σαρκαστικό, διδακτικό, λυρικό, προτρεπτικό
• Τρόποι πειθούς

α) (κυρίως) Επίκληση στο συναίσθημα

3. Να επικοινωνήσει με το κοινό

Στο να επικοινωνήσει ο πομπός με το κοινό συμβάλλει κυρίως η ανάπτυξη της παραγράφου με τη μέθοδο της αναλογίας και των παραδειγμάτων

• Γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα
• Ποιητική λειτουργία της γλώσσας
• Δεοντική τροπικότητα (ευχή, δεοντολογική διατύπωση)
• Ευθύς λόγος
• Αναφωνήσεις, αποστροφή στο δέκτη, επιφωνήματα
• α΄ και β΄ πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού
• Προστακτική και Υποτακτική έγκλιση
• Χρήση λέξεων με ιδεολογική ή συναισθηματική φόρτιση
• Λόγιο ή λαϊκό λεξιλόγιο, χρήση αργκό – ξενισμών
• (Ρητορικές) ερωτήσεις
• Σχολιαστικά σημεία στίξης
• Σχήματα λόγου (επαναλήψεις, υπερβολές, παρομοιώσεις, μεταφορές κ.ά.)
• Μεταφορικός κι εικονοπλαστικός λόγος
• Μικροπερίοδος λόγος, παρατακτική σύνταξη, ασύνδετο, πολυσύνδετο σχήμα
• Ρηματική διατύπωση, Ενεργητική φωνή
• Στοιχεία προφορικότητας – Χιούμορ - Ειρωνεία
• Ύφος : Άμεσο, οικείο, απλό - λιτό, ειρωνικό, σαρκαστικό, διδακτικό, προτρεπτικό
• Τρόποι πειθούς

α) Επίκληση στο συναίσθημα

4. Να επικρίνει / να καταγγείλει

Στο να καταγγείλει ο πομπός συμβάλλει κυρίως η ανάπτυξη της παραγράφου με τη μέθοδο του αιτίου – αποτελέσματος και των παραδειγμάτων

• Γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα
• Συναισθηματικά και ιδεολογικά φορτισμένες λέξεις (κυρίως επίθετα κι επιρρήματα)
• Λόγος κοφτός, μικροπερίοδος
• Ρητορικές ερωτήσεις
• Σχήματα λόγου
• Σχολιαστικά σημεία στίξης
• Ενεργητική σύνταξη (για έμφαση στο υποκείμενο που επικρίνεται)
• Στοιχεία προφορικότητας – Σαρκασμού - Ειρωνείας
• Ύφος : Άμεσο, επικριτικό, ειρωνικό, σαρκαστικό, θεατρικό
• Τρόποι πειθούς

α) Επίκληση στο συναίσθημα

β) Επίκληση στο ήθος του πομπού / επίθεση στο ήθος του αντιπάλου

5. Να πείσει το κοινό

Στο να πείσει ο πομπός το κοινό συμβάλλει κυρίως η ανάπτυξη της παραγράφου με τη μέθοδο της αιτιολόγησης, του αιτίου – αποτελέσματος και των παραδειγμάτων

• Γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα

(Ισχύουν όσα αναφέρονται για τη βεβαιότητα του πομπού)

• Ύφος : Επίσημο, ουδέτερο, τυπικό, αντικειμενικό
• Τρόποι πειθούς

α) (κυρίως) Επίκληση στη λογική με επιχειρήματα και τεκμήρια

ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ / ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Ο συντάκτης επιλέγει την εκάστοτε διατύπωση ανάλογα με την ιδιότητά του, την πρόθεσή του, το θέμα που πραγματεύεται, την επικοινωνιακή περίσταση

ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

• Ρήματα σε οριστική έγκλιση
• Φράσεις με τις οποίες δηλώνει, ισχυρίζεται και, γενικά, αναλαμβάνει την ευθύνη για την αλήθεια του περιεχομένου της πρότασης που εκφωνεί ή δεσμεύεται : συμφωνώ/διαφωνώ, αποδέχομαι, βεβαιώνω, πιστοποιώ
• Ρήματα δεοντολογικού περιεχομένου : πρέπει, οφείλει, επιβάλλεται κ.ά.
• Εμφατική διατύπωση : όσο το δυνατόν περισσότερο, σε καμία περίπτωση, όχι μόνο… αλλά ούτε / αλλά και…, τόσο πολύ κ.ά.
• Επιρρήματα : πάντα, ασφαλώς, βέβαια, σίγουρα, αναντίρρητα, αναμφίβολα, διαρκώς, αιωνίως, σαφέστατα, απολύτως κ.ά.
• Λέξεις που δηλώνουν μια έννοια που δεν επιδέχεται διαβάθμιση, μια απόλυτη έννοια, π.χ. αμετάβλητος, σταθερός, αδύναμος, ισχυρός κ.ά.
• Βεβαιωτικές εκφράσεις : το γεγονός ότι…, είναι σαφές ότι…, το βέβαιο είναι…, είναι γνωστό…, όλοι συμφωνούν ότι…, είναι αυτονόητο ότι… κ.ά.
• Χρήση λογικών επιχειρημάτων με τα οποία αποδεικνύει τις θέσεις του και, επομένως, τη βεβαιότητά του για την ισχύ τους.
• Χρήση παραδειγμάτων, γεγονότων, ερευνητικών δεδομένων που ενισχύουν τις θέσεις του γράφοντος και, παράλληλα, μαρτυρούν τη βεβαιότητά του γι’ αυτές.
• Αντωνυμίες που αυξάνουν την απολυτότητα του συντάκτη : καθένας, κανένας, όλοι κ.ά.
• Ρητορικές ερωτήσεις που εκφράζουν έντονη άρνηση ή έντονη κατάφαση.
• α΄ πληθυντικό πρόσωπο, για να δηλωθεί ότι η άποψη που εκφράζεται είναι συλλογική κι, επομένως, κάτι που πραγματικά συμβαίνει.
• γ΄ ενικό και πληθυντικό πρόσωπο, για να προσδοθεί αντικειμενικότητα στην πληροφορία / θέση και, έτσι, να παρουσιαστεί ως κάτι που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση.

Βεβαιωτικές διατυπώσεις συνηθίζονται :

1. στον επιστημονικό λόγο ως απότοκο της κατάρτισης του πομπού, με τη συνοδεία τεκμηρίων
2. στον πολιτικό λόγο ως αποτέλεσμα της πρόθεσης του πομπού να εγγυηθεί για την αλήθεια των λεγομένων του και να αποσπάσει ψήφους
3. στο διαφημιστικό λόγο ως απόρροια της πρόθεσης του πομπού να πείσει για την αξιοπιστία του διαφημιζόμενου προϊόντος.

ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Ρήματα σε δυνητική οριστική, για να δηλωθεί η πιθανότητα, η δυνατότητα, η αβεβαιότητα : θα μπορούσε, θα ήταν δυνατόν, μπορεί να κ.ά.

• Ρήματα σε υποτακτική, η οποία αναφέρεται στο μέλλον κι επομένως έχει πιθανολογικό χαρακτήρα.
• Ρήματα σε οριστική μέλλοντα, που έχει πιθανολογικό χαρακτήρα.
• Επιρρήματα : ίσως, ενδεχομένως, πιθανώς κ.ά.
• Φράσεις : είναι πιθανό, είναι ενδεχόμενο, δεν είναι απίθανο κ.ά.
• Ερωτήσεις μερικής άγνοιας που εκφράζουν τον προβληματισμό και την απορία του συντάκτη και δηλώνουν μικρό βαθμό βεβαιότητας, π.χ. Ποιος ξέρει, άραγε, πού θα οδηγηθεί η χώρα;
• Υποθετικές προτάσεις, που εκφράζουν προϋπόθεση.

Συχνά στον επιστημονικό λόγο ο πομπός εκφράζεται με πιθανολογική διατύπωση, περιορίζοντας τη βεβαιότητά του. Αυτό είναι απότοκο αφενός της βαθιάς πεποίθησης ενός επιστήμονα ότι η γνώση είναι ανεξάντλητη και οι ανατροπές των δεδομένων πιθανές κι αφετέρου της μετριοπάθειας και του αντιδογματισμού που τον διακατέχει.

ΤΡΟΠΙΚΟΤΗΤΕΣ

Οι τροπικότητες αφορούν τη στάση του ομιλητή απέναντι στο περιεχόμενο της πρότασης που εκφωνεί. Διακρίνονται στην επιστημική, που αφορά τον βαθμό βεβαιότητας του ομιλητή και στη δεοντική, που αφορά το βαθμό αναγκαιότητας να συμβεί αυτό για το οποίο γίνεται λόγος. Οι τροπικότητες δηλώνονται στο γραπτό λόγο με πλήθος γραμματικών στοιχείων και παρουσιάζουν διαβαθμίσεις.

Επιστημική τροπικότητα

Υπόθεση : - να + υποτακτική, π.χ. Να μου δίνατε μια ευκαιρία, και θα βλέπατε.

• Αν/ εάν/ άμα / έτσι και / ας + οριστική, π.χ. Ας είχα μια ευκαιρία και θα βλέπατε.
• Υποθέτω, εικάζω + ειδική πρόταση

Δυνατότητα : - μπορεί / ίσως + υποτακτική

• θα + οριστική (δυνητική διατύπωση)

Πιθανότητα : - πρέπει + υποτακτική, π.χ. Πρέπει να έχει μάθει το συμβάν, γιατί τον είδα νευριασμένο.

• θα + οριστική, π.χ. Θα διψούσε για μάθηση, για να γραφτεί κρυφά στο πανεπιστήμιο.
• Εκφράσεις ή επιρρήματα δηλωτικά πιθανότητας (ίσως, μάλλον, ενδεχομένως, πιθανόν)

Βεβαιότητα : - απλή οριστική (εκτός των μελλοντικών χρόνων)

• Εκφράσεις ή επιρρήματα βεβαιότητας (είναι βέβαιο / σίγουρο, ασφαλώς, βεβαίως, σίγουρα)

Δεοντική τροπικότητα

Επιθυμία : θέλω, επιθυμώ, ελπίζω + υποτακτική (δευτ. βουλητική πρόταση)

Ευχή : - απλή υποτακτική, π.χ. Ας βοηθήσει λίγο κι αυτός!

• Εκφράσεις ευχής (όχι προσταγής)
• Ας, να, μακάρι, που + υποτακτική
• Ελπίζω, εύχομαι να + υποτακτική

Πρόθεση : ρήματα δηλωτικά πρόθεσης (σκοπεύω να, στοχεύω να, προτίθεμαι να, λέω να, σχεδιάζω να, έχω την πρόθεση να) + υποτακτική

Υποχρέωση (δεοντολογική διατύπωση) : - δεοντολογικές εκφράσεις, είναι ανάγκη, είναι υποχρεωμένος, οφείλει, έχει χρέος… + υποτακτική

• Απρόσωπο ρήμα πρέπει

Προστακτική

ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ

Οι εγκλίσεις είναι διαφορετικοί τύποι του ρήματος, που παρουσιάζουν το περιεχόμενο μιας πρότασης ως πραγματικό ή ως επιθυμητό. Είναι η Οριστική, η Υποτακτική και η Προστακτική.

Η Οριστική δηλώνει :

• Το πραγματικό, το βέβαιο (με εξαίρεση την οριστική μελλοντικών χρόνων)
• Το δυνατό (δυνητική οριστική, θα + Παρατατικός)
• Το πιθανό
• Ευχή (που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, μακάρι + Παρατατικός / Υπερσυντέλικος)
• Παράκληση

Με τη σημασία της βεβαιότητας η οριστική συνηθίζεται στα επιστημονικά κείμενα, όταν ο πομπός αναφέρεται σε αδιαμφισβήτητα δεδομένα, και στα άρθρα, όταν παρουσιάζονται αδιάψευστες πληροφορίες.

Η Υποτακτική φανερώνει :

• Το πιθανό
• Το επιθυμητό
• Προτροπή ή αποτροπή (=> ύφος προτρεπτικό / συμβουλευτικό)
• Συγκατάθεση
• Ευχή
• Το δυνατό (δυνητική υποτακτική)
• Απορία (απορηματική υποτακτική, που προκαλεί προβληματισμό)
• Προσταγή ή απαγόρευση (όταν συνοδεύεται από άρνηση)
• Παράκληση (ευαισθητοποιεί)

Συνηθίζεται σε κείμενα με διδακτικό, συμβουλευτικό περιεχόμενο, στο κειμενικό είδος των οδηγιών (κυρίως στις μη διαδικαστικές) και στον κειμενικό τύπο της επιστολής και της ομιλίας, όταν εκφράζεται επιθυμία του πομπού και παροτρύνεται ο δέκτης σε δράση.

Η Προστακτική δηλώνει :

• Προσταγή, απαίτηση
• Προτροπή (=> ύφος προτρεπτικό / συμβουλευτικό)
• Ευχή
• Παράκληση (ευαισθητοποιεί)
• Απαγόρευση
• Έντονη ενέργεια (π.χ. λέγε λέγε, τον έπεισαν να τους ακολουθήσει)

Συνηθίζεται σε κείμενα με διδακτικό, συμβουλευτικό περιεχόμενο, στο κειμενικό είδος των οδηγιών και στον κειμενικό τύπο της επιστολής και της ομιλίας, όταν εκφράζεται επιθυμία του πομπού και παροτρύνεται ο δέκτης σε δράση.

ΡΗΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Η επιλογή του ρηματικού προσώπου αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην επικοινωνία, καθώς επηρεάζει άμεσα την ερμηνεία και την πρόσληψη του μηνύματος.

Α΄ ενικό : Χρησιμοποιείται κυρίως σε ημερολόγια, στοχαστικά δοκίμια, άρθρα γνώμης, επιστολές, απομνημονεύματα κ.ά.

Δηλώνει : - Αμεσότητα, οικειότητα, παραστατικότητα στο λόγο

• Κατάθεση προσωπικών θέσεων, απόψεων. Προσδίδει στο κείμενο μια μορφή μαρτυρίας
• Βιωματικός, προσωπικός, εξομολογητικός τόνος, έντονος υποκειμενισμός
• Διάθεση συνομιλίας / σχέση εμπιστοσύνης με τον δέκτη
• Εναργής παρουσίαση σκέψεων
• Προκαλεί συναισθηματική φόρτιση στο δέκτη (επίκληση στο συναίσθημα).
• Ανάδειξη της προσωπικότητας του πομπού
• Στοχαστικό ύφος

Προσοχή : Η εκτεταμένη χρήση του α’ ρηματικού προσώπου, ενδέχεται, να δηλώνει εγωκεντρισμό, εγωπάθεια και αλαζονεία.

Α’ πληθυντικό :

Όταν ο πομπός χρησιμοποιεί α΄ πληθυντικό πρόσωπο :

• Προσδίδει καθολικότητα στις απόψεις του και αμεσότητα
• Αποπνέει συλλογικότητα, καθώς εντάσσει τον πομπό στο σύνολο, σε συγκεκριμένη ομάδα ατόμων με κοινή ιδιότητα ή κοινά ενδιαφέροντα
• Μοιράζεται κοινή οπτική γωνία με τον δέκτη και δημιουργείται αίσθηση οικειότητας
• Αναπτύσσει στον δέκτη ένα αίσθημα συλλογικής ευθύνης, τον παρακινεί για ανάληψη δράσης, τον ευαισθητοποιεί, καθώς του ασκεί συναισθηματική επίδραση
• Καθιστά ευκολότερη την παραδοχή ενός γεγονότος από τον δέκτη
• Τονίζεται η ανάγκη για δραστηριοποίηση των αρμόδιων φορέων

Β’ ενικό : Χρησιμοποιείται σε φιλικά γράμματα και επιστολές

• Προσδίδει αμεσότητα, παραστατικότητα και οικειότητα στον λόγο, αφού ο πομπός απευθύνεται άμεσα στον δέκτη
• Προσδίδει διαλογικό χαρακτήρα στο λόγο, προφορικότητα, θεατρικότητα
• Ο τόνος γίνεται οικείος και φιλικός
• Ενδέχεται να δηλώνει την παραινετική / συμβουλευτική διάθεσή του προς τον δέκτη
• Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη
• Με ρήματα σε υποτακτική ή σε προστακτική λειτουργεί προτρεπτικά. Έχουμε συμβουλευτικό ύφος, διδακτισμό
• Σε ερωτηματικές προτάσεις προβληματίζει το δέκτη
• Κάποιες φορές αντικαθιστά το α΄ ή το γ΄ ενικό, οπότε από προσωπικά βιώματα ο πομπός καταλήγει σε καθολικές απόψεις

Β’ πληθυντικό : Χρησιμοποιείται σε συνεντεύξεις, ομιλίες και επιστολές

Όταν ο πομπός χρησιμοποιεί β΄ πληθυντικό πρόσωπο :

• Προσδίδει αμεσότητα και οικειότητα στο λόγο.
• Προσδίδει διαλογικό χαρακτήρα στο λόγο.
• Ο τόνος γίνεται οικείος και φιλικός.
• Το ύφος και ο λόγος αποκτούν θεατρικότητα, παραστατικότητα, δραματικότητα.
• Ο πομπός δημιουργεί έναν τεχνητό αγωγό επικοινωνίας με τον ή τους δέκτες του. Απευθύνεται άμεσα σ’ αυτούς, είναι σαν να συνομιλεί μαζί τους και έτσι πετυχαίνει να τους καταστήσει συμμέτοχους στο θέμα που αναπτύσσει, περνώντας τους με τον πιο άμεσο τρόπο το μήνυμα του.
• Πληθυντικός ευγενείας, όταν απευθυνόμαστε σε άτομα μεγαλύτερα ηλικιακά ή ανώτερης κοινωνικής τάξης / επαγγελματικής θέσης.

Γ’ Ενικό: Χρησιμοποιείται κυρίως σε αποδεικτικά δοκίμια, άρθρα, επιφυλλίδες, βιβλιοκριτικές

• Αντικειμενικότητα: Η χρήση του γ’ ενικού προσδίδει στο μήνυμα αντικειμενικότητα, αμεροληψία και ουδετερότητα, καθώς ο ομιλητής δεν εμπλέκει άμεσα τον εαυτό του ή τον δέκτη.
• Απρόσωπο και Ουδέτερο Ύφος: Η υιοθέτηση του γ’ ενικού καθιστά το ύφος απρόσωπο και ουδέτερο, ιδανικό για την παρουσίαση γεγονότων, δεδομένων ή επιστημονικών πληροφοριών.
• Γενική Αποδοχή: Η χρήση του γ’ ενικού μπορεί να παρουσιάσει τις απόψεις του ομιλητή ως γενικά αποδεκτές, καθώς αποστασιοποιείται από προσωπικές εμπειρίες ή σκέψεις.
• Σοβαρό ύφος
• 
  
  
  

Γ’ Πληθυντικό:

Ενίσχυση Αντικειμενικότητας: Η χρήση του γ’ πληθυντικού ενισχύει την αίσθηση αντικειμενικότητας, καθώς ο ομιλητής μιλάει για μια γενική κατηγορία ανθρώπων ή πραγμάτων.

Παράδειγμα:

“Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί σοβαρή απειλή.”

Ευρύτερη Εφαρμογή: Η υιοθέτηση του γ’ πληθυντικού επιτρέπει στον ομιλητή να εφαρμόσει τις ιδέες του σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, λαμβάνοντας υπόψη διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Παράδειγμα:

“Η τέχνη μπορεί να εκφράσει ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων και ιδεών.”

Ακαδημαϊκός Τόνος: Η χρήση του γ’ πληθυντικού συναντάται συχνά σε ακαδημαϊκά κείμενα, προσδίδοντας τους έναν επιστημονικό και ουδέτερο τόνο.

ΠΗΓΗ : "ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ"