Γλωσσικές επιλογές

Χαρακτηρισμός ύφους

1.                  Ανάλογα με τη σύνδεση των προτάσεων

παρατακτική σύνδεση / βραχυπερίοδος λόγος / ασύνδετο-πολυσύνδετο / συνειρμική οργάνωση / παρεκβάσεις

απλό, κατανοητό, χαλαρό, απότομο, ζωηρό, κοφτό, πλαδαρό

υποτακτική, διαδοχική υπόταξη / μακροπερίοδος λόγος / σύνθετα και πολλά νοήματα

σύνθετο, πυκνό, δυσνόητο

2.                  Ανάλογα με το λεξιλόγιο

λόγιο / ειδικό / επιστημονικό / προτίμηση σε ονοματικά σύνολα / εκφραστική ακρίβεια / παθητική σύνταξη / γ´ ρηματικά πρόσωπα / αναφορική ή δηλωτική χρήση της γλώσσας / περιγραφή εννοιών / επιχειρήματα-τεκμήρια

λόγιο, τυπικό, επίσημο, ουδέτερο, αντικειμενικό, απρόσωπο, επιστημονικό, σοβαρό

απλό / λαϊκό / λέξεις του προφορικού λόγου / ανάμικτοι τύποι / ιδιωματικοί τύποι / ενεργητική σύνταξη / αναφορική/λογική χρήση της γλώσσας / απουσία περίτεχνων εκφραστικών μέσων

απλό, λαϊκό, λιτό, απέριττο, φυσικό, οικείο

εξεζητημένες λέξεις / σπάνιες λέξεις / περίπλοκη σύνταξη / ρητορισμός / μεγαλοστομία / λεκτικός πληθωρισμός

εξεζητημένο, στομφώδες, επιτηδευμένο, περίπλοκο

προτρεπτική υποτακτική / προστακτική / β´ ρηματικό πρόσωπο / α´ ρηματικό πρόσωπο

διδακτικό, συμβουλευτικό, προτρεπτικό, εξομολογητικός τόνος

3.                  Ανάλογα με τα σχήματα λόγου και τον σχολιαστικό χαρακτήρα της στίξης

Ποιητική ή συγκινησιακή χρήση της γλώσσας / ευθύς λόγος / διάλογος / λογοτεχνικές εκφράσεις, / μεταφορικός/εικονοπλαστικός λόγος / παραδείγματα / σχήματα λόγου (παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, ασύνδετο, καλολογικά επίθετα κ.λπ.) / σχολιαστικά σημεία στίξης / στίχοι ποιητών / συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις / χιούμορ / ειρωνεία

ζωντανό, άμεσο, οικείο, παραστατικό, λυρικό, υποβλητικό, στοχαστικό, ειρωνικό

4.                  Ανάλογα με τη διάθεση και τον σκοπό του συγγραφέα

Όταν π.χ. ειρωνεύεται, χρησιμοποιεί χιούμορ,  προτρέπει, ενημερώνει, εμβαθύνει σε προβλήματα ή έχει απολογητική διάθεση

ειρωνικό, απαισιόδοξο, στοχαστικό, αποδοκιμαστικό, εύθυμο, σοβαρό, οικείο, φιλικό, διδακτικό, προτρεπτικό, συμβουλευτικό, ενημερωτικό, πληροφοριακό, εξομολογητικό

Λόγιες λέξεις

Επιστημονικά / φιλοσοφικά κείμενα, άρθρα με σοβαρό, επίσημο ή και επικριτικό / σαρκαστικό ύφος, κριτικές

Σοβαρότητα / επισημότητα θέματος, κύρος στα αναγραφόμενα, ανάδειξη υψηλού επιπέδου μόρφωσης του πομπού, συνθετότητα νοημάτων, ύφος σοβαρό και τυπικό ή (ορισμένες φορές) ειρωνικό και πομπώδες για έκφραση συναισθημάτων

Καθημερινό/ λαϊκό λεξιλόγιο

Άρθρα, συνεντεύξεις, φιλικές ομιλίες, ημερολόγια

Λόγος άμεσος, προφορικός, οικείος, αυθόρμητος, απλός, εύληπτος. Εκφράζει το λαϊκό αίσθημα. Έντονη διάθεση επικοινωνίας. Συναισθηματική επίδραση στο δέκτη.

Ξενισμοί/ αργκό

Άρθρα, blog, επιστημονικά κείμενα (διεθνή ορολογία)

Λόγος άμεσος, προφορικός, οικείος. Συναισθηματική επίδραση στο δέκτη. Λόγος ζωντανός με υφολογική ποικιλία. Αίσθημα μοντέρνου, σύγχρονου. Βρίσκει ανταπόκριση στο νεανικό κοινό. Έντονη διάθεση επικοινωνίας. Αίσθημα οικουμενικότητας.

Ιδιωματικές φράσεις

Λογοτεχνικά κείμενα, άρθρα

Λόγος άμεσος, προφορικός, οικείος, αυθόρμητος. Εκφράζει το λαϊκό αίσθημα. Εύθυμη , χιουμοριστική διάθεση. Συμβάλλουν στην ανάδειξη των χαρακτηριστικών ενός τόπου, μιας ομάδας ανθρώπων. Υφολογική ποικιλία. Συναισθηματική επίδραση στο δέκτη.

Ειδικό λεξιλόγιο

Επιστημονικά κείμενα (μελέτες, πραγματείες), αποδεικτικά δοκίμια, επιφυλλίδες

Λόγος επίσημος, σοβαρός, ακριβής, αντικειμενικός. Ύφος επιστημονικό. Προσδίδει κύρος κι αξιοπιστία. Αναδεικνύει την κατάρτιση του πομπού. Κερδίζει την εμπιστοσύνη του αναγνώστη. Θεματική εστίαση σε συγκεκριμένο/ εξειδικευμένο χώρο.

Λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες

Άρθρα γνώμης, δοκίμια, συνεντεύξεις

Έντονη διάθεση επικοινωνίας. Ύφος λυρικό, ζωντανό, παραστατικό, άμεσο / (κάποτε) δραματικό, ειρωνικό, σαρκαστικό. Υποκειμενισμός, λόγος αξιολογικός. Μετάδοση των συναισθημάτων του πομπού. Συναισθηματική ταύτιση, προβληματισμός, ευαισθητοποίηση του αναγνώστη.

Ουσιαστικά

Απόδοση αφηρημένων καθολικών εννοιών, λόγος επίσημος, πυκνός, σύνθετος, γενικόλογος. Απαντάται σε κείμενα επιχειρηματολογίας και εξήγησης.

Ρήματα

Απρόσωπα ρήματα

Λόγος ακριβής, συγκεκριμένος, εύληπτος, άμεσος, δραστικός, αναλυτικός.  Είθισται σε περιστάσεις επικοινωνίας με έντονο το προφορικό στοιχείο.

Ύφος απρόσωπο, σοβαρό, επίσημο, αντικειμενικό, διατύπωση απόψεων καθολικά αποδεκτών ή έντονης δεοντολογίας. Ο λόγος απευθύνεται σε όλους στη συγχρονία και στη διαχρονία. Απαντάται σε δοκίμια, επιστημονικά κείμενα, άρθρα, κείμενα επιχειρηματολογίας και εξήγησης.

Επίθετα

Ανάδειξη των ιδιοτήτων πραγμάτων, προσώπων, καταστάσεων (περιγραφικά επίθετα) κι έκφραση της στάσης του πομπού απέναντι σε αυτά (αξιολογικά επίθετα). Ύφος γλαφυρό. Επικρατούν σε περιγραφικά κείμενα.

Επιρρήματα

Προσδιορίζουν, διευκρινίζουν το είδος της σχέσης που περιγράφεται, τροποποιούν σημασιολογικά τα ρήματα, προσθέτουν πληροφορίες και, όταν λειτουργούν ως κειμενικοί δείκτες, νοηματοδοτούν ανάλογα την πρόταση στην οποία εντάσσονται. Απαντούν σε όλα τα κειμενικά είδη.

- Έμφαση στην πληροφορία, στο μήνυμα.

- Η γλώσσα λειτουργεί με λογικό τρόπο και το μήνυμα σχετίζεται με την κοινή αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο.

- Απευθύνεται στη λογική του δέκτη.

- Αντικειμενική και ρεαλιστική προσέγγιση του θέματος

- Ακρίβεια και σαφήνεια στην έκφραση.

- Σκοπός του πομπού είναι η πληροφόρηση, η ενημέρωση, η ανάδειξη της σοβαρότητας του θέματος.

-Ύφος επίσημο, σοβαρό.

- Το μήνυμα έχει συνειρμική σημασία και συναισθηματικές αποχρώσεις (έκφραση συναισθημάτων - επίκληση στο συναίσθημα).

- Σκοπός του πομπού είναι να προσελκύσει το δέκτη, να τον ευαισθητοποιήσει, να κατακρίνει, να προσφέρει αισθητική απόλαυση.

- Έμφαση δίνεται στη μορφή του μηνύματος και λιγότερο η πληροφορία που φέρει το μήνυμα.

- Πολυσημία, συμβολική χρήση της γλώσσας.

- Υποκειμενική, συναισθηματική προσέγγιση του θέματος.

- Δίνει ζωντάνια, παραστατικότητα.

- Ύφος λογοτεχνικό, ζωηρό, γλαφυρό.