Μάθημα : ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΓΕΛ

Τα σχήματα λόγου αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της γλωσσικής επικοινωνίας, καθώς συνιστούν ένα πλούσιο εργαλείο για τη διαμόρφωση του λόγου και την επίτευξη συγκεκριμένων επικοινωνιακών στόχων. 

Τα συνηθέστερα σχήματα λόγου : 

Αλληγορία:

Ορισμός: Η αλληγορία είναι μια φράση ή μια ιστορία που έχει μεταφορική χροιά και κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που δηλώνουν οι λέξεις της. Χρησιμοποιεί πραγματικά στοιχεία για να αναπαραστήσει μια αφηρημένη έννοια ή μια ηθική διδασκαλία.

Παράδειγμα: Το μυθιστόρημα “Η φάρμα των ζώων” του Τζορτζ Όργουελ, χρησιμοποιεί ζώα για να συμβολίσει την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.

Με τη χρήση της αλληγορίας, η οποία συνιστά μια ιδιαίτερα διαδεδομένη συγγραφική τεχνική, ο δημιουργός επιδιώκει να αποκρύψει το πραγματικό νόημα των όσων καταγράφει, ώστε να μη γίνεται αυτό κατανοητό με μια πρώτη, επιφανειακή ανάγνωση. Μέσω, λοιπόν, της προσπάθειας που απαιτείται από τη μεριά του αναγνώστη για να επιτευχθεί η αποκάλυψη του πραγματικού νοήματος, γίνεται εφικτή η εναργέστερη παρουσίαση των ιδεών του δημιουργού και η πρόκληση διαρκέστερης εντύπωσης στη σκέψη του αναγνώστη.  
Παράδειγμα:
«Aπό την Φαντασίαν έως εις το Xαρτί. Eίναι δύσκολον πέρασμα, είναι επικίνδυνος θάλασσα. H απόστασις φαίνεται μικρά κατά πρώτην όψιν, και εν τοσούτω πόσον μακρόν ταξίδι είναι, και πόσον επιζήμιον ενίοτε δια τα πλοία τα οποία το επιχειρούν. H πρώτη ζημία προέρχεται εκ της λίαν ευθραύστου φύσεως των εμπορευμάτων τα οποία μεταφέρουν τα πλοία. […]»
Κωνσταντίνος Καβάφης, «Τα πλοία»
[Στην αλληγορία του Καβάφη οι ποιητικές ιδέες παρουσιάζονται ως πολύτιμα, αλλά άκρως εύθραυστα εμπορεύματα, τα οποία κατά τη μεταφορά τους ζημιώνονται ή και καταστρέφονται πολύ εύκολα.]

Αναδίπλωση (– Παλιλλογία):

Ορισμός: Η αναδίπλωση (ή παλιλλογία) μπορεί να περιγραφεί ως η επανάληψη μίας λέξης ή μίας μικρής φράσης άμεσα μετά την πρώτη της χρήση. Συνήθως, η επανάληψη συνοδεύεται από προσθήκη ενός εμπρόθετου προσδιορισμού.

Παράδειγμα: “Μίλαγε και μίλαγε χωρίς σταματημό”

Η αναδίπλωση αποσκοπεί στο να προβάλει με ιδιαίτερη ένταση και έμφαση την επαναλαμβανόμενη έννοια. Στα ποιητικά, όμως, κείμενα, η έννοια της αναδίπλωσης λειτουργεί και με έναν ευρύτερο, πιο ελεύθερο και πολύ πιο ουσιαστικό τρόπο.
     Για παράδειγμα στο ποίημα του Σεφέρη «Ελένη», διαβάζουμε τα εξής:
Δακρυσμένο πουλί, στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη
που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,
άραξα μοναχός μ’ αυτό το παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν
τον παλιό δόλο των θεών,
αν είναι αλήθεια πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια...
     Σε αυτό το απόσπασμα ο εκφραστικός τρόπος της αναδίπλωσης χρησιμοποιείται και αξιοποιείται με έναν πολύ πιο ελεύθερο τρόπο. Συγκεκριμένα ο ποιητής χρησιμοποιεί και επαναλαμβάνει τρεις φορές την ίδια έκφραση (αν είναι αλήθεια) στην αρχή ισάριθμων στίχων. Με την τριπλή αυτή αναδίπλωση ο ποιητής θέτει εμφατικά, δηλαδή με ιδιαίτερη ένταση, το γεγονός ότι και στο μέλλον ο άνθρωπος θα ξαναζήσει την ίδια περιπέτεια ενός μάταιου πολέμου σαν ένας άλλος Τεύκρος.

Ανακόλουθο:

Ορισμός: Το ανακόλουθο είναι η έλλειψη συντακτικής συμφωνίας μεταξύ λέξεων ή φράσεων σε μια πρόταση. Δημιουργείται όταν η σκέψη του ομιλητή ή συγγραφέα αλλάζει ξαφνικά και η πρόταση δεν ολοκληρώνεται σύμφωνα με τους αρχικούς κανόνες γραμματικής.

Παράδειγμα: “Πηγαίνοντας στο σχολείο, είδα τον φίλο μου και χαιρετήσαμε. Ήταν χαρούμενος, που τον είδα.”

 Λειτουργία: Η αξιοποίηση του σχήματος αυτού αποσκοπεί είτε στο να διαφανεί η συναισθηματική ταραχή του προσώπου που μιλά είτε να προταχθεί κάποια λέξη -πιθανώς το υποκείμενο- στο οποίο ο λογοτέχνης θέλει να δώσει έμφαση.

Αντίθεση:

Ορισμός: Η αντίθεση είναι η παράθεση δύο εννοιών, ιδιοτήτων, καταστάσεων, ενεργειών, εικόνων που έχουν ολότελα διαφορετικά γνωρίσματα. Χρησιμοποιείται για να τονιστεί η διαφορά ή η αντίθεση μεταξύ τους και να γίνει η έκφραση πιο έντονη και πειστική.

Παράδειγμα: “Ο πόλεμος και η ειρήνη”, “το φως και το σκοτάδι”, “η χαρά και η θλίψη”

Λειτουργία: Πρόκειται για ένα σχήμα λόγου που αξιοποιείται συχνά, εφόσον επιτρέπει την εναργή παρουσίαση των διαφορών, των αντιθέσεων και των αντιφάσεων στη ζωή των προσώπων. Καταγράφεται, έτσι, το πολυποίκιλο της ζωής που προκαλεί τη συνύπαρξη αντίθετων συναισθημάτων ή καταστάσεων, τα οποία άλλοτε οδηγούνται σε εξισορρόπηση κι άλλοτε επιτείνουν την τραγικότητα της ύπαρξης.

Αποσιώπηση:

Ορισμός: Η αποσιώπηση είναι η διακοπή του λόγου και η παράλειψη όσων θα ακολουθούσαν, ενώ στη θέση τους σημειώνονται τρεις τελείες. Χρησιμοποιείται για να δημιουργηθεί αγωνία, να αφήσει ο αναγνώστης να σκεφτεί μόνος του ή για να τονίσει κάτι που έχει ειπωθεί προηγουμένως.

Παράδειγμα: “Δεν θα πω άλλο… Ας τα αφήσουμε έτσι.”

Λειτουργία: Η χρήση των αποσιωπητικών άλλοτε γίνεται από τον συγγραφέα για να υπαινιχθεί κάτι και να ενισχύσει, έτσι, τη συναισθηματική φόρτιση, κι άλλοτε για να υποδηλώσει διστακτικότητα στην ομιλία του προσώπου, καθώς εκείνο που πρόκειται να πει ή να αποκαλύψει είναι κάτι το απροσδόκητο.

Άρση και Θέση:

Ορισμός: Η άρση και θέση είναι η ρητορική τεχνική στην οποία πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι ή τι δεν συμβαίνει και αμέσως μετά τι είναι ή τι συμβαίνει. Χρησιμοποιείται για έμφαση και για να τονιστεί η αντίθεση.

Παράδειγμα: “Δεν είναι εχθρός μου, αλλά φίλος.”

Λειτουργία: Με την αξιοποίηση του σχήματος αυτού αποδίδεται με έμφαση η αλήθεια για το πρόσωπο ή την κατάσταση. 
Παράδειγμα:
«Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε
στο μάρμαρο ο γλύπτης
κι υπόσχονται οι γοφοί σου
ευγονία αγαλμάτων,
καλή σοδειά ακινησίας.
Για τα δεμένα χέρια σου, πού έχεις
όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,
σε λέω γυναίκα.»
Κική Δημουλά, «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Ασύνδετο:

Ορισμός: Το ασύνδετο είναι η παράλειψη των συνδέσμων που χρειάζονται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων όμοιων όρων ή όμοιων προτάσεων. Χρησιμοποιείται για να δώσει ρυθμό και ζωντάνια στο λόγο και για να τονίσει την ομοιότητα ή την αλληλουχία των εννοιών.

Παράδειγμα: “Ήρθα, είδα, νίκησα.” (Ιούλιος Καίσαρας)

Λειτουργία: Το ασύνδετο σχήμα ενισχύει τη δραστικότητα του λόγου, εφόσον το γοργό πέρασμα από τον έναν όρο στον άλλο του προσδίδει ένταση και ζωντάνια. Με το σχήμα αυτό, συνάμα, ενδέχεται να υποδηλώνεται συναισθηματική φόρτιση του προσώπου που μιλά ή η διάθεση του γράφοντος να πυκνώσει νοηματικά το κείμενό του.

Ειρωνεία:

Ορισμός: Η ειρωνεία είναι η χρήση λέξεων ή φράσεων με προσποίηση που το σημασιολογικό τους περιεχόμενο είναι αντίθετο από αυτό που έχει στο νου του ο ομιλητής. Χρησιμοποιείται για να χλευάσει, να σατιρίσει ή να εκφράσει δυσπιστία.

Παράδειγμα: “Μπράβο σου που ήρθες αργά!” (λέγεται με ειρωνεία σε κάποιον που άργησε)

Είδη ειρωνείας
α) Λεκτική:  Σε αυτό το σχήμα χρησιμοποιούνται με προσποίηση λέξεις ή φράσεις που ωστόσο η χρήση τους υπονοεί την ακριβώς αντίθετη σημασία από την αρχική τους. β) Τραγική: Η ιστορία ενός ήρωα εξελίσσεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ο αναγνώστης του κειμένου (ή ο θεατής μιας παράστασης) να γνωρίζει περισσότερα από τον ίδιο τον ήρωα. Σε αυτό το είδος της ειρωνείας εντάσσεται κι η περίπτωση κατά την οποία τα λεγόμενα του ήρωα ερμηνεύονται με διαφορετικό τρόπο από τον ίδιο -επειδή δεν γνωρίζει ακόμη όλη την αλήθεια- και με διαφορετικό τρόπο από τον αναγνώστη (ή τον θεατή), ο οποίος γνωρίζει περισσότερα από τον ήρωα.
     Λειτουργία: Με το σχήμα της λεκτικής ειρωνείας συνήθως εκφράζεται η αποδοκιμασία ή η αγανάκτηση του ομιλούντος, όπως κι η επιθυμία του να στηλιτεύσει ή να περιπαίξει μια κατάσταση ή ένα πρόσωπο.
Με το σχήμα της τραγικής ειρωνείας ενισχύεται η συμπάθεια των αναγνωστών για τον ήρωα, εφόσον κατανοούν τη δύσκολη κατάσταση στην οποία τον έχει οδηγήσει η άγνοιά του για την αλήθεια. Όταν, μάλιστα, ο ήρωας δεν κατανοεί το πραγματικό νόημα των όσων λέει, η συμπάθεια των αναγνωστών κορυφώνεται, εφόσον γίνεται περισσότερο αισθητή η αδυναμία του να αντιληφθεί το τι πραγματικά συμβαίνει.

Έμφαση:

Επανάληψη: Η έμφαση είναι η τεχνική με την οποία ένα στοιχείο του λόγου τονίζεται με οποιονδήποτε τρόπο ώστε να εστιαστεί σ’ αυτό η προσοχή του αναγνώστη ή του ακροατή.

Παραδείγματα:

• Χρησιμοποιώντας κεφαλαία: “Αυτό είναι ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ!”
• Επαναλαμβάνοντας μια λέξη ή φράση: “Σας το λέω ξανά και ξανά, δεν θα το κάνω!”
• Αλλάζοντας τον τόνο της φωνής: “Δεν το πιστεύω!”
• Χρησιμοποιώντας χειρονομίες: Χτυπώντας δυνατά το χέρι στο τραπέζι

Επανάληψη:

Ορισμός: Η επανάληψη είναι η χρήση μιας λέξης ή φράσης δύο φορές στη σειρά με την ίδια έννοια. Χρησιμοποιείται για έμφαση, για να τονιστεί μια ιδέα ή για να δημιουργηθεί ρυθμός.

Παράδειγμα: “Ήταν μια φορά κι έναν καιρό, μια φορά κι έναν καιρό, σε ένα μακρινό βασίλειο…”

Λειτουργία: Η επανάληψη αποσκοπεί πρωτίστως στο να δοθεί έμφαση σε συγκεκριμένες λέξεις/έννοιες ή φράσεις. Παραλλήλως, βέβαια, όταν πρόκειται για ποιητικό κείμενο, μέσω της επανάληψης ενισχύεται η μουσικότητα του στίχου. 

Κλιμακωτό: 

Ορισμός: Αυξάνει βαθμιαία η ένταση στην παρουσίαση μιας σειράς από ενέργειες ή καταστάσεις.

Παράδειγμα: “Μίλησα, φώναξα, ούρλιαξα, αλλά κανείς δεν με άκουσε.”

Λειτουργία: Το σχήμα αυτό αξιοποιείται είτε στο πλαίσιο μιας περιγραφής, ώστε να περάσουμε από το μεγαλύτερο στο μικρότερο ή από το σημαντικότερο στο λιγότερο σημαντικό, είτε κατά την καταγραφή συναισθηματικών αντιδράσεων, προκειμένου να διαφανεί η κλιμάκωση της έντασης των αντιδράσεων αυτών.

Κύκλος:

Ορισμός: Μια πρόταση ή μια περίοδος τελειώνει με την ίδια λέξη με την οποία αρχίζει.

Παράδειγμα: “Ο χρόνος είναι χρήμα, το χρήμα είναι χρόνος.”

Λειτουργία: Η επανάληψη στο πλαίσιο αυτού του σχήματος προσδίδει έμφαση και ενισχύει τη λυρικότητα του κειμένου. Παράλληλα, όταν το σχήμα αυτό εφαρμόζεται σε μεγαλύτερες ενότητες ή σε ένα ολόκληρο κείμενο δημιουργεί την εντύπωση πως η κατάσταση ή η ιδιότητα που επαναλαμβάνεται έχει συνεχή διάρκεια και παραμένει αναλλοίωτη ή ανεπίλυτη παρά τη μεσολάβηση ποικίλων γεγονότων. 
 
Παράδειγμα:
«Άφησέ με νάρθω μαζί σου
λίγο πιο κάτου, ως τη μάντρα του τουβλάδικου,
ως εκεί που στρίβει ο δρόμος και φαίνεται
η πολιτεία τσιμεντένια κι αέρινη, ασβεστωμένη με φεγγαρόφωτο,
τόσο αδιάφορη κι άυλη
τόσο θετική σαν μεταφυσική
που μπορείς επιτέλους να πιστέψεις πως υπάρχεις και δεν υπάρχεις
πως ποτέ δεν υπήρξες, δεν υπήρξε ο χρόνος κ’ η φθορά του.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.»
Η σονάτα του σεληνόφωτος, «Γιάννης Ρίτσος»

Μεταφορά: 

Ορισμός: Η μεταφορά αποτελεί ένα πανίσχυρο σχήμα λόγου, όπου η ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου, πράγματος ή αφηρημένης έννοιας μεταφέρεται σε ένα άλλο με σκοπό να τονίσει τα μοναδικά χαρακτηριστικά του.

Παράδειγμα: “Η καρδιά της χτύπησε σαν καμπάνα.”

 Λειτουργία: Με την αξιοποίηση της μεταφοράς διευρύνεται και μεταλλάσσεται το σημασιολογικό περιεχόμενο των λέξεων κι ως εκ τούτου εμπλουτίζεται η εκφραστική δυνατότητα της γλώσσας, εφόσον μπορούν να αποδοθούν νέες έννοιες, νοήματα και συναισθηματικές διακυμάνσεις μέσω ήδη γνωστών λέξεων που αποκτούν όμως, χάρη στη μεταφορική τους χρήση, διαφορετικό και πολύ ευρύτερο νόημα.
π.χ. «Μα τες πολλές λαβωματιές πού μόφαγαν τα στήθια»
Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»
Μεταφορά: που μόφαγαν τα στήθια (Το ηρωικό ήθος του Κρητικού γίνεται προφανές από τις πολλές πληγές που δέχτηκε κατά τη διάρκεια των μαχών με τους Τούρκους)

Μετωνυμία: 

Ορισμός: Οι λέξεις δεν χρησιμοποιούνται με την αρχική τους σημασία αλλά με διαφορετική, που έχει βέβαια κάποια σχέση με την αρχική.

Παράδειγμα: “Πιες ένα ποτήρι” (αντί για “πιες κρασί από ένα ποτήρι”).

Λειτουργία: Με το σχήμα αυτό ενισχύεται η φυσικότητα του λόγου, εφόσον τέτοιου είδους υποκαταστάσεις λέξεων είναι συχνές στην καθημερινή ομιλία.

Ομοιοτέλευτο – Ομοιοκατάληκτο: 

Ορισμός: Στο τέλος διαδοχικών προτάσεων ή περιόδων υπάρχουν λέξεις με καταλήξεις όμοιες ηχητικά.

Παράδειγμα: “Η φιλία και η αγάπη είναι της ζωής το χάπι..”

Λειτουργία: Το σχήμα αυτό ενισχύει τη μουσικότητα του κειμένου, μέσω της επανάληψης όμοιων ήχων.
π.χ. «μα ο παλαιός καθρέπτης τώρα χαίρονταν,
κ’ επαίρονταν που είχε δεχθεί επάνω του
την άρτιαν εμορφιά για μερικά λεπτά.»
Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο καθρέπτης στην είσοδο»

Οξύμωρο: 

Ορισμός: Το οξύμωρο αποτελεί ένα ενδιαφέρον σχήμα λόγου, όπου δύο έννοιες που φαινομενικά αντιτίθενται και αποκλείουν η μία την άλλη, συνδέονται αρμονικά, δημιουργώντας ένα λογικό νόημα.

Με άλλα λόγια, το οξύμωρο παίζει με τις αντιφάσεις, ξεπερνώντας τις προφανείς διαφορές και αποκαλύπτοντας μία κρυμμένη αλήθεια.

Παράδειγμα: “Παγωμένη φλόγα” ή “Σιωπηλή κραυγή”.

Λειτουργία: Με την αξιοποίηση του σχήματος αυτού προσδίδεται έμφαση στο εκφραζόμενο νόημα και, παράλληλα, κεντρίζεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέσω της έντονης αντίθεσης που εντοπίζεται μεταξύ των εννοιών.
Παράδειγμα: «Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της»
Οξύμωρο: δροσάτο φως (αν ληφθεί υπόψη ότι το φως αποτελεί πηγή θερμότητας)
Διονύσιος Σολωμός, «Ο Κρητικός»

Παρήχηση: 

Ορισμός: Ένας συγκεκριμένος φθόγγος, συνήθως σύμφωνο, συναντιέται και ηχεί πολλές φορές σε κάποια φράση, συνεχόμενες συλλαβές ή λέξεις.

Παράδειγμα: “Φύσησε φουριόζος ο άνεμος” (η επανάληψη του “φ” δημιουργεί ηχητικό εφέ).

Λειτουργία: Το σχήμα αυτό αποσκοπεί αφενός στην πρόκληση ενός ευχάριστου ακουστικού αποτελέσματος, υπηρετώντας, έτσι, αισθητικούς σκοπούς, κι αφετέρου συμβάλλει στην εντονότερη προβολή του νοήματος των συγκεκριμένων στίχων, καθώς μέσω του επαναλαμβανόμενου φθόγγου τονίζονται οι λέξεις και οι έννοιές τους.
π.χ. «Ἐκοίταα, κι ἤτανε μακριά ἀκόμη τ’ ἀκρογιάλι·»
Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»
[Η απόσταση που χωρίζει τον ήρωα απ’ τη στεριά δηλώνεται με την παρήχηση του α (8 α στον πρώτο στίχο), και με την χασμωδία «μακριά ακόμη».]

Παρομοίωση: 

Ορισμός: Σχετίζεται η ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου ή πράγματος ή αφηρημένης έννοιας, με την ιδιότητα κάποιου άλλου προσώπου, που υπάρχει σ’ αυτό σε μεγαλύτερο βαθμό και είναι πιο εντυπωσιακή. 

Παράδειγμα: “Η φωνή της ήταν σαν μέλι” (η φωνή της γλυκιά σαν μέλι).

Λειτουργία: Με την αξιοποίηση των παρομοιώσεων διευκολύνεται η κατανόηση μιας κατάστασης, εφόσον συνδέεται -συγκρίνεται- με μια άλλη που είναι πιο οικεία και συνηθισμένη. Παράλληλα, βέβαια, η διαδικασία της παρομοίωσης προσδίδει παραστατικότητα στον λόγο μέσω της σύγκρισης, αλλά και τον εμπλουτίζει νοηματικά, εφόσον πολύ συχνά εμπεριέχει στοιχεία μεταφορικής χρήσης του λόγου.
π.χ. «Ανάλαφρη, απαλή σαν πεταλούδα,
σαν της δροσιάς το στάλαγμα στα κρίνα,
σα μια πνοή που αγγίζει σε βελούδα,
σαν της αυγής την πρώτη χρυσακτίνα»
Ρώμος Φιλύρας «Madona Mia»
[Ο ποιητής φροντίζει μέσα από αλλεπάλληλες παρομοιώσεις να αποδώσει τον ιδιαίτερο αντίκτυπο που έχει στην ψυχή του η μορφή της αγαπημένης γυναίκας, για την εμφάνιση της οποίας δεν μας δίνει ωστόσο κανένα στοιχείο.]

Χιαστό:

Ορισμός: Επαναληπτική δομή όπου δύο λέξεις ή φράσεις επαναλαμβάνονται με αντίστροφη σειρά, δημιουργώντας έμφαση, αντίθεση ή παραλληλισμό.

Παράδειγμα: “Σε θέλω εγώ, κι εσύ θέλεις εμένα.”

Λειτουργία: Το σχήμα αυτό προσδίδει ρυθμικότητα στον λόγο και παράλληλα τονίζει τη διασύνδεση μεταξύ των συγκεκριμένων λέξεων.
π.χ. «στο Παλαμήδι ο γιος του Μάζη
κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι.»
Κώστας Βάρναλης «Οι μοιραίοι»
(Προσέχουμε πως με το χιαστό σχήμα των στίχων: Παλαμήδι – Γκάζι / γιος – κόρη, ο ποιητής παρουσιάζει εμφατικά τους άθλιους τόπους όπου καταλήγουν τα παιδιά, η νεολαία της εποχής. Ο γιος στη φυλακή και η κόρη στην πορνεία.)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΣΚΗΣΗΣ

 Στο ακόλουθο ποίημα να εντοπίσετε δύο προσωποποιήσεις, δύο μεταφορές και μία παρομοίωση, και να εξηγήσετε πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.
 
Κι ο έρωτας για κάτι που δεν βρήκες ούτε διάλεξες
δεν σ’ εγκατέλειψε ποτέ.
Διέσχιζε τις βουερές μαχητικές ημέρες
βασάνιζε τις ένοπλες νύχτες
σημάδευε τον δρόμο τον ατέλειωτο
που τον ακολουθούσες με το ένα πόδι στην επιθυμία
και το άλλο στην παραίτηση.
Δεν μπόρεσες να σχηματίσεις ούτε τ’ όνομά του.
Και το φωνάζεις ακόμα προς τα μέσα
σα μια ριπή ψυχρού ανέμου ως τα σωθικά
ορίζοντας την παγωμένη όρθια τρύπα
που γύρω της το σώμα σου αναδεύεται συστρέφεται
     κι ελπίζει.
 
Τίτος Πατρίκιος «Ψυχρός άνεμος»
 
Απάντηση
Προσωποποιήσεις: Μια πρώτη προσωποποίηση σχετίζεται με τον έρωτα, ο οποίος παρουσιάζεται να δρα ως ενεργό πρόσωπο («σημάδευε τον δρόμο τον ατέλειωτο). Με την προσωποποίηση αυτή ο ποιητής επιτυγχάνει να αποδώσει με ενάργεια το δυναστικό ρόλο που επιτελεί ο έρωτας για κάτι το απροσδιόριστο -συναίσθημα του ανικανοποίητου- στη ζωή του ατόμου. Προσέχουμε, άλλωστε, πως στον πρώτο ήδη στίχο επισημαίνεται πως ο έρωτας αυτός είναι «για κάτι που δεν βρήκες ούτε διάλεξες».
Μια δεύτερη προσωποποίηση σχετίζεται με τις νύχτες, οι οποίες χαρακτηρίζονται «ένοπλες», σαν να έχουν δική τους βούληση. Με την προσωποποίηση αυτή τονίζεται η κατάσταση πλήρους επαγρύπνησης στην οποία βρισκόταν το άτομο, σαν να υπήρξε η ζωή του μια διαρκής παρουσία σ’ ένα πεδίο μάχης. Η αναφορά αυτή θα μπορούσε, βέβαια, να είναι κυριολεκτική και να συνδέεται με τη συμμετοχή του ατόμου σε κάποιον πόλεμο ή να αποδίδει γενικότερα τις πολλαπλές δυσκολίες του ανθρώπινου βίου που αναγκάζουν το άτομο να ζει σε συνθήκες έντονου άγχους και το κρατούν σε συνεχή εγρήγορση.
Μεταφορές: «τον ακολουθούσες με το ένα πόδι στην επιθυμία / και το άλλο στην παραίτηση»: Με τη μεταφορική αυτή εικόνα ο ποιητής επιχειρεί να αποδώσει την αμφίθυμη διάθεση του ατόμου απέναντι στην πορεία που ακολουθεί. Το άτομο συνεχίζει τη διαδρομή του στη ζωή (τον δρόμο τον ατέλειωτο) έχοντας από τη μία την επιθυμία να προχωρήσει κι από την άλλη τη διάθεση να εγκαταλείψει την προσπάθειά του.
«την παγωμένη όρθια τρύπα»: Με τη μεταφορική αυτή περίφραση ο ποιητής αποδίδει το κέντρο της ύπαρξης του ατόμου, την καρδιά του, η οποία απουσιάζει, διότι το άτομο δεν έχει κατορθώσει να εντοπίσει τι είναι αυτό που θέλει στη ζωή του. Η αδυναμία του, επομένως, να προσδιορίσει το αντικείμενο του έρωτά του, τον απώτερο στόχο της ζωής του, έχει ως αποτέλεσμα την απουσία της εσωτερικής εκείνης ζωτικότητας και θέρμης που κινητοποιεί το άτομο και του προσδίδει ουσιαστική δύναμη και αποφασιστικότητα.
Παρομοίωση: «σα μια ριπή ψυχρού ανέμου ως τα σωθικά»: Με την παρομοίωση αυτή παρουσιάζεται το πόσο αρνητική είναι η επίδραση που προκύπτει από την αδυναμία του ατόμου να προσδιορίσει αυτό που πραγματικά επιθυμεί. Έτσι, κάθε φορά που προσπαθεί ανεπιτυχώς να ονοματίσει αυτό που επιζητά, ό,τι ακολουθεί είναι μια αίσθηση ψυχρού ανέμου που παγώνει τον εσωτερικό του κόσμο. Τον κυριεύει, δηλαδή, η αίσθηση του ανικανοποίητου, η οποία υπονομεύει τη ζωτικότητά του και ψυχραίνει τον συναισθηματικό του κόσμο.
 

ΠΗΓΕΣ : https://diktio-kathigiton.net/blog/ta-panta-gia-ta-sximata-logou

https://latistor.blogspot.com/2010/03/blog-post_9038.html

Περισσότερες πληροφορίες =>

 https://filol.gr/files/thewria/11-sximata-logou-thewria.pdf