Μάθημα : Γ Γυμνασίου - Νεοελληνική λογοτεχνία

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Η ζωή εν τάφω είναι ένα βιβλίο με αυτοβιογραφικό χαρακτήρα και λαϊκότροπη έκφραση, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του παρουσιάζεται ως ημερολόγιο που κρατά ο λοχίας Κωστούλας στη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων. Το βιβλίο είναι οργανωμένο σε αφηγηματικές ενότητες, οι οποίες ακολουθούν τη φυσική πορεία της πολεμικής ζωής του λοχία, από το μακεδονικό μέτωπο ως τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο.

Θεωρείται το αντιπροσωπευτικότερο ελληνικό αντιπολεμικό λογοτέχνημα, με βάση τόσο τις προδιαγραφές των σύγχρονών του ευρωπαϊκών μυθιστορημάτων (Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ κ.ά.) όσο και τη μεγάλη αναγνωστική του ανταπόκριση.

Στο επιλεγμένο απόσπασμα θα συναντήσουμε μόνο τη φρίκη και το παράλογο του πολέμου. Η λυρική και ποιητική αφήγηση απουσιάζει εντελώς, μολονότι το βιβλίο έχει επαινεθεί για την ικανότητα του Μυριβήλη να διανθίζει την πολεμική βαρβαρότητα με ανθρώπινες και αισθαντικές σκηνές.

Ο συγγραφέας στο εισαγωγικό μέρος της ενότητας εκθέτει τα προσωπικά του συναισθήματα για την αδικαιολόγητη εμπλοκή των αθώων ζώων στον πόλεμο.

Ακολουθεί, σε ουδέτερο ύφος, η αδρή περιγραφή της περιπέτειας των ζώων, η οποία αρχίζει με τον τρόμο τους κατά τη μεταφορά τους από το νησί και καταλήγει στη μακάβρια εξόντωσή τους από τον βομβαρδισμό. Μοναδική διαφυγή, μέσα στη σκληρή δοκιμασία των ζώων και στον ρεαλισμό της αφήγησης, αποτελεί η πανηγυρική επικράτηση των φυσικών ενστίκτων, η χαρά της τροφής και της αναπαραγωγής. Αφού μετέφεραν τα πυρομαχικά στη Μακεδονία και οι στρατιώτες έλαβαν θέση στα πολεμικά χαρακώματα, τα ζώα ξεκουράστηκαν μερικές μέρες και ξελογιάστηκαν πλήρως από τον «πειρασμό» της φύσης. Αυτή η ερωτική τους ανάπαυλα έμελλε όμως να τους κοστίσει τη ζωή, καθώς όχι μόνο οι στρατιώτες αλλά και τα άπραγα ζώα τους έγιναν στόχος των εχθρικών αεροπλάνων στο μακελειό των αθώων που επακολούθησε.

Ο αφηγητής συγκρίνει το οικτρό χαροπάλεμα των ζώων με την ανθρώπινη αντίδραση μπροστά στον θάνατο, εστιάζοντας τη φρικτή σκηνή στην εικόνα των ψυχορραγούντων ζώων, τα οποία, αν και ολότελα αθώα, πληρώνουν για τις ανομίες και τα εγκλήματα των ανθρώπων.

Στο τέλος της αφηγηματικής ενότητας ο συγγραφέας καταγράφει μια λεπτομέρεια που αποτυπώνει ενδεικτικά την ταραγμένη ψυχολογία και τον τρόμο του πολέμου. Ένας γάιδαρος κρατά ακόμη στα «κλειδωμένα δόντια του» κίτρινες μαργαρίτες από το χαρούμενο ιντερμέδιο που προηγήθηκε του μακελειού. Αυτή η μικρή συμβολική δήλωση της ζωής που συνεχίζεται έχει συγχρόνως τραγελαφική σημασία: ο ημιονηγός, που έτρεχε πανικόβλητος μαζί με τον γάιδαρό του μέσα στον βομβαρδισμό, νιώθει κάπως ασφαλής όταν κατορθώνει να φτάσει στα χαρακώματα των Φραντσέζων ψωμάδων. Εκεί οι φαντάροι κάνουν ιδιαίτερα αισθητή τη γελοιοποίηση του ρόλου του, να οδηγεί και να φροντίζει τον γάιδαρό του· μέσα στον πανικό ο ημιονηγός δεν είχε αντιληφθεί την απώλεια του ζώου του, συνέχισε λοιπόν να τραβά το ματωμένο χαλινάρι, που έσερνε την κομμένη γαϊδουροκεφαλή και αποτύπωνε τη φρίκη και το παράλογο του πολέμου.