Μάθημα : Ε'-ΣΤ' Μουσική Αγωγή

Τα Κλέφτικά Τραγούδια

Τα κλέφτικα τραγούδια, ως είδος των επικών δημοτικών τραγουδιών, πήραν το όνομά τους κυρίως από το περιεχόμενο των στίχων τους. Τα τραγούδια αυτά είναι δημιουργήματα της περιόδου της Τουρκοκρατίας μετά τον 16ο αιώνα. Μέσα στους στίχους τους γίνεται αναφορά στην επαναστατική δράση των κλεφτών και των αρματολών.

Γράφει η Δόμνα Σαμίου (παραδοσιακή τραγουδίστρια, ερευνήτρια της ελληνική παραδοσιακής μουσικής):

"Πιστεύω ότι τα παραδοσιακά τραγούδια δημιουργήθηκαν συγχρόνως με τα γεγονότα που περιγράφουν. Κάθε φορά που κάτι συγκλόνιζε το λαό μας αυτός έφτιαχνε ένα τραγούδι για να εκφράσει τα συναισθήματα που του προξενούσε. Είναι φυσικό, λοιπόν, ο πόλεμος, οι μάχες, οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές κυρίως να του γεννούσαν την επιθυμία να φτιάξει ένα τραγούδι, να εκφράσει μέσα απ’ αυτό την οδύνη αλλά και το θαυμασμό του για τους ήρωες που διακρίνονταν στις μάχες - άντρες και γυναίκες.

Αυστηρά και δωρικά, σοβαρά σαν τους ήρωες που περιγράφουν, τα τραγούδια αυτά λειτουργούσαν σαν τις εφημερίδες ή τα χρονικά της εποχής για τους δημιουργούς και τους συγχρόνους τους, ενώ για τις επόμενες γενιές χρησίμευαν σαν μάθημα ιστορίας."

Το τραγούδι "Κλέφτικη Ζωή" είναι ένα από τα πιο γνωστά παραδοσιακά τραγούδια στα χρόνια της Επανάστασης. Ανήκει στην κατηγορία των “κλέφτικων” τραγουδιών.

Ο ρυθμός του τραγουδιού είναι Καλαματιανός. Είναι ένας ελληνικός παραδοσιακός κυκλικός χορός που ανήκει στο είδος χορού συρτός, ο οποίος κατάγεται από την αρχαία Ελλάδα.

Μαύρη μωρέ μαυρη ειν' η ζωή που κάνουμε (2)

Εμείς οι μαύροι κλέφτες, εμείς οι μαύροι κλέφτες (2)

Ολη μωρέ, όλη μερούλα πόλεμο (2)

όλη μερούλα πόλεμο το βράδι καραούλι (2)

με φό- μωρέ με φόβο τρώμε το ψωμί(2)

Με φόβο τρώμε το ψωμί, με φόβο περπατάμε (2)

Ποτέ μωρέ, ποτέ μας δεν αλλάζουμε (2)

ποτέ μας δεν αλλάζουμε και δεν ασπροφορούμε.

Μουσικό Μέτρο

Το μουσικό μέτρο στο τραγούδι "Κλέφτικη Ζωή" είναι 7/8, δηλαδή επτά συνεχόμενα όγδοα με τις παρακάτω ομαδοποιήσεις: 

3 όγδοα,  2 όγδοα,  2 όγδοα  =  7 όγδοα

Στην παρακάτω εικόνα φαίνονται οι ομάδες των ογδόων και πού τονίζουμε. Κοίταξε την πρώτη εκδοχή:

• Πάρε ένα αντικείμενο και χτύπα τα επτά όγδοα ισόχρονα, προσέχοντας να τονίζεις στον πρώτο, στον τέταρτο και στον έκτο ήχο. Κάνε 4 επαναλήψεις.
• Τώρα χτύπα μόνο στο πρώτο όγδοο κάθε ομάδας, δηλαδή στο 1ο στο 4ο και στο 6ο. Παίξε αυτόν τον ρυθμό στο τραγούδι "Κλέφτικη Ζωή".
• Τί παρατηρείς; Ταιριάζει;

Αυτό το μουσικό μέτρο είναι ο ρυθμός του Καλαματιανού και συναντιέται σε πολλά παραδοσιακά τραγούδια της Ελλάδας. Το τραγούδι "Ας κρατήσουν οι χοροί" που ακούσαμε παραπάνω επίσης έχει αυτόν τον ρυθμό, όπως και το παρακάτω παραδοσιακό τραγούδι.

Ένα παλικάρι είκοσι χρονώ

Ένα παλικάρι είκοσι χρονώ

Τ' άρματα του δώσαν για τον πόλεμο

Πόλεμο δεν βρήκε πίσω γύρισε

Στα μισά του δρόμου νεροδίψασε

Έσκυψε να πιει νερό στο Γιουλ μπαξέ

Εκεί μία σφαίρα τόνε λάβωσε

Σύρε πες στην μάν μ' την μπαμπόγρια

Και στην αδερφή μου την καλόγρια

Θέλει ας βάλει μαύρα θέλει ας παντρευτεί

Μένα με σκοτώσανε στο Γιουλ Μπαξέ

• Ακούγοντας το παραπάνω τραγούδι "Ένα παλικάρι είκοσι χρονώ" παίξε μόνο στο 1ο στο 4ο και στο 6ο όγδοο, επαναλαμβανόμενα (χτύπα μετά το 1.30 λεπτό).
• Στο ίδιο τραγούδι -επειδή είναι αργό- μπορείς να παίξεις τον ολοκληρωμένο ρυθμό, χτυπώντας τα 7 όγδοα και τονίζοντας στο πρώτο όγδοο κάθε ομάδας (3, 2, 2);

Σαράντα παλικάρια

Μουσική δημιουργία εμπνευσμένη από την Ελληνική Επανάσταση

Πολλοί Ευρωπαίοι συνθέτες της εποχής της ελληνικής επανάστασης εμπνεύστηκαν από τον ηρωισμό των Ελλήνων και την κατάσταση στην Ελλάδα και δημιούργησαν μουσικά έργα που αναφέρονται σε γεγονότα της Επανάστασης και της Τουρκοκρατίας. Ενδεικτικά:

• Ο Γάλλος συνθέτης Έκτωρ Μπερλιόζ (1803-1869) συνθέτει το 1826 την "Ηρωική Σκηνή" από την Ελληνική Επανάσταση.
• Ο Ιταλός συνθέτης Τζοακίνο Ροσίνι (1792-1868) γράφει το 1826 το έργο "Η Πολιορκία της Κορίνθου" και την καντάτα "Ο Θρήνος των Μουσών για το θάνατο του λόρδου Βύρωνα"
• Το 1811, ο Λουντβιχ Βαν Μπετόβεν γράφει το σκηνικό έργο τα "Ερείπια των Αθηνών", για την Τουρκοκρατούμενη Αθήνα.

Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι είναι ένα από τα κορυφαία ποιητικά συνθέματα του Διονύσιου Σολωμού, καθώς και ένα από τα πιο σημαντικά έργα της ελληνικής ποίησης. Γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβο, το έργο είναι εμπνευσμένο από τα γεγονότα της Πολιορκίας και της Εξόδου του Μεσολογγίου κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821.

Η πολιορκία του Μεσολογίου, Θεόδωρος Βρυζάκης

Χειρόγραφο από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους

Ο συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος

Το 1977, ο Έλληνας συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος μελοποιεί το ποιητικό έργο του Διονύσιου Σολωμού, σε μορφή λαϊκής λειτουργίας για τρεις τραγουδιστές, αφηγήτρια, μικτή χορωδία και ορχήστρα. Ένα απόσπασμα είναι και το τραγούδι "Άκρα του τάφου σιωπή"

Το 1998 -στα 200 χρόνια από τη δολοφονία του Ρήγα Βελενστινλή και την γέννηση του Διονύσιου Σολωμού- δημιουργήθηκε από τον συνθέτη Χρήστο Λεοντή το έργο Καντάτα Ελεθερίας, στο οποίο μελοποίησε κείμενα του Ρήγα Φεραίου, Διονύσιου Σολωμού και του Ιωννη Μακρυγιάννη, για ερμηνευτές, αφηγητές, χορωδία και ορχήστρα. Ο "Θούριος του Ρήγα" ανήκει σε αυτό το έργο, όπως και το παρακάτω τραγούδι "Το Χάραμα επήρα", που βασίστηκε σε σχεδιάσμα από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Διονύσιου Σολωμού.

Το χάραμα επήρα

Το χάραμα επήρα του ήλιου το δρόμο,
κρεμώντας τη λύρα τη δίκαιη στον ώμο
κι απ’ όπου χαράζει έως όπου βυθά,
"τα μάτια μου δεν είδαν
τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι."

Παράμερα στέκει ο άντρας και κλαίει
αργά το τουφέκι σηκώνει και λέει:
"Σε τούτο το χέρι τι κάνεις εσύ;
Ο εχθρός μου το ξέρει πως μου είσαι βαρύ".

Της μάνας ω λαύρα! Τα τέκνα τριγύρου
φθαρμένα και μαύρα, σαν ίσκιους ονείρου.
Λαλεί το πουλάκι στου πόνου τη γη
και βρίσκει σπυράκι και μάνα φθονεί.

Ο κερκυραίος Νικόλαος Χαλκιόπουλος-Μάντζαρος (1795-1872), συνθέτης της Επτανησιακής Σχολής, μελοποιεί ολόκληρο τον "Ύμνον Εις την Ελευθερίαν" του Διονύσιου Σολωμού (1823), ο οποίος έχει 158 στροφές. Το 1865, καθιερώνονται οι δύο πρώτες στροφές του ως ο Έθνικός Ύμνος της Ελλάδας.

Διονύσιος Σολωμός

Νικόλαος Μάντζαρος