Μάθημα : Νεοελληνική Γλώσσα_ Γ' Λυκείου

Ενεργητική και παθητική σύνταξη-διάθεση

Αναγνώριση-εντοπισμός:

Ø Ενεργητική σύνταξη ή διάθεση έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα ενεργητικής διάθεσης, π.χ. χτυπώ, θερμαίνει, …

Ø Παθητική σύνταξη ή διάθεση έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα παθητικής διάθεσης, π.χ. χτυπήθηκαν, θερμαίνεται, …

Αιτιολόγηση της επιλογής ή της λειτουργίας

Ενεργητική σύνταξη-διάθεση: π.χ.: «Ο Χρήστος χτύπησε τη γάτα»

Με την ενεργητική σύνταξη:

Ø Δίνεται έμφαση (εξαίρεται) στο δράστη, δηλαδή στο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, που προβαίνει σε μια ενέργεια («Ο Χρήστος»). Έτσι, το γραμματικό υποκείμενο (το υποκείμενο της πρότασης, δηλαδή «Ο Χρήστος») συμπίπτει με το λογικό υποκείμενο-δράστη (το υποκείμενο που με βάση το νόημα ενεργεί, δηλαδή «Ο Χρήστος»).

Ø Το ύφος γίνεται πιο άμεσο, προσωπικό, ζωντανό, ενώ ο λόγος, επειδή ακολουθεί τη λογική σειρά των μετεχόντων στην ενέργεια-δράση, είναι πιο καθαρός και κατανοητός, διευκολύνοντας τις διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης των νοημάτων.

Παθητική σύνταξη-διάθεση: π.χ.: «Η γάτα χτυπήθηκε από τον Χρήστο»

Με την παθητική σύνταξη:

Ø Η δράση παρουσιάζεται από την προοπτική-οπτική γωνία του δέκτη, από την προοπτική δηλαδή αυτού που δέχεται ή βιώνει την ενέργεια του λογικού υποκειμένου («Η γάτα»). Άρα, η έμφαση δίνεται στο αποτέλεσμα/στο δέκτη της ενέργειας του ρήματος που δηλώνεται με την ενεργητική σύνταξη-διάθεση. Ο δέκτης (που αποτελεί το λογικό αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης, δηλαδή «τη γάτα») δηλώνεται ως υποκείμενο της παθητικής σύνταξης («Η γάτα») και ο δράστης (που αποτελεί το λογικό υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης, δηλαδή «Ο Χρήστος») δηλώνεται με τη μορφή ποιητικού αιτίου («από τον Χρήστο») και συχνά έχει περιφερειακό ρόλο[1].    

Ø Το ύφος γίνεται πιο απρόσωπο, αντικειμενικό και τυπικό- επίσημο, ενώ ο λόγος αποκτά μεγαλύτερη πλοκή και γίνεται πιο σύνθετος. 

Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική

Η διαδικασία μετατροπής της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και αντίστροφα είναι η εξής:

1) Αν το ρήμα είναι μονόπτωτο (παίρνει ένα αντικείμενο), τότε:

Ø Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.

Ø Το αντικείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος.

Ø Το υποκείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.

Π.χ. «Ο Άρης χτύπησε τον Κώστα.» (ενεργητική)

       «Ο Κώστας χτυπήθηκε από τον Άρη.» (παθητική)

Όταν τα ρήματα συμπληρώνονται με εξαρτημένη πρόταση με το ότι ή να(δευτερεύουσα ονοματική ειδική ή βουλητική) ως αντικείμενο, στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται η εξαρτημένη πρόταση ως υποκείμενο.

Π.χ. «Οι γονείς μου αποφάσισαν να αλλάξουμε σπίτι» (ενεργητική)

«Αποφασίστηκε από τους γονείς μου να αλλάξουμε σπίτι» (παθητική)

2) Αν το ρήμα είναι δίπτωτο (παίρνει δύο αντικείμενα, άμεσο και έμμεσο), τότε:

Ø Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.

Ø Το άμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος.

Ø Το έμμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος συνήθως διατηρείται ή γίνεται εμπρόθετο αντικείμενο του παθητικού ρήματος.

Ø Το υποκείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.

Π.χ.   «Ο καθηγητής εξετάζει τους μαθητές μαθηματικά (ή στα μαθηματικά).» (ενεργητική)

       «Οι μαθητές εξετάζονται μαθηματικά (ή στα μαθηματικά) από τον καθηγητή.» (παθητική)

3) Αν το ρήμα συντάσσεται με δύο αιτιατικές, από τις οποίες η πρώτη είναι αντικείμενο και η δεύτερη κατηγορούμενο του αντικειμένου, τότε:

Ø Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.

Ø Η αιτιατική που είναι αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του παθητικού ρήματος.

Ø Η αιτιατική που είναι κατηγορούμενο του αντικειμένου του ενεργητικού ρήματος μετατρέπεται σε πτώση ονομαστική και γίνεται κατηγορούμενο του υποκειμένου του παθητικού ρήματος.

Ø Το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.

Π.χ. «Ο καθηγητής χαρακτήρισε την Άννα αδιάφορη.» (ενεργητική)

«Η Άννα χαρακτηρίστηκε αδιάφορη από τον καθηγητή.» (παθητική)

4) Αν το ενεργητικό μεταβατικό ρήμα λήγει σε –μαι, τότε δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί το ίδιο και ως ρήμα παθητικής διάθεσης και αν σχηματίζει παθητική διάθεση τη σχηματίζει περιφραστικά με το ένα μέρος να προέρχεται από το θέμα του.

Π.χ. «Οι ισχυροί εκμεταλλεύονται τους αδύνατους.» (ενεργητική)

«Οι αδύνατοι γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους ισχυρούς.» (παθητική)

Παραδείγματα τέτοιων ρημάτων: