Μάθημα : Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία (Γ' Λυκείου)

Ι. Κείμενο για συζήτηση (και θεωρία πύκνωσης/περίληψης)

Homo Ludens, “Ο άνθρωπος και το παιχνίδι”

Μα είναι δυνατόν να βγαίνουν στους δρόμους για το ποδόσφαιρο; Εύλογη η απορία αλλά άστοχη. Οι άνθρωποι δεν παθιάζονται με το ποδόσφαιρο παρότι είναι ένα παιχνίδι. Παθιάζονται ακριβώς επειδή είναι ένα παιχνίδι! Αυτή τουλάχιστον είναι η άποψη του Γ. Χουιζίνγκα στο σπουδαίο βιβλίο του «Ο άνθρωπος και το παιχνίδι». Για τον Ολλανδό ιστορικό, ο πολιτισμός γεννιέται μέσα από το παιχνίδι και δεν το εγκαταλείπει ποτέ.

Τα βασικά στοιχεία του παιχνιδιού ενυπάρχουν σε όλες σχεδόν τις υψηλές δραστηριότητες του ανθρώπου – από τον πόλεμο και τον Νόμο με τους αυστηρούς κανόνες του, τα αντιπαρατιθέμενα στρατόπεδα και τις ειδικές στολές των δικαστών, μέχρι την ποίηση, την τέχνη και τη φιλοσοφία. Ο άνθρωπος δεν είναι, πρωτίστως, ένα ον που σκέφτεται (homo sapiens), αλλά ένα ον που παίζει (homo ludens). Το παιχνίδι είναι ελευθερία με διπλή σημασία – κάτι που ασκείται (ή παρακολουθείται) ελεύθερα και ταυτόχρονα αποτελεί έκφραση ελευθερίας.

Δεύτερον, το παιχνίδι είναι έξω από την καθημερινή ζωή, σηματοδοτώντας την είσοδο σε έναν άλλον κόσμο με δικούς του κανόνες και όρια. Ο Χουιζίνγκα χρησιμοποιεί το παράδειγμα της παιδικής χαράς, την οποία συγκρίνει με τους ιερούς τόπους των θρησκειών. Ένας χώρος που τυπικά δεν διαφέρει σε τίποτα από τους άλλους, αλλά που «αναμορφώνεται» μέσα από τη λειτουργία του παιχνιδιού. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι και το γήπεδο.

Τρίτον, το παιχνίδι, εκτός από τον δικό του χώρο έχει και τον δικό του χρόνο, με αρχή και τέλος, ο οποίος όμως δεν είναι παράλληλος με τον «πραγματικό» χρόνο – θυμηθείτε πόσο απελπιστικά γρήγορα ή βασανιστικά αργά περνούν τα τελευταία λεπτά ενός αγώνα για την ομάδα που χάνει ή κερδίζει αντίστοιχα.

Τέταρτον, το παιχνίδι, μέσω των κανόνων του, δημιουργεί τάξη, που για τους συμμετέχοντες, είναι απόλυτη. Εξ ου και σε κάθε υποψία μη fair play από τους διαιτητές, οι παίκτες και οι θεατές κυριολεκτικά εξεγείρονται. Η παραβίαση των κανόνων σημαίνει την καταστροφή του παιχνιδιού.

Τέλος, το παιχνίδι δημιουργεί ξεχωριστές κοινότητες ανθρώπων, συλλογικότητες, εν ολίγοις, που περιβάλλουν τον εαυτό τους με εμπιστευτικότητα και τονίζουν τη διαφορετικότητά τους από τον υπόλοιπο κόσμο.

Επειδή συμβαίνει εκτός της καθημερινής ζωής, το παιχνίδι δεν είναι «σοβαρό», δεν το παρακολουθούμε για να κερδίσουμε κάτι, να αποκομίσουμε κάποιο υλικό όφελος, έχει τους δικούς του εσωτερικούς σκοπούς. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, δεν είναι μια απλή επιπολαιότητα, απορροφά εξολοκλήρου τους παίκτες και τους θεατές. Από μακριά, μοιάζει ανόητο, αλλά εντός της επικράτειάς του γίνεται απόλυτο – να ποιο είναι το παράδοξο και συνάμα, η μαγεία του παιχνιδιού.

Για αυτό οι βάζελοι εκστασιάστηκαν με την κατάκτηση του ευρωπαϊκού πρωταθλήματος, σαν να κέρδισαν το τζόκερ και το ίδιο αύριο θα κάνουν και οι γαύροι αν κατακτήσουν το δικό τους.

Για τους εξωτερικούς παρατηρητές δεν κέρδισαν απολύτως τίποτα και προσκυνούν «σώβρακα και φανέλες». Οι ίδιοι όμως αισθάνονται ότι κέρδισαν τον κόσμο όλο. Δεν είναι θύματα κάποιας μαζικής υστερίας, είναι απλώς… πολιτισμένοι άνθρωποι.

Για ποιους λόγους, κατά τη γνώμη του αρθρογράφου, το παιχνίδι δεν πρόκειται να εγκαταλειφθεί ποτέ από τον άνθρωπο; [Άσκηση πύκνωσης - περίληψης]

Μανόλη Αναγνωστάκη, "Το σκάκι"

Έλα να παίξουμε.

Θα σου χαρίσω τη βασίλισσά μου.

(Ήταν για μένα μια φορά η αγαπημένη

Τώρα δεν έχω πια αγαπημένη) 5

Θα σου χαρίσω τους πύργους μου

(Τώρα πια δεν πυροβολώ τους φίλους μου

Έχουν πεθάνει καιρό πριν από μένα)

Κι ο βασιλιάς αυτός δεν ήτανε ποτέ δικός μου

Κι ύστερα τόσους στρατιώτες τί τους θέλω;10

(Τραβάνε μπρος, τυφλοί, χωρίς καν όνειρα)

Όλα, και τ’ άλογά μου θα σ’ τα δώσω

Μονάχα ετούτον τον τρελό μου θα κρατήσω

Που ξέρει μόνο σ’ ένα χρώμα να πηγαίνει

Δρασκελώντας τη μια άκρη ώς την άλλη15

Γελώντας μπρος στις τόσες πανοπλίες σου

Μπαίνοντας μέσα στις γραμμές σου ξαφνικά

Αναστατώνοντας τις στέρεες παρατάξεις.

Κι αυτή δεν έχει τέλος η παρτίδα.

Θέματα για συζήτηση - Ερμηνευτικός διάλογος

• Ποιον/ποια προσκαλεί το ποιητικό υποκείμενο να παίξουν σκάκι, κατά τη γνώμη σου;
• Ποια διάθεση έναντι του παιχνιδιού και του αντιπάλου μπορείς να διακρίνεις; (Εντόπισε τους ρηματικούς τύπους που δηλώνουν αυτή τη διάθεση)
• Γιατί τοποθετεί προτάσεις εντός παρενθέσεων; Πώς θα απήγγελλες τις προτάσεις αυτές (σε ποιο τόνο);
• α) Ποιο πιόνι διακρίνεται στο ποίημα-αγώνα σκάκι; β) Γιατί νομίζεις ότι το προτιμά το ποιητικό υποκείμενο; γ) Ποιοι λόγοι υπαγορεύουν αυτή την επιλογή;
• Γιατί δεν έχει τέλος αυτή η παρτίδα, κατά τη γνώμη σου; Έχει νικητή ή νικημένο; Ποιος θεωρείς πως έχει τον έλεγχο των κινήσεων;

Θέματα για περαιτέρω προβληματισμό

• Ποιος θεωρείτε πως είναι ο μεγαλύτερος αγώνας του ανθρώπου στη ζωή;
• Ποιος είναι ο ισχυρότερος αντίπαλός μας σ’ αυτό τον αγώνα;
• Τι είδους αντιπάλους συναντούμε στους αγώνες της ζωής μας;
• α) Έχει νόημα να αγωνίζεται κανείς όταν όλα μοιάζουν χαμένα;
  β) Υπάρχει περίπτωση να θέλει κάποιος να χάσει ένα παιχνίδι; Ποια, κατά τη γνώμη σας;
  γ) Έχει νόημα και αξία ένα παιχνίδι που γνωρίζουμε ότι θα χάσουμε ή δεν μας ενδιαφέρει να νικήσουμε;
• Μπορεί το σκάκι να θεωρηθεί συμβολισμός και ποιος, κατά την άποψή σας;

Παρακολουθήστε εδώ την σκηνή από τη σειρά The Queen's Gambit. Πώς εξηγείτε το τέλος της σειράς; 

***

Απάντηση στην άσκηση πύκνωσης για το κείμενο "Homo Ludens"

Σύμφωνα με τον αρθρογράφο, το παιχνίδι είναι απίθανο να εγκαταλειφθεί από τον πολιτισμένο άνθρωπο, από τη στιγμή που εμπεριέχεται σε κάθε μορφή ανθρώπινης δράσης -είτε ειρηνικής είτε πολεμικής. Επιπλέον, το παιχνίδι αποτελεί συνήθεια που δεν εντάσσεται στην καθημερινότητα, καθώς υπακούει σε δικούς του κανόνες και κινείται σε δικό του, εξω-πραγματικό χρόνο. Οι κανόνες του παιχνιδιού δημιουργούν ιδιαίτερη αίσθηση περί δικαίου και, τελικά, διαμορφώνουν κοινότητες εμπιστοσύνης που διαφοροποιούνται από τον κόσμο που τις περιβάλλει.

Βασικοί κανόνες για θέμα Α'

[Με αφορμή τα θέματα των Επαναληπτικών Πανελλαδικών Εξετάσεων 2024]

Ι. Εκφώνηση του θέματος 

Στο θέμα Α' (=20 μονάδες) θα σας ζητηθεί να αποδώσετε συνοπτικά το περιεχόμενο ενός τμήματος του κειμένου που σας έχει δοθεί. Η περίληψη μπορεί να ζητηθεί με δύο τρόπους: 

α) Τμηματική περίληψη

πχ: Να πυκνώσεις σε περίπου 80 λέξεις το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του Κειμένου 1. 

β) Εστιασμένη/ επιλεκτική περίληψη

πχ: Να αποδώσετε συνοπτικά σ' ένα δικό σας κείμενο 70-80 λέξεων τα οφέλη του αθλητισμού για τα Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ) σύμφωνα με το Κείμενο 1.  [Επαναληπτικές 2024]

* Προσοχή: Στη 2η περίπτωση πρέπει εσείς να επιλέξετε σε ποιο σημείο το κειμένου θα εστιάσεται την προσοχή σας, προκειμένου να απαντήσετε στο ερώτημα που σας τίθεται. 

ΙΙ. Τι κάνω στην περίληψη;

1. Διαβάζω προσεκτικά ολόκληρο το κείμενο.

2. Επιλέγω το σημείο στο οποίο πρέπει να εστιάσω.

3. Υπογραμμίζω/ σημειώνω τα ουσιώδη και παρακάμπτω λεπτομέρειες, επουσιώδη στοιχεία, παραδείγματα που δεν θα αναφέρω (βλ. αυτά που στο κείμενο "Homo Ludens"  είναι σημειωμένα με πλάγια γράμματα). 

4. Σκέφτομαι πώς θα αποδώσω ό,τι σημειώνει ο συγγραφέας με δικό μου τρόπο, που θα παραμένει πιστός στο νόημα του κειμένου.

5. Φροντίζω η περίληψή μου να "αποκαλύπτει" τις νοηματικές σχέσεις που αναδύονται από το κείμενο. 

ΙΙΙ. Πώς μπορώ να "πυκνώσω" τα νοήματα του κειμένου;

1. Αντικαθιστώ υπώνυμα με το υπερώνυμό τους. (πχ.: Ο τύπος, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση = τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή πρόσφυγες, μετανάστες, χαμηλά κοινωνικά στρώματα = αδύναμοι, ευπαθείς ομάδες).

2. Απόδοση σειράς φράσεων με μία μόνο φράση (πχ. Πακετάρισε τα πράγματά του, τα φόρτωσε σε ένα φορτηγό και εγκαταστάθηκε στο νέο του διαμέρισμα = Μετακόμισε).

3. Επιλογή των σημαντικότερων ιδεών του κειμένου. Δεν γράφω τα πάντα!

4. Αντικατάσταση μιας επιρρηματικής φράσης με ονοματική (πχ. απολύθηκε επειδή υπήρξε ασυνεπής στη δουλειά = απολύθηκε λόγω ασυνέπειας).

5. Μονολεκτικοί τύποι αντί για περιφραστικούς (πχ. Τις τελευταίες ημέρες = πρόσφατα ή απουσία ενδιαφέροντος από πλευράς της κυβέρνησης = η πολιτική αδιαφορία).

ΙV. Συχνά λάθη στην περίληψη

1. Η επανάληψη αυτούσιων αποσπασμάτων του πρωτότυπου κειμένου.

2. Ο χωρισμός της περίληψης σε περισσότερες παραγράφους (δομή ανάλογη με του πρωτότυπου κειμένου).

3. Η υπέρβαση του ορίου των λέξεων. 

4. Η χρήση α' ή β' ενικού προσώπου. 

5. Η έκφραση προσωπικής άποψης, η υποκειμενικότητα, το προσωπικό ύφος/ η μίμηση ύφους του συγγραφέα.  

6. Η περιφρόνηση των  νοηματικών σχέσεων του κειμένου και η αντικατάστασή τους από συνδετικές λέξεις που δηλώνουν σειρά (αρχικά, έπειτα, στη συνέχεια, τέλος). 

Διαβάστε προσεκτικά τις παρακάτω περιλήψεις και προσπαθήστε να κατανοήσετε τις διαφορές τους:

I. Εκφώνηση του θέματος

Στο Θέμα Γ' (=15 Μονάδες) θα σας ζητηθεί να αναπτύξετε κρίσιμα ζητήματα που πραγματεύεται το λογοτεχνικό κείμενο, αξιοποιώντας συνδυαστικά/ συνθετικά κειμενικούς δείκτες. (100-150 λέξεις)

Οι κειμενικοί δείκτες είναι στοιχεία μορφής ή περιεχομένου ενός λογοτεχνικού κειμένου. 

Στην τελευταία παράγραφο του ερμηνευτικού σας σχολίου θα τοποθετηθείτε ως προς το θέμα, τεκμηριώνοντας προσωπικές σας θέσεις. (Περίπου 50 λέξεις) 

ΙΙ. Τύποι εκφώνησης του θέματος Γ'

1. Βασικό θέμα ή ερώτημα 

π.χ: "Να αναπτύξεις το θέμα που, κατά τη γνώμη σου, πραγματεύεται το κείμενο 3, στηρίζοντας την ερμηνεία σου σε τρεις κειμενικούς δείκτες. Κατόπιν, να εκφράσεις σκέψεις και συναισθήματα που σου προκάλεσε η ανάγνωση του κειμένου".

2. Συναισθηματική κατάσταση

π.χ: "Αξιοποιώντας τρία στοιχεία του κειμένου 3, να αναφερθείς στη συναισθηματική κατάσταση στην οποία, κατά τη γνώμη σου, βρίσκονται τα δύο πρόσωπα του διαλόγου. Ποιες σκέψεις/ συναισθήματα σου δημιουργούνται από την ανάγνωση του αποσπάσματος;"

3. Στάση ή συμπεριφορά

π.χ: "Ποια στάση ζωής προτείνει, κατά τη γνώμη σου, η φωνή που ακούγεται στους στίχους του τραγουδιού; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου βασιζόμενος/-η σε τρεις τουλάχιστον κειμενικούς δείκτες. Εσύ, προσωπικά συμφωνείς ή διαφωνείς με τη συγκεκριμένη πρόταση;" 

4. Συμβολισμός

π.χ.: "Τι συμβολίζει, κατά τη γνώμη σου, ο μύλος για τον οποίο γίνεται λόγος στο κείμενο 3, ποια στάση φαίνεται να παίρνει απέναντί του ο αφηγητής και με ποια εκφραστικά μέσα αποτυπώνεται αυτή; Πιστεύεις ότι πρέπει να διατηρούμε σήμερα τα κτίσματα του παρελθόντος;"

ΙΙΙ. Οι κειμενικοί δείκτες (ενδεικτικά)

1. Δείκτες περιεχομένου:

• Τίτλος
• Συγκείμενο (=ιστορικές, κοινωνικές, πολιτισμικές συνθήκες που σχετίζονται με τη δημιουργία του κειμένου και βοηθούν να κατανοήσετε τη στάση των προσώπων).

2. Αφηγηματικοί δείκτες

• Τύπος αφηγητή (ομοδιηγητικός/ ετεροδιηγητικός)
• Αφηγηματικές τεχνικές οργάνωσης του χρόνου (επιτάχυνση, επιβράδυνση, αναδρομή στο παρελθόν, προβολή στο μέλλον/ πρόληψη)
• Αφηγηματικοί τρόποι (αφήγηση, περιγραφή, διάλογος, εσωτερικός μονόλογος)
• Πλοκή (σύγκρουση χαρακτήρων, ανατροπές στις προσδοκίες των ηρώων ή του αναγνώστη)

3. Γλωσσικοί και δομικοί δείκτες

• Ρηματικά πρόσωπα (σχετίζεται με τη διάθεση του ποιητικού υποκειμένου ή το ύφος)
• Λεξιλόγιο (μπορεί να αντανακλά την εποχή ή την κοινωνική θέση του ήρωα)
• Σχήματα λόγου (μεταφορά, παρομοίωση, προσωποποίηση, επανάληψη, σχήμα κύκλου, ασύνδετο σχήμα κ.λπ.)
• Άλλα εκφραστικά μέσα (αντιθέσεις, ειρωνεία)
• Εικόνες
• Στίξη
• Σύνδεση προτάσεων
• Ρηματικοί χρόνοι και εγκλίσεις

IV. Αξιολόγηση

Προσοχή: Η θετική αξιολόγηση ενός ερμηνευτικού σχολίου δεν εξαρτάται από την παράθεση τριών κειμενικών δεικτών, αλλά από:

• την εύστοχη επιλογή τους
• την ερμηνεία του/της μαθητή/τριας 
• την οικονομία λόγου, τη σωστή ένταξη των κειμενικών δεικτών στην παράγραφο

V. Ερώτηση προσωπικής ανταπόκρισης

Απαντάτε με μία σύντομη παράγραφο (50-60 λέξεων). Το ύφος είναι προσωπικό (χρήση α' προσώπου) και εκφράζετε ελεύθερα την άποψή σας, όποια κι αν είναι. Μας ενδιαφέρει η πρόσληψη του κειμένου από τον/την μαθητή/-τρια και η προσωπική του στάση, που πρέπει όμως είναι αιτιολογημένη.

VI. Συχνά λάθη στο ερμηνευτικό σχόλιο

1. Η αναδιήγηση της υπόθεσης του κειμένου.
2. Η εστίαση σε ασήμαντες λεπτομέρειες του κειμένου και όχι στο βασικό του θέμα. 
3. Ο εσφαλμένος εντοπισμός του βασικού θέματος.
4. Η απλή απαρίθμηση κειμενικών δεικτών.
5. Η έμφαση στην επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα των κειμενικών δεικτών (π.χ.: "Ο διάλογος και τα ερωτήματα δίνουν ζωντάνια στο λόγο και κάνουν το κείμενο παραστατικό, το λαϊκό λεξιλόγιο κάνει το κείμενο πιο απλό και ελκυστικό για τον αναγνώστη...). 

Οι κειμενικοί δείκτες που εντοπίζετε και επικαλείστε πρέπει ΠΑΝΤΟΤΕ να σχετίζονται με το θέμα του κειμένου και την ερμηνευτική προσέγγισή του και ΟΧΙ με τη θεωρία που διδασκόμαστε και εφαρμόζουμε στα μη λογοτεχνικά κείμενα. 

ΠΑΙΔΕΙΑ 

1. Παρακολουθήστε εδώ την άποψη του λογοτέχνη Χρόνη Μίσσιου για την παιδεία και συζητήστε την. 

2. Μπορείτε να διακρίνετε τη διαφορά ανάμεσα στην παιδεία και την εκπαίδευση; Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν εκπαίδευση αλλά όχι παιδεία; Μπορεί να ισχύσει το αντίστροφο;

3. Ποια θεωρείτε πως είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα;

4. Παρατηρήστε τις εικόνες που ακολουθούν. Μπορείτε να τις συνδυάσετε με πρόσφατα γεγονότα; 

Έχετε ανάλογες προσωπικές εμπειρίες από τη σχολική σας ζωή; 

I.

II. 

III. 

4. Μπορείτε να δείτε εδώ τις εγκαταστάσεις ενός σύγχρονου σχολείου στη Φινλανδία. Τι είναι αυτό που κάνει το φινλανδικό σύστημα ένα από τα πιο επιτυχημένα εκπαιδευτικά συστήματα, κατά τη γνώμη σας;

5.  Διαβάστε το ποιήμα της Κατερίνας Γώγου, "Θα  'ρθει καιρός". Σε ποια ζωή ελπίζει η ποιήτρια; Ποια είναι τα σημαντικά χαρακτηριστικά μιας τέτοιας ζωής; Να απαντήσετε με αναφορές σε τρεις τουλάχιστον κειμενικούς δείκτες. Κατόπιν, να σχολιάσετε τις ελπίδες της Κατερίνας Γώγου αναπτύσσοντας τις δικές σας σκέψεις και συναισθήματα. (150 – 200 λέξεις)

Ι. Παρατηρήστε τις παρκάτω εικόνες και συζητήστε:

α) Για την πειθώ 

β) Για τα χαρακτηριστικά του πολυτροπικού κειμένου. 

Εικόνα 1η:

Εικόνα 2η:

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το κείμενο είναι του Νίκου Σαραντάκου, από το ιστολόγιο “Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία”

Στην Ελλάδα δεν βρέθηκε λεξικογραφικός φορέας να το αναλάβει, αλλά το ιστολόγιο «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» πραγματοποιεί κάθε χρόνο ψηφοφορία για τη λέξη της χρονιάς· κι έτσι, Λέξη της χρονιάς για το 2021 ψηφίστηκε, με μεγάλη μάλιστα διαφορά και με ρεκόρ συμμετοχής στην ψηφοφορία, η λέξη «γυναικοκτονία».

Πολλοί αντιτάχθηκαν, με πρωτοφανή και σχεδόν ανεξήγητη βιαιότητα, στη χρήση του όρου «γυναικοκτονία»· αρχικά, αντέτασσαν ότι τάχα είναι όρος ανύπαρκτος, και στη συνέχεια, όταν άρχισε να χρησιμοποιείται ευρύτερα, επειδή τάχα «υποτιμά» τη γυναίκα, ότι της… στερεί την ανθρώπινη ιδιότητα: γιατί δεν λέτε «ανθρωποκτονία», δεν είναι άνθρωπος η γυναίκα; Άλλοι θεώρησαν διχαστική τη χρήση ενός ιδιαίτερου όρου.

Παραβλέπουν όλοι αυτοί οι αρνητές του όρου καταρχάς ότι δεν είναι ελληνική ιδιομορφία ο όρος «γυναικοκτονία», αλλά αντίθετα μεταφορά στα ελληνικά ενός διεθνούς όρου, του femicide ή feminicide· έπειτα, ότι δεν είναι γυναικοκτονία κάθε φόνος γυναίκας. Αν μια γυναίκα βρει τον θάνατο σε ληστεία, δεν είναι γυναικοκτονία. Αν κάποιος σκοτώσει τη γειτόνισσά του επειδή έχουν κτηματικές διαφορές, δεν έχουμε γυναικοκτονία. Γυναικοκτονία είναι ο φόνος της γυναίκας επειδή είναι γυναίκα και λόγω του κοινωνικού της ρόλου. Ο φόνος της Καρολάιν από τον Μπάμπη, ο φόνος της Ελένης Τοπαλούδη από τους βιαστές της, οι φόνοι «για λόγους τιμής». Ο φόνος της γυναίκας-κτήματος, που θέλει να φύγει από μια τοξική σχέση.

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Αποσπάσματα από την ομιλία της Αγγέλας Καστρινάκη, πρυτάνεως του Πανεπιστημίου Ρεθύμνου, τον Ιούλιο 2019, στην τελετή αποφοίτησης.

Αγαπητοί τελειόφοιτοι και τελειόφοιτες, αγαπητοί γονείς,

σήμερα είναι μέρα γιορτής για σας όσο και για μας. Πριν γιορτάσουμε όμως, πριν σας κατευοδώσω και σας ευχηθώ, θεωρώ χρέος μου να αναφερθώ στο γεγονός που συγκλονίζει τις τελευταίες μέρες τον τόπο μας. Το Πανεπιστήμιο δεν είναι ένας περίκλειστος χώρος όπου δάσκαλοι μεταβιβάζουν στους μαθητές τους γνώσεις και δεξιότητες. Είναι κομμάτι της κοινωνίας, ένα επίλεκτο αν θέλετε κομμάτι, που μέσα σε αυτό διαμορφώνεται η κοινωνία του μέλλοντος, επωάζονται και ζυμώνονται οι αξίες που θα μεταδοθούν στους νεότερους, στα παιδιά, στα φυσικά και στα πνευματικά παιδιά που θα είναι οι μαθητές και οι μαθήτριές σας. Στο Πανεπιστήμιο φτιάχνουμε –εν μέρει βέβαια και στον βαθμό που μας αναλογεί – την επόμενη μέρα της Ελλάδας. Γι’ αυτό αισθάνομαι υποχρεωμένη να αναφερθώ στο τρομερό συμβάν. … Μια γυναίκα έχασε τη ζωή της με τον πιο αποτρόπαιο τρόπο.[…]

Οφείλουμε να διερευνήσουμε τις συμπεριφορές, από τις πιο μικρές και φαινομενικά ασήμαντες έως τις πιο κομβικές, που εντέλει ενδέχεται να οδηγήσουν στο τρομερό έγκλημα. Όλες τις δικές μας συμπεριφορές, στον τρόπο που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, και ειδικά τα αγόρια, στον τρόπο που αντιδρούμε απέναντι στην ανομία, την οπλοχρησία, τη βία εν γένει και την έμφυλη βία, τη βία κατά των γυναικών, ειδικότερα.

Αυτή τη διερεύνηση την κάθε άλλο παρά εύκολη, την έκανε πριν λίγες μέρες ένας συντοπίτης μας, ο Χάρης Στρατιδάκης, ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας, διδάκτορας Παιδαγωγικής.[…] Παρατηρεί πρώτα πρώτα τη συχνότητα του φαινομένου (το τελευταίο συμβάν ήταν μόνο η κορωνίδα) και το ότι οι φόνοι αφορούν συνήθως αλλοδαπές γυναίκες, που δεν έχουν σόι να απαιτήσει την τιμωρία τους ή και να φροντίσει γι’ αυτή μέσω της αυτοδικίας. Δειλοί λοιπόν οι δολοφόνοι. Αλλά το πιο σημαντικό στο γενναίο αυτό άρθρο είναι ότι ο συγγραφέας τολμά να θίξει τις γενικότερες συμπεριφορές, αυτές που μας αφορούν όλες και όλους. Παραθέτω:

[…] Φαίνεται ότι κάτι δεν πήγε καλά στον τόπο μας με κάποιες από τις θεωρούμενες ως “αξίες” του. Μήπως η δύναμη του καθενός σογιού και το “κόζι” του οδηγούν τελικά στην αγνόηση όποιου δεν διαθέτει αντίστοιχες πλάτες; […] Μήπως έφταιξε η λατρεία του αλκοόλ, ξεκινώντας από τ’ “αντράκια” των δύο ετών που χαιρόμαστε να τα βλέπουμε να βουτούν το δάχτυλό τους στα ποτήρια της τσικουδιάς; Μήπως φταίει που θαυμάζουμε τα ανήλικά μας όταν παίρνουν στα χέρια τους το τιμόνι; Μήπως φταίει που ανεχόμαστε τους μαυροπουκαμισάδες να ξυλοκοπούν παιδιά που ήρθαν στον τόπο μας για να σπουδάσουν, προσφέροντάς μας το κομπόδεμα της οικογένειάς τους; Μήπως φταίει που αφήνουμε να κυκλοφορούν δίπλα μας χωρίς ντροπή τα νεαρά παιδιά που οδήγησαν στα Γιάννενα τον συμπατριώτη μας στην αυτοκτονία;»

Από όλα αυτά ο συγγραφέας βγάζει το συμπέρασμα ότι «μάλλον η κοινωνία μας απέτυχε». Πικρό, πολύ πικρό συμπέρασμα. Μπορούμε άραγε να το ανατρέψουμε; Ελπίζω πως ναι. Μάλιστα, στο μέτρο που μας αναλογεί πάντα, είναι το πρώτιστο καθήκον μας. Πώς ανατρέφουμε τα παιδιά μας; Πώς θα αναθρέψετε τα παιδιά σας; Τι αξίες θα διαδώσετε στο σχολείο όπου θα διδάξετε, στο φροντιστήριο όπου θα διδάξετε, στην όποια δουλειά θα κάνετε; Όχι, δεν αναθρέφουμε «αντράκια», παρά ανθρώπους που σέβονται τη ζωή και την αξιοπρέπεια της άλλης ανθρώπινης ύπαρξης, που τηρούν τους νόμους του κράτους, που δείχνουν με λόγια και έργα την αλληλεγγύη τους, που βοηθούν τους πιο αδύναμους, που σέβονται τη διαφορετικότητα στις ανθρώπινες επιλογές. Δεν αναθρέφουμε ούτε «γυναίκες», παρά ανθρώπινα όντα ικανά να βιώσουν την ισότητά τους και να συμβάλλουν επίσης με λόγια και έργα στις καλύτερες δυνατές ανθρώπινες και κοινωνικές σχέσεις.

ΙΙ. Διάβασε εδώ το ακριβές περιεχόμενο του νομικου όρου "γυναικοκτονία". 

ΙΙΙ. Δείτε εδώ τη δράση των μαθητών και μαθητριών του Μουσικού Σχολείου Λαμίας ενάντια στην έμφυλη βία. 

Ενδεικτικές απαντήσεις μαθητών/-τριών:

1. 

2.

3. 

1. Οι λόγοι που οδηγούν στην όξυνση του φαινομένου της έμφυλης βίας είναι αρκετοί. Πρώτα πρώτα, οφείλουμε να εστιάσουμε στη διάλυση του κοινωνικού κράτους που έφερε η οικονομική κρίση. Η κοινωνική παθογένεια, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, η ανέχεια, οδήγησαν την ελληνική οικογένεια σε κρίση, ενώ ταυτόχρονα γέννησαν στον άνθρωπο συναισθήματα απογοήτευσης, θυμού, αγανάκτησης. Η επιθετικότητα που κυριάρχησε στις ανθρώπινες σχέσεις αφορά και τα δύο φύλα, με ευκολότερο θύμα τη γυναίκα. Επιπλέον, είναι αδύνατον να παραβλέψουμε το γεγονός πως στη χώρα μας -και ειδικά στις επαρχιακές κοινωνίες- επιβιώνουν οι αρχές της πατριαρχικής οικογένειας που συχνά δικαιολογεί ή και επιτρέπει τη βία. Ο στερεοτυπικός ρόλος του άνδρα-αρχηγού συγκρούεται με τη διάθεση της γυναίας να ανεξαρτητοποιηθεί, να αρθρώσει δικό της λόγο και αυτή η σύγκρουση προκαλεί ανισορροπία στις σχέσεις μεταξύ των φύλων. 

2. Το καθήκον αντιμετώπισης της έμφυλης βίας οφείλει να επωμιστεί πρωτίστως η πολιτεία. Κύριο μέλημά της θα έπρεπε να είναι η αυστηροποίηση του ποινικού κώδικα, ώστε να μη δίνεται στον πολίτη η εντύπωση πως η βία συγχωρείται και η ζωή του θύματος δεν έχει αξία. Επιπροσθέτως, η κοινωνική διαφήμιση και η συνεργασία της πολιτείας με τα ΜΜΕ είναι πιθανό να ευαισθητοποιήσουν την κοινωνία απέναντι στο θέμα, ώστε κανένα φύλο να μη θυματοποιείται και τα στερεότυπα να πάψουν να αναπαράγονται. Τέλος, η στελέχωση του δημόσιου τομέα με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, η βελτίωση των κρατικών δομών ψυχικής υγείας, οι γραμμές υποστήριξης θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον που θα ανατρέψει να υπάρχοντα δεδομένα. 

Μπομπ Ντίλαν, "Ποιος σκότωσε τον Ντέιβι Μουρ 

Στους στίχους του Μπομπ Ντίλαν περιγράφεται και καταγγέλλεται η σύγχρονη κοινωνία του θεάματος και του χρήματος, στην βία και την απανθρωπιά της οποίας συμβάλλουν όλοι όσοι την υπηρετούν, εξίσου ένοχα. Το ρεφρέν του τραγουδιού/το επαναλαμβανόμενο δίστιχο «Ποιος σκότωσε…ποιος;» θέτει επιτακτικά το ερώτημα για τον υπαίτιο του θανάτου ενός πυγμάχου στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 στις ΗΠΑ. Στο ερώτημα απαντάει κάθε φορά ένα πρόσωπο που εμπλέκεται στην υπόθεση, σε α΄ενικό, με αμεσότητα και απολογητικό τόνο, προσπαθώντας να αποσείσει τις ευθύνες από πάνω του (χαρακτηριστικά, κάθε στροφή –εκτός από την τελευταία– αρχίζει με τη φράση «όχι εγώ»= «όχι εμείς»). Μέσα από τα λόγια του κάθε προσώπου, ωστόσο, αλλά και μέσα από την φράση με την οποία ο στιχουργός το περιγράφει, αναδεικνύονται, με τρόπο ειρωνικό τα βαθύτερα κίνητρα για έναν αγώνα «μέχρι τελικής πτώσεως» και οι λόγοι που η ανθρώπινη ζωή αποδεικνύεται κατώτερή τους. Έτσι, για τον διαιτητή η πίεση των θεατών, οι οποίοι έχουν αγοράσει και απαιτούν θέαμα σκληρό, είναι πιο σημαντική από την ανθρώπινη ζωή («Αλλά το πλήθος θα είχε άγρια γιουχαΐσει/Θα’ λεγαν θέλουν τα λεφτά τους πίσω»). Για τους θεατές, πάλι, είναι πιο σημαντική η έξαψη, η «αδρεναλίνη» του αγώνα («έναν αγώνα να δούμε»), για τον μάνατζερ και τον στοιχηματζή είναι το χρήμα («Καπνίζοντας ένα πούρο μεγάλο και χοντρό» –φράση με την οποία περιγράφεται ο μάνατζερ και η αγάπη του για τις πολυτέλειες–, «Κρατώντας ακόμα το απόκομμα στο χέρι», «Κι άλλωστε το χρήμα μου εγώ/Σ’ αυτόν το είχα ποντάρει»), για τον αθλητικογράφο η δυνατή είδηση («Σκυμμένος στην παλιά του γραφομηχανή»). Τέλος, ο αντίπαλος παρουσιάζει τον εαυτό του απλώς ως έναν καλό επαγγελματία που έγινε το όργανο της «βουλής του Θεού».

Ως εκπρόσωπος του 15μελούς συμβουλίου του σχολείου σου, γράφεις μια επιστολή στον Υπουργό Παιδείας για να τον ενημερώσεις για περιστατικά που μαρτυρούν έξαρση της βίας στο σχολείο σου. Με αφορμή το νέο πλαίσιο ποινών που προτάθηκε από το Υπουργείο, να εκφράσεις τη γνώμη σου για την τιμωρία ως μέσο καταστολής και να καταλήξεις σε προτάσεις για την αποτελεσματική πρόληψη του φαινομένου της νεανικής παραβατικότητας. 

*  Όταν γράφουμε ένα κείμενο, οφείλουμε να το αντιμετωπίσουμε ως σύνολο. Ωστόσο, κάθε του παράγραφος αποτελεί μια αυτοτελή ενότητα που πρέπει να συγκεντρώνει συγκεκριμένες αρετές:

1. Δομή (θεματική περίοδο κλπ.)

2. Ενότητα (λεπτομέρειες σχετικές με τη Θ.Π.)

3. Πληρότητα (ισχυρή επιχειρηματολογία)

4. Συνοχή

5. Αλληλουχία. 

1. Στις δύο επόμενες παραγράφους παρατηρήστε τα λάθη στη δομή. Είναι σωστός ο χωρισμός των παραγράφων;

Βρίσκετε επιτυχημένη/ ελκυστική τη θεματική περίοδο που χρησιμοποιείται;

2. Στις επόμενες παραγράφους παρακολουθήστε το ζήτημα της ενότητας. Είναι η Θ.Π. σχετική με τις λεπτομέρειες που ακολουθούν; Ποιο θέμα αναπτύσσεται εδώ; Τα αίτια έξαρσης της βίας; Αποτελούσε αυτό ζητούμενο; 

3. Στην παρακάτω παράγραφο το θέμα είναι η τιμωρία. Ο/η μαθητής/-τρια υποστηρίζει πως η τιμωρία αποτελεί αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης της βίας. Μας εξηγεί γιατί; Ποια είναι η αποτελεσματικότητα της τιμωρίας σύμφωνα με την παράγραφο; Υπάρχει πληρότητα στην επιχειρηματολογία;

4. Παρατηρήστε, τέλος, την Θ.Π. της παραγράφου που ακολουθεί. Μπορείτε να καταλάβετε σε ποιο ερώτημα ή θέμα αναφέρεται;

1^ο κείμενο - Η δική μας ζωή και τα βάρη των άλλων

[Εισαγωγή: άρθρο του Θοδωρή Γεωργακόπουλου / ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/ 27-10-2017, συντομευμένο]

Κάθε πρωί που ξεκινάμε την ημέρα μας, κάνουμε ό,τι κάνουμε έχοντας πάντα στο μυαλό μας ένα φράγμα, ένα φόρτο από συμπλέγματα, προβλήματα, φοβίες και τραύματα. Μια συλλογή από φίλτρα. Είναι πολλά και πολλών ειδών, και τα έχουν όλοι. Σήμερα όμως θέλω σας μιλήσω για μια ιδιαίτερη ομάδα φίλτρων, ίσως την πιο σημαντική.

Εγώ είμαι ένας λευκός, ετεροφυλόφιλος, αρτιμελής, ελληνικής καταγωγής άνδρας. Ως εκ τούτου, τα φίλτρα αυτά δεν τα έχω στο κεφάλι μου. Ως εκ τούτου, όσες ευκαιρίες είναι διαθέσιμες στην κοινωνία στην οποία ζω είναι χωρίς κουβέντα, υποσημειώσεις και αστερίσκους διαθέσιμες και σε εμένα. Όλα τα δικαιώματα που προβλέπονται από τους κανόνες της κοινωνίας μου είναι δικά μου δικαιώματα. Ο κόσμος είναι δικός μου. Τον κάνω ό,τι θέλω. Το σώμα μου, επίσης, είναι δικό μου και μπορώ να το κάνω ό,τι θέλω. Κανείς δεν με απειλεί. Είμαι κυρίαρχος του εαυτού μου.

Οι άνθρωποι που δεν είναι σαν εμένα, όμως, έχουν κάποιο ή κάποια αυτά τα φίλτρα κάθε μέρα και κάθε ώρα στο μυαλό. Ομοφυλόφιλοι άνδρες. Μετανάστες ή παιδιά μεταναστών. Γυναίκες. Αυτοί οι άνθρωποι, που είναι η πλειοψηφία του πληθυσμού αυτής της χώρας -και κάθε χώρας-, κουβαλάνε μαζί τους κάθε μέρα ένα βάρος που εγώ δεν κουβαλάω. Οι συνέπειες αυτού του πράγματος είναι τεράστιες, είναι ανυπολόγιστες. Είναι σαν να τρέχουμε όλοι στον ίδιο μαραθώνιο, αλλά αυτοί τρέχουν με ένα σακί γεμάτο πέτρες φορτωμένο στην πλάτη. Μερικές φορές νικάνε κι αυτοί. Αλλά, μοιραία, πιο σπάνια.

Μια γυναίκα που μπαίνει σε ένα ασανσέρ με έναν άντρα, ή που περπατάει στο δρόμο, ή που πηγαίνει στη δουλειά της, κάθε στιγμή της ζωής της έχει στο μυαλό της ότι το σώμα της μπορεί να κινδυνεύει, κάτι που εγώ δεν σκέφτομαι με τον ίδιο τρόπο ή με την ίδια ένταση ποτέ. Έχει στο μυαλό της ότι πρέπει να συμπεριφέρεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο υπακούοντας σε κανόνες που για εμένα δεν ισχύουν. Όταν ο νεαρός που με τράκαρε με το αυτοκίνητο μου συστήθηκε ως “Λευτέρης” το έκανε επειδή στο μυαλό του έχει ένα φίλτρο, ένα καμπανάκι, μια φωνή που του λέει πάντα να προσέχει όταν μιλάει με κάποιον που δε γνωρίζει, γιατί δεν ξέρει πώς θα αντιδράσει κάποιος στο άκουσμα ενός Αλβανικού ονόματος. Αυτό δεν περνάει απ’ το δικό μου το μυαλό ποτέ, όταν με ρωτάνε πώς με λένε. [...]

Σε κάθε κοινωνία του κόσμου υπάρχει μια μειοψηφία που ζει κάθε μέρα με αυτό το προνόμιο: να μην έχει κανένα τέτοιο φίλτρο στο μυαλό. Συνήθως είναι η ίδια μειοψηφία που κατά κανόνα κακοποιεί τις γυναίκες, χτυπάει και φυλακίζει τους μαύρους, χλευάζει τους ομοφυλόφιλους και τους στερεί ίσα δικαιώματα. Αυτή η καταπίεση, φαινόμενο οικουμενικό και παγκόσμιο, μπορεί να είναι μηχανισμός άμυνας. Η μειοψηφία αυτή μπορεί να θέλει να διαφυλάξει την κεκτημένη της κυριαρχία. Μπορεί όμως να είναι και κάτι λιγότερο ενσυνείδητο και ηθελημένο, μπορεί να είναι μια απλή έκφραση του εκ γενετής προνομίου της, της αντίληψης ότι ο κόσμος της ανήκει και μπορούν να τον κάνουν ό,τι θέλουν χωρίς συνέπειες.

Στην πράξη, βεβαίως, οι κοινωνίες μας είναι βαθιά άρρωστες εξαιτίας αυτής της ανισορροπίας. Η πλειοψηφία είναι εγκλωβισμένη πίσω από τα φίλτρα, αυτά την εμποδίζουν να διεκδικήσει και να ανταγωνιστεί με δίκαιους όρους. Δεν υπάρχουν δίκαιοι όροι. Κι η κοινωνία υποφέρει. Ένα απέραντο διανοητικό και κοινωνικό κεφάλαιο χάνεται επειδή κάθε μέρα, κάθε στιγμή, μερικά από τα πιο λαμπρά μυαλά του κόσμου, μερικοί από τους σπουδαιότερους ανθρώπους που ζουν ανάμεσά μας λειτουργούν, δουλεύουν και σκέφτονται πίσω από φίλτρα, κουβαλώντας ένα βάρος το οποίο δεν ζήτησαν, για το οποίο δεν φταίνε, στις περισσότερες περιπτώσεις από τη στιγμή που γεννήθηκαν.

Και βέβαια δεν κάθονται άπρακτοι. Αιώνες τώρα, γενιές ολόκληρες, αγωνίζονται, σταδιακά, όσο μπορούν, να το αποτινάξουν αυτό το βάρος. Τελευταία βλέπουμε σπουδαίες και πολύ ενθαρρυντικές εκδηλώσεις αυτής της αντίδρασης, από τις εξελίξεις στο επίπεδο των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων μέχρι τις μαζικές καταγγελίες θαρραλέων γυναικών για περιστατικά κακοποίησης από άντρες. Αλλά ακόμα απέχουμε πάρα πολύ από την εξαφάνιση αυτών των φίλτρων. Φανταστείτε το δυναμικό που θα απελευθερωνόταν αν όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν ζούσαν με αυτό το βάρος. Πόσο πιο πλούσιες, γεμάτες, αποδοτικές και δίκαιες θα ήταν οι κοινωνίες μας. Όλοι θα είχαμε να κερδίσουμε από αυτή την κατάκτηση. Αυτό είναι, λοιπόν, το ερώτημα που με απασχολεί και θα με απασχολεί στο εξής:

Εγώ είμαι ένας λευκός, ετεροφυλόφιλος, αρτιμελής, ελληνικής καταγωγής άνδρας. Ο κόσμος υποτίθεται ότι μου ανήκει. Τον κάνω ό,τι θέλω.

Πώς επιτρέπω να συνεχίζεται αυτή η κατάσταση;

ΘΕΜΑ Α' : Γράφετε ένα κείμενο 70-80 λέξεων στο οποίο παρουσιάζετε συνοπτικά τις αιτίες για την κυριαρχία της μειοψηφίας και τις συνέπειες που αυτή η κυριαρχία έχει σύμφωνα με το 1^ο κείμενο.

Ενδεικτική απάντηση μαθητή 

1. 

2.

3.Σύμφωνα με τον αρθρογράφο, σε κάθε σύγχρονη κοινωνία υπάρχει μια μειονότητα ανθρώπων που απολαμβάνουν πληθώρα προνομίων και δικαιωμάτων και δεν αντιμετωπίζουν εμπόδια σε όσα επιθυμούν να επιτύχουν. Η μεινότητα τείνει να επιβάλλεται για δύο λόγους: είτε ασυνείδητα, για να εκφράσει το εγγενές δικαίωμα στην υπεροχή, είτε συνειδητά, για να διατηρήσει την επιβολή. Το γεγονός, ωστόσο, καθιστά τις κοινωνίες φτωχές, νοσηρές και άδικες, ενώ, παράλληλα, τους στερεί το κοινωνικό κεφάλαιο όσων θα μπορούσαν να προσφέρουν πνευματικά, αλλά δεν τους επιτρέπεται.