Μάθημα : Νεοελληνική Λογοτεχνία Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΠΩΣ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΩ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ…

• Στην πρώτη ανάγνωση προσέχω τον τίτλο και προσπαθώ να φανταστώ σε τι αναφέρεται. Καθώς διαβάζω το κείμενο κάνω την πρώτη προσπάθεια να συνδέσω τον τίτλο με το κείμενο.
• Διαβάζω το κείμενο δυο τρεις φορές ή όσο χρειαστεί  μέχρι να το κατανοήσω.
• Φέρνω στο μυαλό μου όσα συζητήθηκαν στην τάξη. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να κρατώ σημειώσεις κατά τη διάρκεια του μαθήματος .
• Έχω κατανοήσει το κείμενο όταν μπορώ να το διηγηθώ με συντομία σε κάποιον που δεν το έχει διαβάσει. Μπορώ δηλαδή να πω:
• Τι έγινε;
• Πού έγινε;
• Από ποιους, ποιοι παίρνουν μέρος στην ιστορία;
• Γιατί έγινε;
• Τι προσπαθεί ο συγγραφέας- ποιητής να μας πει με το κείμενό του, γιατί το έγραψε;
• Έχει κάποια σχέση με τις δικές μου εμπειρίες- βιώματα;
• Τι θα θυμάμαι από το κείμενο;

• Για τις εργασίες στο σπίτι:
• Διαβάζω καλά την εργασία-ερώτηση. Ποτέ δεν ξεκινώ να απαντήσω αν δεν έχω κατανοήσει αυτό που μου ζητάει η ερώτηση (ζητούμενο).
• Προσπαθώ στην απάντησή μου να συμπεριλάβω όλα τα στοιχεία που σχετίζονται με την ερώτηση. Στόχος μου πρέπει να είναι όποιος διαβάσει την απάντηση να νιώθει ότι καλύπτω όλες τις πλευρές, ότι έχω πει αναλυτικά τα πάντα για το συγκεκριμένο θέμα.
• Μια καλή απάντηση λοιπόν δεν μπορεί συνήθως να είναι πολύ σύντομη.
• Πάντα σε μία γραπτή άσκηση προσέχω το λεξιλόγιο, την έκφραση, τη σύνταξη, τη δομή,  στίξη. Δηλαδή με ενδιαφέρει τι θα γράψωαλλά και πώς θα το γράψω.
• Αν  δυσκολεύομαι και ζητήσω βοήθεια από άλλους ή βοηθήματα , φροντίζω αυτό που τελικά θα γράψω να είναι δικό μου δημιούργημα όσο απλό κι αν είναι.
• Σε κάθε δυσκολία δε διστάζω να ζητήσω βοήθεια από τον καθηγητή μου.

• Πριν αρχίσω να γράφω πρέπει να έχω κάνει τα εξής βήματα :

Να έχω διαβάσει και κατανοήσει το κείμενο.

Να ξέρω το θέμα του.

Να μπορώ να κάνω την περίληψή του.

Να μπορώ να το χωρίζω σε ενότητες και να βάζω πλαγιότιτλους.

Να μπορώ να απανήσω σε όλες τις ερωτήσεις του βιβλίου.

Να μπορώ να σχολιάζω συγκεκριμένες φράσεις.

Να μπορώ να εντοπίζω τα σχήματα λόγου (παρομοιώσεις, μεταφορές, ασύνδετο σχήμα) και τις εικόνες .

Να μπορώ να γράφω τους χαρακτηρισμούς και τα συναισθήματα των ηρώων.

Να ξέρω για την αφήγηση, τον αφηγητή και τους αφηγηματικούς τρόπους.

Να μπορώ να σχολιάσω τη γλώσσα και το ύφος του κειμένου.

Στοιχεία αφηγηματολογίας

Εκφραστικά Μέσα, Γλώσσα, Ύφος...

Κωνσταντίνος Μαλέας, Τοπίο με ελιές

Οδυσσέας Ελύτης, Πίνοντας ήλιο κορινθιακό

Το απόσπασμα ανήκει στην ποιητική συλλογή «Ήλιος ο πρώτος (1943)» και σε πείσμα της εποχής (Κατοχή), εκφράζει αισιοδοξία. Αποτελεί έναν ύμνο στη χαρά της ζωής, την ομορφιά της φύσης, το φως και τον έρωτα.

Βασικά μορφικά γνωρίσματα:

• Γλώσσα πλούσια, παραστατική και λυρική
• Στο ποίημα υπάρχει κάποιος θεματικός ιστός, ειρμός και νοηματική αλληλουχία.
• Εικονοπλαστική φαντασία
• Αποθέωση των αισθήσεων
• Φυσιολατρική δημιουργική διάθεση

Η σχέση του Ελύτη με τη φύση

Η ελληνική φύση είναι οργανικό στοιχείο στην ποίηση του Ελύτη. Είναι ένα σύνολο φαινόμενων που έχουν ως χαρακτηριστικό γνώρισμά τους την αέναη κίνηση. Τα φυσικά στοιχεία έχουν ανθρώπινες ιδιότητες, συμπλέκονται με τους ανθρώπους.

 Ο ποιητής με τις τέσσερις μετοχές που χρησιμοποιεί («Πίνοντας», «Διαβάζοντας», Δρασκελίζοντας», «Σημαδεύοντας») φαίνεται να απολαμβάνει με όλες τις αισθήσεις του το ελληνικό τοπίο: τον ήλιο, τα μάρμαρα, τα αμπέλια, τις θάλασσες, όλα στοιχεία αλληλένδετα με την ελληνική φύση και παράδοση.

Χώρος : ελληνική καλοκαιρινή φύση 

Χρόνος: Παρόν

 Γλώσσα : Απλή Δημοτική 

Ύφος: απλό , ζωηρό.

Θέμα ποιήματος : Οι εμπειρίες του ποιητή απ΄την επαφή του με τη φύση που τον γεμίζουν αισιοδοξία και χαρά.

Ενότητες :           1η στροφή : Τα θετικά βιώματα του ποιητή από την επαφή του με τη φύση

2η στροφή: Ο ποιητής χαίρεται τα δώρα της φύσης.

Ερμηνευτικά σχόλια

«Διαβάζοντας τα μάρμαρα» : γνωριμία με τον αρχαίο πολιτισμό

«Αμπέλια θάλασσες» : αμπέλια και θάλασσες ή αμπέλια σαν θάλασσες (το αμπέλι και η θάλασσα αποτελούν χαρακτηριστικά στοιχεία της Κορίνθου)

«Ένα τάμα ψάρι»: μεταφορικά το ψάρεμα. Το τάμα προέρχεται από το χώρο της θρησκείας και το ψάρι από το χώρο της ελληνικής αλιείας.

«Τα φύλλα που ο ψαλμός του ήλιου αποστηθίζει»: το φως του ήλιου «διαβάζει» τα φύλλα , ο ήλιος στρέφεται προς τα φύλλα ενώ κανονικά τα φύλλα κατευθύνονται προς το σημείο του ήλιου για να δεσμεύσουν το φως του.

«Τη ζωντανή στεριά που ο πόθος χαίρεται»/ Ν’ ανοίγει» : ο ποιητής αποκαλύπτει τις χαρές της στεριάς

«Χώνω το χέρι μου στις φυλλωσιές του ανέμου»: ο άνεμος εμφανίζεται σαν στερεή ύλη που ο ποιητής μπορεί να αγγίξει.

«Οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη της καλοκαιριάς» : Υπερρεαλιστική εικόνα , οι λεμονιές σε ανθοφορία.

«Φεύγω με μια ματιά …… όπου ο κόσμος ξαναγίνεται. Όμορφος απ’ την αρχή στα μέτρα της καρδιάς»: ο ποιητής φαντάζεται ένα κόσμο που ξαναγίνεται όμορφος.

Σχήματα Λόγου

Μεταφορές: πίνοντας ήλιο, διαβάζοντας τα μάρμαρα, ένα τάμα ψάρι που γλιστρά, οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη, τα πράσινα πουλιά σκίζουν τα όνειρά μου.

Προσωποποιήσεις: ο ψαλμός του ήλιου αποστηθίζει, τη ζωντανή στεριά που ο πόθος χαίρεται ν’ ανοίγει κ.α.

Παρομοιώσεις: αμπέλια θάλασσες, τάμα ψάρι

Ασύνδετο: Σε όλο το ποίημα παρατηρείται ασύνδετο σχήμα . Σημεία στίξης υπάρχουν μόνο στο τέλος καθεμιάς από τις δύο στροφές.

Επαναλήψεις: στ. 1 και 9, 1 και 6, 13 και 14.

Εικόνες: Πίνοντας ήλιο κορινθιακό, διαβάζοντας τα μάρμαρα, δρασκελίζοντας αμπέλια θάλασσες, σημαδεύοντας με το καμάκι Ένα τάμα ψάρι που γλιστρά, βρήκα τα φύλλα που ο ψαλμός του ήλιου αποστηθίζει, τη ζωντανή στεριά που ο πόθος χαίρεται, πίνω νερό κόβω καρπό χώνω το χέρι μου στις φυλλωσιές του ανέμου, τα πράσινα πουλιά σκίζουν τα όνειρά μου, φεύγω με μια ματιά ματιά πλατιά όπου ο κόσμος ξαναγίνεται όμορφος απ’ την αρχή στα μέτρα της καρδιάς.

Αντιθέσεις : στ. 3 και 7 , τα  αντιθετικά  ζευγάρια των τεσσάρων στοιχείων της φύσης νερού (θάλασσες)-φωτιάς (ήλιο), αέρα (ανέμου)-γης (στεριά) και της σχέσης μεταξύ των στοιχείων αυτών (Πίνοντας ήλιο, στις φυλλωσιές του ανέμου).

 Παρηχήσεις του ρ: στιχ. 9 «… Πίνω νερό κόβω καρπό …»

Στιχουργική

 Ελεύθερος στίχος , χωρίς μέτρο και συγκεκριμένο αριθμό συλλαβών σε κάθε στίχο, χωρίς ομοιοκαταληξία.

Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, Πανηγύρι

ΘΕΜΑ: Το ενδιαφέρον και η αγάπη που καλλιεργεί ένας καθηγητής στους μαθητές μιας τάξης σχολείου της επαρχίας για τον λαϊκό πολιτισμό και τη λαϊκή λογοτεχνική παράδοση.

ΔΟΜΗ

1^η Ενότητα:«Πρόπερσι που φοιτούσα… να τα διορθώσετε».

2^η Ενότητα:«Πάντως,η δική μου η θέση…όταν το ξαναπήρε».

ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ:

1^ηΕνότητα:Ο ρόλος του νέου φιλολόγου στην προβολή της αξίας του λαϊκού πολιτισμού.

2^ηΕνότητα:Το πάθημα των δύο ξένων μαθητών.

ΤΕΧΝΙΚΗ:

• α’ πρόσωπο.
• Ο αφηγητής συμμετέχει ως ήρωας στην ιστορία.
• Αναδρομική αφήγηση.
• Απευθύνεται νοερά σε β’ πρόσωπο στον παλιό του καθηγητή
• Στοχαστική διάθεση, μοιάζει να απευθύνεται σε έναν υποθετικό συνομιλητή.
• Περιγραφή συναισθημάτων.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ: Αφήγηση, περιγραφές ,σχόλια του αφηγητή, διάλογοι.

ΓΛΩΣΣΑ: Απλή, καθαρή δημοτική με λέξεις της καθημερινότητας.

ΥΦΟΣ: Απλό, καθημερινό.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: Παρομοιώσεις, Μεταφορές, Επαναλήψεις, Ασύνδετα Σχήματα.

ΙΔΕΕΣ–ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ:

• Προβάλλεται ο σημαντικός ρόλος του εκπαιδευτικού στην ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού και κάθε αξίας που συντελεί στην κοινωνικοποίηση των παιδιών και στην αισθητική τους καλλιέργεια.

• Ο αστικός τρόπος ζωής , η στροφή από τη συλλογική ζωή στην προβολή του ατομικού συμφέροντος και η εισβολή ξένων προτύπων ζωής οδήγησαν στην περιφρόνηση του λαϊκού πολιτισμού.

Η Άννα Φρανκ

Από το Ημερολόγιο της Άννας Φράνκ

Θέμα: Τα παράπονα της Άννας για την άδικη στάση των γονιών της απέναντί της και η μοναξιά της Άννας μέσα στο οικογενειακό της περιβάλλον.

Θεματικά κέντρα:

• Η ψυχολογία των εφήβων και οι σχέσεις τους με τους γονείς
• Οι ανταγωνιστικές σχέσεις ανάμεσα στα αδέλφια
• Το ημερολόγιο και η συνομιλία του εφήβου με τον εαυτό του

Ενότητες – πλαγιότιτλοι:

• «Αγαπητή Κίτυ… διάθεση της Μαργκότ» àΤα παράπονα της Άννας με αφορμή το επεισόδιο με τη Μαργκότ
• «Δεν τις αγαπώ… με τα ελαττώματά της» à Η σχέση της Άννας με τον πατέρα της
• «Περισσότερο απ’όλους… στα παιδιά της» à Ηάποψη της Άννας για τη μητέρα της
• «Μερικές φορές… Δική σου, Άννα» à Οι συναισθηματικές ανάγκες της Άννας και η διάθεση αυτοκριτικής

Λογοτεχνικό είδος: Ημερολόγιο

àμε τον όρο αυτό εννοούμε τη συστηματική καταγραφή από ένα άτομο των πιο σημαντικών γεγονότων της προσωπικής του ζωής. Έχει προσωπικό χαρακτήρα, δηλαδή δε γράφεται για να δημοσιευτεί ή για να διαβαστεί από άλλους.

Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ είναι το πιο γνωστό

Κείμενο αυτού του είδους, αν και δεν έχει τόσο την αξία ενός λογοτεχνικού κειμένου, όσο μιας αυθεντικής μαρτυρίας.

Αφηγηματική τεχνική:

• Ο συγγραφέας και ο αφηγητής ταυτίζονται.
• Η Άννα απευθύνεται σε μια φανταστική φίλη, την Κίτυ. Έτσι το κείμενο αποκτά χαρακτηριστικά επιστολής.

Τόνος : εξομολογητικός, επικριτικός, ειρωνικός

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Στο απόσπασμα του  βιβλίου η συγγραφέας καταγράφει, με αφορμή έναν  ασήμαντο καβγά, τις σκέψεις της για τη σχέση με την αδερφή, τη μητέρα και τον πατέρα της.

Την προβληματίζει κυρίως η ασυμφωνία με τον χαρακτήρα και τη στάση της

Μητέρας της, η οποία την εμποδίζει να επικοινωνήσει μαζί της. Οι σκέψεις της γύρω από τον ρόλο των γονέων παρουσιάζουν ωριμότητα, η διάθεσή της όμως χαρακτηρίζεται από συχνές μεταπτώσεις.

Η σχέση με τον πατέρα της είναι καλύτερη, ωστόσο νιώθει πως δε βρίσκει τη συναισθηματική στήριξη που περίμενε απ’ αυτόν, με αποτέλεσμα να νιώθει

Αποξενωμένη μέσα στην οικογένειά της, καθώς διαπιστώνει ότι οι δικοί της δεν την καταλαβαίνουν και δεν της δίνουν τη σημασία που της αξίζει.

Αυτή η διαπίστωση την οδηγεί να εξομολογηθεί τις σκέψεις της στο ημερολόγιό της, το οποίο αναλαμβάνει να εκπληρώσει τον ρόλο ενός σιωπηλού συνομιλητή (με το

τέχνασμα της φανταστικής φίλης –αποδέκτη των επιστολών της),ο οποίος την ενθαρρύνει και τη στηρίζει στη μοναξιά της.

Οι σκέψεις της Άννας για τους γονείς: με αφορμή τη στάση των γονιών της ,η Άννα διατυπώνει την άποψή της για τους σωστούς γονείς, οι οποίοι:

α)πρέπει να είναι δίκαιοι ,όχι να μεροληπτούν ή να συμμαχούν με το ένα παιδί

β)πρέπει ν’ αγαπούν τα παιδιά τους γι’ αυτό που είναι και όχι γι’ αυτό που εκείνοι θα ήθελαν να είναι

γ)πρέπει να είναι έτοιμοι ν’ ακούσουν τα παράπονα των παιδιών τους ,να τα βοηθούν, να τα στηρίζουν και να συζητούν μαζί τους

δ)νααντιμετωπίζουνταπαιδιάτουςμεσταθερότρόπο,ναταενθαρρύνουνκαινα τα στηρίζουν καθώς μεγαλώνουν

ε)να μην καλλιεργούν ανταγωνιστικές σχέσεις ανάμεσα στ’ αδέρφια

Τα συναισθήματα της Άννας: Η προβληματική σχέση της Άννας με τους γονείς της παρουσιάζεται (από την ίδια) με ειλικρίνεια, αλλά η ψυχολογική της διάθεση χαρακτηρίζεται από αστάθεια και μεταπτώσεις. Ενώ πολλές από τις απόψεις και τις κρίσεις της χαρακτηρίζονται από ωριμότητα, από την άλλη πλευρά αρκετά από τα παράπονα της θυμίζουν χαϊδεμένο παιδί που θέλει να είναι το επίκεντρο της προσοχής. Έτσι, οι αντιφάσεις που φανερώνονται στον χαρακτήρα και την ψυχολογία της είναι αρκετές. Είναι ένα κορίτσι που κατηγορεί τη μητέρα της, που ζηλεύει την αδερφή της, που κάνει παράπονα στον πατέρα και γενικά τα βάζει με όλους, επειδή δεν την καταλαβαίνουν.

Από την άλλη πλευρά, κάποιες απόψεις της για το μητρικό ρόλο και για την ανάγκη να βρει στη μητέρα της ένα ιδανικό πρότυπο δείχνουν ωριμότητα. Την ίδια ωριμότητα φανερώνει και η αυτοκριτική της, καθώς παρουσιάζεται δυσαρεστημένη για την ανεπάρκεια της να ολοκληρώσει ένα έργο. Οι αντιφάσεις αυτές είναι

Απόλυτα φυσιολογικές στη φάση της μετάβασης από την παιδική στην εφηβική ηλικία, στην οποία βρίσκεται η Άννα. Ψυχολογικές μεταπτώσεις, παράπονα, πείσματα και ζήλιες χαρακτηρίζουν πάντα αυτή την ηλικία σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό.

Ο χαρακτήρας της Άννας:  Η Άννα, με τα χαρίσματα και τα ελαττώματα της είναι ένας αντιπροσωπευτικός για την ηλικία της χαρακτήρας. Τη διακρίνει φιλομάθεια, εξυπνάδα, ωριμότητα, ειλικρίνεια. Παράλληλα όμως έχει εγωισμό και ζήλια και γενικά, ως έφηβη, είναι απόλυτη στα συναισθήματα της. Έτσι, το μόνο που πετυχαίνει είναι να νιώθει μοναξιά ανάμεσα σε τόσους ανθρώπους.

Στο σύντομο αυτό αφήγημα ο συγγραφέας με απλό και σχετικά αστείο ύφος παρουσιάζει το πρόβλημα της οικονομικής εκμετάλλευσης των ανθρώπων από τους ισχυρούς, κάτι το οποίο ήταν πολύ συνηθισμένο στη Ρωσία της εποχής του Τσέχωφ που τα κύρια χαρακτηριστικά ήταν η φτώχεια και η εξαθλίωση.
Αυτό όμως που προβάλλεται ιδιαίτερα έντονα είναι η παθητική στάση της νεαρής δασκάλας , για να τονίσει ότι πολλές φορές οι ίδιοι οι άνθρωποι ευθύνονται για το γεγονός ότι πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης.

Ο σημαντικός Γερμανός συγγραφέας Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898-1956) έγραψε το ποίημα αυτό το 1937, όταν ζούσε ως αυτοεξόριστος στη Σκανδιναβία, κατατρεγμένος από τη χιτλερική εξουσία. Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος δεν είχε ακόμη ξεσπάσει, αλλά το ναζιστικό καθεστώς είχε ήδη δώσει δείγματα του βίαιου και απάνθρωπου προσώπου του με την άγρια καταδίωξη των Εβραίων και των αντιφρονούντων Γερμανών. Πολλοί δημοκρατικοί καλλιτέχνες και διανοούμενοι διώχτηκαν ή αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, για να γλιτώσουν από την ηθική και σωματική τους εξόντωση.

Από το 1933 ως το 1947 έζησε αυτοεξόριστος στη Σκανδιναβία και στις ΗΠΑ, εξαιτίας του ναζιστικού καθεστώτος που επικρατούσε στην πατρίδα του. Το καθεστώς αυτό έριξε στην πυρά τα βιβλία του και του αφαίρεσε την ιθαγένεια, κηρύσσοντάς τον ανεπιθύμητο στην πατρίδα του. Τα πιο πολλά ποιήματά του συγκεντρώθηκαν στον τόμο Ποιήματα του Σβένμπορ (1939) και διακρίνονται για την ανθρώπινη ευαισθησία και τον κοινωνικό τους προβληματισμό.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

«Λαθεμένο μού φαινόταν πάντα τ’ όνομα που μας δίναν:

«Μετανάστες».

Θα πει, κείνοι που αφήσαν την πατρίδα τους. Εμείς, ωστόσο,

δε φύγαμε γιατί το θέλαμε,

λεύτερα να διαλέξουμε μιαν άλλη γη.»

Ο ποιητής, ο οποίος από το 1933 -χρονιά που ο Αδόλφος Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία στη Γερμανία- έφυγε από τη χώρα του, θεωρεί λανθασμένο τον όρο «μετανάστες» που απέδιδαν σε αυτόν και σε όσους, όπως κι εκείνος, εξαναγκάστηκαν να απομακρυνθούν από τη χώρα τους λόγω της ιδεολογικής και ηθικής τους αντίδρασης απέναντι στο καθεστώς των εθνικοσοσιαλιστών. Ο όρος «μετανάστης» χαρακτηρίζει εκείνον που οικειοθελώς εγκαταλείπει τη χώρα του προκειμένου να εγκατασταθεί σε κάποια άλλη που προσφέρει καλύτερες οικονομικές συνθήκες και προοπτικές. Ο ποιητής, ωστόσο, δεν έφυγε από τη Γερμανία γιατί το θέλησε, έχοντας αυτοβούλως επιλέξει κάποια άλλη χώρα· η δική του απομάκρυνση από την πατρίδα του ήταν το αποτέλεσμα μιας βίαιης τακτικής εκφοβισμού.    

«Ούτε

και σε μιαν άλλη χώρα μπήκαμε

να μείνουμε για πάντα εκεί, αν γινόταν.

Εμείς φύγαμε στα κρυφά. Μας κυνηγήσαν, μας προγράψανε.»

Σε αντίθεση με τους μετανάστες που πηγαίνουν σε μια άλλη, καλύτερη χώρα, με την πιθανή πρόθεση να μείνουν για πάντα εκεί, οι πολιτικοί πρόσφυγες της Γερμανίας, όπως ήταν ο Μπρεχτ, έφυγαν από τη δική τους χώρα στα κρυφά, έχοντας βιώσει πρώτα διώξεις κι έχοντας την επίγνωση ότι απειλείται η ζωή τους. Το ναζιστικό καθεστώς, πράγματι, ξεκίνησε με το που ανέλαβε την εξουσία συστηματικές προγραφές, διώξεις, δηλαδή, εις βάρος εκείνων των πολιτικών και πνευματικών ανθρώπων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν εμπόδιο στην περαιτέρω εδραίωσή του.  

Η απόφαση, επομένως, του ποιητή να φύγει από τη χώρα του, δεν ήταν το αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής, αλλά μια εξαναγκαστική επιλογή, προκειμένου να γλιτώσει τη ζωή του και να διαφυλάξει την ελευθερία του.

«Κι η χώρα που μας δέχτηκε, σπίτι δε θα ‘ναι, μα εξορία.

Έτσι, απομένουμε δω πέρα, ασύχαστοι, όσο μπορούμε πιο κοντά

στα σύνορα,

προσμένοντας του γυρισμού τη μέρα, καραδοκώντας το παραμικρό

σημάδι αλλαγής στην άλλην όχθη, πνίγοντας μ’ ερωτήσεις

κάθε νεοφερμένο, χωρίς τίποτα να ξεχνάμε, τίποτα

ν’ απαρνιόμαστε,

χωρίς να συχωράμε τίποτ’ απ’ όσα έγιναν, τίποτα δε συχωράμε.»

Οι άνθρωποι που φεύγουν από τη Γερμανία για να γλιτώσουν τις διώξεις του καθεστώτος, δεν αντικρίζουν τη χώρα στην οποία φτάνουν -τη χώρα υποδοχής- ως τη νέα τους πατρίδα, αλλά ως ένα τόπο εξορίας. Δεν έχουν βρεθεί, άλλωστε, εκεί με την πρόθεση να παραμείνουν για πάντα, αλλά για να βρουν ένα προσωρινό καταφύγιο σωτηρίας.

Με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο, μάλιστα, ο ποιητής καταγράφει, στο αφηγηματικό μέρος του ποιήματος, την κατάσταση ανησυχίας και εγρήγορσης στην οποία βρίσκονται οι πολιτικοί πρόσφυγες αναμένοντας την πολυπόθητη στιγμή κατά την οποία θα νιώσουν ασφαλείς να επιστρέψουν και πάλι στην πατρίδα τους.

Επιλέγουν να μείνουν όσο πιο κοντά μπορούν στα σύνορα, ώστε να τους είναι όσο γίνεται πιο εύκολο να μαθαίνουν τι συμβαίνει στην πατρίδα τους, αλλά και να είναι σε θέση να επιστρέψουν το συντομότερο δυνατό σ’ αυτήν. Διαρκώς «ασύχαστοι», διαρκώς σε κατάσταση ανησυχίας, περιμένουν με αδημονία το παραμικρό σημάδι πως έχει αλλάξει η πολιτική κατάσταση στη χώρα τους· αγωνιούν και δε διστάζουν να κάνουν ένα σωρό ερωτήσεις σε κάθε άνθρωπο που έρχεται σ’ αυτούς από τη Γερμανία, θέλοντας να γνωρίσουν κάθε νέα εξέλιξη στη χώρα τους. Κι είναι ακριβώς αυτή η ασίγαστη επιθυμία τους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους αμέσως μόλις αλλάξουν τα πράγματα που καθιστά σαφές πως δεν πρόκειται για μετανάστες, αλλά για πρόσφυγες, οι οποίοι οδηγήθηκαν ακουσίως στο να εγκαταλείψουν τη χώρα τους.

Ενδεικτικό στοιχείο της αγανάκτησης που πνίγει τους πρόσφυγες για το γεγονός ότι εκδιώχθηκαν απ’ την πατρίδα τους είναι η διάθεσή τους να μην ξεχάσουν και να μη συγχωρήσουν τίποτε απ’ όσα συνέβησαν σ’ αυτούς και στη χώρα τους. Η επανάληψη, μάλιστα, της φράσης «τίποτα δε συχωράμε» φανερώνει την απόφασή τους να θέσουν τους υπεύθυνους αυτής της οδυνηρής κατάστασης αντιμέτωπους με τις ευθύνες τους. Οι πολιτικοί πρόσφυγες δεν επαναπαύονται στο γεγονός πως οι ίδιοι είναι πια ασφαλείς και μακριά από τη φονική δράση του ναζιστικού καθεστώτος· νιώθουν οργή για όσα συνεχίζουν να συμβαίνουν στην πατρίδα τους και θέλουν με κάθε τρόπο να δουν τους υπαίτιους να τιμωρούνται. Νιώθουν, συνάμα, πως είναι δική τους ευθύνη να μην αφήσουν να ξεχαστεί τίποτε απ’ όσα έχει διαπράξει ο Χίτλερ εις βάρος του γερμανικού λαού και να μην επιτρέψουν να αλλοιωθεί η αλήθεια μέσω των μηχανισμών προπαγάνδας του καθεστώτος.

«Α, δε μας ξεγελάει τούτη η τριγύρω σιωπή! Ακούμε ίσαμ’ εδώ

τα ουρλιαχτά που αντιλαλούν απ’ τα στρατόπεδά τους. Εμείς

οι ίδιοι

μοιάζουμε των εγκλημάτων τους απόηχος, που κατάφερε

τα σύνορα να δρασκελίσει.»

Τα πρώτα χρόνια δράσης του ναζιστικού καθεστώτος, προτού οι επεκτατικές του διαθέσεις γίνουν εμφανείς σε όλους, οι γύρω χώρες δεν είχαν αντιληφθεί επαρκώς το βαθμό επικινδυνότητάς του. Έτσι, στη χώρα που βρίσκεται τώρα ο ποιητής δεν ακούγεται ακόμη τίποτα σε σχέση με το τι συμβαίνει στη Γερμανία· κανείς δεν έχει καταλάβει πόσο δραματική είναι η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί. Οι πολιτικοί πρόσφυγες, όμως, δεν ξεγελιούνται από την απουσία ενημέρωσης στις γειτονικές χώρες, αφού οι ίδιοι γνωρίζουν πολύ καλά τις διαδικασίες φίμωσης και τις διώξεις που πραγματοποιούνται εις βάρος όσων αντιτίθενται στο καθεστώς. Οι πολιτικοί πρόσφυγες ακούν μέσα στη σιωπή τα ουρλιαχτά των συμπατριωτών τους· ακούν τα ουρλιαχτά εκείνων που προσπαθούν να αντιδράσουν στα σχέδια των ναζιστών, και γνωρίζουν πόσο τραγικά είναι τα όσα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στη χώρα τους. Οι ίδιοι, άλλωστε, αποτελούν τη ζωντανή απόδειξη για το καθεστώς ανελευθερίας που έχει επιβληθεί στην πατρίδα τους, αφού ο λόγος που τους έχει οδηγήσει στην εξορία είναι ακριβώς ο βίαιος εκφοβισμός που επιχειρείται εις βάρος εκείνων που αρνούνται να υποταχτούν στη θέληση του Χίτλερ.

Οι γειτονικές χώρες μπορεί να μην ακούν ή να μη θέλουν να καταλάβουν το τι συμβαίνει στη Γερμανία, η παρουσία, όμως, των προσφύγων εντός των συνόρων τους συνιστά μια σαφή ένδειξη πως η κατάσταση που διαμορφώνεται στη Γερμανία του Χίτλερ είναι εκρηκτική. Οι γειτονικές χώρες ενδεχομένως εθελοτυφλούν, διότι δεν θέλουν να πιστέψουν πόσο άσχημα είναι τα πράγματα, οι πρόσφυγες, ωστόσο, ξέρουν καλά τις εφιαλτικές καταστάσεις που εκτυλίσσονται στη χώρα τους.     

«Ο καθένας μας,

περπατώντας μες στο πλήθος με παπούτσια ξεσκισμένα,

μαρτυράει την ντροπή που τη χώρα μας μολεύει.

Όμως κανένας μας

δε θα μείνει εδώ. Η τελευταία λέξη

δεν ειπώθηκε ακόμα.»

Καθένας από τους πολιτικούς πρόσφυγες που περπατά εξαθλιωμένος ανάμεσα στο πλήθος της ξένης χώρας, αποτελεί μια ολοφάνερη μαρτυρία για τα όσα άθλια συμβαίνουν στη Γερμανία. Η εκεί παρουσία τους, με τα ξεσκισμένα παπούτσια και μ’ εμφανή τα σημάδια της ταλαιπωρίας, δεν μπορεί παρά να φανερώνει σε όλους πως κάτι το ντροπιαστικό, κάτι το οδυνηρό συμβαίνει στην πατρίδα τους· κάτι που τους εξανάγκασε να την εγκαταλείψουν άθελά τους. Αν, άλλωστε, η κατάσταση στην πατρίδα τους ήταν όντως καλή, όπως πάσχιζε να πείσει η ναζιστική προπαγάνδα, για ποιο λόγο να υποστούν μια τέτοια ταλαιπωρία και μια τέτοια ταπείνωση οι πολιτικοί πρόσφυγες;

Ο ποιητής, πάντως, προειδοποιεί τον Χίτλερ και τους συνεργάτες του πως κανένας από τους πρόσφυγες δεν θα παραμείνει στην ξένη χώρα. Θα επιστρέψουν όλοι τους στη Γερμανία, προκειμένου να επαναφέρουν την ομαλότητα στην πολιτική σκηνή του τόπου τους. Το γεγονός ότι έφυγαν δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση πως δείλιασαν ή πως αδιαφορούν για το τι συμβαίνει στη χώρα τους. Έφυγαν για να γλιτώσουν τη ζωή τους, μα με την πρώτη ευκαιρία θα γυρίσουν και πάλι· η τελευταία λέξη τους δεν ειπώθηκε ακόμα. Έφυγαν κυνηγημένοι απ’ τις δυνάμεις του Χίτλερ, μα δεν πρόκειται να ξεχάσουν μήτε να συγχωρήσουν τίποτε. Θα επιστρέψουν με την πρόθεση να αποκαταστήσουν την αλήθεια και τη δημοκρατία· θα επιστρέψουν για να τιμωρήσουν τη ναζιστική αθλιότητα.

Πάμπλο Πικάσο, Γκερνίκα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΓΚΛΗΣ, "Γιατί;"

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

• Πόλεμος και απάνθρωπη βία
• Θύτες και θύματα, νικητές και ηττημένοι
• Ειρήνη και ανθρωπισμός εναντίον πολέμου και θηριωδίας
•  

Θέμα του κειμένου είναι ο παραλογισμός του πολέμου και η αλλοτρίωση που προκαλεί αυτός στον άνθρωπο.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΕΙΔΟΣ: ΔΙΗΓΗΜΑ

 = Πεζό λογοτεχνικό αφηγηματικό έργο με μικρή (σχετικά με το μυθιστόρημα) έκταση και με ολοκληρωμένη υπόθεση, η οποία είναι πλαστή ή εμπνευσμένη από την πραγματικότητα. Στο διήγημα υπάρχει ενότητα υπόθεσης, τόπου και χρόνου: η υπόθεση τοποθετείται σε συγκεκριμένο τόπο και περιορισμένα χρονικά πλαίσια, ενώ περιστρέφεται γύρω από έ ν α κύριο γεγονός, στο οποίο πρωταγωνιστεί έ ν α κεντρικό πρόσωπο, ο ήρωας του διηγήματος. Ενδέχεται όμως να υπάρχουν και δευτερεύοντα γεγονότα ή πρόσωπα, που έχουν στόχο να φωτίσουν τον πρωταγωνιστή.

ΣΧΟΛΙΑ
1.Το περιεχόμενο του κειμένου είναι αντιπολεμικό.  Σ'^’ αυτή την κατηγορία ανήκουν τα λογοτεχνικά κείμενα που παρουσιάζουν τον πόλεμο από πλευρά ανθρωπιστική, ρεαλιστικά και χωρίς εξιδανικεύσεις - και φυσικά με απορριπτικό τρόπο, τονίζοντας τα δεινά και τις εφιαλτικές στιγμές του, με στόχο να τονίσουν τη σημασία της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών και την αγάπη ως κύρια ανθρωπιστική αξία.

2.Στο αφηγηµατικό περιεχόµενο δεν υπάρχουν τοπικοί, χρονικοί ή ονοµατικοί προσδιορισμοί, ώστε να µπορούµε να εντοπίσουμε το πότε, πού και ανάµεσα σε ποιους συµβαίνουν τα διαδραµατιζόµενα. Αυτή είναι προφανώς µια επιλογή του συγγραφέα,ο οποίος:

• θέλει να δείξει ότι σε έναν πόλεµο δε µετράει ποιος έχει το δίκιο και ποιος το άδικο και ότιοι εµπόλεµοι χάνουν την ανθρωπιά τους και γίνονται εναλλάξ αθώα θύµατα και σκληροί θύτες.
• καθιστά έτσι πιο έντονο το αντιπολεμικό μήνυμα

3.Τραγικό πρόσωπο:τραγικό πρόσωπο είναι ο νέος στρατιώτης, αυτός που σκότωσε τον άλλο, γιατί είναι και αυτός θύμα, όχι της μοίρας και των «θεών», αλλά ενός πολέμου που τον έχει αλλοτριώσει, τον έχει εξαγριώσει και εξαχρειώσει, τον έχει κάνει να σκέφτεται μόνο τον εαυτό του

4.Το χαρακτηριστικό γνώρισµα είναι οι συνεχείς ανατροπές.

• Ο νέος στρατιώτης τη µια στιγµή προκαλεί τη συµπάθεια του αναγνώστη, αφού παρουσιάζεται ως θύµα ενός πολέµου που τον έχει διαφθείρει ηθικά, τον κρατά µακριά από αγαπηµένα πρόσωπα και δεν τον αφήνει να απολαύσει «την όµορφη ζωή του ανθρώπου»,
• την άλλη στιγµή όµως προκαλεί την απέχθεια του αναγνώστη, αφού γίνεται ο ίδιος σκληρός εκτελεστής ενός συνανθρώπου του.
• Στη συνέχεια ο εκτελεστής στρατιώτης µετατρέπεται σε τραγικό θύµα, καθώς µετανιώνει φρικτά και συντρίβεται ο ίδιος από την πράξη του.
• Η τελευταία εικόνα του στρατιώτη-θύτη να κρατά στην αγκαλιά του και να ζητά συγχώρεση από το στρατιώτη-θύµα σφραγίζει δραµατικά την ιστορία και δίνει σαφέστατο αντιπολεµικό µήνυµα.
• Η ψυχή του αναγνώστη συμπάσχει και καθαίρεται στο τέλος μέσω «του ελέου και του φόβου».

Διαφορές-ομοιότητες των ηρώων

ο συγγραφέας βάζει τις ίδιες σκέψεις και τα ίδια λόγια στους δυο στρατιώτες, θέλοντας να δείξει ότι,

παρά τις διαφορές τους (εθνικές, φυλετικές), όλοι οι άνθρωποι έχουν κοινές ανάγκες (δίψα, κούραση), συναισθήµατα (λύπη,χαρά,ανακούφιση), αγωνίες (επιθυμία για ζωή, επιστροφή) και πόνους.

Μήνυμα

Η επαναλαµβανόµενη προσφώνηση «αδερφέ µου» δίνει το µήνυµα της συναδέλφωσης και της ανθρώπινης αλληλεγγύης.

Γλώσσα

• Ιδιωματικές λέξεις (λόγος των απλών ανθρώπων της ελληνικής υπαίθρου-δεκαετία 1950-60)
• Σύνθετες ποιητικές λέξεις που προσδίδουν γλαφυρότητα και ποιητικότητα.

Ύφος

Απλό και συγκινητικό, γλαφυρό, λυρικό και ποιητικό στη 2^η και στην τελευταία παράγραφο

Εκφραστικά μέσα

Προσωποποιήσεις: §16 Ένα σκληρό χέρι έσφιγγε την καρδιά του νέου στρατιώτη, §22 Η νύχτα κατέβηκε ολούθες και απλωμένο σκοτάδι τους τύλιξε
 Μεταφορές: §3 Η φλόγα έσβησε από τα σωθικά του, §17 Τα μάτια καίγανε 
Παρομοιώσεις: §24 σα να’ τανε φίλοι παλιοί, σα να’ τανε αδέρφια. 
Ασύνδετο σχήμα: §3 Ο νέος στρατιώτης ακούμπησε…πεντακάθαρο νερό, § 6 Ένας άλλος στρατιώτης, οχτρός…να ευχαριστήσει το Θεό 
Επαναλήψεις: §18 λυπήσου τον, λυπήσου με, §21 Αδερφέ μου, του’λεγε… αδερφέ μου…, §22 δεν είμαι φονιάς…δεν είμαι φονιάς, ξέχασα πως είμαι άνθρωπος, ξέχασα πως είσαι άνθρωπος 
Εικόνες: στο κείμενο δεσπόζουν αρκετές εικόνες(περιγραφές της φύσης & δραματικές αναπαραστάσεις του πληγωμένου)  

Αφηγηματικοί τρόποι

• Αφήγηση γ΄πρόσωπη κυρίαρχη με
• Περιγραφές (αντίθεση πολέμου-ειρήνης) και
• Διαλόγους ενδιάμεσα (ιδιότυπος ο διάλογος του β΄στρατιώτη:τα λόγια που βάζει ο αφηγητής σ' αυτόν και εκφράζει τη συνείδησή του)
• Εσωτερικό μονόλογο

-αφήγηση: γραμμική (τα γεγονότα παρουσιάζονται σε χρονολογική σειρά)
 -αφηγητής:παντογνώστης (αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο) - εστίαση: μηδενική