Μάθημα : Ιστορία του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου (Γ' Λυκείου)

Χάρτης με τα εδάφη που διεκδικούσε η Ελλάδα το 1919 ως μέρη της Μεγάλης Ιδέας 

Πηγή Α'

Ο λόγος του Κωλέττη και η Μεγάλη Ιδέα

Η Μεγάλη Ιδέα, ως έννοια με εθνικό περιεχόμενο, απαντάται για πρώτη φορά στην αγόρευση του Ιωάννη Κωλέττη, στις 14 Ιανουαρίου 1844, στην Εθνοσυνέλευση, με αφορμή το Σύνταγμα του 1844. Ο Ιωάννης Κωλέττης παρενέβη, όταν γινόταν συζήτηση για το τρίτο άρθρο σχετικά με το τι θα χαρακτήριζε τον Έλληνα πολίτη. Ο λόγος του, που μπορεί να χαρακτηριστεί αντίλογος του αυτοχθονισμού, υποστηρίζει την άποψη πως είναι χρέος των Ελλήνων να παραμείνουν ενωμένοι με τους αλύτρωτους αδερφούς τους, χωρίς να προβαίνουν σε διάκριση μεταξύ αυτόχθονων και ετερόχθονων Ελλήνων:

«Φρίττω ενθυμούμενος την ημέραν εκείνην, καθ’ ην ωμόσαμεν να συνεισφέρωμεν τα πάντα, και αυτήν μας την ζωήν, διά την ελευθερίαν της Ελλάδος. Ζώσιν έτι πολλοί εκ των ομοσάντων τον όρκον τούτον. Πόσον πρέπει να συναισθανθώμεν το βάρος του όρκου τούτου εις ταύτην την περίστασιν, καθ’ ην συνήλθομεν να συντάξωμεν το Σύνταγμα, το ευαγγέλιον τούτο της πολιτικής ημών υπάρξεως, ώστε δύο του λοιπού ευαγγέλια να έχωμεν, το της θρησκείας, και το της πολιτικής ημών υπάρξεως. Διά την γεωγραφικήν της θέσιν η Ελλάς είναι το κέντρον της Ευρώπης· ισταμένη, και έχουσα εκ μεν δεξιών τηνΑνατολήν, εξ αριστερών δε την Δύσιν, προώρισται, ώστε διά μεν της πτώσεως αυτής να φωτίση την Δύσιν, διά δε της αναγεννήσεως την Ανατολήν. Το μεν πρώτον εξεπλήρωσαν οι προπάτορες ημών, το δε δεύτερον είναι εις ημάς ανατεθειμένον· εν τω πνεύματι του όρκου τούτου και της μεγάλης ταύτης ιδέας είδον πάντοτε τους πληρεξουσίους του έθνους να συνέρχωνται διά να αποφασίσωσιν ουχί πλέον περί της τύχης της Ελλάδος, αλλά της ελληνικής φυλής. Πόσον επεθύμουν να ήτο[ν] παρόντες σήμερον Γερμανοί, Ζαϊμαι, Κολοκοτρώναι, οι άλλοτε της Εθνικής Συνελεύσεως πληρεξούσιοι, και αυτοί οι δραξάμενοι τα όπλα επί τω γενικώ τούτω σκοπώ διά να συνομολογήσωσι μετ ’εμού πόσον εμακρύνθημεν της μεγάλης εκείνης της πατρίδος ιδέας, την οποίαν εις αυτό του Ρήγα το τραγούδι είδομεν κατά πρώτον εκπεφρασμένην. Εν ενί πνεύματι τότε ηνωμένοι, όσοι είχομεν το επώνυμον Έλληνες, εκερδίσαμεν μέρος του όλου σκοπού… Και υμείς βεβαίως το αυτό φρόνημα έχετε, το αυτό επιθυμείτε, διότι έκαστος ημών έχει εν εαυτώ την ιδέαν της λαμπράς του ελληνικής καταγωγής· πας τις εξ υμών αισθάνεται ότι η Συνέλευσις αύτη εκροτήθη εις Αθήνας, της οποίας την λαμπρότητα, το μεγαλείον και τα αμίμητα αριστουργήματα αιώνας εθαύμασαν, και θαυμάζουσιν. Αι Αθήναι, και σύμπασα η Ελλάς διηρημένη το πάλαι καθέκαστα, και εις ιδιαίτερα Κράτη, έπεσε, και πεσούσα εφώτισε τον κόσμον. Οποίας άραγε ελπίδας παρέχει σήμερον αναγεννηθείσα η Ελλάς, και ηνωμένη εις εν Κράτος, εις ένα σκοπόν, και μίαν δύναμιν, εις μίαν θρησκείαν, εις εν, τέλος, Σύνταγμα, το οποίον τώρα απεργαζόμεθα;..». (Ιωάννης Κωλέττης, Λόγος στην Εθνοσυνέλευση, 14/1/1844 στο Κ.Θ. Δημαράς, Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1982, σ. 405-406).

Πηγή Β'

Ο αντιμοναρχικός συγγραφέας πολιτικός και συγγραφέας Γ. Φιλάρετος για τη Μεγάλη Ιδέα

"Εις ποίαν εποχήν κατεγίναμεν ειλικρινώς και ειργάσθημεν επιμόνως υπέρ της υλικής προαγωγής ημών, ήτις είναι ο στύλος της καλώς εννοούμενης ηθικής αναπτύξεως; Εάν υπάρξη στιγμή, καθ' ήν δεν μας διαιρούσι πάθη πολιτικά εσωτερικών ή δεν συρόμεθα από το δέλεαρ πολιτικού ταχυδακτυλουργού εις υψηλάς, συνταγματικάς θεωρίας εξαντλούμενοι, αναμφισβήτως απασχολούμεθα εις την Μεγάλην Ιδέαν, εξασθενούμενοι με το όνειρον τού να ίδωμεν την ελληνικήν σημαίαν, κυματίζουσαν εις την Αγίαν Σοφίαν". 

(Γ. Φιλάρετος, εφημ. Εύβοια, 22/1/1876 στο Ε. Σκοπετέα, Το "Πρότυπο Βασίλειο" και η Μεγάλη Ιδέα, Πολύτυπο, Αθήνα 1988, σ. 360)

Πηγή Γ'

 Μεγάλη Ιδέα και Αλυτρωτισμός

«Το τρίτο χαρακτηριστικό στοιχείο της κυβερνήσεως του Κωλέττη ήταν η προβολή της "Μεγάλης Ιδέας" του ελληνικού έθνους, της "αποστολής" που είχε η Ελλάς να λυτρώσει όλους τους αλύτρωτους Έλληνες στο πλαίσιο μιας μεγάλης και ισχυρής ελληνικής αυτοκρατορίας, καθώς και της καλλιέργειας της εντυπώσεως ότι η κυβέρνηση εθεωρούσε την πραγματοποίηση αυτού του οράματος πρωταρχικό της μέλημα και ιερό καθήκον. Καπετάνιοι της Ρούμελης και της βορείου Ελλάδος, προσκείμενοι στον Κωλέττη, διενεργούσαν επιδρομές στις τουρκοκρατούμενες τότε ακόμη Θεσσαλία και Ήπειρο, στις οποίες χρησιμοποιούσαν εθελοντές κάθε προελεύσεως, μεταξύ των οποίων και πολλούς ληστές, προσκειμένους στους καπετάνιους. Οι επιδρομές αυτές, τις οποίες ο αλυτρωτικός Τύπος ε πρόβαλλε ως συνέχεια του Αγώνος της Ανεξαρτησίας, εξασφάλιζαν α') την περιοδική "εξαγωγή^¹ του προβλήματος της ληστείας στην όμορη χώρα και την ανακούφιση της Στέρεας από τα δεινά της μεγάλης αυτής μάστιγας της υπαίθρου, β') την ικανοποίηση των προσκειμένων στους κωλεττικούς καπετάνιους ληστών και άλλων εθελοντών εκτός της ελληνικής επικράτειας και εις βάρος της όμορης επκράτειας και γ) τήν εντύπωση ότι η κυβέρνηση προωθούσε με σθένος τη Μεγάλη Ιδέα. Από τις άμεσες συνέπειες αυτής της πο­λιτικής ήσαν αφενός η έξαρση του προβλήματος της ληστείας και αφετέρου η σύνδεση των ληστών με τον αλυτρωτισμό και η "αποδοχή" τους ως τμήματος του αλυτρωτικού στρατού του έθνους. Σύμπτωμα ενός σοβαρότερου προβλήματος, παρά συνέπεια αυτής της πολιτικής -το οποίο όμως έφερε στην επιφάνεια η πολιτική του αλυτρωτισμού-, ήταν η προφανής αυτοεξαπάτηση του έθνους και της ηγεσίας του και η αποδοχή αυτής της αυτοεξαπατήσεως. Ήταν αυτή η πρώτη σοβαρή άσκηση του έθνους και της ηγεσίας του στην φυγή από την πραγματικότητα με την αποδοχή ενός υποκατάστατου εθνικής αναπτύξεως».

Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, Ιστορία της Ελλάδος από το 1800, τ. Α'. Το Έθνος, η Πολιτεία και η Κοινωνία των Ελλήνων, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 2000, σσ. 140-141.