Μάθημα : ΨΗΦΙ@ΚΗ Τ@ΞΗ Ε' ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ 6

ΦΙΛΟΙ

ΜΑΘΗΜΑ 1

Ευθύς Λόγος

Ευθύς λέγεται ο λόγος  μέσω του οποίου μεταδίδονται τα λόγια ενός προσώπου άμεσα, δηλαδή έτσι ακριβώς όπως τα είπε. Π.χ:
- Θα φύγω σε λίγο.
- Γιατί;
- Θυμήθηκα πως έχω κάποια δουλειά.
- Εντάξει, τα λέμε άλλη φορά.

Πλάγιος λόγος

Πλάγιος λόγος λέγεται ο λόγος μέσω του οποίου μεταδίδονται τα λόγια ενός προσώπου έμμεσα, δηλαδή όχι ακριβώς όπως τα είπε αλλά όπως μας τα μεταφέρει ένα τρίτο πρόσωπο. Π.χ.:
Ο Γιάννης τον ρώτησε γιατί φεύγει.
Εκείνος απάντησε πως έχει κάποια δουλειά.

Για να μετατρέψουμε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο:

1. Προσθέτουμε τα ονόματα των προσώπων,
2. Βάζουμε συνδέσμους για να ενώσουμε τις προτάσεις
3. Χρησιμοποιούμε ρήματα όπως "ρώτησε", "απάντησε", "είπε" κ.ά.
4. Αλλάζουμε το πρόσωπο των ρημάτων από πρώτο σε τρίτο.
5. Παραλείπουμε τις παύλες.

Π.χ.:

Ευθύς λόγος: - Έχεις πολλή δουλεία;
Πλάγιος λόγος: Ο Δημήτρης τον ρώτησε αν έχει πολλή δουλειά.

"ο Δημήτρης", "τον" (δηλαδή αυτόν) >>> μπαίνουν τα πρόσωπα
"αν" >>> μπαίνει ο σύνδεσμος που ενώνει τις προτάσεις
"ρώτησε" >>> το ρήμα που χρησιμοποιούμε
το ρήμα "έχεις" >>> μπαίνει σε τρίτο πρόσωπο "έχει"

Προσοχή:

Στον ευθύ λόγο τα λόγια ενός προσώπου μπορεί να είναι μέσα σε εισαγωγικά («»), ενώ προηγείται διπλή τελεία (:). Στην περίπτωση αυτή όταν μετατρέπουμε τον ευθύ σε πλάγιο λόγο, παραλείπουμε τα εισαγωγικά και τη διπλή  τελεία, ενώ κάποιες λέξεις μπορεί να αλλάξουν ανάλογα με το νόημα. Π.χ.:
Ευθύς λόγος: Ο δάσκαλος είπε: «Ανοίξτε τα βιβλία σας».
Πλάγιος λόγος: Ο δάσκαλος είπε ν' ανοίξουν τα βιβλία τους.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΜΑΘΗΜΑ 2

Οι αντωνυμίες που φανερώνουν τα τρία πρόσωπα του λόγου λέγονται προσωπικές αντωνυμίες. Τις χρησιμοποιούμε αντί για ονόματα, για να δείξουμε σε ποιον αναφερόμαστε. Π.χ.:

- Ποιον θέλεις; - Εσένα.
Να φύγεις αυτός, όχι εγώ!
Με πήρε τηλέφωνο ο Μάρκος.

Οι προσωπικές αντωνυμίες σχηματίζουν δύο τύπους: τους δυνατούς και τους αδύνατους. Αδύνατοι είναι αυτοί που βρίσκονται μέσα στις παρενθέσεις (π.χ.: μου, σου, του …). Όλοι οι άλλοι αποτελούν τους δυνατούς τύπους.

Προσοχή:

Έχουμε μάθει τον κανόνα με το τελικό –ν!  Όμως για τις αντωνυμίες «τον» και «αυτόν» ο κανόνας δεν ισχύει. (Π.χ.: Αυτόν ζήτησα. Τον νιώθω.)

Διάκριση Προσωπικών Αντωνυμιών - Οριστικών Άρθρων

Δεν πρέπει να μπερδεύουμε κάποιους τύπους του οριστικού άρθρου με ορισμένους αδύναμους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας του γ’ προσώπου. Π.χ.:

Του μίλησες για το θέμα μας; (αντωνυμία)
Το αποτέλεσμα του αγώνα είναι δίκαιο. (άρθρο)

Για να τα ξεχωρίζουμε πρέπει να θυμόμαστε:

•  Μετά τα άρθρα υπάρχει ουσιαστικό. (Π.χ.: Πήγε σινεμά με τους φίλους του.)

•  Μετά τις αντωνυμίες (ή πριν) υπάρχει ρήμα.  (Πχ: Τον πρόσταξε να φύγει.)

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

Τι είναι το υποκείμενο;

Υποκείμενο είναι η λέξη (ή η φράση) για την οποία γίνεται λόγος στην πρόταση. Με άλλα λόγια υποκείμενο είναι η λέξη που δείχνει σε μια πρόταση ποιος ενεργεί ή ποιος δέχεται μια ενέργεια ή ποιος βρίσκεται σε μια κατάσταση.

Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

• Εγώ γράφω ένα γράμμα.

• Εσύ διαβάζεις συνέχεια.

• Η Ελένη κάθεται λυπημένη.

• Εμείς σήμερα θα πάμε εκδρομή

• Θα έρθετε κι εσείς στη γιορτή;

• Οι θεατές του αγώνα βράχηκαν από την ξαφνική νεροποντή.

Στα παραπάνω παραδείγματα οι λέξεις: εγώ, εσύ, η Ελένη, εμείς, εσείς, οι θεατές είναι τα υποκείμενα των ρημάτων.

Σε ποια πτώση μπαίνει το υποκείμενο του ρήματος;

Το υποκείμενο του ρήματος στα νέα ελληνικά, όπως και στα αρχαία, μπαίνει πάντοτε σε πτώση ονομαστική, π.χ.

Εγώ γράφω

Εσύ γράφεις

Ο Φίλιππος γράφει

Εμείς γράφουμε

Εσείς γράφετε

Τα παιδιά γράφουν

Τι είναι το αντικείμενο;

Όπως φαίνεται στο παράδειγμα το υποκείμενο (Ο Ηρακλής) κάνει μια ενέργεια (σκοτώνει). Η ενέργεια αυτή μεταβαίνει (πηγαίνει) στη λέξη λιοντάρι (στο αντικείμενο).

Μεταβατικά

Μεταβατικά λέγονται τα ρήματα που φανερώνουν ότι η ενέργεια που κάνει τουποκείμενο πηγαίνει σ’ ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα

Παραδείγματα:

Η μητέρα χτενίζει την Ελένη.

Η ενέργεια που κάνει το υποκείμενο(η μητέρα) πηγαίνει στην Ελένη.

Η Ινώ χαϊδεύει το σκύλο.

Η ενέργεια που κάνει το υποκείμενο( η Ινώ) πηγαίνει στο σκύλο.

Αμετάβατα

λέγονται τα ρήματα που η ενέργειά τους δεν πηγαίνει πουθενά, ούτε σε πρόσωπο, ούτε σε ζώο, ούτε σε πράγμα.

Το παιδί χαμογέλασε 

Η ενέργεια που έκανε το υποκείμενο(το παιδί) δεν πήγε σε κάτι έξω από αυτό.

ΒΛΕΠΩ ΚΑΙ ΜΑΘΑΙΝΩ

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Πολλές φορές αντί για αντικείμενο έχουμε κατηγορούμενο. Αυτό συμβαίνει όταν το ρήμα της πρότασης είναι συνδετικό.  

Τα  πιο συνηθισμένα συνδετικά ρήματα είναι το είμαι και το γίνομαι , φαίνομαι 

Π.χ. 

Ο Νίκος είναι μαθητής. 

Τι είναι ο Νίκος; μαθητής (κατηγορούμενο) 

Η λέξη “μαθητής” βρίσκεται ακριβώς στη θέση του αντικειμένου, όμως λέγεται και είναι κατηγορούμενο, γιατί αποδίδει στο υποκείμενο (στο Νίκο) μια ιδιότητα, την ιδιότητα του μαθητή.  

Τον βάζει δηλαδή σε μια κατηγορία, τον κατηγοριοποιεί (κατηγορούμενο). 

Το ρήμα αυτό συνδέει αυτή την ιδιότητα (μαθητής) με το υποκείμενο (Νίκος), γι’ αυτό και λέγεται συνδετικό. 

Άλλα συνδετικά ρήματα: 

βρίσκομαι, θεωρούμαι, μοιάζω, ονομάζομαι, φαίνομαι, εκλέγομαι, υπηρετώ κ.ά.