ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ- ΤΕΧΝΙΚΕΣ

1) Α φ ή γ η σ η :

Αφήγηση ονομάζεται η παρουσίαση μιας σειράς γεγονότων, είτε πραγματικών είτε πλασματικών (επινοημένων). Καθώς αποτελεί μια πράξη επικοινωνίας, η αφήγηση προϋποθέτει έναν πομπό (τον αφηγητή) και ένα δέκτη (τον ακροατή / αναγνώστη).

Είδη αφήγησης:

α)Διήγηση :

Ο αφηγητής εξιστορεί τα γεγονότα σε γ’ πρόσωπο (απρόσωπα, χωρίς να συμμετέχει στη δράση), ενώ τα λόγια των ηρώων τα αναφέρει σε πλάγιο λόγο και όχι αυτολεξεί.

β) Μίμηση :

Στη μίμηση αφηγείται ένα από τα πρόσωπα του έργου ( πρόσωπο φανταστικό, πλαστό, επινοημένο από το συγγραφέα ή ο ίδιος ο συγγραφέας, που παρουσιάζεται να συμμετέχει στα γεγονότα) σε α’ πρόσωπο, χωρίς να αποκλείεται και το γ’ πρόσωπο, με την έννοια ότι ο συγγραφέας είτε ζει ο ίδιος την ιστορία ή την περιγράφει ως παρατηρητής.

2) Π ε ρ ι γ ρ α φ ή  :

 Η περιγραφή αφορά την αναπαράσταση εικόνων μέσα στο κείμενο. Οι εικόνες αυτές δεν είναι μόνο οπτικές (οι οποίες περιλαμβάνουν χρώματα, αντικείμενα, ανθρώπους οι οποίοι βρίσκονται στο οπτικό πεδίο του αφηγητή, επομένως και του αναγνώστη). Μπορούν να περιλαμβάνουν όλες τις αισθήσεις, προκειμένου το αποτέλεσμα να είναι πιο ολοκληρωμένο και αληθοφανές. Στις εικόνες εισάγεται η ακοή (π.χ. φωνές, μουσική, θόρυβος, ακόμη και η ησυχία), η όσφρηση (π.χ. μυρωδιές λουλουδιών, φαγητών, σκουπιδιών κ.α.), η γεύση (π.χ. γλυκό, νόστιμο, με γεύση φρούτων κ.α.) και η αφή (π.χ. ο αφηγητής μπορεί να αισθάνεται τη ζέστη, την υγρασία, το συνωστισμό κ.α.) Όταν σε ένα κείμενο υπάρχει περιγραφή, στο σημείο εκείνο γίνεται μία παύση της ιστορίας, προκειμένου ο αναγνώστης να παρατηρήσει το χώρο που περιβάλλει τους ήρωες. Η ροή της ιστορίας προσωρινά διακόπτεται και στο σημείο εκείνο υπάρχει χρονική επιβράδυνση

3) Δ ι α λ ο γ ι κ ή   α φ ή γ η σ η – Δ ι ά λ ο γ ο ς :

Απουσιάζει εντελώς ο αφηγητής και η εξέλιξη της ιστορίας πραγματοποιείται μέσα από το διάλογο των προσώπων.

4) Ε σ ω τ ε ρ ι κ ό ς    μ ο ν ό λ ο γ ο ς :

Κύριος στόχος της τεχνικής αυτής είναι να φέρει στην επιφάνεια την αδιάκοπη ροή σκέψεων, εικόνων, αναμνήσεων, συνειρμών και εντυπώσεων που διασχίζουν την ψυχή και το νου του ήρωα, σαν να ήταν δυνατόν να διατυπωθούν όλα αυτά σε λόγο αυτόματα, τη στιγμή ακριβώς που γεννιούνται. Πρόκειται για ένα εντελώς ιδιόμορφο είδος αφηγηματικού λόγου, που δίνει την εντύπωση ότι προσπαθεί να μας εισαγάγει στην εσώτερη ζωή του ήρωα. Από γλωσσικής πλευράς, ο εσωτερικός μονόλογος προϋποθέτει μια γραφή ελλειπτική, ασυνεχή, διακοπτόμενη και αντιφατική. Είναι λόγος που δε στοχεύει στην επικοινωνία και, συνεπώς, η όποια πληροφορία παρέχεται με τρόπο υπαινικτικό και φευγαλέο και ο αναγνώστης καλείται να συμπληρώσει τα κενά (από την άποψη αυτή, δεν είναι τυχαίο ότι στην αρχή ο εσωτερικός μονόλογος συνδέθηκε αρκετά στενά με το συμβολισμό).

5) Μ ε ι κ τ ή   α φ ή γ η σ η :

Πρόκειται για συνδυασμό  ειδών αφήγησης

Διάκριση  Αφήγησης- Περιγραφής

Η περιγραφή απεικονίζει με το λόγο τα βασικά γνωρίσματα ενός αντικειμένου. Το αντικείμενο αυτό παρουσιάζεται στατικά μέσα στο χώρο, ενώ ο χρόνος φαίνεται να έχει «παγώσει». Αυτό συμβαίνει ακόμη και στην περίπτωση ενός κινούμενου αντικειμένου, οπότε η περιγραφή απεικονίζει το αντικείμενο που κινείται και όχι την ενέργεια της κίνησης με τα αίτια και τις συνέπειες της.

Αντίθετα στην αφήγηση ένα πρόσωπο / πράγμα / ομάδα / θεσμός / ιδέα παρουσιάζεται δυναμικά, καθώς ενεργεί, κινείται ή μεταβάλλεται μέσα στο χρόνο. Επομένως η αφήγηση σχετίζεται με την εξέλιξη των γεγονότων και αναφέρεται στις αιτίες και τα αποτελέσματα τους.

Συμπερασματικά, η πρώτη μας δίνει πληροφορίες σχετικά με το «είναι» και η δεύτερη με το «γίγνεσθαι» των πραγμάτων.

 Με κριτήριο την οπτική /αφηγηματική γωνία του αφηγητή , το αν δηλαδή συμμετέχει ή όχι στην ιστορία, διαμορφώνονται τα εξής είδη αφηγητή :

ι) Αφηγητής παρατηρητής :                             ι) Αφηγητής παντογνώστης:

 Είναι ένας από τους χαρακτήρες της             Γνωρίζει πολλά περισσότερα από τους ήρωες

ιστορίας. Συμμετέχει ως θεατής των                της ιστορίας και αφηγείται σε γ’ πρόσωπο.

γεγονότων και γνωρίζει όσα γνωρίζουν        (Ετεροδιηγητικός)

οι ήρωες της ιστορίας. (Ομοδιηγητικός)

ιι)Αφηγητής πρωταγωνιστής :                            ιι) Αντικειμενικός παρατηρητής :

Αφηγείται σε α’ πρόσωπο τη δική του                  Αποστασιοποιημένος από την ιστορία. Δε

ιστορία.  (Αυτοδιηγητικός)                                    βλέπει μέσα από κανένα πρόσωπο, δε             σχολιάζει τα όσα γίνονται αλλά αφήνει τα ίδια τα γεγονότα και τις πράξεις των ηρώων να μιλήσουν από  μόνα τους.

Εστίαση

Αφορά την οπτική γωνία της αφήγησης και τη σχέση του αφηγητή με τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας.

Τύποι:  

α) Χωρίς εστίαση ή μηδενική εστίαση : Αντιστοιχεί στον παντογνώστη αφηγητή, ο οποίος γνωρίζει περισσότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας. Βρίσκεται ταυτόχρονα παντού και γνωρίζει τα πάντα, ακόμα και τις πιο απόκρυφες σκέψεις των προσώπων της αφήγησης. Αυτή η απόλυτη γνώση των γεγονότων δείχνει ότι ο αφηγητής δε βλέπει τα πράγματα από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία και άρα δεν εστιάζει σε κάτι συγκεκριμένο, που ισοδυναμεί με έλλειψη οπτικής γωνίας (εστίαση μηδέν). Η αφήγηση σε αυτή την περίπτωση γίνεται σε γ' πρόσωπο .

β) Εσωτερική εστίαση :   Είναι η αφήγηση στην οποία ο αφηγητής γνωρίζει όσα και τα πρόσωπα της ιστορίας του. Η αφηγηματική σκοπιά είναι περιορισμένη και ο αφηγητής, που ταυτίζεται με ένα πρόσωπο του έργου, ξέρει όσα του επιτρέπει η ανθρώπινη φύση του. Τα πλασματικά γεγονότα της αφήγησης παρουσιάζονται από την οπτική γωνία ενός μόνου προσώπου, που είναι μέρος του αφηγηματικού περιεχομένου, δηλαδή συμμετέχει στα συμβάντα της αφήγησης. Έτσι, ο αναγνώστης δε μαθαίνει όλα τα γεγονότα, αλλά μόνο όσα υποπίπτουν στην αντίληψη αυτού του προσώπου, και μάλιστα υποκειμενικά.

γ) Εξωτερική εστίαση :       Είναι η αφήγηση στην οποία ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας του. Στην περίπτωση αυτή, βλέπουμε τη δράση του ήρωα, δεν μπορούμε όμως να μάθουμε τις σκέψεις του, όπως μια κάμερα που καταγράφει τις εξωτερικές κινήσεις ή το εξωτερικό περίβλημα προσώπων ή πραγμάτων, όχι όμως και τις εσωτερικές τους πλευρές. Η εστίαση αυτή χρησιμοποιείται κυρίως στα αστυνομικά μυθιστορήματα (μυστηρίου) ή στις ταινίες τρόμου.

1) Χρόνος γεγονότων :

Είναι ο χρόνος της ιστορίας, της δράσης. Ο χρόνος των γεγονότων  είναι ο φυσικός χρόνος μέσα στον οποίο ξετυλίγονται τα γεγονότα της ιστορίας με κάποια φυσική σειρά, διάρκεια και αλληλουχία.

2) Χρόνος αφήγησης:

 Ο χρόνος που βρίσκεται ο αφηγητής και αφηγείται τα γεγονότα.

3) Ρυθμός αφήγησης                             i) Γραμμική : Τα γεγονότα παρουσιάζονται με φυσική χρονολογική σειρά.

1. ii) Αναδρομική: Τα γεγονότα που παρουσιάζονται είναι προγενέστερα από το σημείο που βρίσκεται ο αφηγητής. Ο αφηγητής δηλαδή αναφέρει γεγονότα που έχουν συμβεί.

iii) Προδρομική: Τα γεγονότα που παρουσιάζονται είναι μεταγενέστερα από το χρονικό σημείο που βρίσκεται ο αφηγητής. Ο αφηγητής δηλαδή αναφέρει γεγονότα που θα συμβούν. 

1. iv) in medias res (εγκιβωτισμός): Τα γεγονότα παρουσιάζονται από τη μέση της εξέλιξης τους ή και παράλληλα με τα προηγούμενα

Ο χρόνος ως προς τη διάρκεια των γεγονότων

Στο πλαίσιο της αφήγησης παρατηρείται συνήθως ανισοχρονία ανάμεσα στον χρόνο της ιστορίας και τον χρόνο της αφήγησης.

1. Ο χρόνος της αφήγησης είναι μικρότερος από το χρόνο της ιστορίας.

Η συντόμευση του χρόνου της αφήγησης επιτυγχάνεται με τις ακόλουθες τεχνικές:

Επιτάχυνση: Ο χρόνος της αφήγησης διαρκεί λιγότερο από τον χρόνο της ιστορίας γιατί ο αφηγητής παρουσιάζει με συντομία γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια.

Παράλειψη: Κάποια γεγονότα ο αφηγητής επιλέγει να μην τα αναφέρει καθόλου, διότι δεν σχετίζονται κατά τρόπο άμεσο με την ιστορία.

Περίληψη: Ο αφηγητής παρουσιάζει συνοπτικά κάποια γεγονότα που μεσολαβούν ανάμεσα σε κρίσιμα σημεία της ιστορίας. 

Έλλειψη ή αφηγηματικό κενό: Ο αφηγητής επιλέγει να παραλείψει ένα μέρος της ιστορίας ή κάποια γεγονότα, που είτε εννοούνται εύκολα είτε δεν συμβάλλουν ιδιαίτερα στην πλοκή.

2. 2. Ο χρόνος της αφήγησης είναι μεγαλύτερος από τον χρόνο της ιστορίας. 

Οι τεχνικές που σχετίζονται με τη διεύρυνση του χρόνου της αφήγησης είναι οι ακόλουθες:

Επιβράδυνση: Ο αφηγητής επιβραδύνει την αφήγηση των γεγονότων είτε παρεμβάλλοντας στοιχεία περιγραφής ή σχόλια, είτε παρουσιάζοντας διεξοδικά τις σκέψεις και τις αντιδράσεις των προσώπων σε ό,τι αφορά ένα γεγονός που πιθανώς διήρκεσε ελάχιστες μόλις στιγμές. Ειδικότερα, στο πλαίσιο της αφήγησης ενδέχεται να έχουμε «παύση» ή «επιμήκυνση».

Παύση έχουμε όταν ο αφηγηματικός χρόνος συνεχίζεται, ενώ ο χρόνος της ιστορίας έχει διακοπεί πλήρως. Ο αφηγητής, δηλαδή, διακόπτει την εξέλιξη της ιστορίας και συνεχίζει την αφήγηση με περιγραφές (τοπίων / προσώπων), με προσωπικές σκέψεις και σχόλια ή με παρεκβάσεις που δεν σχετίζονται με την εξέλιξη της ιστορίας.

Επιμήκυνση έχουμε όταν ο αφηγητής χωρίς να έχει διακόψει την αφήγηση της ιστορίας προχωρά ωστόσο στην αναλυτική παρουσίαση άλλων εσωτερικών κυρίως διαδικασιών που επεκτείνουν αρκετά το χρόνο της αφήγησης έναντι του χρόνου της ιστορίας.

3. Σκηνή: Ο χρόνος της αφήγησης και ο χρόνος της ιστορίας εξισώνονται όταν καταγράφεται ο διάλογος μεταξύ προσώπων ή ο εσωτερικός μονόλογος ενός ήρωα.

Ο χρόνος ως προς τη συχνότητα παρουσίασης των γεγονότων

Μοναδική αφήγηση: Στην αφήγηση παρουσιάζονται μία φορά γεγονότα της ιστορίας που συνέβησαν μία φορά.

Θαμιστική αφήγηση: Με τη χρήση κυρίως Παρατατικού ο αφηγητής παρουσιάζει μία φορά γεγονότα που γίνονταν κατ’ επανάληψη στο παρελθόν.

Επαναληπτική αφήγηση: Γεγονότα που συνέβησαν μία φορά δίνονται αφηγηματικά περισσότερες φορές είτε από τον ίδιο αφηγητή είτε από διαφορετικά πρόσωπα της ιστορίας με διαφοροποιήσεις στην εστίαση.

Ο τόπος της αφήγησης αφορά το χώρο, όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα και εκτυλίσσεται η δράση.