Μάθημα : Ιστορία του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου (Γ' Λυκείου)

Όταν ξεκινούσε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ελλάδα κυβερνούσε μετά από πραξικόπημα ο Ιωάννης Μεταξάς, που επέβαλε στη χώρα μια σκληρή, φασίζουσα δικτατορία. Το 1939 η χώρα έμοιαζε να βρίσκεται έξω από το μάτι του κυκλώνα. Όμως, στις 15 Αυγούστου του 1940 η σύμμαχος των Γερμανών, η φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι, έδειξε με τη βύθιση του καταδρομικού Έλλη στην Τήνο τις διαθέσεις της. Το πρωί της 28^ης Οκτωβρίου, ο Ιταλός πρέσβης  επέδωσε στον Μεταξά τελεσίγραφο, με το οποίο η Ιταλία ζητούσε ελεύθερη διέλευση μέσα από τα ελληνικά εδάφη. Το πρωί, στις 6 η ώρα, προτού καν το τελεσίγραφο εκπνεύσει, τα ιταλικά στρατεύματα παραβίαζαν τα ελληνικά σύνορα. Ο πόλεμος είχε αρχίσει και για την Ελλάδα. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας εκδίδεται το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν.

Στα βουνά της Ηπείρου οι Έλληνες κατόρθωσαν να απωθήσουν τις ιταλικές δυνάμεις ως τα αλβανικά σύνορα. Οι Ιταλοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στο εσωτερικό της Αλβανίας καταδιωκόμενοι από τα ελληνικά στρατεύματα που προελαύνουν παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Ο απλός στρατιωτικός περίπατος, όπως θεωρούσε την εκστρατεία κατά της Ελλάδας ο Μουσολίνι, είχε εξελιχθεί σε πραγματική πανωλεθρία, αλλά ο Μουσολίνι δεν ήθελε να δεχθεί γερμανική βοήθεια στον αγώνα κατά της Ελλάδας. Ο Χίτλερ όμως βιαζόταν να τελειώνει με την «υπόθεση Ελλάδα» πριν από το Μάιο του ΄41, διάστημα κατά το οποίο σχεδίαζε να ξεκινήσει την «επιχείρηση Barbarossa» ενάντια στη Σοβιετική Ένωση.

Η Γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας ξεκίνησε τελικά στις 6 Απριλίου του 1941. Οι Γερμανοί με τη θηριώδη πολεμική τους μηχανή καταλαμβάνουν τις θέσεις του ελληνικού στρατού. Στις 9 Απριλίου οι ελληνικές δυνάμεις υποχρεώθηκαν να συνθηκολογήσουν. Στις 27 Μαΐου έμπαιναν στην Αθήνα. Τελευταία έμελλε να καταληφθεί η Κρήτη, για την οποία οι Γερμανοί έθεσαν σε εφαρμογή το σχέδιο “Ερμής”, που προέβλεπε σφοδρό βομβαρδισμό. Ο πόλεμος του 40-41 στα βουνά της Αλβανίας δεν υπήρξε μόνο ο θρίαμβος μιας γενιάς. Ήταν και το απόλυτο ανθρώπινο δράμα. Αυτό που δεν περιγράφεται ούτε στους πολεμικούς χάρτες ούτε στις σελίδες της ιστορίας. Η χώρα βρέθηκε στη συνθηκολόγηση με τις μεγαλύτερες απώλειες συγκριτικά με τον πληθυσμό της.

Οι ανάπηροι του πολέμου της Αλβανίας, συγκεντρωμένοι στα νοσοκομεία της Αθήνας, εγκαταλείφθηκαν κυριολεκτικά στην τύχη τους. Η ελλιπής τροφή και περίθαλψη τούς οδήγησε στην έσχατη στέρηση. Αυτοί που χάρισαν την αρτιμέλειά τους και το αίμα τους στην πατρίδα δεν είχαν το δικαίωμα της κρατικής μέριμνας μέσα στο κράτος των δοσίλογων που δημιουργήθηκε με τη γερμανική κατοχή.

Τον πόλεμο σύντομα ακολούθησε η εξόντωση του ελληνικού λαού με την πείνα την περίοδο της Κατοχής. Οι εφημερίδες κατέγραφαν έως και 400 θανάτους μέσα σε μια μέρα, σε μια εποχή που ο πληθυσμός της Αττικής δεν ξεπερνούσε τις 800 000. Η ασιτία το χειμώνα του 41-42 άφησε νεκρούς στους δρόμους της Αθήνας πάνω από 250 000 ανθρώπους.

Οι Έλληνες προβαίνουν αμέσως σε πράξεις δολιοφθοράς και αντίστασης κατά της ξενικής κατοχής. Λίγες βδομάδες μετά την εισβολή, ένα βράδυ του Μαΐου Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΡΤΙΖΑΝΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, όπως τιμητικά τον χαρακτήρισε ο στρατηγός ντε Γκολ, ο νεαρός φοιτητής της ΑΣΟΕΕ Μανώλης Γλέζος θα κατεβάσει μαζί με το φίλο και συναγωνιστή του Απόστολο Σάντα τη χιτλερική σημαία από την Ακρόπολη, αναπτερώνοντας το ηθικό των υποταγμένων λαών της Ευρώπης.

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, ιδρύεται στην κατεχόμενη Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ). Το Φεβρουάριο του 42 ο Ελληνικός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ). Τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου, η πρώτη ομάδα ανταρτών βγαίνει στο βουνό. Λίγο αργότερα εμφανίζονται και οι πρώτες ένοπλες ομάδες του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου. (ΕΔΕΣ). Η ένοπλη αντίσταση στον κατακτητή έχει ξεκινήσει και θα κορυφωθεί με την ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς μετά από συνεργασία του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και άγγλων στρατιωτών.

Οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής, σε μια προσπάθεια εξάλειψης του αντάρτικου κινδύνου στην Ελλάδα, εφαρμόζουν αντίποινα. «Δυστυχώς δεν είναι δυνατό να τους αποκεφαλίσουμε όλους», ανέφερε, μάλλον με πικρία, σε έκθεσή του στις 9 Δεκεμβρίου 1943 ο Στρατηγός August Winter (Άουγκουστ Βίντερ), αποτυπώνοντας με τον πιο εύγλωττο τρόπο τις γερμανικές απόψεις σχετικά με τη γενικότερη στάση που θα έπρεπε να τηρήσουν οι δυνάμεις Κατοχής έναντι του άμαχου πληθυσμού.

Στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας η δημιουργία και ανάπτυξη του ΕΑΜ και του ένοπλου κινήματος του ΕΛΑΣ, όπως και των άλλων αντάρτικων ομάδων, ονομάστηκε ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ. Είναι ένα φαινόμενο μοναδικό και κομβικό για την ιστορία της χώρας και οδήγησε στην απελευθέρωσή της.

* 

* Οι φωτογραφίες είναι της Βούλας Παπαϊωάννου. [Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη]